SlideShare a Scribd company logo
1 of 18
Download to read offline
Betreft:

Personeelsbeleid en –beheer in het bouwbedrijf
Auteur:

Lenard Brokelman, senior-consultant, PRC B.V., divisie: Strategie en Techniek
Datum: november 2008, tweede versie



1      Motivatie
       Het personeelsbeleid en –beheer in het klein- en middelgrote bouwbedrijf is grosso modo
       zorggericht (patriarchaal en bevoogdend) en levert onvoldoende bijdragen aan de instroom,
       de doorstroom en het voorkomen van de uitstroom van personeel. Om de effectiviteit van die
       bijdragen te vergroten is het zaak het personeelsbeleid in de bedrijven te moderniseren.
       Naast het bewerkstelligen van verantwoorde arbeidsomstandigheden en bij de tijdse ar-
       beidsvoorwaarden, gaat het daarbij om het (op)scholen en coachen van medewerk(st)ers in
       functies die het beste bij hun talenten en ambities passen en bij de ambities van het bedrijf.
       Daarbij komt dat de arbeidsmarkt in de bouw door de afwisselende bouwconjuncturele haus-
       ses en dip’s voortdurend onder druk staat. Daardoor is de concurrentie op de arbeidsmarkt
       hevig. En de bouw – zo blijkt uit arbeidsmarkt onderzoek – is helaas geen werkgever die bo-
       venaan het verlanglijstje van grote groepen instromers staat. Voor een belangrijk deel kan de
       bouw zich dat zelf aantrekken. Maar door meer en beter oog te hebben voor modern perso-
       neelsbeleid moet de sector verloren terrein kunnen herwinnen.


2      Inhoudsopgave
            1.   Motivatie
            2.   Inhoudsopgave
            3.   Ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid
            4.   Psychologische theorieën
            5.   Modern personeelsbeleid
            6.   Uitdagingen voor en thema’s van modern personeelsbeleid
            7.   Effectief hengelen naar personeel
            8.   Motiveren personeel: bottom-up en top-down
            9.   Scholing van personeel




3      Ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid
       In algemene zin zijn de ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid als volgt te typeren:

       Periode:                                      Van ca. 1900 - 1950.
       Fase personeelsbeleid:                        Personeelszorg.
       Managementstrategie:                          Afzetten van massaproducten.
       Personeelsfunctie:                            Boekhouder doet de personeelsadministratie.
       Karakteristieken:                             Van arbeid als productiemiddel en kostenpost naar
                                                     erkenning van vooral de voorwaardelijke materiële
                                                     menselijke behoeften. Bevoogdende, patriarchale
                                                     zorg.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman          Pagina 1 van 18
Periode:                                      Van 1950 tot 1965.
       Fase personeelsbeleid:                        Human relations (personeelsbeheer).
       Managementstrategie:                          Marketingstrategie, langetermijnplanning.
       Personeelsfunctie:                            Personeelsfunctionaris, -chef.
       Karakteristieken:                             Ontdekking van de effecten van de sociale omgeving
                                                     (collega’s, leiding) en dat de werknemer niet puur
                                                     individualistisch werkt. Onderkenning en honorering
                                                     van erkenning, belangstelling, zich thuis voelen,
                                                     status et cetera. Ontstaan van afzonderlijke per-
                                                     soneelsdiensten. Leiding gevende verliest invloed op
                                                     beloning, arbeidsvoorwaarden, werving enzovoort;
                                                     periode van uitholling van de lijn !
       Periode:                                      Van 1965 tot 1980.
       Fase personeelsbeleid:                        Sociaal beleid.
       Managementstrategie:                          Strategische planning.
       Personeelsfunctie:                            Personeelswerker, P&O-functionaris.
       Karakteristieken:                             Motivatie, ontwikkeling, ‘change’, loopbaan. Over-
                                                     woekering door democratisering (OR). Veel aan-
                                                     dacht voor opleiding, communicatie, overleg en me-
                                                     dezeggenschap. Personeelsbeleid pakt het organi-
                                                     satiebeleid mee in z’n portefeuille en wordt aparte
                                                     professie los van de (bedrijfs)economie.
        Periode:                                     Van 1980 tot 1995.
        Fase personeelsbeleid:                       Human Resource Management.
        Managementstrategie:                         Saneringsmanagement, strategisch management.
        Personeelsfunctie:                           HR-functionaris.
        Karakteristieken:                            Verzakelijking, herintegratie met bedrijfseconomi-
                                                     sche principes, versobering, kwantificering.
                                                     Personeel ontwikkelen en aansturen wordt weer on-
                                                     derdeel van de managementtaak; terug naar de lijn.
        Periode:                                     Van 1995 tot toekomst.
        Fase personeelsbeleid:                       Human wealth.
        Managementstrategie:                         Strategische scanning.
        Personeelsfunctie:                           Talent consultant.
        Karakteristieken:                            Aandacht voor lichamelijke en geestelijke gezond-
                                                     heid. Condities scheppen voor ontwikkelen van per-
                                                     soonlijke talenten. Stimuleren van creativiteit, intuïtie
                                                     en visie.


4      Psychologische theorieën
       De achtereenvolgende ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid omvatten elkaar en re-
       fereren aan de psychologische theorieën van Maslow over zelfactualisatie, aan die van
       Herzberg over erkenning en vooruitgang en aan de stijlen van leidinggeven die Mc. Gregor in
       zijn x- en y-theorie heeft geduid.

        •   Maslow (1908–1970)

            Het uitgangspunt bij Abraham H. Maslow is, dat behoeften de motivatie tot handelen be-
            palen, en dat tussen die behoeften een hiërarchisch verband bestaat. Dat wil zeggen,
            dat er eerst aan de behoeften op een lager niveau voldaan moet zijn. Want pas daarna
            kan motivatie ontstaan om aan de behoeften op een hoger niveau toe te komen. De be-
            hoeftehiërarchie ziet er van laag naar hoog als volgt uit:




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman                Pagina 2 van 18
Tabel 1: De behoeftehiërarchie naar H. Maslow

                1 Fysiek: Eten, huis, warmte; wat je nodig hebt om in leven te blijven.


                2 Veiligheid: Geen gevaar of dreiging, rust, orde, een veilig gevoel, gezondheid.


                3 Sociaal: Het gevoel bij anderen te horen, geaccepteerd/geliefd worden, zorgen
                voor/verzorgd worden.


                4 Waardering: Respect hebben voor jezelf en krijgen van anderen, status hebben.


                5 Maximale ontplooiing: Volledige ontwikkeling van je kwaliteiten.


            De behoeftehiërarchie wordt vaak als behoeftepiramide weergegeven zoals onderstaand
            is verbeeld:




            Figuur 1: De behoeftehiërarchie van H. Maslow verbeeld

        •   Herzberg (1923–2000)

            Frederich I. Herzberg onderscheidt twee groepen van factoren die een geheel verschil-
            lende rol spelen bij motivatie en werktevredenheid, te weten: satisfiers en dissatisfiers
            ook wel aangeduid als ‘hygiënefactoren’.
            −       Satisfiers
                    Satisfiers kunnen direct bijdragen aan werktevredenheid. Als ze niet werkzaam zijn
                    ontstaat een neutrale toestand (dus geen ontevredenheid). Satisfiers zijn onder an-
                    dere: ontwikkelen en ontplooien, erkenning en waardering, succesvol en creatief
                    zijn, leveren van prestaties en het realiseren van doelen.
            −       Dissatisfiers
                    Tegen deze satisfiers staan de dissatisfiers. Zij dragen bij aan werkontevredenheid
                    als ze niet vervuld worden. Als aan deze factoren wel is voldaan ontstaat een neu-
                    trale toestand (dus geen tevredenheid). Dissatisfiers ('hygiëne-factoren’) zijn onder
                    andere: beloning, arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en organisatiebe-




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc    Auteur: Ing. L. Brokelman                Pagina 3 van 18
leid.

            Naar analogie van de behoeftepiramide van Maslow verbeeld de figuur de motivatie di-
            mensies.




            Figuur 2: De motivatie dimensies naar Herzberg

            Opvallend is dat de satisfiers te maken hebben met de werkkern en de dissatisfiers met
            de werkomgeving. In de opvatting van Herzberg zijn medewerkers alleen te motiveren
            door de satisfiers ‘aan te boren’. Medewerkers zijn te motiveren door ontplooiing, waar-
            dering, succesvol zijn en het realiseren van doelen. Een extra beloning geven aan goed
            presterende medewerkers of het verbeteren van de arbeidsomstandigheden leiden niet
            tot een hogere motivatie en tevredenheid. Dergelijke ingrepen voorkomen ten hoogste
            onvrede met het werk.

            Tegen de benadering van Herzberg is overigens geregeld fundamenteel bezwaar ge-
            maakt omdat de indeling in satisfiers en dissatisfiers te eenzijdig en kunstmatig zou zijn.
            Deze kan alleen bevestigd worden als de werkwijze van Herzberg wordt gevolgd. Iedere
            andere methode levert verrassende ´verplaatsingen´ van het domein op; satisfiers kun-
            nen dan bij de dissatisfiers terechtkomen en omgekeerd (Vinke, 2001).

        •   McGregor (1906–1964)

            Douglas McGregor was sociaal-psycholoog en gespecialiseerd in menselijk gedrag in
            organisaties. Hij formuleerde in de zogenaamde X- en Y-theorie twee visies op mede-
            werk(st)ers, te weten:
            − Theorie X:
                Medewerk(st)ers zijn lui, willen geen verantwoordelijkheid dragen, moet je precies in-
                strueren en scherp controleren.
            − Theorie Y:
                Medewerk(st)ers werken graag, willen verantwoordelijkheid dragen en zich kunnen
                ontplooien en ze willen autonomie in de werkuitvoering.

            De x-theorie veronderstelt, dat de prestaties van de mens slechts kunnen worden opge-
            voerd door de financiële prikkel en door autoritair management.
            In de y-theorie staat het integratie beginsel centraal. Dat wil zeggen: het scheppen van
            dusdanige omstandigheden, dat de leden van een organisatie hun eigen doeleinden het
            beste kunnen bereiken door hun inspanning te richten op het succes van de organisatie.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman          Pagina 4 van 18
Deze theorie nodigt uit tot vernieuwing en voert het motivatieprobleem terug naar de lei-
            ding in een organisatie. Bij de Y-theorie past participatief management. In het volgende
            schema is een en ander samengevat.

            Tabel 2: De X- en Y-theorie van McGregor

                                          Theorie X                                  Theorie Y

              Veronderstellingen:         Mensen houden inherent niet van            Mensen zien werk net zo natuurlijk
                                          werken en zullen proberen om               als spel en rust. Mensen besteden
                                          het te vermijden als zij dat kun-          dezelfde hoeveelheid fysieke en
                                          nen.                                       geestelijke inspanning in hun werk
                                                                                     als in hun privé leven.
                                          Omdat mensen niet van werken               Op voorwaarde dat mensen ge-
                                          houden moeten zij door het ma-             motiveerd zijn, zullen zij zichzelf
                                          nagement worden gedwongen of               leiden naar de doelstellingen van
                                          worden gecontroleerd en zo ‘be-            de organisatie. Controle en straf
                                          dreigd’ worden dat zij hard ge-            zijn niet de enige mechanismen
                                          noeg werken                                om mensen te laten presteren.
                                          Gemiddelde werknemers willen               Werktevredenheid is zeer belang-
                                          worden geleid.                             rijk om werknemers erbij te be-
                                                                                     trekken en hun commitment te
                                                                                     waarborgen.
                                          Mensen houden niet van verant-             Mensen leren om verantwoorde-
                                          woordelijkheid.                            lijkheid te nemen en naar verant-
                                                                                     woordelijkheid te streven.
                                                                                     Gemiddelde mensen in de juiste
                                                                                     omstandigheden zullen verant-
                                                                                     woordelijkheid niet alleen accepte-
                                                                                     ren, maar er zelf natuurlijk naar
                                                                                     zoeken.
                                          Gemiddelde mensen zijn duidelijk           Mensen zijn fantasierijk en crea-
                                          en willen zich veilig op het werk          tief. Hun vindingrijkheid zou moe-
                                          voelen.                                    ten worden gebruikt om
                                                                                     problemen op het werk op te los-
                                                                                     sen.
              Toepassing:                 Op de werkvloer. Massaproduc-              Professionele dienstverleners.
                                          tie. Productiearbeiders.                   Kenniswerkers. Managers en
                                                                                     stafmedewerkers.
              Bevorderlijk voor:          Efficiënte operaties op grote              Management van stafmedewer-
                                          schaal.                                    kers. Participatief complexe pro-
                                                                                     blemen oplossen.
              Managementstijl:            Autoritair. Hard management                Participatief. Zacht management.


5       Modern personeelsbeleid
        Over modern personeelsbeleid (Human Resource Management en Human Wealth) is veel
                    1
        geschreven . Al deze bijdragen zijn als volgt samen te vatten: ‘In een snel veranderende
        omgeving doen organisaties er verstandig aan een hoogwaardig en op de strategie van de
        organisatie afgestemd personeelsbeleid te voeren. Dat vraagt om een geïntegreerde toe-
        passing van personeelsinstrumenten – waarvoor de lijn verantwoordelijk is - en om het be-
        nutten van de kwaliteiten (talenten) van medewerk(st)ers’.

       Tegen deze achtergrond zijn vragen die in een lerende en pro-actieve organisatie als start-
       punt voor de uitwerking van modern personeelsbeleid gelden de volgende:
       •    Hoe kan de organisatie menselijk kapitaal (talenten) optimaal benutten ?
       •    Hoe kan een betere aansluiting worden gevonden tussen de koers van een organisatie


1
    O.a.: Van Dijck, Crozier, Tigchelaar, Mensink, Schoemaker, Geerdink en Tissen.

Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc       Auteur: Ing. L. Brokelman                      Pagina 5 van 18
en het personeelsbeleid ?
          •       Hoe kan een stimulerend loopbaanbeleid (horizontaal en verticaal) zodanig worden
                  vormgegeven, dat het de mobiliteit van goede mensen (high potentials) verbetert ?
         Met voornoemde vragen als startpunt zijn de uitgangspunten van modern personeelsbeleid:
         •        Integratie tussen het strategisch management (koers van een organisatie) en de ontwik-
                  keling van het personeelsbeleid.
         •        Geïntegreerde toepassing van instrumenten die zijn gericht én op de zorg voor mede-
                  werk(st)ers én op de organisatie-aanpassing én –ontwikkeling.
         •        Het management beschouwt de talenten van de eigen mensen als essentiële factor voor
                  het succesvol functioneren van de organisatie.
         •        Het mensbeeld van het management gaat uit van een mens die ‘met verantwoordelijk-
                  heid in deze wereld is’.
         •        De arbeidsorganisatie (= de op de vormgeving van werk- en taaksystemen toegesneden
                  structuur van de bedrijfsorganisatie) biedt individuen de ruimte om hun talenten te benut-
                  ten.
         •        Het samenspel tussen managers en human resource functie is gebaseerd op synergie
                  (meerwaarde).
         •   De leidinggevenden concretiseren de principes van modern personeelsbeleid via talent
             management.
         Deze uitgangspunten zijn verwerkt in de onderstaande schematische verbeelding van mo-
         dern personeelsbeleid waarin ook de personeelsinstrumenten zijn vervat.

         Belangen en doelen,                                       Belangen en doelen,                              Maatschappelijke behoeften
    meningen, wensen en kenmerken                           strategische vraagstukken organi-
         personeel(sbestand)                                               satie
                     ▼                                                      ▼                                                     ▼

                                        Proces beleidsvorming met betrekking tot modern personeelsbeleid
              Strategische en operationele besluitvorming gericht op het integreren van de factor mens in de organisatie(besturing)
              ▼                             ▼                               ▼                             ▼                             ▼

     In- en uitstroom                   Talenten                      Werk- en taak-                Arbeidsvoor-                  Zeggenschap
                                        benutten                       systemen                       waarden                      en overleg
▼                                ▼                                ▼                             ▼                             ▼

- Personeelsplanning.            - Personeels- en po-             - Inrichting werkpro-         - Functiewaardering.          - Werkoverleg en
- Talent scouting.               tentieel beoordeling.            cessen.                       - Beloningssystemen.          kwaliteitskringen.
- Werving, selectie,             - Performance en be-             - Taakontwerp en              - Primaire en secun-          - Vertegenwoordi-
introductie, herplaat-           oordelingsgesprek-               taakstructurering.            daire arbeidsvoor-            gend overleg.
sing (van ook speci-             ken.                             - Werkomstandighe-            waarden.                      - Communicatie en
                    2
fieke doelgroepen ).             - Loopbaanontwikke-              den (ergonomie:               - Deeltijdarbeid.             informatie.
- Ontslag, exit inter-           ling, management de-             belasting - belast-
                                                                                                - Personeelszorg.
view, outplacement.              velopment.                       baarheid)).
                                                                                                - Ouderenbeleid3,
- Reïntegratie.                  - Vorming, training,             - Reorganisatiestrate-
                                                                                                domotie
                                 opleiding.                       gie.
                                 - Faciliteiten voor per-         - Arbowet.
                                 soonlijke talentont-             - Efficiency.
                                 wikkeling (career-
                                 counseling, loopbaan
                                 informatie, self asses-
                                 sment).



Figuur 3: Modern personeelsbeleid met bijbehorende instrumenten




2
      Vrouwen, allochtonen, minder-validen, zij-instromers.
3
      Flexibeler werktijden, vierdaagse werkweek, meer vrije dagen, lager werktempo, andere functie of functie combinaties
      etcetera.


Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc               Auteur: Ing. L. Brokelman                         Pagina 6 van 18
6      Uitdagingen voor en thema’s van modern personeelsbeleid
        In een tijd van vernieuwing en verandering, van reorganisatie en internationalisering en van
        kennisconcurrentie en schaarste aan geschoold personeel zal blijken, dat personeelsbeleid
        belangrijker wordt en is dan ooit tevoren. In zo’n tijd is de uitdaging voor modern
        personeelsbeleid het scouten, werven, ontwikkelen en behouden van competent en
        gemotiveerd personeel. In dat kader zijn relevante thema’s:
        •    Ruimte voor vrije keuze en eigen verantwoordelijkheid
             In onze samenleving geven mensen in organisaties blijk van een groeiend probleembe-
             sef waar het gaat om milieu en veiligheid, het vormgeven van werkplekken en het dra-
             gen van verantwoordelijkheid. Bijgevolg willen medewerk(st)ers vandaag de dag meer
             vrijheid van handelen: marge voor eigen initiatief en eigen beslissing (meer zelfsturing,
             zelfsturende teams).
        •    Medezeggenschap over eigen arbeid(svoorwaarden)
             Door veranderingen in de persoonlijke levensinvulling (individualisering) wijzigen be-
             staande opvattingen over werk en vrije tijd. Medewerk(st)ers willen meebeslissen over
             hun eigen arbeidsvoorwaarden; willen meer maatwerk in de arbeidsrelatie (individualise-
             ring van contract- en arbeidsvoorwaarden ten aanzien van: werktijden, (ouder-
             schap)verlof en vakantie et cetera).
        •    Meer leiderschap, minder management
             Afdwingen van gedrag vanuit formele (management)posities werkt steeds minder. Het
             maakt plaats voor minder van bovenaf sturen en voor meer uitdagen en prikkels bieden
             door het eens te worden over taakstellingen, door bewaking door coaching en door het
             geven en ontvangen van feedback (management by objectives, plattere organisaties).
        •    Gedeelde verantwoordelijkheid voor ontwikkelingen
             Niet alleen vanuit de ondernemingsstrategie bepalen welke competenties ontwikkeld
             moeten worden, maar tegelijk die strategie haalbaar maken door aanwezige talenten en
             beschikbare kwaliteiten optimaal te benutten en middelen verschaffen aan mede-
             werk(st)ers om zich verder te ontwikkelen en om daarvoor ook zelf verantwoordelijkheid
             te dragen (performance management gesprekken).
        •    Vele soorten mobiliteit
             Door veranderende functies en organisaties in de richting van ont-hiërarchisering en
             plattere structuren met geringere verticale doorgroeimogelijkheden meer mobiliteit (1)
             binnen de functie (wisselende taakpakketten), (2) binnen de organisatie omhoog maar
             ook veelvuldig(er) opzij naar andere functies of domotie en (3) naar buiten de organisa-
             tie.


7.     Effectief hengelen naar personeel
        Negen originele en effectieve methodes uit de praktijk om in een krappe arbeidsmarkt per-
        soneel binnen te hengelen:
        •    Hengel andermans personeel binnen
             Waarom braaf wachten tot die aantrekkelijke werknemers van de concurrent bij u aan-
             kloppen ? Neem zelf contact met ze op en hengel ze binnen als de tijd rijp is.
        •    Lok sollicitanten naar een sollicitatiegesprek
             Soms moet u sollicitanten eerst de spreekwoordelijke wortel voorhouden voordat ze in
             actie komen. Denk hierbij niet alleen aan een boekenbon of auto, maar ook aan keihar-
             de euro’s.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman         Pagina 7 van 18
•    Voer originele sollicitatiegesprekken
             Giet het geijkte sollicitatiegesprek – waarbij u en de sollicitant stijf tegenover elkaar zit-
             ten – eens in een andere vorm. U valt daarmee op en trekt bovendien een specifieke
             doelgroep aan.
        •    Weg met de personeelsadvertenties en sollicitatiebrieven
             Natuurlijk kent u, net als iedereen, personeelsadvertenties op vacaturesites of in de
             krant plaatsen waarin u, net als iedereen, de sollicitant oproept met een brief of e-mail te
             reageren. Maar wie wil opvallen, maakt gebruik van andere communicatiekanalen om
             zijn vacatures wereldkundig te maken.
        •    Leid uw eigen personeel op
             Eén van de belangrijkste reden van personeelstekort in de bouwbranche is het gebrek
             aan instroom van jong en goed opgeleid personeel. Veelal te wijten aan het lage animo
             onder jongeren of de kwaliteit van het onderwijs.
        •    Werk samen met collega-bedrijven
             Onder het mom samen sta je sterker dan alleen kunt u ook kiezen voor de samenwer-
             king met collega-bedrijven. Er zijn namelijk altijd wel collega’s die in de ene periode een
             personeelsoverschot hebben, terwijl anderen juist met een tekort kampen.
        •    Zet eigen personeel in om personeel te werven
             Soms moet u juist niet verder kijken dan uw neus lang is. Zet eigen personeel in om
             personeel te werven.
        •    Denk ook eens aan die krasse knarren
             De vergrijzing wordt vaak als één van de boosdoeners van de krappe arbeidsmarkt be-
             schouwd. Bekijk het eens van de andere kant: al die oudere mensen vormen een enorm
             potentieel aan ervaren werknemers.
        •    Zorg dat u een aantrekkelijke werkgever bent
             Als de vacatures voor het oprapen liggen, zullen werknemers als eerste met die aan-
             trekkelijke werkgever in zee gaan. Dus pimp uzelf als werkgever.


8.     Motiveren personeel: bottom-up en top-down
        Belangrijke procesfasen in het bouwproces zijn [Bron: MKS]:
        a. Initiatief / acquisitie
        b. Ontwerp / ontwikkeling
        c. Prijs- en contractvorming
        d. Werkvoorbereiding
        e. Uitvoering
        f. Oplevering en onderhoud
        g. (Technisch) beheer
        h. Renovatie of expiratie

        Elke procesfase is een optelsom van werkprocessen; ieder werkproces een optelsom van ta-
        ken.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman             Pagina 8 van 18
Wat is een taak ?
         Bron: PRC │SAOB


         Een taak is een samenhangend en doelgericht geheel van werkzaamheden, van be-
         grensde tijdsduur, opgedragen aan één of meer personen en afzonderlijk te plannen,
         te besturen en te bewaken.


        Het uitvoeren van taken betekent het leveren van prestaties. Om prestaties te kunnen leve-
        ren – ofwel: om taken effectief en efficiënt uit te kunnen voeren – zijn duidelijke instructies
        aan goed geschoolde, vaardige medewerk(st)ers nodig die van hoog tot laag in het bedrijf
        gemotiveerd en binnen een optimale werkorganisatie hun werk kunnen en willen uitvoeren.

         Willen, kennen en kunnen van medewerk(st)ers
         Bron: PRC │SAOB


             Willen:
         −   Er naar streven om het gevraagde in één keer goed te doen -> motivatie.
             Kennen:
         −   Weten wat gevraagd wordt -> instructie.
         −   Begrijpen wat gevraagd wordt -> kennis.
             Kunnen:
         −   Kunnen doen wat gevraagd wordt -> vaardigheden.
         −   In de gelegenheid gesteld worden om te doen wat gevraagd wordt -> organisatie.


       Een effectieve en efficiënte organisatie drijft op gemotiveerde medewerk(st)ers. En gemoti-
       veerde medewerk(st)ers zijn nodig om processen te beheersen en te verbeteren [Philip Cros-
       by, 1926].
       Motiveren is gebaseerd op aandacht geven. Instrueren is een vorm van aandacht geven. Zo
       ook het informeren van medewerk(st)ers over de door hen geleverde prestaties en de bereik-
       te resultaten (= feed-back). Het geven van instructies en van feed-back is van belang wil de
       leiding samen met de medewerk(st)ers nagaan waar tekorten en gebreken ontstaan en hoe
       die vermeden kunnen worden. Kortom, waar verbeteringen mogelijk zijn. Verbeteringen die
       door de medewerk(st)ers zelf kunnen worden bereikt, of door de organisatie waarvan zij deel
       uitmaken.
       Als (voorstellen voor) verbeteringen door de leiding serieus worden genomen en worden ge-
       stimuleerd, ontstaat een gemeenschappelijk referentiekader. Dat stelt medewerk(st)ers in
       staat over de horizon van hun eigen taakuitvoering heen te kijken. Zij leren ontdekken, dat
       hun bijdrage aan het proces een schakel is in de totale bedrijfs- en productieorganisatie.
       Gemotiveerde medewerk(st)ers zullen dan bereid zijn afwijkingen tussen hun opdracht – hun
       instructie – en de werkelijkheid te signaleren en waar nodig te corrigeren. Door de grotere be-
       trokkenheid van de medewerkers bij hun taakuitvoering vermindert (in de tijd) de kans op het
       ontstaan van zulke afwijkingen.
       De organisatie van een bedrijf, of dat van een bouwproject, is sterk vereenvoudigd in het vol-
       gende kader weergegeven. Dit zogenoemde schillenmodel toont personeelsgroepen die ge-
       bruikelijk in bedrijfs- en projectorganisaties worden onderscheiden.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman         Pagina 9 van 18
Figuur 4: Schillenmodel
        Bron: PRC │SAOB




       De kern van het model is de ploeg op de werkplek. Daar waar uiteindelijk wordt gebouwd. Al-
       le activiteiten in de overige schillen van het model zijn bedoeld om het werk op de bouw-
       plaats planmatig en ongestoord te kunnen laten verlopen. De in de figuur weergegeven
       niveaus van leidinggeven moeten daarop zijn afgestemd. Zij hebben daarom niet alleen een
       leidende, voorwaarden scheppende taak. Maar ook, en daarbij geholpen door hun staven,
       een ondersteunende en sturende taak. Zo schept iedere 'schil' de voorwaarden voor het vol-
       gende niveau om ongestoord de eigen bijdrage te kunnen leveren aan het proces.
       Om bijdragen te kunnen leveren is informatie nodig. Informatie om taken te bepalen en men-
       sen aan te sturen (= plannen en instrueren), om taken op elkaar af te stemmen en om de uit-
       voering ervan te begeleiden, te bewaken en zo nodig te corrigeren. Informatie is voor het
       functioneren van een organisatie een belangrijk productiemiddel. Want informatie zet tot actie
       aan, leidt actie in. Maar dan moet in de organisatie de informatie wel worden doorgegeven.
       Van boven tot beneden (top-down) en van beneden naar boven (bottom-up); van buiten naar
       binnen, naar de kern van de organisatie, en tegelijk vanuit de kern naar buiten. De informa-
       tiekringloop moet gesloten zijn. Door de informatiekringloop te sluiten versterkt het bedrijf een
       essentiële schakel, zal het meer als eenheid functioneren en zal het processen beter kunnen
       beheersen en borgen. Dan zal het bedrijf waargenomen gebreken en tekortkomingen niet al-
       leen registreren, maar ook op zoek gaan naar de oorzaken van die gebreken en tekortkomin-
       gen en daaruit lering trekken. Dat doet een beroep op de creativiteit en denkkracht van de
       organisatie en op het vakmanschap van de medewerkers. Maar die moeite loont, want het
       gewin daarvan is ervaringskennis. Kennis die ten gunste komt van lopende en volgende pro-
       jecten en de daarbij betrokken partners mits die kennis toegankelijk is gemaakt en als be-
       drijfsinformatie beschikbaar is.

       Omdat mensen organisaties vormen, is de grondslag van de informatiekringloop het mense-
       lijk functioneren in wat in het arbeidskundig denken het 'verschijnsel werk' heet. In het kort
       daarover het volgende:
       Medewerk(st)ers van bedrijven hebben ieder op hun vakgebied kennis van zaken. Kennis
       van zaken hebben, ofwel: weten, is echter alleen niet voldoende. Het moet productief worden
       gemaakt. Het moet tot handelen leiden ! Denken is de verbindende schakel tussen weten en
       handelen. (Na)denken over vragen als: waar moet het handelen toe leiden en waar plaats-
       vinden, met welke middelen, wat moet het resultaat zijn, waaraan moet dat resultaat voldoen




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman           Pagina 10 van 18
enzovoort. Dit denken gebruikt de al aanwezige kennis en leidt tot handelen. Het handelen
       zelf en het effect daarvan (kunnen) worden waargenomen. En dat leidt via het denken daar-
       over tot een toename van de al aanwezige kennis of het weten. Er is dus zo sprake van een
       kringloop. Een cyclisch proces van: weten -> denken -> handelen -> waarnemen -> denken -
       > weten enzovoort.

       Ingebed in de organisatie is het ‘weten' te vergelijken met een informatiesysteem – bijvoor-
       beeld een database of een bibliotheek – waarin het bedrijf alle objectieve kennis, die voor het
       bedrijf relevant is, zou kunnen vastleggen. Niet alleen de interne informatie maar ook infor-
       matie van buiten, zoals: regels en voorschriften, attesten, informatie op het gebied van mate-
       rieel en gereedschap. En niet te vergeten informatie over werkmethoden en evaluaties van
       onderaannemers en leveranciers.
       De bedrijfsinformatie wordt productief gemaakt met behulp van zogenoemde checklists. Deze
       bevatten aandachtspunten aan de hand waarvan de project- en werkvoorbereiding, de calcu-
       latie en inkoop en het bouwplaatsmanagement de projectinformatie bevraagt. Het doel daar-
       van is kritieke punten in het productieproces op te sporen om waar nodig maatregelen te
       treffen om het proces op die punten te beheersen. Werknemers die betrokken zijn bij de
       voorbereiding en de uitvoering van die procesdelen waarin de kritieke punten zijn gelokali-
       seerd, worden over de maatregelen geïnstrueerd.
       De volgende stap is het registreren van de waargenomen effecten van deze maatregelen tij-
       dens of na de uitvoering ervan. Maar ook het registreren van gebreken en tekortkomingen,
       die niet werden of konden worden voorzien.
       Het evalueren van de geregistreerde effecten, gebreken en tekortkomingen is ervoor bedoeld
       daaruit lering te trekken. Bruikbare resultaten (= ervaringskennis) uit die evaluaties worden
       toegevoegd aan het informatiesysteem en zo nodig als aandachtspunten in de checklists ver-
       werkt.
       Een op deze wijze gesloten informatiekringloop zorgt ervoor, dat waardevolle kennis en erva-
       ring niet verloren gaat, maar beschikbaar komt voor de opdrachtgever, voor de architect met
       z’n adviseurs, de toeleverancier en de gespecialiseerde aannemer.

        Figuur 5: De informatiekringloop
        Bron: PRC │SAOB




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman         Pagina 11 van 18
9      Scholing van personeel
        Op tal van gebieden is het aantal en het tempo van ontwikkelingen sterk toegenomen. Dynamiek
        alom; alles beweegt, alles lijkt tijdelijk. Het heeft de bouwbedrijven niet ongemoeid gelaten.
        Ter wille van de continuïteit dien(d)en zij immers in te spelen op nieuwe trends, producten en
        technologieën. Én op veranderende en nieuwe wet- en regelgeving. Consumenten en afnemers van
        bouwproducten zijn mondiger geworden. Zij vragen meer keuzemogelijkheden en naar duurzame,
        gegarandeerde producten met concurrerende prijs-kwaliteitsverhoudingen. Mede onder invloed
        hiervan verandert de bouwmarkt van een aanbiedersmarkt - waarin de capaciteit min of meer gre-
        tig wordt afgenomen - naar een kopersmarkt, met als gevolg een sterkere marktgerichte oriëntatie
        van bouwbedrijven met meer aandacht voor product- en procesinnovaties. Daarbij komt dat de
        concurrentie hevig is, de bouwbedrijvigheid globaliseert en de grotere bouwbedrijven zich in toene-
        mende mate concentreren op hun eigenlijke kernactiviteiten. Voor niet-kernactiviteiten schakelen zij
        gespecialiseerde onderaannemers in of toeleveranciers.
        Tegelijkertijd is er sprake van voor- en van een achterwaartse integratie van de dienstverlening
        van de verschillende partijen in het bouwproces. Daardoor wijzigen traditionele rollenpatronen in
        het bouwproces en manifesteert het grootbedrijf zich meer en meer als ontwikkelaar van bouwpro-
        ducten. Bovendien verandert de bouwplaats gaandeweg van een productieplaats in een montage-
        plaats omdat uit efficiencyoverwegingen bouwdelen elders onder betere condities worden
        gefabriceerd en min of meer kant en klaar in het werk worden gebracht.
        De geschetste dynamiek betekent voor vrijwel alle partijen in het bouwproces een continu proces
        van heroriëntatie en aanpassing, van innoveren en flexibiliseren. Een proces van ontwikkelingen
        dat gericht is op een efficiënter en effectiever bouwproces door het voortdurend verbeteren van
        de eigen bedrijfsvoering en door het voortduren verbeteren van de onderlinge afstemming van
        de bedrijfsvoeringprocessen van de participanten in het bouwproces.
        Opleiden als ‘Tool of management'
        Geplaatst in dit decor staat het management van bouwbedrijven voor de taak kennis te nemen
        van alle veranderingen en de organisatie te versterken met al het 'nieuwe' en ‘veranderende', dat
        voor het bedrijf van levensbelang is.
        Steeds meer realiseren organisaties zich, dat de menselijke factor daarbij van doorslaggevende
        betekenis is. Want uiteindelijk zijn het de medewerkers die uitvoering moeten geven aan de in de
        strategie van het bedrijf passende en noodzakelijk geachte vernieuwingen en veranderingen.
        Daarvoor moeten medewerkers, van hoog tot laag in de organisatie, prestaties leveren. En dat
        brengt het onderwerp OPLEIDEN voor het voetlicht.
        Medewerkers kunnen immers pas verantwoord presteren, als zij de voor de uitvoering van hun
        huidige en toekomstige werkzaamheden benodigde kennis bezitten en die kennis vaardig willen
        en kunnen toepassen in hun beroepspraktijk. Dan ook zijn medewerkers in staat medeverantwoor-
        delijk te worden en in te staan voor hun aandeel in de bedrijfsvoering.


                 Kennis                                    Weten

                                                                                              Doen

            Vaardigheden                                   Kunnen


                                                     Motivatie, instel-
                Houding                                                                      Willen
                                                      ling, attitude

        Figuur 6: De KVH-matrix (zie ook kader op bladzijde 9)




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc    Auteur: Ing. L. Brokelman              Pagina 12 van 18
Bedrijven die medewerkers met zo'n oriëntatie opleiden, ervaren in toenemende mate opleiden
        als een deel van de bedrijfsvoering, als een TOOL OF MANAGEMENT. Maar ook voor bouwbedrijven
        is opleiden, naast werving en selectie, mechanisering, automatisering en reorganisatie, één
        van de instrumenten waarmee ze hun doelstellingen kunnen realiseren. En daarom kiezen bedrij-
        ven voor de inzet van dit instrument voor die werknemers die onvoldoende gekwalificeerd zijn om
        hun bijdragen te leveren aan het realiseren van de bedrijfsdoelen en de daarin vervatte aanpas-
        singen en vernieuwingen. Medewerkers bovendien voor wie vervanging door werving en selectie
        van nieuw personeel, of door reorganisatie of door mechanisering of automatisering niet gewenst
        is of niet mogelijk is.
       Ter wille van het succes van het bedrijf op korte en op langere termijn, en met het oog op de
       ontwikkeling van de medewerkers, moet opleiden productief zijn. Dat wil zeggen: medewerkers moe-
       ten het (aan)geleerde in de praktijk kunnen toepassen, kunnen doen !
       Dat vraagt om een juist gekozen en van het ondernemingsplan afgeleid opleidingsbeleid. Én om
       een daaraan gekoppeld opleidingsplan om de opleidingen (in de vorm van cursussen, (bij)scholing
       en trainingen) planmatig te kunnen uitvoeren en beheren.
       Planmatig opleiden wordt in deze zin gezien als een investering in rendement en continuïteit.
       Ingrediënten daarvoor zijn:
        •    het formuleren van het opleidingsbeleid op basis van het ondernemingsplan
        •    het samenstellen van een opleidingsplan.
       Het opleidingsbeleid en -plan worden in hoofdlijn als volgt ontwikkeld:
        •    vaststellen van knelpunten in de bedrijfsvoering
        •    inventariseren van oplossingen voor die knelpunten
        •    vaststellen huidige situatie per functie (al aanwezige kennis, vaardigheden en houding)
        •    vaststellen gewenste situatie (welke kennis, vaardigheden en houding zijn gewenst of moeten
             aanwezig zijn)
        •    analyse van de verschillen tussen de huidige en de gewenste situatie
        •    vaststellen opleidingsbehoefte(n) = opleidingsbeleid
        •    opstellen opleidingsplan(nen)
        •    besluitvorming en beschikbaarstelling van (financiële en andere) middelen
        •    uitvoering en beheer.
        Stap voor stap naar het opleidingsbeleid en het opleidingsplan
        De aanzet voor het opleidingsbeleid ligt besloten in het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL
        of ook wel PERSONEELSPLAN genoemd. Dat plan beschrijft de ontwikkeling van het personeelsbe-
        stand ten aanzien van:
         • aantal
         • plaats in de organisatie (taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden)
         • beroepskwaliteiten.
        Voor het opleidingsbeleid staat de ontwikkeling van de beroepskwaliteiten van het personeel cen-
        traal beschreven in termen van:
         • vaktechnische kennis
         • vaardigheden
         • houding en gedrag de beroepsuitoefening betreffende.
       Stappenplan
        Vanuit het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL zijn met behulp van de stappen van het model, dat
        onderstaand is verbeeld, het opleidingsbeleid en het opleidingsplan als volgt te ontwikkelen:




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman           Pagina 13 van 18
SWOT-analyse                         Organisatiestructuur                    BELEIDSFASE       ↓
                In- en externe ontwikke-             bedrijf
                lingen.
                Zwakke en sterke punten.
                                                     Functiebeschrijvingen


                Ondernemingsbeleid en –
                plan.


                Ontwikkelingsplan perso-
                neel.


                Stap 1b:                             Stap 1a:
                Actuele en/of in de nabije           Takenanalyse per func-
                toekomst noodzakelijk                tie(groep).
                aanwezige beroepskwali-
                teiten.

                Stap 3:                              Stap 2:
                Al aanwezige beroeps-                Personeelsbestand.
                kwaliteiten.

                Stap 4:
                Vaststellen opleidingsdoe-
                len = opleidingsbeleid
                (verschil tussen stap 1b
                en stap 3).

                Stap 5:                                                                          PLANFASE      ↓
                Opleidingsmogelijkheden
                verkennen en kiezen.

                Stap 6:
                Opleidingsplan opstellen.


                Stap 7:
                Opdracht tot uitvoering
                van het opleidingsplan.

                Stap 8:                                                 UITVOERINGS- EN BEHEERSFASE            ↓
                Uitvoering en beheer van
                het opleidingsplan.

        Figuur 7: Stappenplan ontwikkeling opleidingsbeleid, opleidingsplan en uitvoering en beheer

             Fase 1: Beleidsfase


                          Stap 1: Beschrijf per functiegroep de taken en per taak de beroepskwaliteiten in
                          termen van vaktechnische kennis, vaardigheden en houding en gedrag de be-
                          roepsuitoefening betreffende.
                          Bij het formuleren van de taken en de beroepskwaliteiten gaat het niet alleen om de
                          actuele situatie, maar ook om de in de (nabije) toekomst noodzakelijke geachte of
                          gewenste situatie.
                          De huidige functie(groepen) zijn te ontlenen aan het organigram van het bedrijf en zijn
                          beschreven in het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL Dat plan geeft ook aan of
                          het bedrijf in de (nabije) toekomst nieuwe functies onderkent, en zo ja: welke die




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc      Auteur: Ing. L. Brokelman                Pagina 14 van 18
zijn.
                        De bij de taken behorende verantwoordelijkheden, bevoegdheden en be-
                        roepskwaliteiten zijn beschreven in functiebeschrijvingen. Als die ontbreken, kan wel-
                        licht gebruik worden gemaakt van de van toepassing zijnde CAO. Daarin zijn vaak
                        de contouren van taken vastgelegd.
                         Stap 2: Inventariseer per functiegroep het personeelsbestand
                         Deze stap omvat het in kaart brengen van de medewerkers per functiegroep.
                         Relevante gegevens zijn:
                         •     naam, adres, geboorteplaats, postcode en woonplaats, geboortedatum
                         •     opleidingsachtergrond en werkervaring
                         •     registratienummer(s).
                         Stap 3: Stel vast in hoeverre de medewerkers voldoen aan de in stap 1 geformu-
                         leerde beroepskwaliteiten.
                         De vraag in welke mate medewerkers voldoen aan de huidig verlangde of in de toe-
                         komst noodzakelijke of gewenste beroepskwaliteiten, kan worden beantwoord wan-
                         neer bekend is:
                         •      wat medewerkers kunnen (opleidingsachtergrond, werkervaring)
                         •      hoe medewerkers functioneren (beoordelingsgesprek, functioneringsgesprek).
                         Met deze informatie stelt het bedrijf vast of medewerkers goed (+), matig (+/-) of niet
                         (-) voldoen aan de geformuleerde beroepskwaliteiten. Zo wordt bekend:
                         •     aan welke beroepskwaliteiten een medewerker in z'n huidige functie niet
                                voldoet
                         •     aan welke beroepskwaliteiten een medewerker in een eventuele nieuwe of aan-
                                gepaste functie nog niet voldoet.
                         Omdat het tweede punt te maken heeft met óf de loopbaanplanning van een mede-
                         werker, óf met een verandering van functie-inhoud van een medewerker óf met een
                         verandering in de bedrijfsorganisatie, is het van belang, dat het bedrijf ook weet wat
                         de betreffende medewerker in de (nabije) toekomst zelf wil (de zogenaamde potenti-
                         eelbeoordeling).
                        Stap 4: Bepaal de opleidingsdoelen per medewerker of functiegroep.
                        Formuleer per medewerker of per functiegroep het opleidingsdoel in termen van:
                         •      houding en gedrag
                                Ten aanzien van wat of wie moet de medewerker een andere houding aanle-
                                ren of zijn houding aanpassen?
                         •      vaktechnische kennis
                                Waarover moet kennis worden overgedragen?
                         •      vaardigheden
                                Welke nieuwe vaardigheden moet de medewerker aanleren en/of welke vaar-
                                digheden moeten worden verbeterd?
                                Maar ook: onder welke condities en voorwaarden moet de medewerker die
                                vaardigheden presteren en wat is de minimale prestatie die nog acceptabel is?
                        Met stap 4 is in feite het opleidingsbeleid geformuleerd. Volgt in de stappen 5, 6 en 7
                        de uitwerking van dat beleid in het opleidingsplan.

             Fase 2: Planfase


                        Stap 5: Bepaal de opleidingsmogelijkheden per medewerker of functiegroep.
                        Aan het opstellen van het opleidingsplan in stap 6 gaan vragen vooraf naar de op-
                       leidingsmogelijkheden. Die vragen zijn:
                        •    Moet de opleiding al dan niet eerst een houdings- of gedragsverandering be-
                              werkstelligen om daarna effectief kennis te kunnen overdragen en vaardighe-
                              den te kunnen aanleren of verbeteren?
                        •    Wat is, lettend op de te bereiken opleidingsdoelen, de meest effectieve en ook




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc    Auteur: Ing. L. Brokelman                 Pagina 15 van 18
efficiënte opleidingsvorm: een cursus, een bijscholingsprogramma, een
                              training, coaching ,enzovoort ?
                         •    Moet de opleiding ineens of in fasen worden uitgevoerd? Onvoldoende finan-
                              ciële middelen of organisatorische (on)mogelijkheden kunnen immers beper-
                              kingen opleggen. Bedenk ook dat het voor de cursist-medewerker in de regel
                              motiverend en overzichtelijk is om het uiteindelijke opleidingsdoel niet ineens,
                              maar in stappen te bereiken.
                         •    Wie van de medewerkers nemen deel aan het opleidingsprogramma? En
                              welke didactische voorwaarden moeten dientengevolge aan de opleiding wor-
                              den gesteld?
                         •    Kan de opleiding het beste binnen het bedrijf of buiten het bedrijf plaatsvin-
                              den?
                         •    Kan, lettend op de opleidingsdoelen, gebruik worden gemaakt van (al) elders
                              ontwikkelde opleidingsprogramma's, les- en instructiemateriaal of moeten
                              deze zaken in eigen huis of door anderen nog worden ontwikkeld?
                         •    Bij het beantwoorden van deze vraag kan worden gewezen op loopbaan-
                              gidsen en op catalogi, folders en brochures die opleidingsorganisaties en ook
                              scholingsfondsen beschikbaar stellen. Ook kunnen deze organisaties en fond-
                              sen om advies worden gevraagd.
                         •    Op welke wijze kan de cursist-medewerker de tijdens de opleiding opge-
                              dane kennis en aangeleerde vaardigheden het beste toepassen en over-
                              dragen aan de collega's?
                        Voor het inventariseren van de opleidingsmogelijkheden zijn ook oplei-
                        dingservaringen van medewerkers uit het eigen bedrijf of van collega-bedrijven
                        een belangrijke bron.
                        Het verdient aanbeveling om bij de keuze uit de opleidingsmogelijkheden als
                        volgt te werk te gaan:
                         •    Maak eerst een voorlopige keuze uit de opleidingsmogelijkheden.
                         •    Neem vervolgens contact op met de (opleidings)organisaties die de
                              voorlopig geselecteerde opleidingsmogelijkheden aanbieden. Informeer die
                              organisaties over de door u geformuleerde opleidingsdoelen en wen-
                              sen en laat u informeren over alternatieven, de didactische werkwijze, op-
                              leidingsmateriaal, maximale groepsgrootte, kosten, tijdstip van uitvoering et
                              cetera.
                         •    Maak vervolgens een definitieve keuze.
                         Stap 6: Maak het opleidingsplan.
                        Het opleidingsplan geeft aan op welke wijze en binnen welk tijdsbestek in de op-
                        leidingsbehoefte wordt voorzien en tegen welke kosten. Het bevat ook de na-
                        men en overige relevante gegevens van de medewerkers, die aan de
                        opleiding(en) zullen deelnemen.
                        Bij het maken van het opleidingsplan zijn belangrijke zaken:
                         • inbreng van de ondernemingsraad
                         • toetsing van het door het bedrijf beschikbaar gestelde opleidingsbudget aan
                            de geraamde kosten
                         • kan de medewerker of de functiegroep tijdens de opleidingsperiode wor-
                            den gemist? Worden de taken overgenomen? indien (onderdelen van) het
                            opleidingsplan voor vergoedingen van de zijde van bijvoorbeeld scholings-
                            fondsen in aanmerking komen, zijn dan de voorwaarden (zoals: procedures,
                            regelgeving enzovoort) bekend en verkend?
                         • zijn de medewerkers die geschoold worden, alsmede hun bazen benaderd en
                            geïnformeerd?
                         • zijn afspraken met die medewerkers en hun bazen, met opleidingsorgani-
                            saties en scholingsfondsen goed vastgelegd?
                         Stap 7: Verkrijg opdracht tot uitvoering van het opleidingsplan.
                         De opdracht om het opleidingsplan uit te voeren wordt gegeven door diegene(n) in




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman                Pagina 16 van 18
het bedrijf die daarvoor mandaat heeft (hebben). Afhankelijk van het belang, dat de
                        werkgever hecht aan opleiding van medewerkers van het bedrijf en van de omvang
                        van de kosten die met het opleiden gemoeid zijn, zal goedkeuring van het plan ge-
                        beuren op het hoogste beleidsniveau (directie), of op het niveau van hoofden van
                        afdelingen en door de ondernemingsraad.
                        Tot zover de planfase.

             Fase 3: Uitvoerings- en beheersfase


                        Stap 8: Voer het opleidingsplan uit en beheer de uitvoering.
                        Tijdens de uitvoerings- en beheersfase zijn aandachtspunten:
                        • nauwgezet en concreet informeren van de cursist-medewerkers over de opleiding
                            (doel, data, plaats, inhoud van de opleiding, wat van de medewerker zelf wordt
                            verwacht et cetera)
                        • aanmelding / inschrijving van de cursist-medewerkers bij het opleidingsinstituut
                        • in voorkomende gevallen deelname op voorgeschreven wijze annuleren
                        • correcte betaling van kosten aan het opleidingsinstituut
                        • in voorkomende gevallen en met het oog op vergoedingen het declareren van
                            kosten bij scholingsfondsen op de door die fondsen voorgeschreven wijze
                        • het samen met de cursist-medewerkers evalueren van de opleiding tijdens en na
                            het opleidingstraject
                        • het op naam van de cursist-medewerkers registreren van de genoten opleiding
                        • het vastleggen en terugkoppelen van de resultaten uit de evaluatie
                        • het voorbereiden van de terugkeer van de cursist-medewerkers in hun werksitua-
                            tie met het oog op het toepassen van het geleerde, overdragen van het geleerde
                            aan collega's.
       Motivatie
       Het verkrijgen van de opdracht om het opleidingsplan uit te voeren (stap 7) is van groot belang.
       Maar het succes van de uitvoering hangt in belangrijke mate af van het draagvlak voor dat plan bij
       de op te leiden medewerkers. Ook al berust het opleidingsinitiatief bij (enkele) medewerkers, toch
       behoeven zij niet geheel uit vrije wil te handelen. Vrijwilligheid is een variabele. En wanneer deze
       slechts zwak aanwezig is, moet de versterking van de motivatie serieus ter hand worden genomen
       door:
       • medewerkers tijdens bijvoorbeeld functionering- en beoordelingsgesprekken, en de onderne-
             mingsraad vroegtijdig te betrekken bij het formuleren van het opleidingsbeleid en het maken van
             het opleidingsplan
       • duidelijk te maken wat met de opleiding wordt beoogd en wat de rol van de medewerkers daarbij
             is
       • medewerkers te laten inzien, dat datgene wat wordt beoogd voor het bedrijf relevant is, het
             voor de medewerkers praktisch nut heeft en met opleiden ook bereikbaar is
       • te tonen dat het bedrijf de beoogde opleidingsdoelen daadwerkelijk willen realiseren
       • interesse tonen gedurende de tijd dat de cursist-medewerkers de op leiding volgen
       • in samenspraak met de cursist-medewerkers de gevolgde opleidingen evalueren
       • opgeleide medewerkers in de gelegenheid stellen het aangeleerde ook daadwerkelijk te kun-
             nen toepassen in hun werksituatie en aan collega's te kunnen overdragen.
       Opleiden is één van de middelen waarmee bedrijven doelstellingen kunnen realiseren. Het is al
       eerder gezegd. Maar soms blijkt de keuze van het middel 'opleiden' verkeerd te zijn geweest om-
       dat het of als 'Haarlemmer olie' voor problemen is ingezet, of omdat blijkt, dat de doelstellingen niet
       worden bereikt, of omdat achteraf blijkt, dat met een alternatief de beoogde doelen effectiever en
       efficiënter gerealiseerd zouden zijn.
       Dergelijke conclusies zijn gerechtvaardigd, maar het gevaar schuilt erin, dat het medewerkers, die
       aan de opleidingen deelnamen, frustreert. En dat ondermijnt volgende voorgenomen opleidingsac-
       tiviteiten De oorzaak van het maken van verkeerde keuzen ligt overigens vaak in het korte-termijn-




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman                Pagina 17 van 18
denken van de bedrijven en in het niet voldoende toetsen van keuzen aan de bedrijfsdoelstellin-
       gen en de daarbij geldende uitgangspunten.
       Opleidingsbehoefte
       Medewerkers betrekken bij het signaleren van opleidingsbehoeften blijkt niet overal even eenvoudig
       te zijn. Zeker niet als opleidingen moeten bijdragen aan het oplossen van knelpunten in de huidige
       taakuitvoering van de medewerkers. Oorzaken: de interesse ontbreekt, men loopt niet te koop met
       fouten die worden veroorzaakt door tekortkomingen in eigen kennis en kunde, positieve ervarin-
       gen schermt men af en het nieuwe kan bedreigend zijn (we werken toch al jaren zo! en het gaat
       toch goed?).
       De respons op schriftelijke enquêtes onder eigen medewerkers, met als doel de opleidingsbehoeften
       langs deze weg vast te stellen, is laag. De weliswaar arbeidsintensievere persoonlijke benadering is
       effectiever. Minder arbeidsintensief is het vaststellen van opleidingsbehoeften samen met de lei-
       dinggevenden (voorlieden, uitvoerders, hoofden van afdelingen) onder de medewerkers. Maar
       dan moeten de resultaten wel ter beoordeling aan de werknemers worden voorgelegd. Het perso-
       neelsblad en ook het functionerings-en beoordelingsgesprek bewijzen daarbij goede diensten.
       Echter met de productiemedewerkers, die de bouwplaatsen bemensen, worden zelden functio-
       nerings- en beoordelingsgesprekken gevoerd. Ook ontbreken vaak taak- of functiebeschrijvingen.




Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc   Auteur: Ing. L. Brokelman              Pagina 18 van 18

More Related Content

Viewers also liked

Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.
Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.
Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.Croonwolter&dros
 
Rate that startup
Rate that startupRate that startup
Rate that startupAdel Grable
 
Case: Afas personal
Case: Afas personalCase: Afas personal
Case: Afas personalAdel Grable
 
Casebespreking: clubwatcher
Casebespreking: clubwatcherCasebespreking: clubwatcher
Casebespreking: clubwatcherAdel Grable
 
Kwaliteit Op De Bouwplaats
Kwaliteit Op De BouwplaatsKwaliteit Op De Bouwplaats
Kwaliteit Op De Bouwplaatslbrokelman
 
Nevenaanneming
NevenaannemingNevenaanneming
Nevenaanneminglbrokelman
 
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!arnofranken
 

Viewers also liked (9)

Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.
Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.
Croon-Ongestoord en ontzorgd bouwen met creatieve technische oplossingen.
 
Rate that startup
Rate that startupRate that startup
Rate that startup
 
Case: Peerby
Case: PeerbyCase: Peerby
Case: Peerby
 
Case: Afas personal
Case: Afas personalCase: Afas personal
Case: Afas personal
 
Casebespreking: clubwatcher
Casebespreking: clubwatcherCasebespreking: clubwatcher
Casebespreking: clubwatcher
 
Kwaliteit Op De Bouwplaats
Kwaliteit Op De BouwplaatsKwaliteit Op De Bouwplaats
Kwaliteit Op De Bouwplaats
 
Hoogbouw
HoogbouwHoogbouw
Hoogbouw
 
Nevenaanneming
NevenaannemingNevenaanneming
Nevenaanneming
 
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!
Beste ondernemingsplan Nyenrode 2009!
 

Similar to Personeelsbeleid En Beheer In Het Bouwbedrijf

Effectiviteit | Target Point, guide to change
Effectiviteit | Target Point, guide to change Effectiviteit | Target Point, guide to change
Effectiviteit | Target Point, guide to change angela van de Loo
 
Masterclass Strategisch hrm
Masterclass Strategisch hrmMasterclass Strategisch hrm
Masterclass Strategisch hrmPeter Lamerigts
 
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspread
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspreadWhitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspread
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspreadTallien Rintjema
 
Strategisch Hr Debat Het Proeflokaal Januari 2011
Strategisch Hr Debat   Het Proeflokaal Januari 2011Strategisch Hr Debat   Het Proeflokaal Januari 2011
Strategisch Hr Debat Het Proeflokaal Januari 2011IMKopleidingen
 
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecteren
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecterenDuurzaam HR - Duurzaam werven en selecteren
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecterenWouter Beel
 
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012AvansAlumniHRM
 
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRM
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRMDuurzame inzetbaarheid & De rol van HRM
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRMPeter Lamerigts
 
Management van Betekenis #2012
Management van Betekenis #2012Management van Betekenis #2012
Management van Betekenis #2012Responsable A-B-C
 
Strategisch HRM voor Ondernemingsraden
Strategisch HRM voor OndernemingsradenStrategisch HRM voor Ondernemingsraden
Strategisch HRM voor OndernemingsradenCorrie van Veggel
 
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014UmanID
 
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010Luk Smeyers
 
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010Maarse
 
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid Walrabenstein
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid WalrabensteinSalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid Walrabenstein
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid WalrabensteinIngrid Walrabenstein-Renkens
 
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiseren
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiserenReflectief voorjaar 2011. mensgericht organiseren
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiserenThomas Langemeijer
 
Visiedocument R. Hijner
Visiedocument R. HijnerVisiedocument R. Hijner
Visiedocument R. HijnerRoos Hijner
 
Seminar 13 11-12 vs dr1
Seminar 13 11-12 vs dr1Seminar 13 11-12 vs dr1
Seminar 13 11-12 vs dr1Piet Mathôt
 

Similar to Personeelsbeleid En Beheer In Het Bouwbedrijf (20)

Strategisch HRM presentatie TSN MC 1
Strategisch HRM presentatie TSN MC 1Strategisch HRM presentatie TSN MC 1
Strategisch HRM presentatie TSN MC 1
 
Pocket Motivatie 3.0
Pocket Motivatie 3.0Pocket Motivatie 3.0
Pocket Motivatie 3.0
 
Effectiviteit | Target Point, guide to change
Effectiviteit | Target Point, guide to change Effectiviteit | Target Point, guide to change
Effectiviteit | Target Point, guide to change
 
Masterclass Strategisch hrm
Masterclass Strategisch hrmMasterclass Strategisch hrm
Masterclass Strategisch hrm
 
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspread
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspreadWhitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspread
Whitepaper Lagerweij Het Mens Effect - webspread
 
Strategisch Hr Debat Het Proeflokaal Januari 2011
Strategisch Hr Debat   Het Proeflokaal Januari 2011Strategisch Hr Debat   Het Proeflokaal Januari 2011
Strategisch Hr Debat Het Proeflokaal Januari 2011
 
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecteren
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecterenDuurzaam HR - Duurzaam werven en selecteren
Duurzaam HR - Duurzaam werven en selecteren
 
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012
Presentatie Curriculumbijeenkomst 8 november 2012
 
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRM
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRMDuurzame inzetbaarheid & De rol van HRM
Duurzame inzetbaarheid & De rol van HRM
 
Management van Betekenis #2012
Management van Betekenis #2012Management van Betekenis #2012
Management van Betekenis #2012
 
Strategisch HRM voor Ondernemingsraden
Strategisch HRM voor OndernemingsradenStrategisch HRM voor Ondernemingsraden
Strategisch HRM voor Ondernemingsraden
 
Talent met een knipoog
Talent met een knipoogTalent met een knipoog
Talent met een knipoog
 
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014
Menzis - workshop 'Vernieuwend HRM - doel door doen! - 12 juni 2014
 
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010
Interview Jeroen Delmotte: Ulrich In De Praktijk, HR Strategie 05/2010
 
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010
MD in de retail, Opleiding &Ontwikkeling juni 2010
 
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid Walrabenstein
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid WalrabensteinSalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid Walrabenstein
SalesManagement 9 2015 Help uw mensen zich ontwikkelen Ingrid Walrabenstein
 
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiseren
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiserenReflectief voorjaar 2011. mensgericht organiseren
Reflectief voorjaar 2011. mensgericht organiseren
 
HRM Consultancy Presentatie TSN MC 4
HRM Consultancy Presentatie TSN MC 4HRM Consultancy Presentatie TSN MC 4
HRM Consultancy Presentatie TSN MC 4
 
Visiedocument R. Hijner
Visiedocument R. HijnerVisiedocument R. Hijner
Visiedocument R. Hijner
 
Seminar 13 11-12 vs dr1
Seminar 13 11-12 vs dr1Seminar 13 11-12 vs dr1
Seminar 13 11-12 vs dr1
 

Personeelsbeleid En Beheer In Het Bouwbedrijf

  • 1. Betreft: Personeelsbeleid en –beheer in het bouwbedrijf Auteur: Lenard Brokelman, senior-consultant, PRC B.V., divisie: Strategie en Techniek Datum: november 2008, tweede versie 1 Motivatie Het personeelsbeleid en –beheer in het klein- en middelgrote bouwbedrijf is grosso modo zorggericht (patriarchaal en bevoogdend) en levert onvoldoende bijdragen aan de instroom, de doorstroom en het voorkomen van de uitstroom van personeel. Om de effectiviteit van die bijdragen te vergroten is het zaak het personeelsbeleid in de bedrijven te moderniseren. Naast het bewerkstelligen van verantwoorde arbeidsomstandigheden en bij de tijdse ar- beidsvoorwaarden, gaat het daarbij om het (op)scholen en coachen van medewerk(st)ers in functies die het beste bij hun talenten en ambities passen en bij de ambities van het bedrijf. Daarbij komt dat de arbeidsmarkt in de bouw door de afwisselende bouwconjuncturele haus- ses en dip’s voortdurend onder druk staat. Daardoor is de concurrentie op de arbeidsmarkt hevig. En de bouw – zo blijkt uit arbeidsmarkt onderzoek – is helaas geen werkgever die bo- venaan het verlanglijstje van grote groepen instromers staat. Voor een belangrijk deel kan de bouw zich dat zelf aantrekken. Maar door meer en beter oog te hebben voor modern perso- neelsbeleid moet de sector verloren terrein kunnen herwinnen. 2 Inhoudsopgave 1. Motivatie 2. Inhoudsopgave 3. Ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid 4. Psychologische theorieën 5. Modern personeelsbeleid 6. Uitdagingen voor en thema’s van modern personeelsbeleid 7. Effectief hengelen naar personeel 8. Motiveren personeel: bottom-up en top-down 9. Scholing van personeel 3 Ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid In algemene zin zijn de ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid als volgt te typeren: Periode: Van ca. 1900 - 1950. Fase personeelsbeleid: Personeelszorg. Managementstrategie: Afzetten van massaproducten. Personeelsfunctie: Boekhouder doet de personeelsadministratie. Karakteristieken: Van arbeid als productiemiddel en kostenpost naar erkenning van vooral de voorwaardelijke materiële menselijke behoeften. Bevoogdende, patriarchale zorg. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 1 van 18
  • 2. Periode: Van 1950 tot 1965. Fase personeelsbeleid: Human relations (personeelsbeheer). Managementstrategie: Marketingstrategie, langetermijnplanning. Personeelsfunctie: Personeelsfunctionaris, -chef. Karakteristieken: Ontdekking van de effecten van de sociale omgeving (collega’s, leiding) en dat de werknemer niet puur individualistisch werkt. Onderkenning en honorering van erkenning, belangstelling, zich thuis voelen, status et cetera. Ontstaan van afzonderlijke per- soneelsdiensten. Leiding gevende verliest invloed op beloning, arbeidsvoorwaarden, werving enzovoort; periode van uitholling van de lijn ! Periode: Van 1965 tot 1980. Fase personeelsbeleid: Sociaal beleid. Managementstrategie: Strategische planning. Personeelsfunctie: Personeelswerker, P&O-functionaris. Karakteristieken: Motivatie, ontwikkeling, ‘change’, loopbaan. Over- woekering door democratisering (OR). Veel aan- dacht voor opleiding, communicatie, overleg en me- dezeggenschap. Personeelsbeleid pakt het organi- satiebeleid mee in z’n portefeuille en wordt aparte professie los van de (bedrijfs)economie. Periode: Van 1980 tot 1995. Fase personeelsbeleid: Human Resource Management. Managementstrategie: Saneringsmanagement, strategisch management. Personeelsfunctie: HR-functionaris. Karakteristieken: Verzakelijking, herintegratie met bedrijfseconomi- sche principes, versobering, kwantificering. Personeel ontwikkelen en aansturen wordt weer on- derdeel van de managementtaak; terug naar de lijn. Periode: Van 1995 tot toekomst. Fase personeelsbeleid: Human wealth. Managementstrategie: Strategische scanning. Personeelsfunctie: Talent consultant. Karakteristieken: Aandacht voor lichamelijke en geestelijke gezond- heid. Condities scheppen voor ontwikkelen van per- soonlijke talenten. Stimuleren van creativiteit, intuïtie en visie. 4 Psychologische theorieën De achtereenvolgende ontwikkelingsfasen van het personeelsbeleid omvatten elkaar en re- fereren aan de psychologische theorieën van Maslow over zelfactualisatie, aan die van Herzberg over erkenning en vooruitgang en aan de stijlen van leidinggeven die Mc. Gregor in zijn x- en y-theorie heeft geduid. • Maslow (1908–1970) Het uitgangspunt bij Abraham H. Maslow is, dat behoeften de motivatie tot handelen be- palen, en dat tussen die behoeften een hiërarchisch verband bestaat. Dat wil zeggen, dat er eerst aan de behoeften op een lager niveau voldaan moet zijn. Want pas daarna kan motivatie ontstaan om aan de behoeften op een hoger niveau toe te komen. De be- hoeftehiërarchie ziet er van laag naar hoog als volgt uit: Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 2 van 18
  • 3. Tabel 1: De behoeftehiërarchie naar H. Maslow 1 Fysiek: Eten, huis, warmte; wat je nodig hebt om in leven te blijven. 2 Veiligheid: Geen gevaar of dreiging, rust, orde, een veilig gevoel, gezondheid. 3 Sociaal: Het gevoel bij anderen te horen, geaccepteerd/geliefd worden, zorgen voor/verzorgd worden. 4 Waardering: Respect hebben voor jezelf en krijgen van anderen, status hebben. 5 Maximale ontplooiing: Volledige ontwikkeling van je kwaliteiten. De behoeftehiërarchie wordt vaak als behoeftepiramide weergegeven zoals onderstaand is verbeeld: Figuur 1: De behoeftehiërarchie van H. Maslow verbeeld • Herzberg (1923–2000) Frederich I. Herzberg onderscheidt twee groepen van factoren die een geheel verschil- lende rol spelen bij motivatie en werktevredenheid, te weten: satisfiers en dissatisfiers ook wel aangeduid als ‘hygiënefactoren’. − Satisfiers Satisfiers kunnen direct bijdragen aan werktevredenheid. Als ze niet werkzaam zijn ontstaat een neutrale toestand (dus geen ontevredenheid). Satisfiers zijn onder an- dere: ontwikkelen en ontplooien, erkenning en waardering, succesvol en creatief zijn, leveren van prestaties en het realiseren van doelen. − Dissatisfiers Tegen deze satisfiers staan de dissatisfiers. Zij dragen bij aan werkontevredenheid als ze niet vervuld worden. Als aan deze factoren wel is voldaan ontstaat een neu- trale toestand (dus geen tevredenheid). Dissatisfiers ('hygiëne-factoren’) zijn onder andere: beloning, arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en organisatiebe- Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 3 van 18
  • 4. leid. Naar analogie van de behoeftepiramide van Maslow verbeeld de figuur de motivatie di- mensies. Figuur 2: De motivatie dimensies naar Herzberg Opvallend is dat de satisfiers te maken hebben met de werkkern en de dissatisfiers met de werkomgeving. In de opvatting van Herzberg zijn medewerkers alleen te motiveren door de satisfiers ‘aan te boren’. Medewerkers zijn te motiveren door ontplooiing, waar- dering, succesvol zijn en het realiseren van doelen. Een extra beloning geven aan goed presterende medewerkers of het verbeteren van de arbeidsomstandigheden leiden niet tot een hogere motivatie en tevredenheid. Dergelijke ingrepen voorkomen ten hoogste onvrede met het werk. Tegen de benadering van Herzberg is overigens geregeld fundamenteel bezwaar ge- maakt omdat de indeling in satisfiers en dissatisfiers te eenzijdig en kunstmatig zou zijn. Deze kan alleen bevestigd worden als de werkwijze van Herzberg wordt gevolgd. Iedere andere methode levert verrassende ´verplaatsingen´ van het domein op; satisfiers kun- nen dan bij de dissatisfiers terechtkomen en omgekeerd (Vinke, 2001). • McGregor (1906–1964) Douglas McGregor was sociaal-psycholoog en gespecialiseerd in menselijk gedrag in organisaties. Hij formuleerde in de zogenaamde X- en Y-theorie twee visies op mede- werk(st)ers, te weten: − Theorie X: Medewerk(st)ers zijn lui, willen geen verantwoordelijkheid dragen, moet je precies in- strueren en scherp controleren. − Theorie Y: Medewerk(st)ers werken graag, willen verantwoordelijkheid dragen en zich kunnen ontplooien en ze willen autonomie in de werkuitvoering. De x-theorie veronderstelt, dat de prestaties van de mens slechts kunnen worden opge- voerd door de financiële prikkel en door autoritair management. In de y-theorie staat het integratie beginsel centraal. Dat wil zeggen: het scheppen van dusdanige omstandigheden, dat de leden van een organisatie hun eigen doeleinden het beste kunnen bereiken door hun inspanning te richten op het succes van de organisatie. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 4 van 18
  • 5. Deze theorie nodigt uit tot vernieuwing en voert het motivatieprobleem terug naar de lei- ding in een organisatie. Bij de Y-theorie past participatief management. In het volgende schema is een en ander samengevat. Tabel 2: De X- en Y-theorie van McGregor Theorie X Theorie Y Veronderstellingen: Mensen houden inherent niet van Mensen zien werk net zo natuurlijk werken en zullen proberen om als spel en rust. Mensen besteden het te vermijden als zij dat kun- dezelfde hoeveelheid fysieke en nen. geestelijke inspanning in hun werk als in hun privé leven. Omdat mensen niet van werken Op voorwaarde dat mensen ge- houden moeten zij door het ma- motiveerd zijn, zullen zij zichzelf nagement worden gedwongen of leiden naar de doelstellingen van worden gecontroleerd en zo ‘be- de organisatie. Controle en straf dreigd’ worden dat zij hard ge- zijn niet de enige mechanismen noeg werken om mensen te laten presteren. Gemiddelde werknemers willen Werktevredenheid is zeer belang- worden geleid. rijk om werknemers erbij te be- trekken en hun commitment te waarborgen. Mensen houden niet van verant- Mensen leren om verantwoorde- woordelijkheid. lijkheid te nemen en naar verant- woordelijkheid te streven. Gemiddelde mensen in de juiste omstandigheden zullen verant- woordelijkheid niet alleen accepte- ren, maar er zelf natuurlijk naar zoeken. Gemiddelde mensen zijn duidelijk Mensen zijn fantasierijk en crea- en willen zich veilig op het werk tief. Hun vindingrijkheid zou moe- voelen. ten worden gebruikt om problemen op het werk op te los- sen. Toepassing: Op de werkvloer. Massaproduc- Professionele dienstverleners. tie. Productiearbeiders. Kenniswerkers. Managers en stafmedewerkers. Bevorderlijk voor: Efficiënte operaties op grote Management van stafmedewer- schaal. kers. Participatief complexe pro- blemen oplossen. Managementstijl: Autoritair. Hard management Participatief. Zacht management. 5 Modern personeelsbeleid Over modern personeelsbeleid (Human Resource Management en Human Wealth) is veel 1 geschreven . Al deze bijdragen zijn als volgt samen te vatten: ‘In een snel veranderende omgeving doen organisaties er verstandig aan een hoogwaardig en op de strategie van de organisatie afgestemd personeelsbeleid te voeren. Dat vraagt om een geïntegreerde toe- passing van personeelsinstrumenten – waarvoor de lijn verantwoordelijk is - en om het be- nutten van de kwaliteiten (talenten) van medewerk(st)ers’. Tegen deze achtergrond zijn vragen die in een lerende en pro-actieve organisatie als start- punt voor de uitwerking van modern personeelsbeleid gelden de volgende: • Hoe kan de organisatie menselijk kapitaal (talenten) optimaal benutten ? • Hoe kan een betere aansluiting worden gevonden tussen de koers van een organisatie 1 O.a.: Van Dijck, Crozier, Tigchelaar, Mensink, Schoemaker, Geerdink en Tissen. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 5 van 18
  • 6. en het personeelsbeleid ? • Hoe kan een stimulerend loopbaanbeleid (horizontaal en verticaal) zodanig worden vormgegeven, dat het de mobiliteit van goede mensen (high potentials) verbetert ? Met voornoemde vragen als startpunt zijn de uitgangspunten van modern personeelsbeleid: • Integratie tussen het strategisch management (koers van een organisatie) en de ontwik- keling van het personeelsbeleid. • Geïntegreerde toepassing van instrumenten die zijn gericht én op de zorg voor mede- werk(st)ers én op de organisatie-aanpassing én –ontwikkeling. • Het management beschouwt de talenten van de eigen mensen als essentiële factor voor het succesvol functioneren van de organisatie. • Het mensbeeld van het management gaat uit van een mens die ‘met verantwoordelijk- heid in deze wereld is’. • De arbeidsorganisatie (= de op de vormgeving van werk- en taaksystemen toegesneden structuur van de bedrijfsorganisatie) biedt individuen de ruimte om hun talenten te benut- ten. • Het samenspel tussen managers en human resource functie is gebaseerd op synergie (meerwaarde). • De leidinggevenden concretiseren de principes van modern personeelsbeleid via talent management. Deze uitgangspunten zijn verwerkt in de onderstaande schematische verbeelding van mo- dern personeelsbeleid waarin ook de personeelsinstrumenten zijn vervat. Belangen en doelen, Belangen en doelen, Maatschappelijke behoeften meningen, wensen en kenmerken strategische vraagstukken organi- personeel(sbestand) satie ▼ ▼ ▼ Proces beleidsvorming met betrekking tot modern personeelsbeleid Strategische en operationele besluitvorming gericht op het integreren van de factor mens in de organisatie(besturing) ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ In- en uitstroom Talenten Werk- en taak- Arbeidsvoor- Zeggenschap benutten systemen waarden en overleg ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ - Personeelsplanning. - Personeels- en po- - Inrichting werkpro- - Functiewaardering. - Werkoverleg en - Talent scouting. tentieel beoordeling. cessen. - Beloningssystemen. kwaliteitskringen. - Werving, selectie, - Performance en be- - Taakontwerp en - Primaire en secun- - Vertegenwoordi- introductie, herplaat- oordelingsgesprek- taakstructurering. daire arbeidsvoor- gend overleg. sing (van ook speci- ken. - Werkomstandighe- waarden. - Communicatie en 2 fieke doelgroepen ). - Loopbaanontwikke- den (ergonomie: - Deeltijdarbeid. informatie. - Ontslag, exit inter- ling, management de- belasting - belast- - Personeelszorg. view, outplacement. velopment. baarheid)). - Ouderenbeleid3, - Reïntegratie. - Vorming, training, - Reorganisatiestrate- domotie opleiding. gie. - Faciliteiten voor per- - Arbowet. soonlijke talentont- - Efficiency. wikkeling (career- counseling, loopbaan informatie, self asses- sment). Figuur 3: Modern personeelsbeleid met bijbehorende instrumenten 2 Vrouwen, allochtonen, minder-validen, zij-instromers. 3 Flexibeler werktijden, vierdaagse werkweek, meer vrije dagen, lager werktempo, andere functie of functie combinaties etcetera. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 6 van 18
  • 7. 6 Uitdagingen voor en thema’s van modern personeelsbeleid In een tijd van vernieuwing en verandering, van reorganisatie en internationalisering en van kennisconcurrentie en schaarste aan geschoold personeel zal blijken, dat personeelsbeleid belangrijker wordt en is dan ooit tevoren. In zo’n tijd is de uitdaging voor modern personeelsbeleid het scouten, werven, ontwikkelen en behouden van competent en gemotiveerd personeel. In dat kader zijn relevante thema’s: • Ruimte voor vrije keuze en eigen verantwoordelijkheid In onze samenleving geven mensen in organisaties blijk van een groeiend probleembe- sef waar het gaat om milieu en veiligheid, het vormgeven van werkplekken en het dra- gen van verantwoordelijkheid. Bijgevolg willen medewerk(st)ers vandaag de dag meer vrijheid van handelen: marge voor eigen initiatief en eigen beslissing (meer zelfsturing, zelfsturende teams). • Medezeggenschap over eigen arbeid(svoorwaarden) Door veranderingen in de persoonlijke levensinvulling (individualisering) wijzigen be- staande opvattingen over werk en vrije tijd. Medewerk(st)ers willen meebeslissen over hun eigen arbeidsvoorwaarden; willen meer maatwerk in de arbeidsrelatie (individualise- ring van contract- en arbeidsvoorwaarden ten aanzien van: werktijden, (ouder- schap)verlof en vakantie et cetera). • Meer leiderschap, minder management Afdwingen van gedrag vanuit formele (management)posities werkt steeds minder. Het maakt plaats voor minder van bovenaf sturen en voor meer uitdagen en prikkels bieden door het eens te worden over taakstellingen, door bewaking door coaching en door het geven en ontvangen van feedback (management by objectives, plattere organisaties). • Gedeelde verantwoordelijkheid voor ontwikkelingen Niet alleen vanuit de ondernemingsstrategie bepalen welke competenties ontwikkeld moeten worden, maar tegelijk die strategie haalbaar maken door aanwezige talenten en beschikbare kwaliteiten optimaal te benutten en middelen verschaffen aan mede- werk(st)ers om zich verder te ontwikkelen en om daarvoor ook zelf verantwoordelijkheid te dragen (performance management gesprekken). • Vele soorten mobiliteit Door veranderende functies en organisaties in de richting van ont-hiërarchisering en plattere structuren met geringere verticale doorgroeimogelijkheden meer mobiliteit (1) binnen de functie (wisselende taakpakketten), (2) binnen de organisatie omhoog maar ook veelvuldig(er) opzij naar andere functies of domotie en (3) naar buiten de organisa- tie. 7. Effectief hengelen naar personeel Negen originele en effectieve methodes uit de praktijk om in een krappe arbeidsmarkt per- soneel binnen te hengelen: • Hengel andermans personeel binnen Waarom braaf wachten tot die aantrekkelijke werknemers van de concurrent bij u aan- kloppen ? Neem zelf contact met ze op en hengel ze binnen als de tijd rijp is. • Lok sollicitanten naar een sollicitatiegesprek Soms moet u sollicitanten eerst de spreekwoordelijke wortel voorhouden voordat ze in actie komen. Denk hierbij niet alleen aan een boekenbon of auto, maar ook aan keihar- de euro’s. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 7 van 18
  • 8. Voer originele sollicitatiegesprekken Giet het geijkte sollicitatiegesprek – waarbij u en de sollicitant stijf tegenover elkaar zit- ten – eens in een andere vorm. U valt daarmee op en trekt bovendien een specifieke doelgroep aan. • Weg met de personeelsadvertenties en sollicitatiebrieven Natuurlijk kent u, net als iedereen, personeelsadvertenties op vacaturesites of in de krant plaatsen waarin u, net als iedereen, de sollicitant oproept met een brief of e-mail te reageren. Maar wie wil opvallen, maakt gebruik van andere communicatiekanalen om zijn vacatures wereldkundig te maken. • Leid uw eigen personeel op Eén van de belangrijkste reden van personeelstekort in de bouwbranche is het gebrek aan instroom van jong en goed opgeleid personeel. Veelal te wijten aan het lage animo onder jongeren of de kwaliteit van het onderwijs. • Werk samen met collega-bedrijven Onder het mom samen sta je sterker dan alleen kunt u ook kiezen voor de samenwer- king met collega-bedrijven. Er zijn namelijk altijd wel collega’s die in de ene periode een personeelsoverschot hebben, terwijl anderen juist met een tekort kampen. • Zet eigen personeel in om personeel te werven Soms moet u juist niet verder kijken dan uw neus lang is. Zet eigen personeel in om personeel te werven. • Denk ook eens aan die krasse knarren De vergrijzing wordt vaak als één van de boosdoeners van de krappe arbeidsmarkt be- schouwd. Bekijk het eens van de andere kant: al die oudere mensen vormen een enorm potentieel aan ervaren werknemers. • Zorg dat u een aantrekkelijke werkgever bent Als de vacatures voor het oprapen liggen, zullen werknemers als eerste met die aan- trekkelijke werkgever in zee gaan. Dus pimp uzelf als werkgever. 8. Motiveren personeel: bottom-up en top-down Belangrijke procesfasen in het bouwproces zijn [Bron: MKS]: a. Initiatief / acquisitie b. Ontwerp / ontwikkeling c. Prijs- en contractvorming d. Werkvoorbereiding e. Uitvoering f. Oplevering en onderhoud g. (Technisch) beheer h. Renovatie of expiratie Elke procesfase is een optelsom van werkprocessen; ieder werkproces een optelsom van ta- ken. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 8 van 18
  • 9. Wat is een taak ? Bron: PRC │SAOB Een taak is een samenhangend en doelgericht geheel van werkzaamheden, van be- grensde tijdsduur, opgedragen aan één of meer personen en afzonderlijk te plannen, te besturen en te bewaken. Het uitvoeren van taken betekent het leveren van prestaties. Om prestaties te kunnen leve- ren – ofwel: om taken effectief en efficiënt uit te kunnen voeren – zijn duidelijke instructies aan goed geschoolde, vaardige medewerk(st)ers nodig die van hoog tot laag in het bedrijf gemotiveerd en binnen een optimale werkorganisatie hun werk kunnen en willen uitvoeren. Willen, kennen en kunnen van medewerk(st)ers Bron: PRC │SAOB Willen: − Er naar streven om het gevraagde in één keer goed te doen -> motivatie. Kennen: − Weten wat gevraagd wordt -> instructie. − Begrijpen wat gevraagd wordt -> kennis. Kunnen: − Kunnen doen wat gevraagd wordt -> vaardigheden. − In de gelegenheid gesteld worden om te doen wat gevraagd wordt -> organisatie. Een effectieve en efficiënte organisatie drijft op gemotiveerde medewerk(st)ers. En gemoti- veerde medewerk(st)ers zijn nodig om processen te beheersen en te verbeteren [Philip Cros- by, 1926]. Motiveren is gebaseerd op aandacht geven. Instrueren is een vorm van aandacht geven. Zo ook het informeren van medewerk(st)ers over de door hen geleverde prestaties en de bereik- te resultaten (= feed-back). Het geven van instructies en van feed-back is van belang wil de leiding samen met de medewerk(st)ers nagaan waar tekorten en gebreken ontstaan en hoe die vermeden kunnen worden. Kortom, waar verbeteringen mogelijk zijn. Verbeteringen die door de medewerk(st)ers zelf kunnen worden bereikt, of door de organisatie waarvan zij deel uitmaken. Als (voorstellen voor) verbeteringen door de leiding serieus worden genomen en worden ge- stimuleerd, ontstaat een gemeenschappelijk referentiekader. Dat stelt medewerk(st)ers in staat over de horizon van hun eigen taakuitvoering heen te kijken. Zij leren ontdekken, dat hun bijdrage aan het proces een schakel is in de totale bedrijfs- en productieorganisatie. Gemotiveerde medewerk(st)ers zullen dan bereid zijn afwijkingen tussen hun opdracht – hun instructie – en de werkelijkheid te signaleren en waar nodig te corrigeren. Door de grotere be- trokkenheid van de medewerkers bij hun taakuitvoering vermindert (in de tijd) de kans op het ontstaan van zulke afwijkingen. De organisatie van een bedrijf, of dat van een bouwproject, is sterk vereenvoudigd in het vol- gende kader weergegeven. Dit zogenoemde schillenmodel toont personeelsgroepen die ge- bruikelijk in bedrijfs- en projectorganisaties worden onderscheiden. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 9 van 18
  • 10. Figuur 4: Schillenmodel Bron: PRC │SAOB De kern van het model is de ploeg op de werkplek. Daar waar uiteindelijk wordt gebouwd. Al- le activiteiten in de overige schillen van het model zijn bedoeld om het werk op de bouw- plaats planmatig en ongestoord te kunnen laten verlopen. De in de figuur weergegeven niveaus van leidinggeven moeten daarop zijn afgestemd. Zij hebben daarom niet alleen een leidende, voorwaarden scheppende taak. Maar ook, en daarbij geholpen door hun staven, een ondersteunende en sturende taak. Zo schept iedere 'schil' de voorwaarden voor het vol- gende niveau om ongestoord de eigen bijdrage te kunnen leveren aan het proces. Om bijdragen te kunnen leveren is informatie nodig. Informatie om taken te bepalen en men- sen aan te sturen (= plannen en instrueren), om taken op elkaar af te stemmen en om de uit- voering ervan te begeleiden, te bewaken en zo nodig te corrigeren. Informatie is voor het functioneren van een organisatie een belangrijk productiemiddel. Want informatie zet tot actie aan, leidt actie in. Maar dan moet in de organisatie de informatie wel worden doorgegeven. Van boven tot beneden (top-down) en van beneden naar boven (bottom-up); van buiten naar binnen, naar de kern van de organisatie, en tegelijk vanuit de kern naar buiten. De informa- tiekringloop moet gesloten zijn. Door de informatiekringloop te sluiten versterkt het bedrijf een essentiële schakel, zal het meer als eenheid functioneren en zal het processen beter kunnen beheersen en borgen. Dan zal het bedrijf waargenomen gebreken en tekortkomingen niet al- leen registreren, maar ook op zoek gaan naar de oorzaken van die gebreken en tekortkomin- gen en daaruit lering trekken. Dat doet een beroep op de creativiteit en denkkracht van de organisatie en op het vakmanschap van de medewerkers. Maar die moeite loont, want het gewin daarvan is ervaringskennis. Kennis die ten gunste komt van lopende en volgende pro- jecten en de daarbij betrokken partners mits die kennis toegankelijk is gemaakt en als be- drijfsinformatie beschikbaar is. Omdat mensen organisaties vormen, is de grondslag van de informatiekringloop het mense- lijk functioneren in wat in het arbeidskundig denken het 'verschijnsel werk' heet. In het kort daarover het volgende: Medewerk(st)ers van bedrijven hebben ieder op hun vakgebied kennis van zaken. Kennis van zaken hebben, ofwel: weten, is echter alleen niet voldoende. Het moet productief worden gemaakt. Het moet tot handelen leiden ! Denken is de verbindende schakel tussen weten en handelen. (Na)denken over vragen als: waar moet het handelen toe leiden en waar plaats- vinden, met welke middelen, wat moet het resultaat zijn, waaraan moet dat resultaat voldoen Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 10 van 18
  • 11. enzovoort. Dit denken gebruikt de al aanwezige kennis en leidt tot handelen. Het handelen zelf en het effect daarvan (kunnen) worden waargenomen. En dat leidt via het denken daar- over tot een toename van de al aanwezige kennis of het weten. Er is dus zo sprake van een kringloop. Een cyclisch proces van: weten -> denken -> handelen -> waarnemen -> denken - > weten enzovoort. Ingebed in de organisatie is het ‘weten' te vergelijken met een informatiesysteem – bijvoor- beeld een database of een bibliotheek – waarin het bedrijf alle objectieve kennis, die voor het bedrijf relevant is, zou kunnen vastleggen. Niet alleen de interne informatie maar ook infor- matie van buiten, zoals: regels en voorschriften, attesten, informatie op het gebied van mate- rieel en gereedschap. En niet te vergeten informatie over werkmethoden en evaluaties van onderaannemers en leveranciers. De bedrijfsinformatie wordt productief gemaakt met behulp van zogenoemde checklists. Deze bevatten aandachtspunten aan de hand waarvan de project- en werkvoorbereiding, de calcu- latie en inkoop en het bouwplaatsmanagement de projectinformatie bevraagt. Het doel daar- van is kritieke punten in het productieproces op te sporen om waar nodig maatregelen te treffen om het proces op die punten te beheersen. Werknemers die betrokken zijn bij de voorbereiding en de uitvoering van die procesdelen waarin de kritieke punten zijn gelokali- seerd, worden over de maatregelen geïnstrueerd. De volgende stap is het registreren van de waargenomen effecten van deze maatregelen tij- dens of na de uitvoering ervan. Maar ook het registreren van gebreken en tekortkomingen, die niet werden of konden worden voorzien. Het evalueren van de geregistreerde effecten, gebreken en tekortkomingen is ervoor bedoeld daaruit lering te trekken. Bruikbare resultaten (= ervaringskennis) uit die evaluaties worden toegevoegd aan het informatiesysteem en zo nodig als aandachtspunten in de checklists ver- werkt. Een op deze wijze gesloten informatiekringloop zorgt ervoor, dat waardevolle kennis en erva- ring niet verloren gaat, maar beschikbaar komt voor de opdrachtgever, voor de architect met z’n adviseurs, de toeleverancier en de gespecialiseerde aannemer. Figuur 5: De informatiekringloop Bron: PRC │SAOB Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 11 van 18
  • 12. 9 Scholing van personeel Op tal van gebieden is het aantal en het tempo van ontwikkelingen sterk toegenomen. Dynamiek alom; alles beweegt, alles lijkt tijdelijk. Het heeft de bouwbedrijven niet ongemoeid gelaten. Ter wille van de continuïteit dien(d)en zij immers in te spelen op nieuwe trends, producten en technologieën. Én op veranderende en nieuwe wet- en regelgeving. Consumenten en afnemers van bouwproducten zijn mondiger geworden. Zij vragen meer keuzemogelijkheden en naar duurzame, gegarandeerde producten met concurrerende prijs-kwaliteitsverhoudingen. Mede onder invloed hiervan verandert de bouwmarkt van een aanbiedersmarkt - waarin de capaciteit min of meer gre- tig wordt afgenomen - naar een kopersmarkt, met als gevolg een sterkere marktgerichte oriëntatie van bouwbedrijven met meer aandacht voor product- en procesinnovaties. Daarbij komt dat de concurrentie hevig is, de bouwbedrijvigheid globaliseert en de grotere bouwbedrijven zich in toene- mende mate concentreren op hun eigenlijke kernactiviteiten. Voor niet-kernactiviteiten schakelen zij gespecialiseerde onderaannemers in of toeleveranciers. Tegelijkertijd is er sprake van voor- en van een achterwaartse integratie van de dienstverlening van de verschillende partijen in het bouwproces. Daardoor wijzigen traditionele rollenpatronen in het bouwproces en manifesteert het grootbedrijf zich meer en meer als ontwikkelaar van bouwpro- ducten. Bovendien verandert de bouwplaats gaandeweg van een productieplaats in een montage- plaats omdat uit efficiencyoverwegingen bouwdelen elders onder betere condities worden gefabriceerd en min of meer kant en klaar in het werk worden gebracht. De geschetste dynamiek betekent voor vrijwel alle partijen in het bouwproces een continu proces van heroriëntatie en aanpassing, van innoveren en flexibiliseren. Een proces van ontwikkelingen dat gericht is op een efficiënter en effectiever bouwproces door het voortdurend verbeteren van de eigen bedrijfsvoering en door het voortduren verbeteren van de onderlinge afstemming van de bedrijfsvoeringprocessen van de participanten in het bouwproces. Opleiden als ‘Tool of management' Geplaatst in dit decor staat het management van bouwbedrijven voor de taak kennis te nemen van alle veranderingen en de organisatie te versterken met al het 'nieuwe' en ‘veranderende', dat voor het bedrijf van levensbelang is. Steeds meer realiseren organisaties zich, dat de menselijke factor daarbij van doorslaggevende betekenis is. Want uiteindelijk zijn het de medewerkers die uitvoering moeten geven aan de in de strategie van het bedrijf passende en noodzakelijk geachte vernieuwingen en veranderingen. Daarvoor moeten medewerkers, van hoog tot laag in de organisatie, prestaties leveren. En dat brengt het onderwerp OPLEIDEN voor het voetlicht. Medewerkers kunnen immers pas verantwoord presteren, als zij de voor de uitvoering van hun huidige en toekomstige werkzaamheden benodigde kennis bezitten en die kennis vaardig willen en kunnen toepassen in hun beroepspraktijk. Dan ook zijn medewerkers in staat medeverantwoor- delijk te worden en in te staan voor hun aandeel in de bedrijfsvoering. Kennis Weten Doen Vaardigheden Kunnen Motivatie, instel- Houding Willen ling, attitude Figuur 6: De KVH-matrix (zie ook kader op bladzijde 9) Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 12 van 18
  • 13. Bedrijven die medewerkers met zo'n oriëntatie opleiden, ervaren in toenemende mate opleiden als een deel van de bedrijfsvoering, als een TOOL OF MANAGEMENT. Maar ook voor bouwbedrijven is opleiden, naast werving en selectie, mechanisering, automatisering en reorganisatie, één van de instrumenten waarmee ze hun doelstellingen kunnen realiseren. En daarom kiezen bedrij- ven voor de inzet van dit instrument voor die werknemers die onvoldoende gekwalificeerd zijn om hun bijdragen te leveren aan het realiseren van de bedrijfsdoelen en de daarin vervatte aanpas- singen en vernieuwingen. Medewerkers bovendien voor wie vervanging door werving en selectie van nieuw personeel, of door reorganisatie of door mechanisering of automatisering niet gewenst is of niet mogelijk is. Ter wille van het succes van het bedrijf op korte en op langere termijn, en met het oog op de ontwikkeling van de medewerkers, moet opleiden productief zijn. Dat wil zeggen: medewerkers moe- ten het (aan)geleerde in de praktijk kunnen toepassen, kunnen doen ! Dat vraagt om een juist gekozen en van het ondernemingsplan afgeleid opleidingsbeleid. Én om een daaraan gekoppeld opleidingsplan om de opleidingen (in de vorm van cursussen, (bij)scholing en trainingen) planmatig te kunnen uitvoeren en beheren. Planmatig opleiden wordt in deze zin gezien als een investering in rendement en continuïteit. Ingrediënten daarvoor zijn: • het formuleren van het opleidingsbeleid op basis van het ondernemingsplan • het samenstellen van een opleidingsplan. Het opleidingsbeleid en -plan worden in hoofdlijn als volgt ontwikkeld: • vaststellen van knelpunten in de bedrijfsvoering • inventariseren van oplossingen voor die knelpunten • vaststellen huidige situatie per functie (al aanwezige kennis, vaardigheden en houding) • vaststellen gewenste situatie (welke kennis, vaardigheden en houding zijn gewenst of moeten aanwezig zijn) • analyse van de verschillen tussen de huidige en de gewenste situatie • vaststellen opleidingsbehoefte(n) = opleidingsbeleid • opstellen opleidingsplan(nen) • besluitvorming en beschikbaarstelling van (financiële en andere) middelen • uitvoering en beheer. Stap voor stap naar het opleidingsbeleid en het opleidingsplan De aanzet voor het opleidingsbeleid ligt besloten in het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL of ook wel PERSONEELSPLAN genoemd. Dat plan beschrijft de ontwikkeling van het personeelsbe- stand ten aanzien van: • aantal • plaats in de organisatie (taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden) • beroepskwaliteiten. Voor het opleidingsbeleid staat de ontwikkeling van de beroepskwaliteiten van het personeel cen- traal beschreven in termen van: • vaktechnische kennis • vaardigheden • houding en gedrag de beroepsuitoefening betreffende. Stappenplan Vanuit het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL zijn met behulp van de stappen van het model, dat onderstaand is verbeeld, het opleidingsbeleid en het opleidingsplan als volgt te ontwikkelen: Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 13 van 18
  • 14. SWOT-analyse Organisatiestructuur BELEIDSFASE ↓ In- en externe ontwikke- bedrijf lingen. Zwakke en sterke punten. Functiebeschrijvingen Ondernemingsbeleid en – plan. Ontwikkelingsplan perso- neel. Stap 1b: Stap 1a: Actuele en/of in de nabije Takenanalyse per func- toekomst noodzakelijk tie(groep). aanwezige beroepskwali- teiten. Stap 3: Stap 2: Al aanwezige beroeps- Personeelsbestand. kwaliteiten. Stap 4: Vaststellen opleidingsdoe- len = opleidingsbeleid (verschil tussen stap 1b en stap 3). Stap 5: PLANFASE ↓ Opleidingsmogelijkheden verkennen en kiezen. Stap 6: Opleidingsplan opstellen. Stap 7: Opdracht tot uitvoering van het opleidingsplan. Stap 8: UITVOERINGS- EN BEHEERSFASE ↓ Uitvoering en beheer van het opleidingsplan. Figuur 7: Stappenplan ontwikkeling opleidingsbeleid, opleidingsplan en uitvoering en beheer Fase 1: Beleidsfase Stap 1: Beschrijf per functiegroep de taken en per taak de beroepskwaliteiten in termen van vaktechnische kennis, vaardigheden en houding en gedrag de be- roepsuitoefening betreffende. Bij het formuleren van de taken en de beroepskwaliteiten gaat het niet alleen om de actuele situatie, maar ook om de in de (nabije) toekomst noodzakelijke geachte of gewenste situatie. De huidige functie(groepen) zijn te ontlenen aan het organigram van het bedrijf en zijn beschreven in het ONTWIKKELINGSPLAN PERSONEEL Dat plan geeft ook aan of het bedrijf in de (nabije) toekomst nieuwe functies onderkent, en zo ja: welke die Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 14 van 18
  • 15. zijn. De bij de taken behorende verantwoordelijkheden, bevoegdheden en be- roepskwaliteiten zijn beschreven in functiebeschrijvingen. Als die ontbreken, kan wel- licht gebruik worden gemaakt van de van toepassing zijnde CAO. Daarin zijn vaak de contouren van taken vastgelegd. Stap 2: Inventariseer per functiegroep het personeelsbestand Deze stap omvat het in kaart brengen van de medewerkers per functiegroep. Relevante gegevens zijn: • naam, adres, geboorteplaats, postcode en woonplaats, geboortedatum • opleidingsachtergrond en werkervaring • registratienummer(s). Stap 3: Stel vast in hoeverre de medewerkers voldoen aan de in stap 1 geformu- leerde beroepskwaliteiten. De vraag in welke mate medewerkers voldoen aan de huidig verlangde of in de toe- komst noodzakelijke of gewenste beroepskwaliteiten, kan worden beantwoord wan- neer bekend is: • wat medewerkers kunnen (opleidingsachtergrond, werkervaring) • hoe medewerkers functioneren (beoordelingsgesprek, functioneringsgesprek). Met deze informatie stelt het bedrijf vast of medewerkers goed (+), matig (+/-) of niet (-) voldoen aan de geformuleerde beroepskwaliteiten. Zo wordt bekend: • aan welke beroepskwaliteiten een medewerker in z'n huidige functie niet voldoet • aan welke beroepskwaliteiten een medewerker in een eventuele nieuwe of aan- gepaste functie nog niet voldoet. Omdat het tweede punt te maken heeft met óf de loopbaanplanning van een mede- werker, óf met een verandering van functie-inhoud van een medewerker óf met een verandering in de bedrijfsorganisatie, is het van belang, dat het bedrijf ook weet wat de betreffende medewerker in de (nabije) toekomst zelf wil (de zogenaamde potenti- eelbeoordeling). Stap 4: Bepaal de opleidingsdoelen per medewerker of functiegroep. Formuleer per medewerker of per functiegroep het opleidingsdoel in termen van: • houding en gedrag Ten aanzien van wat of wie moet de medewerker een andere houding aanle- ren of zijn houding aanpassen? • vaktechnische kennis Waarover moet kennis worden overgedragen? • vaardigheden Welke nieuwe vaardigheden moet de medewerker aanleren en/of welke vaar- digheden moeten worden verbeterd? Maar ook: onder welke condities en voorwaarden moet de medewerker die vaardigheden presteren en wat is de minimale prestatie die nog acceptabel is? Met stap 4 is in feite het opleidingsbeleid geformuleerd. Volgt in de stappen 5, 6 en 7 de uitwerking van dat beleid in het opleidingsplan. Fase 2: Planfase Stap 5: Bepaal de opleidingsmogelijkheden per medewerker of functiegroep. Aan het opstellen van het opleidingsplan in stap 6 gaan vragen vooraf naar de op- leidingsmogelijkheden. Die vragen zijn: • Moet de opleiding al dan niet eerst een houdings- of gedragsverandering be- werkstelligen om daarna effectief kennis te kunnen overdragen en vaardighe- den te kunnen aanleren of verbeteren? • Wat is, lettend op de te bereiken opleidingsdoelen, de meest effectieve en ook Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 15 van 18
  • 16. efficiënte opleidingsvorm: een cursus, een bijscholingsprogramma, een training, coaching ,enzovoort ? • Moet de opleiding ineens of in fasen worden uitgevoerd? Onvoldoende finan- ciële middelen of organisatorische (on)mogelijkheden kunnen immers beper- kingen opleggen. Bedenk ook dat het voor de cursist-medewerker in de regel motiverend en overzichtelijk is om het uiteindelijke opleidingsdoel niet ineens, maar in stappen te bereiken. • Wie van de medewerkers nemen deel aan het opleidingsprogramma? En welke didactische voorwaarden moeten dientengevolge aan de opleiding wor- den gesteld? • Kan de opleiding het beste binnen het bedrijf of buiten het bedrijf plaatsvin- den? • Kan, lettend op de opleidingsdoelen, gebruik worden gemaakt van (al) elders ontwikkelde opleidingsprogramma's, les- en instructiemateriaal of moeten deze zaken in eigen huis of door anderen nog worden ontwikkeld? • Bij het beantwoorden van deze vraag kan worden gewezen op loopbaan- gidsen en op catalogi, folders en brochures die opleidingsorganisaties en ook scholingsfondsen beschikbaar stellen. Ook kunnen deze organisaties en fond- sen om advies worden gevraagd. • Op welke wijze kan de cursist-medewerker de tijdens de opleiding opge- dane kennis en aangeleerde vaardigheden het beste toepassen en over- dragen aan de collega's? Voor het inventariseren van de opleidingsmogelijkheden zijn ook oplei- dingservaringen van medewerkers uit het eigen bedrijf of van collega-bedrijven een belangrijke bron. Het verdient aanbeveling om bij de keuze uit de opleidingsmogelijkheden als volgt te werk te gaan: • Maak eerst een voorlopige keuze uit de opleidingsmogelijkheden. • Neem vervolgens contact op met de (opleidings)organisaties die de voorlopig geselecteerde opleidingsmogelijkheden aanbieden. Informeer die organisaties over de door u geformuleerde opleidingsdoelen en wen- sen en laat u informeren over alternatieven, de didactische werkwijze, op- leidingsmateriaal, maximale groepsgrootte, kosten, tijdstip van uitvoering et cetera. • Maak vervolgens een definitieve keuze. Stap 6: Maak het opleidingsplan. Het opleidingsplan geeft aan op welke wijze en binnen welk tijdsbestek in de op- leidingsbehoefte wordt voorzien en tegen welke kosten. Het bevat ook de na- men en overige relevante gegevens van de medewerkers, die aan de opleiding(en) zullen deelnemen. Bij het maken van het opleidingsplan zijn belangrijke zaken: • inbreng van de ondernemingsraad • toetsing van het door het bedrijf beschikbaar gestelde opleidingsbudget aan de geraamde kosten • kan de medewerker of de functiegroep tijdens de opleidingsperiode wor- den gemist? Worden de taken overgenomen? indien (onderdelen van) het opleidingsplan voor vergoedingen van de zijde van bijvoorbeeld scholings- fondsen in aanmerking komen, zijn dan de voorwaarden (zoals: procedures, regelgeving enzovoort) bekend en verkend? • zijn de medewerkers die geschoold worden, alsmede hun bazen benaderd en geïnformeerd? • zijn afspraken met die medewerkers en hun bazen, met opleidingsorgani- saties en scholingsfondsen goed vastgelegd? Stap 7: Verkrijg opdracht tot uitvoering van het opleidingsplan. De opdracht om het opleidingsplan uit te voeren wordt gegeven door diegene(n) in Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 16 van 18
  • 17. het bedrijf die daarvoor mandaat heeft (hebben). Afhankelijk van het belang, dat de werkgever hecht aan opleiding van medewerkers van het bedrijf en van de omvang van de kosten die met het opleiden gemoeid zijn, zal goedkeuring van het plan ge- beuren op het hoogste beleidsniveau (directie), of op het niveau van hoofden van afdelingen en door de ondernemingsraad. Tot zover de planfase. Fase 3: Uitvoerings- en beheersfase Stap 8: Voer het opleidingsplan uit en beheer de uitvoering. Tijdens de uitvoerings- en beheersfase zijn aandachtspunten: • nauwgezet en concreet informeren van de cursist-medewerkers over de opleiding (doel, data, plaats, inhoud van de opleiding, wat van de medewerker zelf wordt verwacht et cetera) • aanmelding / inschrijving van de cursist-medewerkers bij het opleidingsinstituut • in voorkomende gevallen deelname op voorgeschreven wijze annuleren • correcte betaling van kosten aan het opleidingsinstituut • in voorkomende gevallen en met het oog op vergoedingen het declareren van kosten bij scholingsfondsen op de door die fondsen voorgeschreven wijze • het samen met de cursist-medewerkers evalueren van de opleiding tijdens en na het opleidingstraject • het op naam van de cursist-medewerkers registreren van de genoten opleiding • het vastleggen en terugkoppelen van de resultaten uit de evaluatie • het voorbereiden van de terugkeer van de cursist-medewerkers in hun werksitua- tie met het oog op het toepassen van het geleerde, overdragen van het geleerde aan collega's. Motivatie Het verkrijgen van de opdracht om het opleidingsplan uit te voeren (stap 7) is van groot belang. Maar het succes van de uitvoering hangt in belangrijke mate af van het draagvlak voor dat plan bij de op te leiden medewerkers. Ook al berust het opleidingsinitiatief bij (enkele) medewerkers, toch behoeven zij niet geheel uit vrije wil te handelen. Vrijwilligheid is een variabele. En wanneer deze slechts zwak aanwezig is, moet de versterking van de motivatie serieus ter hand worden genomen door: • medewerkers tijdens bijvoorbeeld functionering- en beoordelingsgesprekken, en de onderne- mingsraad vroegtijdig te betrekken bij het formuleren van het opleidingsbeleid en het maken van het opleidingsplan • duidelijk te maken wat met de opleiding wordt beoogd en wat de rol van de medewerkers daarbij is • medewerkers te laten inzien, dat datgene wat wordt beoogd voor het bedrijf relevant is, het voor de medewerkers praktisch nut heeft en met opleiden ook bereikbaar is • te tonen dat het bedrijf de beoogde opleidingsdoelen daadwerkelijk willen realiseren • interesse tonen gedurende de tijd dat de cursist-medewerkers de op leiding volgen • in samenspraak met de cursist-medewerkers de gevolgde opleidingen evalueren • opgeleide medewerkers in de gelegenheid stellen het aangeleerde ook daadwerkelijk te kun- nen toepassen in hun werksituatie en aan collega's te kunnen overdragen. Opleiden is één van de middelen waarmee bedrijven doelstellingen kunnen realiseren. Het is al eerder gezegd. Maar soms blijkt de keuze van het middel 'opleiden' verkeerd te zijn geweest om- dat het of als 'Haarlemmer olie' voor problemen is ingezet, of omdat blijkt, dat de doelstellingen niet worden bereikt, of omdat achteraf blijkt, dat met een alternatief de beoogde doelen effectiever en efficiënter gerealiseerd zouden zijn. Dergelijke conclusies zijn gerechtvaardigd, maar het gevaar schuilt erin, dat het medewerkers, die aan de opleidingen deelnamen, frustreert. En dat ondermijnt volgende voorgenomen opleidingsac- tiviteiten De oorzaak van het maken van verkeerde keuzen ligt overigens vaak in het korte-termijn- Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 17 van 18
  • 18. denken van de bedrijven en in het niet voldoende toetsen van keuzen aan de bedrijfsdoelstellin- gen en de daarbij geldende uitgangspunten. Opleidingsbehoefte Medewerkers betrekken bij het signaleren van opleidingsbehoeften blijkt niet overal even eenvoudig te zijn. Zeker niet als opleidingen moeten bijdragen aan het oplossen van knelpunten in de huidige taakuitvoering van de medewerkers. Oorzaken: de interesse ontbreekt, men loopt niet te koop met fouten die worden veroorzaakt door tekortkomingen in eigen kennis en kunde, positieve ervarin- gen schermt men af en het nieuwe kan bedreigend zijn (we werken toch al jaren zo! en het gaat toch goed?). De respons op schriftelijke enquêtes onder eigen medewerkers, met als doel de opleidingsbehoeften langs deze weg vast te stellen, is laag. De weliswaar arbeidsintensievere persoonlijke benadering is effectiever. Minder arbeidsintensief is het vaststellen van opleidingsbehoeften samen met de lei- dinggevenden (voorlieden, uitvoerders, hoofden van afdelingen) onder de medewerkers. Maar dan moeten de resultaten wel ter beoordeling aan de werknemers worden voorgelegd. Het perso- neelsblad en ook het functionerings-en beoordelingsgesprek bewijzen daarbij goede diensten. Echter met de productiemedewerkers, die de bouwplaatsen bemensen, worden zelden functio- nerings- en beoordelingsgesprekken gevoerd. Ook ontbreken vaak taak- of functiebeschrijvingen. Personeelsbeleid en -beheer in het bouwbedrijf.doc Auteur: Ing. L. Brokelman Pagina 18 van 18