1. KVAN
D A G E N
6 en 7 juni 2011 • Leeuwarden
Archieven
in het veld
programma

2. INHOUDSOPGAVE
Archieven in het veld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
‘Het landschap staat in mij geschreven’
openingslezing Bert Looper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Keynote lezingen: Kester Freriks en Goffe Jensma . . . . . . . . . . 6
Programmalijnen en parallelsessies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Lijn 1: Landschap en geheugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Lijn 2: Herverkavelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld . . . . .16
Lijn 4: De paden op de lanen in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
Extra activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Praktische informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Routebeschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
ARCHIEVEN IN HET VELD
In 2011 reizen we voor de KVAN-dagen
af naar het hoge noorden, dat een schit-
terend decor vormt voor het thema van
dit jaar: Archieven in het veld. Het veld,
het landschap, bevindt zich altijd om ons
heen. Het wordt geregistreerd, in kaart
IM gebracht, vastgelegd en gearchiveerd,
zowel letterlijk als figuurlijk. Landschap zit onder, op en boven het maai-
veld. In Friesland, het land van de prachtige vergezichten, mooie terpen
en sfeervolle historische steden, beschouwen we het archivistisch veld en
het landschap om ons heen.
Dit jaar is het programma van de parallelsessies voor het eerst volledig
samengesteld op basis van inzendingen naar aanleiding van een call for
papers. Daar is buitengewoon enthousiast op gereageerd, er zijn maar
liefst 47 inzendingen binnengekomen. Uiteindelijk is een selectie van
24 voorstellen gemaakt, die in de volgende vier programmalijnen zijn
ondergebracht:
• Landschap en geheugen: relatie tussen archieven en het landschap
• Herverkavelen: herinrichting van het archieflandschap
• Archieven onder en boven het maaiveld: nieuwe technieken,
• ontwikkelingen en uitdagingen
• De paden op de lanen in: archivarissen en archiefdiensten treden naar
Website - Beheren - Digitaliseren buiten
grafische uitwerking en sponsoring: pictura-im.nl
2 3

3. Bert Looper, directeur van Tresoar, beschrijft in zijn openingslezing de ’HET LANDSCHAP STAAT IN MIJ GESCHREVEN’:
landschappelijke verbeeldingskracht van archieven en collecties.
Daarnaast staan er twee inspirerende keynote-lezingen op het
LANDSCHAPSVERBEELDING IN ARCHIEVEN
Openingslezing van Bert Looper, directeur van Tresoar
programma.
Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte
Schrijver Kester Freriks doet verslag van zijn zoektocht naar wildernis in
11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy
Nederland en beschrijft de onoverbrugbare spanning tussen de chaos
van de ruige natuur en de gestructureerde representatie in historische
In het eerste gedicht, in de eerste bundel van Ida Gerhardt staat die
kaarten. Hoogleraar Friese taal- en letterkunde Goffe Jensma stelt het
prachtige regel; ‘Het landschap staat in mij geschreven’. Die regel is van
bestaansrecht van archiefdiensten in een gedigitaliseerde wereld ter
toepassing op zoveel mensen die leven met landschap en landschaps-
discussie.
beelden, maar die regel is zeker van toepassing op de archieven. 1000
jaar landschap staat geschreven in honderden kilometers archief. Soms is
Het programma wordt opgeluisterd met stadswandelingen door het his-
die beschrijving heel direct, denk aan fotomateriaal; soms is die beschrij-
torische centrum van Leeuwarden, de bijzondere muzikale klanken van
ving heel administratief en feitelijk, denk aan de kadastrale leggers, denk
Sytze Pruiksma en Tsjêbbe Hettinga, een ontvangst bij de burgemeester
aan oppervlakte-, hoogte- en dieptemetingen in de waterstaatsarchie-
van Leeuwarden in het oude stadhuis, het congresdiner in De Koperen
ven, maar vaak ook is de beschrijving poëtisch, denk aan dagboeken,
Tuin en rondleidingen door het Pier Pander Museum, het Historisch
reisverslagen, proza en poëzie. De archieven bieden harde informatie en
Centrum Leeuwarden en Tresoar.
poëzie, maar alles wat archieven bieden is representatie van de werkelijk-
heid en daarmee verbeelding.
Organisatie
De Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland organiseert de Op basis van de casus Tresoar, Fries
KVAN-dagen 2011 in samenwerking met het Historisch Centrum Historisch en Letterkundig Centrum,
Leeuwarden, Tresoar - Fries Historisch en Letterkundig Centrum, categoriseert Bert Looper de archie-
de Archiefschool/Hogeschool van Amsterdam - Domein Media, ven en collecties naar hun land-
Cultuur en Informatie, en Erfgoed Nederland. Wij danken hoofdsponsor schappelijke verbeeldingskracht.
Pictura, De Ree en andere sponsoren voor hun bijdrage. Het gaat hem niet om de informa-
tiewaarde van de archieven, maar
De organisatiecommissie wenst u plezierige inderdaad de ‘verbeeldingswaarde’.
Hij wil daarmee een bijdrage leveren
en inspirerende KVAN-dagen toe!
aan de opdracht die de Schotse
museumgoeroe Julian Spalding aan de erfgoedsector stelt om alle
dimensies van objecten bloot te leggen. Loopers betoog raakt direct de
belangwekkende discussie die door Theo Thomassen in zijn inaugurale
rede nog eens is geponeerd over de informatiewaarde en de erfgoed-
waarde van archieven in relatie tot de rol van de archivaris.
Erika Hokke, Sam Hoefnagel, Frans Hoving, Rienk Jonker, Petra Links, Geart de Vries,
Lourens Oldersma, Aike van der Ploeg, May Scheepers, Hans Waalwijk en Jorien
Weterings.
@KVANdagen > Twitter mee!
Volg de KVAN-dagen op
twitter.com/KVaNdagen
en twitter mee met #KVAN11!
4 5

4. KEYNOTE LEZINGEN Goffe Jensma
Zijn archieven overbodig geworden?
Kester Freriks Dinsdag 7 juni, 10:30-11:15 @ Plenaire zaal, Fryske Akademy
Gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden De historicus die de vijftig is gepasseerd heeft in zijn professioneel
Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte
bestaan ingrijpende veranderingen meegemaakt, sterker nog: hij heeft
11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy
een ander beroep gekregen. Hij heeft de komst van de kopieermachine
meegemaakt, van de computer en nog weer later van het internet.
Hoe zou ons land eruit hebben gezien als het onbewoond was gebleven?
Waar hem nog geen twintig jaar geleden de rust van archief en
Zijn er nog wildernissen in Nederland? Of is het geheel door mensen-
bibliotheek werd gegund, verricht hij in de ratrace van het academische
hand gemaakt? Kester Freriks doorkruiste een jaar lang ons land tot in de
publish or perish tegenwoordig veruit het grootste deel van zijn
verste uithoeken op zoek naar antwoorden. Op zijn ontdekkingstocht,
onderzoek digitaal. Hij raadpleegt zoveel mogelijk boeken en artikelen
die leidde tot de monografie Verborgen Wildernis, maakte Freriks gebruik
op Google-books of op andere websites en zo hij nog naar het archief
van historisch kaartmateriaal. In deze geordende en met veel gevoel voor
gaat, dan behoort steevast de digitale camera tot zijn uitrusting.
details gemaakte documenten vond hij de wildernis en de ruige natuur
Zal ook die camera aanstonds, wanneer alle archieven eenmaal zijn
terug. De spanning van zijn zoektocht en de onoverbrugbare tegenstel-
gedigitaliseerd, niet meer nodig zijn? Zijn archieven overbodig
ling tussen structuur en chaos vormen het uitgangspunt voor de aftrap
geworden? Dat is maar de vraag. In zijn lezing zoekt Goffe Jensma naar
van de KVAN-dagen 2011.
een afgewogen antwoord.
In Verborgen Wildernis zijn talloze unieke kaarten opgenomen uit de
17e-eeuwse historische Atlas der Nederlanden. Cartograaf Jan W.H.
Werner (Universiteit van Amsterdam) geeft bij elke kaart een uitvoering
toelichting, waarmee Freriks’ wildernisboek ook de geschiedenis van de
cartografie van Nederland bevat. Op oude kaarten werden wildernissen
aangegeven als ‘gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden’.
Dat laatste heeft Kester Freriks wel gedaan. Tijdens zijn lezing neemt hij
de luisteraars mee op een tocht door een van zijn wildernisgebieden.
Hij laat u kennismaken met de ervaring van de wildernis in Nederland
en laat zien waarom wildernissen van levensbelang zijn voor de waarde
en betekenis van het Nederlandse landschap. Ook legt hij uit waarom
de mens eeuwenlang bang is geweest voor de wildernis, en daarom elk
stuk onbeheerd en ongerept gebied wilde beheersen. Hij laat u zien dat
wildernis en cartografie op gespannen voet staan. In woord en beeld
wordt u meegenomen naar gebieden in Nederland waar u nooit eerder
bent geweest.
Kester Freriks schreef een omvangrijk oeuvre van romans , verhalen, poëzie en toneel.
Hij werd bekroond met de Van der Hoogt-prijs 1982 voor het beste romandebuut Goffe Jensma (1956) studeerde geschiedenis en filosofie aan de Rijksuniversiteit
Hölderlins toren. Sinds 1981 is Kester Freriks verbonden aan NRC Handelsblad, Groningen en promoveerde in 2004 op het beruchte Oera Linda-boek. Hij werkte onder
waarvoor hij toneelrecensies, beschouwingen, reportages, natuurscènes en reis- andere voor de Fryske Akademy te Leeuwarden van waaruit hij van 2006 tot 2008
verhalen schrijft. In 2010 verscheen van zijn hand Verborgen Wildernis. Ruige natuur bijzonder hoogleraar Friese taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam
& kaarten in Nederland (Athenaeum-Polak & van Gennep), waarin hij verwijst naar de was. Deze posities verruilde hij in 2008 voor een gewoon hoogleraarschap in de Friese
onverenigbaarheid van cartografie en wildernis. www.kesterfreriks.nl taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is verder redactievoorzit-
ter van de Digitale Historische Bibliotheek Friesland (www.wumkes.nl), secretaris van
de Adviescommissie Friese canon, lid van de Wetenschappelijke adviesraad KNAW-
Waddenacademie en aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen
tevens directeur van het Instituut voor Cultuurwetenschappelijk Onderzoek. Van zijn
hand verschenen verschillende boeken, onder andere over de universiteitsgeschiedenis
van Nederland in de negentiende en twintigste eeuw en over de negentiende-eeuwse
totstandkoming van het moderne beeld van Friesland. Het meest publiceert hij
tegenwoordig over onderwerpen uit de Friese cultuur- en literatuurgeschiedenis en het
liefst schrijft hij daarover zo dat deze onderwerpen in een bredere context tot hun recht
komen.
Foto Vincent Mentzel
6 7

5. PROGRAMMALIJNEN EN PARALLELSESSIES eenmaal aantrekkelijker dan het vergane. Maar er is meer verdwenen dan
gebleven. De enige plaats van herinnering is dan het archief (in ruime zin
– alle geschreven en ongeschreven herinneringen). Wat kan het archief
Lijn 1: Landschap en geheugen onthullen over de talloze buitenplaatsen waarvan nauwelijks nog een
spoor over is? En ook, hoe kunnen archief- en andere erfgoedinstellingen
Tijs Laeven bijdragen aan de het opgraven van die lusthoven verborgen in het stof
De maçonnieke binnenruimte als archief: de tempel in Sneek der eeuwen? Documenten zijn er in velerlei vorm, vaak bewaard in een
Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 1 grote variëteit van collecties en instellingen.
“Toevallig kreeg ik een dagboek Aan de hand van een case study (de Lisser Arcadia) laat Peter Horsman
in handen van de Amsterdamse niet alleen de verscheidenheid aan collecties zien, maar ook hoe verschil-
architect en vrijmetselaar Herman lende, vooral zeventiende en achttiende eeuwse bronnen fungeren als
Baanders, bijgehouden tijdens de geheugen aan een voorbije, geschapen natuur; dat ze niet alleen het
herbouw van de vrijmetselaarstem- verhaal vertellen hoe een buitenplaats eruit zag, maar ook of en zo ja in
pel in Sneek in 1938. In maçonnieke welke mate de bewoners invloed op de plaatselijke maatschappij had-
kringen geldt het ontwerp als een den.
voorbeeld dat in de jaren 1950-60
veel navolging kreeg. Peter Horsman is wetenschappelijk medewerker bij de Leerstoelgroep Culturele Infor-
Bij het uitgeven van zijn dagboek matiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.
kom ik steeds meer te weten over dit
gebouw, de mens, de architect en de
vrijmetselaar. Zijn visie op de maçon- Alice van Diepen en Georges Elissen
nieke ritus leverde het grondpatroon Interieurontwerp Vrijmetselaarstempel
Sneek 1936 van H.A.J. Baanders (bron:
Amersfoort op de Kaart: geogerefereerde historische infor-
van de logeruimte. De binnenruimte
SAA inv. 291). matie trekt nieuwe partners aan.
als verbeelding van maçonniek Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 1
gedachtegoed. Het werk aan de bouw als archiefvorming.
De applicatie Amersfoort op de Kaart (www.amersfoortopdekaart.nl)
Zijn dagboek en de contextinformatie bieden een boeiend beeld van een ontstond als een jubileumproduct voor ‘Amersfoort 750 jaar’. Dankzij een
succesvol architect. Hij was voornamelijk actief in de jaren 1910-1940. eenmalige subsidie werd in 2009 een applicatie gerealiseerd, waarmee
Een turbulent tijdperk van onder andere de Amsterdamse School. historische informatie op basis van geografische ligging op de kaart
Michel de Klerk was een protegé van Baanders. wordt ontsloten. Bezoekers kunnen door tijdlagen heen bewegen,
informatie toevoegen en wandelingen downloaden.
Baanders was de opa van mijn echtgenote. Behalve uit publieke bron- Wat begon als een leuke applicatie voor het jubileum van de stad, bleek
nen put ik voor mijn lezing uit de familiegeschiedenis. Zijn invloed als al snel een gewaardeerd en breedgedragen product met een flinke
architect en vrijmetselaar komt bloot te liggen. Enkele feiten uit zijn ver- potentie om strategisch door te ontwikkelen. Hoe konden we dit op de
zwegen verleden treden aan het licht. Hij was een pasja in zijn gezin, een juiste manier in gang zetten en welke rol konden en wilden wij zelf hierin
landmerk in de Nederlandse maçonnerie, een mentor voor aankomend spelen?
architectentalent en een baken in de Amsterdamse culturele wereld.”
Onder leiding van DEN, Kennisland en TNO overwogen we stap voor stap
Thijs Laeven is zelfstandig consultant en werkt in zijn vrije tijd aan de uitgave van het
de waardepropositie van de applicatie voor de eigen organisatie en de
dagboek van de architect Herman Baanders uit 1938.
omgeving. Ook onderzochten we binnen dit strategische proces of de
eigen organisatie wel goed genoeg toegerust was voor de doorontwik-
keling van het product. Met andere woorden: was Archief Eemland ‘fit’
Peter Horsman
genoeg voor Amersfoort op de Kaart?
De buitenplaats in het archief. Documentaire herinneringen
aan verdwenen buitenplaatsen en landgoederen. In de presentatie nemen we u mee in het proces van strategisch
Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 1 nadenken over een nieuw product. In deze tijden van bezuinigingen
en de noodzaak en oproep voor cultureel ondernemerschap loont het
De ruimtelijke inrichting van Nederland heeft in de afgelopen anderhalve om nieuwe, maar ook oude producten langs de meetlat van kansen en
eeuw een drastische verandering ondergaan, vooral door urbanisatie en bedreigingen te leggen, zodat er toekomstbestendige keuzen gemaakt
industrialisatie. Maar al eeuwenlang werd het landschap bepaald door de kunnen worden. Uiteraard lichten we de gemaakte keuze(n) aan de hand
mens: akkers, polders, kanalen: “U schiept natuur met een stiefmoeders- van het doorontwikkelde Amersfoort op de Kaart toe.
hand”, dichtte Potgieter. De mens creëerde zijn eigen natuur: de zeven-
tiende- en achttiende eeuwse buitenplaatsen zijn daarvan sprekende Alice van Diepen is directeur van Archief Eemland in Amersfoort. Georges Elissen is
voorbeelden. 2011 is het jaar van de buitenplaats. De aandacht zal zich senior (project)medewerker Archieven en Collecties bij Archief Eemland.
natuurlijk vooral richten op wat er nog van over is – het zichtbare is nu
8 9

6. Chris Streefkerk gingen en keuzes, de problemen en uitdagingen. De beeldbank
Bij klimmender zonne. Plaatsen van rechtspraak en hun Leeuwarden is te raadplegen op http://www.beeldbankleeuwarden.nl/
sporen in het landschap Jelle Hoekstra is informatiespecialist bij het Historisch Centrum Leeuwarden. Lucas Ker-
Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 1 remans is teamleider Geo-informatie bij de Dienst Stadsontwikkeling in Leeuwarden.
Bij de Germaanse stammen vond rechtspraak plaats in een volksvergade- Hans Mol
ring in de open lucht, bij voorkeur in de ochtend, bij ‘klimmender zonne’.
Rechtspraak moet ruim genomen worden, ook bestuurlijke en militaire
HISGIS: het gedigitaliseerde kadaster van 1832 als basis voor
zaken kwamen aan de orde. Zo’n vergadering heette een ‘ding’ of geding. de presentatie en analyse van historische geo-informatie
Ook het woord ‘maal’ werd gebruikt, zoals in maalplaats en maalstede. Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 1
De rechtsgenoten waren ‘malen’, of ‘gemalen’.
Hoe kan een historisch geografisch informatiesysteem (GIS) het beste
Al in de Romeinse tijd was Heiloo zo’n maalplaats en dat was het nog worden opgezet? Aan de hand van www.hisgis.nl - een digitaal pakket
steeds toen Willibrord omstreeks AD 720 daar een kerk stichtte. voor het verwerken van ruimtelijke informatie - dat inmiddels de provin-
Een nieuw inzicht is dat in Heiloo ook de kalender bewaakt werd. cies Fryslân, Groningen, Overijssel en grote delen van Utrecht dekt, zal
Het begin van de vier seizoenen werd daar vastgesteld en van daaruit worden uitgelegd dat de fundering het beste perceelsgewijs kan worden
gecommuniceerd. Dit deed men door de zonnewenden waar te nemen. opgebouwd. Dat vraagt een grote investering, maar loont op termijn de
De zichtlijnen die daarvoor gebruikt werden zijn nu nog makkelijk in moeite omdat met behulp van historische perceelslijnen (van het oudste
de plattegrond terug te vinden en de oudste verkaveling past daar kadaster) veel nieuwe informatielagen kunnen worden gemaakt.
precies in. Op twee manieren is het landschap hier informatiebron. Dat gebeurt dan in combinatie met allerhande gegeorefeerde historisch-
Destijds diende het als ijkpunt voor de kalendervaststelling, en -thans als topografische en andere kaartlagen die voor de cultuurhistorie en de
landschapsarchief- verraadt het de aanwezigheid van een dingplaats, en archeologie belangrijk zijn. Gedemonstreerd zal worden dat 1832 een
geeft het inzicht in de verkaveling. heel geschikt startpunt is voor heen- en terugreizen in de tijd.
Zo kan zelfs zicht geboden worden op het belang van kloosters, steen-
Ook in andere plaatsen waar vanouds recht gesproken werd, zoals Ballo huizen en galgen in de Middeleeuwen.
en Markelo, vertoont het landschap sporen van waarneming aan de
zonnewenden. Dit leidt tot de hypothese dat in oude dingplaatsen vaak Hans Mol is bijzonder hoogleraar Middeleeuwse Friese geschiedenis aan de Universiteit
tevens de kalender werd bewaakt . Deze hypothese wordt getoetst door van Leiden en wetenschappelijk medewerker van de Fryske Akademy.
met behulp van de toponymie oude dingplaatsen op te sporen en te
bezien of er landschappelijk sporen aantoonbaar zijn. Lijn 2: Herverkavelen
Chris Streefkerk is docent-onderzoeker aan de Archiefschool (Hogeschool van Amster- Fred van Kan
dam) en de Universiteit van Amsterdam. De KVAN in het veld
Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 2
Jelle Hoekstra en Lucas Kerremans Het KVAN bestuur heeft zich gebogen over een nieuw beleidsplan voor
De beeldbank Leeuwarden op de gemeentelijke kaart de vereniging. Er is in de afgelopen jaren veel gebeurd: de weg naar
Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 1 certificering werd ingeslagen, internationale banden werden aangehaald,
nieuwe communicatiemogelijkheden deden hun intrede en met BRAIN
In 2009 is het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) samen met de werd in 2009 ons visiedocument uitgebracht: Archiveren is vooruitzien.
Dienst Stadsontwikkeling (DSOB) gestart met een project om de foto’s uit Het bestuur vindt het tijd om ontwikkelingen in verband te plaatsen en
de beeldbank te koppelen aan het gemeentelijke GIS-systeem. het beleid voor de toekomst te formuleren. Zo kan richting worden ge-
Resultaat zal zijn dat de gemeentelijke geo-omgeving, die zowel intern geven aan de vereniging in de periode 2011-2015. In het concept dat op
voor de ambtenaren als extern via de website van de gemeente voor het dit moment vorm begint te krijgen, wordt de kern gevormd door missie
grote publiek beschikbaar is, een extra laag krijgt met beschikbare histo- en doelstellingen. Bij het plan hoort ook jaarlijks een activiteitenplan en
rische foto’s. Op die manier kunnen gebruikers ‘zien’ wat de locatie van de dat is wel het meest wezenlijke. Algemene doelen zijn mooi, maar zonder
foto is en kunnen zij verbanden leggen met actuele onderwerpen zoals concrete activiteiten blijven die in de lucht hangen!
bijvoorbeeld onderwijs, milieu en groenbeheer. Vanuit het GIS-systeem
kan de gebruiker naar de beeldbank ‘overstappen’. Over die activiteiten hebben we de afgelopen maanden gediscussieerd,
zowel via het Archievenblad als virtueel via archief 2.0. Tijdens deze sessie
Groot voordeel is dat voor de presentatievorm, de kaart, optimaal brengen we de verschillende discussies bij elkaar en concretiseren we de
gebruik gemaakt wordt van de architectuur en technische infrastructuur activiteiten. Het beleidsplan leggen we dinsdag voor aan de ALV.
van de gemeente, waardoor ook een vorm van continuïteit is geregeld. En dan… aan de slag!
Het project, dat nog niet is afgerond, wordt uitgevoerd door medewer-
kers van het HCL, DSOB, ICT en vrijwilligers van het HCL. Tijdens de Fred van Kan is voorzitter van het bestuur van de Koninklijke Vereniging van Archivaris-
presentatie zal een beeld geschetst worden van het project, de overwe- sen Nederland. Hij is tevens directeur van het Gelders Archief.
10 11

7. Maandag 6 juni 2011
Maandag 14 juni 2009
9:15-10:30 Ontvangst en inschrijving, ko e - Fryske Akademy
10:30-11:00 Opening door Geart de Vries en Fred van Kan
Plenair Bert Looper - ‘Het landschap staat in mij geschreven’
Fryske Akademy 11:00-12:30 Keynote lezing - Kester Freriks: ‘Gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden’
Tsjêbbe Hettinga en Sytze Pruiksma - Poëzie en improvisatie
12:30-13:30 Lunch
Lijn 1: Landschap en Lijn 2: Herverkavelen Lijn 3: Archieven onder en Lijn 4: De paden op, Rondleidingen
geheugen (Zaal 1) (Zaal 2) boven het maaiveld (Zaal 3) de lanen in (Zaal 4)
De maçonnieke binnenruimte De KVAN in het veld De omgeving van de zaak in Expeditie - ArchiefEducatie 2.0
13:30-14:15 als archief: de tempel in Sneek Fred van Kan kaart: een metadataschema Petra Robben en Anneke
Parallelsessies Thijs Laeven Rienk Jonker van Waarden-Koets
De buitenplaats in het archief Succes en faalfactoren van Cloud Computing als Crowdsourcing: vele handen
Peter Horsman samenwerkingsverbanden met uitdaging en kans voor de maken licht werk
14:30-15:30 openbare archie nstellingen. Historisch Centrum
Nederlandse archieven Annemarie Lavèn en
Herverkavelen of ingraven? Leeuwarden
Geert-Jan van Bussel Nelleke van Zeeland
Ella Kok-Majewska
15:30-16:00 Ko e en thee
Amersfoort op de kaart: Records Management Beren op de weg. Interactieve Online leren over het archief
geogerefereerde historische on the move sessie over de obstakels op weg voor jong en oud: nieuwe Historische
informatie trekt nieuwe Bart Ballaux en naar een open architectuur e-learning software voor stadswandeling
Parallelsessies 16:00-17:00 Margriet van Gorsel
partners aan voor de archiefsector erfgoedinstellingen
Alice van Diepen en Karin van der Heiden en Boudewijn Ridder
George Elissen Ivo Zandhuis
17:15-18:15 Ontvangst door de burgemeester van Leeuwarden - Borrel in het Stadhuis (Hofplein)
19:15-21:00 Diner in de Koperen Tuin (Prinsentuin)
Dinsdag 7 juni 2011
Maandag 14 juni 2009
7:30-8:30 Hardloopclinic: de terpen op, de wierden af!
9:15-10:15 Ontvangst en inschrijving, ko e - Fryske Akademy
Plenair
10:15-10:30 Opening door dagvoorzitter
Fryske Akademy
10:30-11:15 Keynote lezing - Go e Jensma: Zijn archieven overbodig geworden?
11:15-11:45 Ko e en thee
Lijn 1: Landschap en Lijn 2: Herverkavelen Lijn 3: Archieven onder en Lijn 4: De paden op,
Rondleidingen
geheugen (Zaal 1) (Zaal 2) boven het maaiveld (Zaal 3) de lanen in (Zaal 4)
Bij klimmender zonne. Archiefdiefstallen in Bitrot van digitale archieven, DNA: De Nederlandse
Parallelsessies 11:45-12:30 Plaatsen van rechtspraak en Nederland een praktijkverhaal Archieven. Het verhaal achter
hun sporen in het landschap Marja van Heese Gijs Hillenius en de communicatiestrategie
Chris Streefkerk Gijsbert Kruithof voor een gezamenlijke
identiteit
BRAIN
12:30-13:30 Lunch Algemene Ledenvergadering KVAN (12:45-13:15)
De beeldbank Leeuwarden op All Rights Reserved, All Kwaliteitscontrole en validatie Mecenaat, ook
de gemeentelijke kaart Wrongs Reversed van gedigitaliseerd voor archieven?
Parallelsessies 13:30-14:30 Jelle Hoekstra en René Spork archiefmateriaal Elio Pelzers Tresoar
Lucas Kerremans Robert Gillese, Marc
Holtman en Ingmar Koch
14:30-15:00 Ko e en thee
HISGIS: het gedigitaliseerde Waardering en selectie Semistatisch archief en het Wiki Loves Archives
kadaster van 1832 als basis op de schop e-depot: een architectuur Maarten Brinkerink
Parallelsessies 15:00-16:00 voor de presentatie en Robbert-Jan Hageman en Sander Ujzanovitch en Pier Pander Museum
analyse van historische Charles Jeurgens Gert Zwagerman
geo-informatie
Hans Mol
16:15-17:00 Farewell co ee in de Fryske Akademy

8. Ella Kok-Majewska Keuzes:
Succes en faalfactoren van samenwerkingsverbanden met • Met andere woorden, hoe pakt Concern Records Management zijn rol op?
openbare archiefinstellingen. Herverkavelen of ingraven? • Het ene proces is het andere niet: hoe worden diverse processen toch op een
Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 2 goede manier ondersteund?
• Er wordt héél veel informatie gecreëerd; de ene info is de andere niet:
Samenwerking lijkt een grote opmars te maken, zowel in de manage-
prioriteiten dringen zich op: hoe focus je op de juiste processen en
menttheorieën als in de dagelijkse praktijk van bedrijfsvoering. Ook de
informatie? Is risicomanagement mogelijk?
publieke organen lijken daar niet onderuit te komen. Sterker nog: de
• Wensen en noden in de administratie verschillen: hoe speel je als programma in
adviesnota van de Raad van Cultuur Innoveren, Participeren! bestempelt
op die vragen? Welke tools dien je te ontwikkelen om diensten te ondersteunen?
samenwerking tot één van de pijlers voor de komende periode. Een
• De administratie is geen eenheid, welke stakeholders zijn er?
strategische keuze die wellicht tot veranderingen in de sector en zijn
• Wie ga je opleiden?
omgeving kan leiden. Is de sector daar echter toe bereid? Is de visie op
samenwerking een gemene deler?
Bart Ballaux is manager Concern Records Manager en Margriet van Gorsel is pro-
Zijn de mensen in de sector genoeg voor daar toegerust? grammamanager Concern Records Management, beiden bij het Gemeentearchief
Rotterdam.
Ella Kok-Majewska deed onderzoek naar Samenwerkingverbanden met
culturele instellingen en openbare archiefinstellingen in het bijzon-
der (2010), en vroeg beleidsmakers en functionarissen uit het hogere
Marja van Heese
management van openbare archiefinstellingen naar hun mening over en
praktijkervaringen met samenwerkingverbanden. Archiefdiefstallen in Nederland
Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 2
De aanbevelingen richting het archiefveld waren:
• Meer samenwerking zoeken buiten de cultuursector en daarmee meer de aan- De Erfgoedinspectie deed in 2010 onderzoek naar diefstal van archief-
vullende competenties van bijvoorbeeld de commerciële partijen benutten. stukken uit Nederlandse archiefinstellingen. Er is een aantal beruchte
• Binnen eigen organisaties meer aandacht besteden aan het toetsen van zaken geweest waar archiefinstellingen en bibliotheken bij betrokken zijn
bereidheid tot en faciliteren van samenwerkingsverbanden. en waarover in de pers en in de vakbladen in het verleden (en ook
• Elk samenwerkingsverband afsluiten met evaluatie van zowel de inhoudelijke
recentelijk) is gepubliceerd. De Erfgoedinspectie wilde met het onder-
als relationele kanten van de samenwerking.
zoek meer inzicht krijgen in de aard, omvang en ernst van de problema-
• Bewustwording bevorderen van de mogelijkheden tot versterken van eigen
tiek, en daarmee de mogelijkheden aftasten om het tegen te gaan en
positie en maatschappelijke relevantie door gezamenlijk optreden.
beter grip te krijgen op controlemogelijkheden bij het toezicht op de
naleving van Europese en internationale regelgeving. Bij dit laatste gaat
het vooral om de recentelijk in Nederland van kracht geworden Uit-
Worden deze aanbevelingen ook door het aanwezige publiek gedeeld? voeringswet UNESCO-verdrag 1970, waarbij illegale invoer-, uitvoer en
Ella Kok-Majewska is directeur en streekarchivaris van het Regionaal Archief eigendomsoverdracht van beschermd nationaal cultuurbezit verboden is.
Rivierenland. Hieronder vallen ook archiefstukken. Tijdens de presentatie wordt nader
ingegaan op de wijze waarop de Erfgoedinspectie het onderzoek heeft
Bart Ballaux en Margriet van Gorsel uitgevoerd, de conclusies van het rapport en welke actiepunten er uit
zijn gerold. Ook wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingen op dit
Records management on the move: programma Concern Records gebied binnen de Europese Unie.
Management als ijsbreker voor goede informatie in Rotterdam
Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 2 Marja van Heese is inspecteur bij de Erfgoedinspectie in Den Haag.
In 2010 ging het programma Concern Records Management (CRM) in
Rotterdam van start. Het programma heeft tot doel het digitale informa- René Spork
tiebeheer in de Rotterdamse administratie mee op orde te brengen.
Om die horizon te bereiken, is er een veranderingsproces noodzakelijk.
All Rights Reserved, All Wrongs Reversed
Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 2
In dat proces zijn er allerlei routes mogelijk. In deze presentatie worden
enkele keuzen van het programma toegelicht en wordt een eerste stand
In 2012 bestaat de huidige auteurswet honderd jaar. The Rolling Stones
van zaken opgemaakt.
vieren dan hun 50-jarig bestaan. Dubbel feest? De komst van internet
Uitgangspunten van het programma zijn: en digitalisering hebben de economische waarde van het auteursrecht
uitgehold, zo stelt René Spork in een presentatie ‘over de houdbaarheid
• Het belang van informatiebeheer wordt onvoldoende onderkend op van The Rolling Stones en de onhoudbaarheid van hun/het auteursrecht.’
strategisch en tactisch niveau. Er wordt ingezet op bewustwording en een Wetgeving stelt niet veel voor zonder handhaving en toezicht. Managers,
bredere inbedding op dit niveau.
bootleggers en technici hebben de afgelopen decennia allen hun steen-
• Informatiebeheer is onderdeel van het proces; bij de inrichting heeft dit
tje bijgedragen aan de ondermijning van het auteursrecht. u
verreikende gevolgen.
• Informatiebeheer berust bij de proceseigenaren.
14 15

9. Handhaving van het auteursrecht lijkt nu verder weg dan ooit. Leeuwarden daarom een eigen metadataschema samengesteld, waar-
Bibliotheken en archiefinstellingen zijn ondertussen met handen en mee de samenhang tussen de verschillende onderdelen van de gemeen-
voeten gebonden aan een wet die in het digitale landschap aan beteke- telijke informatiehuishouding zichtbaar is gemaakt. Ook is een relatie
nis heeft verloren. Het wordt tijd voor ‘herverkaveling.’ gelegd tussen moderne namen en concepten en de voor archivarissen
bekende begrippen en concepten. Intern heeft dit schema de bijnaam
René Spork is projectleider digitale dienstverlening bij het Gemeentearchief Rotterdam. ‘schilderij’ gekregen.
Met dit schilderij, hoewel nog steeds abstract, is het mogelijk in meer
concrete zin die onderdelen te benoemen die van belang zijn en vervol-
Robbert-Jan Hageman en Charles Jeurgens gens relatief eenvoudig te bepalen welke metadata daarbij horen.
Waardering en selectie op de schop Het wordt daarom gehanteerd bij de invulling van de interne informatie-
Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 2 architectuur en als basis voor de digitaliseringsprojecten.
Welke bijdrage levert waardering en selectie van archieven aan een Rienk Jonker is informatieadviseur en gemeentearchivaris bij de
gezonde informatiehuishouding? Vanuit welk perspectief gaan we Gemeente Leeuwarden.
waardering en selectie van archieven in de 21e eeuw uitvoeren?
Die vragen liggen ten grondslag aan de nieuwe selectieaanpak die in
de afgelopen periode door het Nationaal Archief is ontwikkeld. Bij de Geert-Jan van Bussel
ontwikkeling van die nieuwe selectieaanpak is Janus dominant aanwezig. Cloud computing als kans en uitdaging voor de
Aan de ene kant zien we torenhoge stapels papieren archieven van de Nederlandse archieven
rijksoverheid die in de afgelopen decennia zijn gevormd en uiterlijk in Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 3
2019 geselecteerd en bewerkt moeten zijn. Aan de andere kant worden
we geconfronteerd met een onzichtbare maar in hoog tempo groeiende Cloud computing (het gebruik maken van automatiseringsdiensten via
hoeveelheid digitale informatie. Internet) biedt vele mogelijkheden om interne informatie-infrastructuren
In deze presentatie worden de hoofdlijnen van de nieuwe selectieaanpak te vereenvoudigen en effectiever te maken. Het biedt bovendien allerlei
voor zowel de aanpak van de achterstanden als voor de nog te vormen kansen voor het vergroten van het publieksbereik. Kan cloud computing
archieven uiteengezet. Vragen waar in deze sessie uitgebreid op in wordt echter ook worden ingezet voor e-depots? Aan welke voorwaarden moet
gegaan: Waarom moeten waardering en selectie op de schop? dan worden voldaan? Welke risico’s kleven aan een dergelijke outsour-
Wat verandert er ten opzichte van de bestaande aanpak? Hoe ziet het cing van de opslag en archivering? En wat te doen als de archiefvormer
nieuwe selectie-instrumentarium eruit? Welke resultaten hebben de reeds een contract heeft voor cloud computing? Kan dat contract zomaar
pilots opgeleverd? Wat heeft mijn archiefdienst aan deze selectieaanpak? worden overgenomen als de archieven moeten worden overgebracht?
Wat betekent de aanpak voor de collectieprofielen? En kunnen de voorwaarden voor de opslag dan nog worden aangepast?
Legio vragen, die om een antwoord vragen.
Robbert-Jan Hageman is senior medewerker Selectie en Bestel bij het Nationaal Archief De presentatie belicht voor welke afwegingen archiefdiensten komen te
in Den Haag. Charles Jeurgens is programmamanager Selectiebeleid bij het Nationaal
staan die overwegen gebruik te maken van de ‘cloud’ voor de uitbeste-
Archief en hoogleraar archivistiek aan de Universiteit van Leiden.
ding van de depotfunctie. Het wordt een excursie naar een onontgonnen
terrein, waar IT, recht en organisatie elkaar raken. En dat alles overgoten
Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld met een archivistische kruidenmix....
Rienk Jonker Geert-Jan van Bussel is directeur van Van Bussel Document Services en docent-onder-
zoeker aan de Archiefschool/Hogeschool van Amsterdam.
De omgeving van de zaak in kaart, een metadataschema
Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 3
De afgelopen jaren speelden binnen de gemeente Leeuwarden discus-
sies over de rol van de archieffunctie in de gemeentelijke informatie-
architectuur. Als opmaat voor de komende digitaliseringsprojecten en
de invoering van het zaaksgewijs werken is daarom gewerkt aan het
samenstellen van conventies. Hierbij zijn uitgangspunten en methodes
geformuleerd en afspraken gemaakt over basisgegevens zoals
documenttypes (documentsoorten), zaaktypes, statussen, gegevens-
elementen, producten, thesauri, taxonomieën en processen.
Men worstelde vooral met de vraag hoe om te gaan met metadata en
metadataschema’s. De Archiefregeling die in 2010 van kracht is
geworden, schrijft een metadataschema voor waarbij de NEN 23081 als
uitgangspunt dient. Het model uit deze norm is echter buitengewoon
abstract en in de praktijk lastig te hanteren. Om de relatie tussen de
verschillende onderdelen toch helder te krijgen heeft de gemeente
16 17

10. Robbert Gillesse, Marc Holtman en Ingmar Koch
Karin van der Heiden en Ivo Zandhuis Kwaliteitscontrole en validatie van gedigitaliseerd
Beren op de weg: de obstakels op weg naar een open archiefmateriaal
architectuur voor de archiefsector Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 3
Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 3
Normen en richtlijnen zijn er in overvloed. Hoe controleer ik nu echter
In de bibliotheeksector is in de afgelopen jaren intensief gewerkt aan of er daadwerkelijk aan de gestelde eisen is voldaan? Is het bestand
een standaard informatiearchitectuur. Hierin staat beschreven aan welke daadwerkelijk 300 ppi? Is alles wat ik heb aangeleverd daadwerkelijk
voorwaarden een informatiesysteem moet voldoen om gemakkelijk te gedigitaliseerd? Wat is een goede steekproefmethode? Dit zijn vragen
kunnen worden gebruikt in combinatie met bijvoorbeeld internet. Er zijn waarmee velen in de archiefsector, en daarbuiten, worstelen. De drie
veel redenen waarom dit voor de archiefsector ook wenselijk is. Toch is sessieleiders geven vanuit hun eigen praktijk en achtergrond een visie
dit nog niet gebeurd. Maar waarom niet? Een open architectuur biedt op het probleem van een verantwoorde en pragmatische aanpak voor
meer mogelijkheden tot innovatie in digitale dienstverlening. Hiermee wat betreft kwaliteitscontrole en validatie van gedigitaliseerd archief-
kunnen verschillende gebruikersgroepen met verschillende presentatie- materiaal. Een en ander zal worden gelardeerd en verlucht met de nodige
middelen bereikt worden. Om zo’n open architectuur te bereiken is het praktijkvoorbeelden.
noodzakelijk dat archiefdiensten het eens worden over de wijze waarop
zij collectiegegevens uit het informatiesysteem beschikbaar krijgen. Tijdens de sessie komen de volgende onderwerpen aan bod:
Wanneer je gaat nadenken over de wijze waarop dat moet gebeuren stuit
je al snel op praktische bezwaren. We vragen ons af of die bezwaren een • Kwaliteitscontrole in de context van de projectdoelstelling.
open architectuur voor de archiefsector daadwerkelijk in de weg staan. • Hoe neem je een verantwoorde steekproef?
Tijdens deze interactieve sessie willen we de bezwaren voor een open • Hoe controleer je de kwaliteit van reproducties (volledigheid, ppi, kleuren,
validiteit bestanden etc.)?
architectuur in de archiefsector verkennen en tezamen met de archivaris-
• Hoe embed ik dat op een pragmatische en creatieve manier in een digitali-
sen onderzoeken of deze onoverkomelijk zijn. seringsworkflow?
Karin van der Heiden is zelfstandig adviseur digitaal erfgoed. Robbert Gillesse is senior medewerker bij Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) in Den
Ivo Zandhuis is zelfstandig adviseur en informatiespecialist. Haag. Marc Holtman is senior medewerker digitale informatiedienstverlening bij het
Stadsarchief Amsterdam. Ingmar Koch is medewerker provinciale archiefinspectie in
Noord-Brabant en Limburg.
Gijs Hillenius en Gijsbert Kruithof
Bitrot van digitale archieven, een praktijkverhaal
Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 3 Sander Ujzanovitch en Gert Zwagerman
Semistatisch archief en het e-depot; een architectuur
Zweedse praktijktesten bewijzen dat digitale archieven in zeer korte tijd Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 3
ontoegankelijk worden. In de sessie gaan Kruithof en Hillenius in debat
met de aanwezigen over de vraag in hoeverre de bitrot ook in Nederland Het aansluiten van een semistatisch digitaal archief op een e-depot
toegeslagen heeft. Twee onderzoekers aan de universiteit van Skövde, vormt een nieuwe uitdaging. We hebben nog maar net een idee hoe we
Zweden, Björn Lundell en Brian Lings, testten de digitale archieven bij alle een e-depot up and running kunnen brengen (en houden), staan we
290 Zweedse gemeenten. Ze vroegen in 2008 en 2009 bij alle gemeenten alweer voor iets nieuws. Hoe kunnen we actuele systemen ondersteu-
drie documenten op. Ze wilden ten eerste kopieën van de notulen van de nen met een archieffunctie die ervoor zorgt dat deze systemen en hun
eerste gemeenteraadsvergadering in 1999, ten tweede het verslag van gebruikers de beschikking houden over hun historische informatie?
de laatste gemeenteraadsvergadering uit 2008 en als derde het oudste En tegelijkertijd zorgen dat stukken die voor langdurige bewaring in aan-
beschikbare elektronische verslag. merking komen op een gecontroleerde wijze worden opgenomen in het
Van de gemeenten blijkt 40 procent niet in staat om de verslagen van e-depot? Een randvoorwaarde is dan natuurlijk dat er efficiënt met dure
1999 te leveren. Daarnaast blijken dat moderne documenten niet langer opslagruimte moet worden omgesprongen.
goed te openen zijn met de meest recente versie van dezelfde tekstver- In de presentatie wordt een beeld geschetst van de oplossing zoals die
werker waarmee ze waren gemaakt. Interessant is dat dezelfde bestan- door het Stadsarchief Amsterdam wordt ontwikkeld. Naast de (concep-
den wel geopend konden worden in een open source tool, OpenOffice. tueel) technische kant van de oplossing wordt er ook ingegaan op de
De resultaten van het Zweedse onderzoek zijn relevant voor de archief(rechtelijke) gevolgen die de invoering van een dergelijk systeem
Nederlandse archieven. Ook hier ontbreekt het aan beleid over het met zich meebrengt.
correct bewaren van digitale archieven en ook hier ontbreekt het aan
kennis over het belang van het gebruik van open standaarden, waarmee Sander Ujzanovitch is sectiehoofd Digitaal beheer en Gert Zwagerman is afdelings-
dit probleem is te voorkomen. hoofd Concerndiensten, beiden bij het Stadsarchief Amsterdam.
Gijs Hillenius is news editor Open Source Observatory and Repository, een project van
de Europese Commissie in Brussel. Gijsbert Kruithof is projectadviseur e-Depot bij het
Nationaal Archief in Den Haag.
18 19

11. Boudewijn Ridder
Lijn 4: De paden op de lanen in Online leren over het archief voor jong en oud:
Petra Robben en Anneke van Waarden - Koets nieuwe e-learning software voor erfgoedinstellingen
Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 4
Expeditie ArchiefEducatie 2.0
Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 4 E-learning is een onstuitbare ont-
wikkeling in het huidige onderwijs.
De paden op, de lanen in! De leden van werkgroep ArchiefEducatie 2.0 Ook voor archieven en andere
trekken er regelmatig – al dan niet virtueel - op uit om met elkaar te erfgoedinstellingen ligt hier een
discussiëren en te brainstormen over het onontgonnen terrein van de prachtige mogelijkheid om online te
educatie in de archieven. Zowel het archief als de educator wil dat het leren. In opdracht van het Neder-
publiek zoveel mogelijk gebruik maakt van de collecties. ‘Vergroten van lands Fotomuseum ontwikkelde
de toegankelijkheid’ is het motto en daarin speelt educatie een promi- Pictura e-learning software, die als
nente rol. Educatie gaat immers verder dan het aanbieden van erfgoed- standaardpakket beschikbaar komt
programma’s aan basis- en voortgezet onderwijs. Want hoe leer je een voor erfgoedinstellingen. Digitale collecties kunnen eenvoudig gekop-
gebruiker ‘zelf zijn onderzoek te doen’? Hoe bereik je studenten, hoe leert peld worden aan de software waardoor men deze tijdens het volgen van
een cursist en hoe kan de studiezaalbezoeker zijn onderzoeksvaardig- een les kan doorzoeken en gebruiken voor opdrachten en werkstukken.
heden verhogen? De e-learning software is zeer geschikt om ter voorbereiding, tijdens en
Digitalisering viert hoogtij in archievenland en ArchiefEducatie 2.0 maakt na afloop van een bezoek aan archief of instelling te gebruiken.
er dankbaar gebruik van met de ontwikkeling van games, elektronische
leeromgevingen, blogs, websites en wiki’s. Dé educatieve oplossing of Fotoleren.nl is de eerste website die gebouwd wordt op het platform
het meest geschikte instrument is echter nog steeds niet gevonden: er dat door het Fotomuseum en Pictura is ontwikkeld en dient tijdens de
zijn nog veel in- en externe hobbels te nemen en veldwerk moet worden presentatie op de KVAN-dagen als voorbeeld. Leerlingen, studenten
verricht. ArchiefEducatie 2.0 heeft echter de kaplaarzen al aan en staat en fotografieliefhebbers kunnen op www.fotoleren.nl bronnen raad-
te popelen om de educatie in de archieven op een hoger plan te tillen. plegen, complete lessen volgen,werkstukken maken en presenteren en
Expeditie ArchiefEducatie 2.0 is begonnen! de resultaten delen op sociale netwerken. Tijdens het volgen van de les is
communicatie mogelijk met medeleerlingen maar ook met docenten of
Petra Robben is coördinator Educatie & Publiekszaken Regionaal Archief Tilburg. An-
deskundigen.
neke van Waarden – Koets is coördinator exposities en educatie bij het Zeeuws Archief
in Middelburg. Beiden zijn actief in de werkgroep ArchiefEducatie 2.0.
Maar het project gaat verder dan alleen mooie software. Er is samenwer-
king opgezet met scholen, docentenopleidingen en fotografie-instellin-
Annemarie Lavèn en Nelleke van Zeeland gen om de inhoud goed te laten passen bij de behoefte vanuit scholen,
structureel te laten groeien en om inhoudelijk hoge kwaliteit te kunnen
Crowdsourcing: vele handen maken licht werk bieden. Uiteindelijk komt er een doorlopende leerlijn voor het onderwijs
Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 4 zodat zij Fotoleren.nl structureel kunnen opnemen in het curriculum.
Op de KVAN-dagen 2010 deed Stadsarchief Amsterdam een oproep aan Boudewijn Ridder is eigenaar van RAAF-projecten en projectleider van
Nederlandse archieven om mee te doen met het project Vele handen ma- www.fotoleren.nl bij het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.
ken licht werk. Open archieven door crowdsourcing. Inmiddels hebben
vijftien archieven zich aangemeld voor deelname en is het project in een
stroomversnelling geraakt. Want momenteel wordt er hard gewerkt aan Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland (BRAIN)
de bouw van VeleHanden.nl, de website waar geïndexeerd zal worden, en
aan Militieregisters.nl, de website waar straks in de geïndexeerde resulta-
DNA - De Nederlandse Archieven, het verhaal achter de
ten gezocht kan worden. Hoog tijd dus voor een update! communicatie strategie voor gezamenlijke identiteit
Annemarie Lavèn en Nelleke van Zeeland gaan u er in deze sessie van Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 4
overtuigen dat VeleHanden.nl een succes wordt. Zij lichten de werkwijze
toe waarop dit project tot stand komt, leggen uit welke overwegingen BRAIN heeft in samenwerking met strategie- en communicatiebureau
meespelen bij het motiveren van de vrijwilligers, en vertellen hoe ge- EdenSpiekermann een weg uitgestippeld om de identiteit van de Neder-
werkt wordt aan een van de belangrijkste aspecten van crowdsourcing: landse Archieven (beter) voor het voetlicht te brengen. Archivarissen en
community building. archiefdiensten treden nog wat verlegen en niet duidelijk herkenbaar
En zoals het er nu naar uit ziet krijgen de bezoekers van de KVAN-dagen naar buiten. Om daar verandering in te brengen is een gezamenlijk en
2011 een ware primeur: de eerste presentatie van beide sites herkenbaar gezicht en een bijbehorend verhaal voor nodig.
VeleHanden.nl en Militieregisters.nl. Crowdsourcing in de praktijk!
In de sessie zal het nieuwe logo voor alle (gezamenlijke) activiteiten van
Annemarie Lavèn is projectsecretaris en Nelleke van Zeeland is projectmedewerker de archiefinstellingen gepresenteerd worden, maar ook en vooral zal
van het project ‘Vele handen maken licht werk. Open archieven door crowdsourcing’, het verhaal achter de gezamenlijke communicatie strategie toegelicht
beiden bij het Stadsarchief Amsterdam. worden. u
20 21

12. Het publiek wordt gevraagd om over de toepasbaarheid ervan in de
dagelijkse communicatiepraktijk te discussiëren. Wat kan verwacht
EXTRA ACTIVITEITEN
worden van de bedachte uitingen? Zijn de voorgestelde middelen goed
inzetbaar voor kleine en grote archiefdiensten? Kunnen de diverse door Op de Fryske tour!
de archieven ontwikkelde producten en diensten met de gepresenteerde
communicatiestrategie ‘bediend’ worden? Voor het informele programma van de KVAN-dagen, hebben Tresoar en
het Historisch Centrum Leeuwarden een aantal rondleidingen en een
stadswandeling georganiseerd. Aanmelden hiervoor kan bij de informa-
Elio Pelzers tiebalie in de Fryske Akademy.
Mecenaat: ook voor archieven?
Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 4
Historisch Centrum Leeuwarden
De overheid trekt zich financieel steeds verder terug uit de kunst- en Maandag 6 juni, 14:30-15:30
cultuursector. Ze wil dat de cultuursector meer privaat kapitaal gaat
gebruiken. Maar gaat dat zo wel zo gemakkelijk? De overheid heeft door In 2011 is het tien jaar geleden dat de
het subsidiebeleid van tientallen jaren het mecenaatschap danig in de oudste gemeentelijke archiefdienst van Ne-
weg gezeten. Welke mecenaatkansen zijn er voor archiefinstellingen? derland zijn naam veranderde van Gemeen-
Fondsenwerving gaat hand in hand met communicatie en marketing. tearchief in Historisch Centrum Leeuwarden
Zijn archiefinstellingen hier wel rijp voor? Er staat veel op het spel de (HCL). Hoewel de zorg voor het gemeentelijk
komende tijd, maar er is ook een hoop te winnen. geheugen al die jaren de ruggengraat bleef, is met de komst van het HCL
de lang in relatieve beslotenheid opererende archiefinstelling omgevormd
Elio Pelzers is communicatieadviseur en fondsenwerver bij het Gelders Archief in tot een laagdrempelig historisch documentatie-, kennis- en activiteitencen-
Arnhem. trum voor de geschiedenis van Leeuwarden en omgeving. Het is dè
ontmoetingsplaats waar iedereen die zich met de historie van Leeuwarden
bezighoudt elkaar treft. Het HCL is sinds 2010 ook verantwoordelijk voor
Maarten Brinkerink de Oldehove en het Pier Pander Museum is sinds 2007 aan het centrum
Wiki Loves Archives verbonden. In het HCL zelf zijn naast de vaste expositie over de rijke
Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 4 historie van Leeuwarden ook tijdelijke tentoonstellingen te bezoeken.
Tot september loopt onder meer de expositie Langharig Leeuwarden
De Vereniging Wikimedia Nederland heeft tot doel om vrije en/of vrij over de Leeuwarder jeugdcultuur in de jaren ‘60 en ‘70. Verder is er in één
toegankelijke informatie in enigerlei vorm te verzamelen en ontsluiten, van de depots een Schatkamer ingericht - in februari 2010 geopend door
vast te leggen en te bevorderen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met Geert Mak - waarin het HCL enige topstukken uit de eigen archieven toont.
de vrijwilligers van de Wikimedia-projecten en de Wikimedia Foundation,
en worden diverse activiteiten ondernomen en georganiseerd.
In toenemende mate behelzen deze activiteiten samenwerkingsverban- Historische stadswandeling
den met erfgoedinstellingen. Uitgangspunt van de vereniging hierbij is Maandag 6 juni, 16:00-17:00
dat Wikimedia en de erfgoedsector een doelstelling delen; het verzame-
len en veiligstellen van en vervolgens gecontexualiseerde en onbeperkte Leeuwarden heeft misschien wel de mooi-
(online) toegang bieden tot cultureel erfgoed en publieke informatie. ste historische binnenstad van het Noor-
Wikimedia Nederland werkte eerder samen met erfgoedinstellingen als den. De grachten zijn nog getuigen van een
het Tropenmuseum, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het tijd waarin Leeuwarden het belangrijkste
Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. handelscentrum in Friesland was. De meer
Naast deze samenwerkingsverbanden, organiseert Wikimedia Nederland dan 500 monumenten vormen een schat van grote cultuurhistorische
tevens evenementen die een breder publiek actief betrekt bij de vrije rijkdom. Leeuwarden is nog altijd een beetje deftige stad. Dit vooral door
informatievorming rondom cultureel erfgoed. In september 2010 orga- de invloed van de stadhouderlijke familie die hier van 1588 tot 1765
niseerde de vereniging Wiki Loves Monuments, een fotowedstrijd met woonde en door de Friese adel die in de stad haar voorname woningen
als doel om zoveel mogelijk hoogwaardige foto’s van rijksmonumenten had. Leeuwarden behoorde toen tot de tien aanzienlijkste steden van
in Nederland te verzamelen onder voorwaarden die het mogelijk maken Nederland. Daarvan getuigen nu nog tal van monumentale gebouwen
om deze foto’s op Wikipedia te gebruiken. Voor een nieuwe editie in 2011 uit die tijd, zoals de Kanselarij, het Stadhouderlijk Hof, de Waag en de
zoekt de vereniging de medewerking van (lokale) archieven! scheve toren de Oldehove. Ook enkele terpen en bastions zijn nog duide-
lijk herkenbaar.
Zie ook: www.wmnederland.nl - www.wikilovesmonuments.nl -
www.glamwiki.org De laatste jaren zijn er initiatieven genomen om de stad aantrekkelijker te
maken voor toeristen. Gevelstenen, oude huisnamen en reclame-
Maarten Brinkerink is Coördinator Culturele Samenwerkingen bij Wikimedia schilderingen zijn terug gebracht in het stadsbeeld. De pramen in de
Nederland binnenstadsgrachten trekken veel publiek. Steeds meer toeristen en
anderen maken een stadswandeling. u
22 23

13. Dat kan zelfstandig met behulp digitale of papieren informatie, maar ook Ontvangst op zondag
met een stadsgids. Er zijn o.a. thematische routes uitgezet langs woon- Zondag 5 juni, 18:00 @ Historisch Centrum Leeuwarden
huizen van beroemde Leeuwarders (als Piter Jelles Troelstra, M.C. Escher
en Mata Hari), langs poëziestenen, door Joods Leeuwarden, langs sporen Voor de congresdeelnemers die op zondag 5 juni al in Leeuwarden zijn,
van vermaarde vrouwen en langs sporen van de Nassaus. Arrangementen wordt om 18:00 een ontvangst in het Historisch Centrum Leeuwarden
met bijvoorbeeld het Historisch Centrum Leeuwarden en de Oldehove georganiseerd, met aansluitend een stadswandeling. Na afloop kan er
worden eveneens steeds populairder. samen worden gegeten. Belangstellenden voor deze activiteit op de
zondagavond kunnen zich hiervoor tot 25 mei aanmelden met het aan-
meldingsformulier op www.kvan.nl.
Tresoar
Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 De kosten voor het diner op zondagavond zijn voor eigen rekening.
Tresoar is behalve archief, bibliotheek
en documentatiecentrum ook duidelijk Tsjêbbe Hettinga en Sytze Pruiksma
museum. Zo is in de Gysbert Japicxseal Poëzie en improvisatie
een nieuwe multimediale presentatie te Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte
zien van alle winnaars van de Gysbert 11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy
Japicxpriis, de belangrijkste Friese literaire
prijs. De meest indrukwekkende herin- Het is de stem van dichter en voordrachts-
neringen aan deze prijs zijn de portretten kunstenaar Tsjêbbe Hettinga die naast het
van de laureaten geschilderd door gerenommeerde Friese kunstenaars. landschap van zijn taal dat van het imagi-
Daarmee is deze presentatie ook een eregalerij van voornamelijk Friese naire en het universele oproept. Een stem
kunstschilders. Door middel van een touch screen kan de bezoeker meer die tot spreken komt door de geïmprovi-
te weten komen over de auteurs zowel in schrift, beeld en geluid. De spe- seerde klanklandschappen van geluids-
ciaal gemaakte documentaire, die doorlopend wordt getoond, geeft een kunstenaar en slagwerker Sytze Pruiksma.
beeld van de geschiedenis van de Friese literatuur. In de wandvitrines zijn
behalve de bekroonde werken soms ook persoonlijke eigendommen van In 2009 trad Tsjêbbe Hettinga op in Festival voor de Wind langs de IJssel.
de auteurs te zien die een rol hebben gespeeld bij het schrijven. In een programma met koormuziek van Poulenc afgewisseld met zijn
Naast een permanente tentoonstelling in de Gysbert Japicxseal is er een gedichten. Reitze Smits begeleidde met zijn orgelimprovisaties. Dat was
grote ruimte voor wisseltentoonstellingen. Ook in de open ruimte van de zo’n succes dat de beide kunstenaars besloten hun samenwerking verder
studiezaal en in de hal worden regelmatig tentoonstellingen geplaatst. uit te werken. Sytze Pruiksma werd uitgenodigd mee te doen. Zijn sterke
improvisatorische inslag zorgde ervoor dat het muzikale palet enorm
werd verrijkt. Door de vele positieve reacties en hun eigen enthousiasme
Pier Pander Museum heeft het drietal besloten een toekomst uit te zetten voor Wind Images.
Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 Zie ook www.wind-images.com.
In de Prinsentuin, het prachtige stadspark
aan de rand van de binnenstad van Leeuwar- Ontvangst door de burgemeester van Leeuwarden
den, bevinden zich een klein museum en een Maandag 6 juni, 17:15-18:15 @ Stadhuis
tempel gewijd aan de Friese beeldhouwer Pier
Pander (1864-1919), een schippersjongen uit Ferd Crone, burgemeester van Leeuwarden, nodigt de congresgangers
Drachten, die uitgroeide tot één van de belang- uit voor een borrel in het oude stadhuis van Leeuwarden.
rijkste kunstenaars van zijn tijd en het grootste
deel van zijn leven in Rome doorbracht. Pier
Pander, bij het grote publiek vooral bekend om
zijn beeltenis van Koningin Wilhelmina op de Pier Pander, zelfportret
Congresdiner
(1918) Maandag 6 juni, 19:00 @ De Koperen Tuin
Nederlandse munten en om de beeldengroep
in de tempel, zocht zijn hele leven naar een combinatie van de klassieke
Het congresdiner vindt plaats op maandagavond in Grand Café Restau-
ideeën over schoonheid en een eigentijdse invulling daarvan. Hij trachtte
rant De Koperen Tuin in het groene hart van Leeuwarden, omgeven door
tot de kern te raken van mensen en dingen – hun ziel – en was van
eeuwenoude platanen in een schitterende tuin. KVAN-leden kunnen
mening dat alleen de klassieke vormentaal die pretentie kon waarmaken.
hieraan gratis deelnemen. Bent u geen lid van de KVAN dan bedragen de
Daardoor is hij enerzijds een heel eigen, individueel kunstenaar gewor-
kosten € 45,-.
den maar kan hij aan de andere kant ook worden gezien als een over-
gangsfiguur tussen de academische beeldhouwkunst en het ‘vrije’ werk
U dient zich voor het congresdiner aan te melden op www.kvan.nl.
dat aan het einde van de negentiende eeuw grote opgang maakte. Het
Pier Pander Museum, dat na veel vertraging werd geopend in 1954, was
het eerste museum in Nederland dat aan één kunstenaar gewijd werd.
24 25

14. Hardlopen: de terpen op, de wierden af! Contact @KVANdagen > Twitter mee!
Dinsdag 7 juni, 7:30 – 8:30 Bureau KVAN
Markt 1 - 6811 CG Arnhem Volg de KVAN-dagen op
Een gezonde geest en een gezond lichaam kunnen niet zonder elkaar: Tel: 026-3521605 twitter.com/KVANdagen
loop daarom dinsdagochtend mee de terpen op, de wierden af tijdens bureau@kvan.nl en twitter mee met #KVAN11!
een hardloopclinic. Deelnemers kunnen zich maandag opgeven bij de
KVAN informatiebalie in de Fryske Akademy.
ADRES EN ROUTEBESCHRIJVING
ALV KVAN Het congres vindt dit jaar plaats op verschillende locaties in de binnen-
Dinsdag 7 juni, 12:45-13:15 @ Fryske Akademy stad van Leeuwarden, allemaal op loopafstand van elkaar.
De deelnemersregistratie, de plenaire sessies, lunch en koffie, ALV van de
De Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland houdt haar KVAN en informatiemarkt vinden plaats in de Fryske Akademy.
halfjaarlijkse Algemene Ledenvergadering. De parallelsessies vinden plaats bij het Historisch Centrum Leeuwarden
en Tresoar. De borrel op maandag vindt plaats in het oude stadhuis en
het diner in De Koperen Tuin. Beide gelegenheden bevinden zich dichtbij
PRAKTISCHE INFORMATIE de Fryske Akademy.
Adressen
Het officiële programma van de KVAN-dagen 2011 wordt op maandag 6
juni om 10:30 geopend door gastheer Geart de Vries, directeur van het Tresoar
Historisch Centrum Leeuwarden. Vanaf 9:15 die ochtend kunt u zich bij de Boterhoek 1
Fryske Akademy inschrijven voor het congres. Op 7 juni kunnen nieuwe 8911 DH Leeuwarden
deelnemers zich eveneens vanaf 9:15 inschrijven. Voorafgaand aan de 058-7890789
plenaire openingen wordt koffie geserveerd.
Historisch Centrum Leeuwarden
Aanmelden en kosten Groeneweg 1
Als u zeker wilt zijn van deelname, meldt u zich dan aan vóór 25 mei 8911 EH Leeuwarden
2011 via het digitale aanmeldingsformulier op www.kvan.nl. Vanwege de 058-2332350
reserve die de KVAN-dagen commissie heeft opgebouwd is de deelname
prijs voor KVAN-leden die beide dagen deelnemen eenmalig verlaagd Stadhuis
naar € 165,-. Hofplein 38
8911 HJ Leeuwarden
De kosten bedragen:
KVAN-leden: € 125,- per dag of € 165,- voor twee dagen Fryske Akademy De Koperen Tuin
Niet-leden: € 150,- per dag of € 250,- voor twee dagen Doelestraat 8 Prinsentuin 1
8911 DX Leeuwarden 8911 DE Leeuwarden
Studenten van archiefopleidingen kunnen in aanmerking komen voor 058-2131414 058-2131100
gesubsidieerde deelname. De voorwaarden hiervoor staan op www.kvan.nl.
Openbaar vervoer
Congresdiner De Fryske Akademy is goed bereikbaar. Vanaf het NS-station Leeuwarden
Het congresdiner vindt plaats op maandagavond vanaf 19:00 uur in De loopt u in circa 15 minuten naar de Doelestraat. U volgt de ANWB-rich-
Koperen Tuin aan de Prinsentuin (vlakbij de Fryske Akademy). KVAN- tingbordjes Fryske Akademy. Eventueel kunt u de Fryske Akademy met
leden kunnen hieraan gratis deelnemen. Bent u geen lid van de KVAN lijn 4 van de stadsdienst bereiken. U stapt dan uit bij de halte Boterhoek.
dan bedragen de kosten € 45,-. U dient zich voor het congresdiner aan te Voor u ziet u een kleine parkeerplaats. De Fryske Akademy is aan deze
melden op www.kvan.nl. parkeerplaats gevestigd. Komt u met de OV-fiets, dan is er een aparte
fietsenstalling aanwezig.
Overnachten Kijk op www.9292ov.nl voor een reisadvies en plattegrond.
Leeuwarden biedt een keur aan overnach-
tingsmogelijkheden in hotels en verschillende Auto
Bed&Breakfasts. Kijk voor een uitgebreid over- In de Doelestraat en de Groeneweg is parkeergelegenheid (betaald par-
zicht op www.vvvleeuwarden.nl. Lijkt het u keren). Op 2 minuten loopafstand bevindt zich de parkeerkelder
leuk om ‘in het veld’ te overnachten, dan kunt Oldehoofsterkerkhof. Volgt u de borden ‘P - Centrum’ dan komt u als
in natuurgebied De Groene Ster terecht bij vanzelf voor de keuze van verschillende parkeergarages te staan.
camping De Kleine Wielen (www.dekleinewie- Kies dan ‘P - Oldehove’. Het gebouw is te bereiken via de Doelestraat
len.nl). Gezien de drukte tussen Hemelvaart en staat achter de gebouwen van de Fryske Akademy.
en Pinksteren raden we aan om tijdig te reserveren.
26 27

15. grafische uitwerking en sponsoring: pictura-im.nl