2. SZWECJA W PIGUŁCE
SZWECJA (SVERIGE)
Stolica: Sztokholm
Budowa terytorialna: Państwo unitarne podzielone na
21 regionów wg. SALAR (Szwedzkie Stowarzyszenie Władz
Lokalnych i Regionów, http://skl.se/web/Landsting.aspx)
Ważniejsze miasta: Göteborg, Malmö, Uppsala,
Linköping, Örebro
Obszar: 449 964 km2
Długość granic z sąsiadami: Finlandia 586 km,
Norwegia 1619 km
Ludność: 8 873 052
Gęstość zaludnienia: 19-22 osób / km2
Kobiety / Mężczyźni: 50,5% / 49,5%
Średnia długość życia: 79,58 lat
Języki: szwedzki, mniejszości lapońsko- i
fińskojęzyczne
Religia: luteranie 87%, katolicy, baptyści,
prawosławni, muzułmanie, Żydzi
Ustrój: monarchia konstytucyjna, system
pralamentarno-gabinetowy
Waluta: 1 korona szwedzka = 100 öre
Kod samochodowy: S
Domena internetowa: .se
Numer kierunkowy: +46
Szwecja jest czwartym pod względem wielkości
krajem Europy. Graniczy z Norwegią i Finlandią, a
jej powierzchnia wynosi 449 964 km². Jest
znacząco większa od Polski (322 575 km²). Kraj ten
liczy nieco ponad dziewięć milionów mieszkańców
(9 150 508, lipiec 2007), czyli cztery razy mniej niż
Polska. Około 85% ludności zamieszkuje w
południowej Szwecji, co spowodowane jest
surowym klimatem północnej części tego
państwa. Klimat ma także duży wpływ na gęstość
zaludnienia. Pomimo dużej powierzchni, jest to
jeden z najrzadziej zaludnionych krajów Europy
(19-22,2 osoby na km2). Najbardziej zaludnione są
okolice wielkich miast, takich jak: Sztokholm,
Göteborg, Malmö, Uppsala, Västerås czy
Linköping.
3. RZĄD I ADMINISTRACJA PUBLICZNA – zarys ogólny.
Szwecja jest monarchią. Król pełni funkcje reprezentacyjne.
2. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym - w jej skład wchodzą cztery tzw. prawa
fundamentalne (tzw. grundlagar):
1.
"Akt o Formie Rządu" z 1974 r. określa następujące cechy ustroju Szwecji:
- suwerenność narodu;
- demokracja przedstawicielska;
- parlamentaryzm;
- ochrona praw i wolności obywatelskich (wprowadzone w latach 70.)
"Ustawa o wolności prasy„/”Akt o Wolności Druku” z 1949 r. (Zniesienie cenzury w Szwecji w 1766)
"Akt o Sukcesji Tronu" z 1810 r.
"Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu" /”Akt o Wolności Wypowiedzi” z 1991 r.
Oprócz powyższych praw istnieje jeszcze "Akt o Riksdagu" (o Parlamencie), który ma niższą rangę, niż wcześniej
wymienione dokumenty (można go znaleźć w kolejnych wydaniach "Konstytucji Szwecji"). Obecnie
obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku.
Partia lub blok partyjny, który wygrał wybory, powołuje Rząd. Nowo wybrany parlament
wybiera Premiera zwykłą większością głosów.
4. Premier ma szerokie kompetencje w systemie władzy wykonawczej, powołuje i odwołuje
ministrów.
5. Prawo nominowania szefa rządu pełni przewodniczący parlamentu – Spiker (Talaman).
6. O oryginalności szwedzkich rozwiązań ustrojowych świadczy tradycja rozdzielania rządu od
centralnej administracji państwowej.
3.
4. OBECNY KRÓL SZWECJI:
Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte.
RODZINA KRÓLEWSKA
Oficjalna strona dworu królewskiego http://www.royalcourt.se/
5. Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Formalnie nadal jest podmiotem władzy
wykonawczej.
Do kompetencji szwedzkiego króla należy:
reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko–luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
wręczanie Nagrody Nobla,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu.
Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i
najważniejszych pracach rządu.
Król nie pełni funkcji zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera
(robi to przewodniczący Riksdagu - Talaman) i zatwierdzania nominacji ministrów (kompetencje
Premiera). Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w Akcie o formie rządu,
mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny.
7. Poziom centralny/krajowy
Na poziomie krajowym naród jest reprezentowany przez parlament,
który posiada władzę ustawodawczą.
Rząd posiada inicjatywę ustawodawczą, a także wprowadza w życie
decyzje podjęte przez parlament (władza wykonawcza).
W prowadzeniu prac pomagają rządowi Kancelaria Rządu wraz z
ministerstwami oraz około 300 organów administracji państwowej.
Przykłady: policja, siły zbrojne
Zarys struktury organów publicznych:
Jednoizbowy (od 1969 r.) parlament (Riksdag), który sprawuje też
nadzór nad kierownictwem i administracją Królestwa;
Sąd Najwyższy, Najwyższy Sąd Administracyjny, sądy powszechne
oraz sądy administracyjne jako organy wymiaru sprawiedliwości
System rzeczników praw
9. RIKSDAG – władza ustawodawcza
Jednoizbowy parlament królestwa Szwecji. Liczy 349 posłów, wybieranych na czteroletnią
kadencję
Na czele parlamentu stoi Talman. Do jego funkcji należy:
wyznaczanie premiera,
powierzanie mu misji tworzenia rządu,
interpretacja parlamentarnych procedur,
ustalanie kolejności zabierania głosu przez posłów.
Talman musi pozostać bezstronny, więc nie głosuje i nie przemawia w imieniu swojej partii.
Talman razem ze swoimi zastępcami, przewodniczącymi frakcji, szefem kancelarii Riksdagu
tworzy Radę Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze.
Obecnie przewodniczącym Riksdagu jest Per Westerberg (reelekcja 2010).
Zważywszy na uprawnienia można stwierdzić, że urząd Talmana jest poniekąd na gruncie
szwedzkim "nietytularną prezydenturą".
Riksdag powołuje również 4 ombudsmanów (rzeczników) m.in. do:
spraw sprawiedliwości,
wojskowych,
ochrony konsumentów.
Ich główne zadanie to egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem.
10. Oprócz
Talamana i ombudsmanów
Riksdag powołuje również gubernatora
Banku
Szwecji,
szefa
kancelarii,
sekretarza Riksdagu i przewodniczących
stałych i specjalnych (ad hoc) komisji.
Wspomniane stałe komisje mają dużą
autonomię. Są wybierane na podstawie
układu sił partyjnych w parlamencie. Ich
kompetencje to: opiniowanie projektów
ustaw i uchwał przedłożonych później
Riksdagowi. Komisje to miejsce dyskusji z
udziałem ekspertów i ministrów, które
krystalizują ostatecznie kształt i treść
przyszłej ustawy.
•
Parlament powołuje również Doradczą Radę ds. Zagranicznych, składającą się z:
9 deputowanych,
talmana
króla.
Jest to organ, który zajmuje się doradzaniem i kontrolą podmiotów zajmujących się
prowadzeniem polityki zagranicznej.
11. RZĄD – władza wykonawcza
Rząd składa się z:
premiera - powoływanego jest przez Talamana i przyjmowanego przez Riksdag ;
i powołanych przez premiera ministrów.
W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów:
1.ministrowie kierujący określonymi ministerstwami,
2.ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci).
Ministerstwa posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją
obok nich rozbudowane Urzędy Centralne.
Zadaniem Urzędów Centralnych jest bieżące zarządzanie. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze
wykształceni (specjaliści w danej dziedzinie, eksperci).
Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność
działania instytucji państwowych.
Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje
kierowania i zarządzania.
12. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie
zawsze większościowej.
W Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu
mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy
partii, która w Riksdagu jest mniejszością.
Jeśli premier otrzyma wotum nieufności, do dymisji musi podać się
cały Rząd. Powoduje to niezwykle silną pozycję premiera w Radzie
Ministrów.
Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt.
Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem ponosi również
odpowiedzialność konstytucyjną.
W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza,
czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem
Królestwa.
• Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od
ombudsmanów parlamentarnych.
Zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego.
• Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego
główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy.
Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilnoprawnych.
13. Struktura instytucjonalna rządu / mechanizm kształtowania /
kompetencje wobec administracji publicznej.
Kompetencja rządu do określania zakresu działalności poszczególnych ministerstw.
Departamenty ukierunkowane na wykonywanie funkcji programowania, określania
kierunków polityki i kontrolowania realizacji planów.
Bieżące administrowanie w gestii branżowych agencji rządowych.
Stały sekretarz stanu w departamencie.
Brak centralizacji w zakresie polityki rekrutacji i awansowania kadr administracji
rządowej.
Rządowa inicjatywa ustawodawcza.
Monopol rządu w zakresie przedkładania projektu budżetu państwa.
Podległość rządowi Kanclerza Sprawiedliwości, Prokuratora Krajowego, urzędów
centralnych i urzędów okręgowych oraz wszystkich innych organów administracji
państwowej, które nie zostały z mocy ustawy podporządkowane parlamentowi.
Kompetencje organów centralnych skupione na planowaniu i zarządzaniu w zakresie
funkcji ogólnonarodowych (m.in. w sferze polityki makroekonomicznej, nauki, kultury,
ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, obronności i komunikacji).
Członkiem rządu może zostać tylko obywatel szwedzki.
Zakaz łączenia mandatu parlamentarnego z obecnością w rządzie.
Konstytucyjny zakaz podejmowania przez członka rządu dodatkowego publicznego lub
prywatnego zatrudnienia
14. WŁADZA SĄDOWNICZA oraz OMBUDSMAN
System sądowniczy jest trójstopniowy.
1. Sąd Najwyższy (Högsta domstolen),
2. Sądy apelacyjne (Hovrätter),
3. Sądy pierwszej instancji zwane Tingsrätter (podstawowa komórka).
Trójinstancyjne jest też sądownictwo administracyjne. Pierwszą instancję stanowią sądy
administracyjne hrabstw (Länsrätter), drugą - administracyjne sądy apelacyjne
(Kammarrätter), ostateczną instancją zaś jest Najwyższy Sąd Administracyjny
(Regeringsrätten).
Ważną rolę pełni tradycyjnie w Szwecji także Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman).
Warto dodać, że Szwecja jest pierwszym krajem, który wprowadził ten urząd w 1809 roku.
Ombudsman to samodzielny organ państwowy, związany z parlamentem i niezależny od
innych organów; czuwający nad poszanowaniem praw obywateli przez administrację i
sądownictwo oraz powszechnie dostępny dla obywatela (Justitieombudsman)
15. Poziom regionalny
Na poziomie regionalnym Szwecja jest podzielona na 21 regionów/hrabstw (wg G.Rydlewskiego 24).
Polityczne zadania na tym poziomie realizują wojewódzkie samorządy terytorialne, których
członkowie są wybierani w wyborach powszechnych przez mieszkańców danego
województwa.
Działalność wojewódzkich samorządów terytorialnych jest finansowana z dotacji
państwowych, podatków regionalnych i opłat, a reguluje ją między innymi Ustawa o
samorządzie terytorialnym.
Na poziomie regionalnym istnieją również urzędy wojewódzkie, które są organami państwa w
województwach.
Niektóre organy administracji państwowej prowadzą również działalność na poziomie
regionalnym i lokalnym, na przykład, poprzez tzw. oddziały wojewódzkie.
Przykłady: służba zdrow.ia, transport publiczny
16. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY
Szwecja administracyjnie podzielona jest na 21
regionów/hrabstw (szw. län – odpowiednik naszego
województwa, zwykle nazywany po polsku regionem), na
czele każdego stoi gubernator; i 290 gmin (szw.
kommun).
WYKAZ REGIONÓW:
Stockholm – 6490 km2 – Stockholm – ludność: 1838882 - 1714 (?) r.;
Västerbotten – 55432 km2 – Umeå – l.: 254818 – 1638 r.;
Norrbotten – 98911 km2 – Luleå – l.: 254733 – 1810 r.;
Uppsala – 6989 km2 – Uppsala – l.: 296627 – 1634 r.;
Södermanland – 6060 km2 – Nyköping – l.: 257220 – 1634 r.;
Östergötland – 10562 km2 – Linköping – l.: 412363 - 1634 (?) r.;
Jönköping – 10475 km2 – Jönköping – l.: 327824 – 1687 r.;
Kronoberg – 8458 km2 – Växjö – l.: 176582 – 1674 r.;
Kalmar – 11171 km2 – Kalmar – l.: 234697 – 1634 r.;
17. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY C.D.
WYKAZ REGIONÓW c.d.:
Gotland – 3140 km2 – Visby – l.: 57412 - 1678 (?) r.;
Blekinge – 2941 km2 – Karlskrona – l.: 150017 – 1683 r.;
Skania – 11027 km2 – Malmö – l.: 1136571 – 1997 r.;
Halland – 5454 km2 – Halmstad – l.: 276653 – 1719 r.;
Västra Götaland – 23942 km2 – Göteborg – l.: 1500857 – 1998 r.;
Värmland – 17583 km2 – Karlstad – l.: 273933 – 1779 r.;
Örebro – 8517 km2 – Örebro – l.: 273137 – 1634 r.;
Västmanland – 6302 km2 – Västerås – l.: 257957 – 1634 r.;
Dalarna – 28194 km2 – Falun – l.: 277010 – 1997r.;
Gävleborg – 18191 km2 - Gävle - l.: 278171 – 1762 r.;
Västernorrland – 21678 km2 – Härnösand – l.: 245078 – 1762 r.;
Jämtland – 49443 km2 – Östersund – l.: 128586 – 1810 r.
18. Status i kompetencje regionów/hrabstw (län)
Osobowość prawna i prawa majątkowe;
Własny budżet;
Możliwość nakładania podatków i opłat;
Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej;
Podział zadań regionu na obowiązkowe i fakultatywne;
Kompetencje w zakresie spraw ochrony zdrowia, specjalistycznej
oświaty publicznej, wspierania rozwoju gospodarczego oraz
komunikacji publicznej.
19. Organy stanowiące hrabstwa:
Zgromadzenie jako organ przedstawicielski;
Wybory powszechne i bezpośrednie (ordynacja proporcjonalna);
Kadencja 4-letnia.
Organem wykonawczym hrabstwa jest komisja wykonawcza na czele z liderem największej
partii w zgromadzeniu.
Urzędy samorządowe są podległe komisjom.
Stosunki samorządowych organów szczebla regionalnego z organami centralnymi i lokalnymi:
Funkcjonowanie na szczeblu regionalnym zarządu administracji państwowej na czele z powołanym
przez rząd i podległym mu gubernatorem (powoływany przez rząd na 6-letnią kadencję).
W kompetencji zarządu administracji państwowej m.in. sprawy planowania regionalnego, koordynacji
działań administracji oraz ochrony porządku i bezpieczeństwa w regionie.
Wśród uprawnień kontrolnych zarządu administracji państwowej w stosunku do samorządowej
administracji regionalnej m.in. planowania przestrzennego, budownictwa, ochrony środowiska i
jakości dróg oraz wykonywanie zadań obowiązkowych samorządu.
20. Poziom lokalny: GMINY
Szwecja jest podzielona na 290 gmin o charakterze samorządowym i terytorialnym.
Organ przedstawicielski: wybrana przez mieszkańców Rada Gminy, która podejmuje decyzje
w sprawach danej gminy (kadencja 4-letnia; wybory powszechne i bezpośrednie).
Rada Gminy jest organem uchwałodawczym.
Rada Gminy wyznacza Zarząd Gminy z Przewodniczącym na czele, który z kolei kieruje
pracami gminy i jest reprezentantem Rady na zewnątrz gminy.
Działalność jest finansowana z podatków gminnych, dotacji państwowych i opłat, a reguluje ją
między innymi Ustawa o samorządzie terytorialnym.
Inne ustawy ważne dla gmin to Ustawa o świadczeniach socjalnych i Ustawa o szkolnictwie.
Przykłady: szkoły, opieka nad dziećmi.
STATUS i KOMPETENCJE GMINY:
Osobowość prawna i prawa majątkowe;
Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej;
Autonomia budżetowa/prawo do ustalania wysokości podatków lokalnych oraz opłat;
Znaczny udział gmin w sferze usług socjalnych, powszechnego szkolnictwa
obowiązkowego, kultury i publicznych usług pogotowia;
Międzygminne przepływy finansowe (równe warunki wykonywania zadań publicznych);
Możliwość przeprowadzenia referendum gminnego.
21. Organy wykonawcze GMIN:
KOMITET WYKONAWCZY: jedna z komisji rady z uprawnieniami wykonawczymi i
koordynacyjnymi, pracująca pod kierunkiem przewodniczącego komisji;
Do kompetencji KOMITETU, oprócz prowadzenia bieżącej administracji, należy:
przygotowywanie prac Rady Gminy, wykonywanie jej uchwał, przedstawianie projektu
budżetu. Komitet bada wszelkie sprawy, które mają wpływ na rozwój samorządu i jego
finanse.
Rada może (a w niektórych przypadkach musi) powoływać różne komisje i przekazywać
im swoje niektóre zadania. Działalność poszczególnych komisji jest nadzorowana przez
główną komisję, tzw. Rząd Gminny.
Istnieją komisje branżowe, a ostatnio także terytorialne i funkcjonalne.
Kontrolę i nadzór nad samorządami lokalnymi sprawują władze centralne, przede wszystkim
poprzez specjalne agencje rządowe. Jedną z takich agencji jest komitet zajmujący się
sektorem publicznym (The Committee on Public Sector Responsibilities), który zajął się
m.in. kwestią zatrudnienia w sektorze.
Stosunki organów szczebla lokalnego z organami rządowymi i regionalnymi:
Konstytucyjnie określone prawo powierzania gminie zadań administracyjnych;
Rozwinięty system subwencji wyrównawczych.
22. Wraz z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej w 1995 roku społeczeństwo
szwedzkie zyskało jeszcze jeden poziom zarządzania – poziom europejski. Szwecję,
będącą członkiem Unii Europejskiej, obowiązuje system prawny Unii Europejskiej;
uczestniczy ona w procesie decyzyjnym przy opracowywaniu i zatwierdzaniu
nowych, wspólnych przepisów.
W Radzie Unii Europejskiej, będącej najważniejszym organem decyzyjnym Unii
Europejskiej, Szwecję reprezentuje rząd.
Premier ponosi całkowitą odpowiedzialność za rozwój i koordynację szwedzkiej
polityki unijnej. Przy Kancelarii Premiera działa również minister ds. Unii
Europejskiej oraz Biuro ds. Koordynacji Europejskiej.
Bieżącą obsługą spraw zawiązanych z Unią Europejską zajmuje się departament
europejski Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a za ich koordynację odpowiada
Kancelaria Premiera.
23. KONTROLA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ W ADMINISTRACJI
PUBLICZNEJ
Kontrola działania administracji przez sądy administracyjne;
Kontrola ombudsmana;
Działania kontrolne rewizorów państwowych;
Kontrolę finansową sprawują rewidenci państwowi przedkładający swoje
sprawozdanie do Riksdagu;
Kontrola parlamentarna nad rządem i administracją;
Odpowiedzialność za szkody wynikające z działalności administracji publicznej
należy do państwa i samorządu.
POZYCJA OBYWATELA WOBEC PAŃSTWA
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach
parlamentarnych i samorządowych;
Konstytucyjne prawo stowarzyszeń;
Równość wszystkich obywateli wobec prawa;
Prawo każdego obywatela szwedzkiego do zapoznania
się z dokumentami publicznymi;
Konstytucyjna gwarancja ochrony każdego obywatela.
