eetetetetetre

1. Πολεοδομία ΙΙ:
Επεμβάσεις στον
Αστικό Χώρο
6ο
εαρινό εξάμηνο 2006-2007
Διδακτική ομάδα: Ν. Μπελαβίλας
Φ. Βαταβάλη
Σπουδαστές: Κωνσταντοπούλου Κατερίνα
Χατζηφώτη Όλγα
Χρυσανθοπούλου Χριστίνα

2. …Στα χέρια της πόλης
Η Πειραιώς στα άκρα της έχει αρχίσει να νιώθει έντονα την εισβολή της πόλης και να αλλάζει αποσπασματικά το πρόσωπό
της. Η ασφυκτικά γεμάτη πόλη, στην τάση διόγκωσής της, την πλησιάζει και την ταυτοποιεί κατά της ανάγκες της, που είναι
πλέον κατά κανόνα εμπορικές και ψυχαγωγικές, (οι κινητήριοι μοχλοί της οικονομίας μας) αξιοποιώντας την εξωτικότητα που
έχουν για τον αστικό κάτοικο τα μεγάλα πρώην βιομηχανικά κελύφη της Πειραιώς και επαναπροσδιορίζοντάς τα κατά το
συμφέρον της. Αυτή η κινητικότητα εκφράζεται είτε σε επίπεδο περιοχής με μικρότερες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, είτε με
ισχυρές σημειακές επενδύσεις μεγάλων κεφαλαίων υπό την μορφή εμπορικών κέντρων, πάρκων ψυχαγωγίας,
ποδοσφαιρικών γηπέδων κ.τ.λ. με αναμφισβήτητες επιπτώσεις στον ευρύτερο χώρο στις δύο περιπτώσεις. Πρόκειται για μια
μεταβατική φάση για την ζώνη της Πειραιώς από πολεοδομικής απόψεως, αλλά και από ευρύτερη κοινωνικοπολιτική άποψη
μιας και οι προτάσεις που θα υλοποιηθούν θα διαμορφώσουν το σκηνικό της αστικής ζωής στην Αθήνα και τον Πειραιά.
Fun Park Μουσείο Μπενάκη

3. Υπό το φως των ανακατατάξεων, ο ρόλος της Πειραιώς ως οδικού άξονα επαναπροσδιορίζεται, και μέσω αυτής της αλλαγής θα
εμφανιστεί και ο πρώτος στόχος παρέμβασης.
Παράγοντες όπως:
 η σταδιακή απομάκρυνση των βιομηχανιών από την ζώνη της Πειραιώς και η συγκέντρωσή τους επί της Εθνικής Οδού, σε εκτός
Αθηνών περιοχή, η οποία φέρνει πλέον την Εθνική Οδό έναντι της Πειραιώς στο πρώτο πλάνο στο τομέα μετακίνησης
αγαθών/πρώτων υλών
 η ευρύτερη παρακμή των βιοτεχνιών και μικροβιομηχανιών επί του παρόντος οικονομικού/ παραγωγικού συστήματος, σημαντικό
ποσοστό των οποίων καταλαμβάνει την κεντρική ζώνη της Πειραιώς
 η διευκόλυνση της βαριάς μεταφοράς και της ιδιωτικής μετακίνησης με την ενίσχυση του δημοσίου δικτύου σταθερής τροχιάς
(μετρό/τραμ/προαστιακός) με επακόλουθο την γενικότερη ανακούφιση των οδικών αξόνων
 η παρούσα τάση αντικατάστασης των υπαρχόντων χρήσεων γης με εμπορικές/ ψυχαγωγικές χρήσεις, οι οποίες θα θέτουν την
ανθρώπινη κλίμακα ως βασικό παράγοντα στην επανασχεδίαση του χώρου, αντί την κλίμακα της μηχανής όπως ίσχυε επί
βιομηχανικής άνθισης
 οι νέες λειτουργίες που θα λάβει η περιοχή, οι οποίες απαιτούν μια καλύτερη από την υφιστάμενη συγκρότηση του χώρου, (αν
και όχι ομοιογενοποίηση) με ομαλές μεταβάσεις και σαφέστερη ταυτοποίηση των περιοχών
Όλα τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν την συγκριτική υποβάθμιση της Πειραιώς ως οδικό άξονα και την ανάγκη στροφής του
ενδιαφέροντος από το αυτοκίνητο στον πεζό. Η ενίσχυση της παρουσίας του πεζού επί της Πειραιώς μπορεί να πραγματοποιηθεί σε
αρχικό στάδιο με την δημιουργία ευνοϊκών προς αυτόν υποδομών και συνεπώς φιλικότερου περιβάλλοντος και σε δεύτερο στάδιο με
την διαμόρφωση σημείων ενδιαφέροντος στο χώρο, που θα λειτουργούν ως πόλοι έλξης, χώροι στάσης/ξεκούρασης, χώροι
υπαίθριας εκτόνωσης των γειτονικών λειτουργιών κ.λ.π.
…Νέες τάσεις

4.  Όσο αφορά στην κυκλοφορία, σκόπιμη είναι η διευκόλυνση της πρόσβασης στην ζώνη (ως επί το πλείστον με μέσα μαζικής
μεταφοράς έναντι του Ι.Χ) καθώς και η διευκόλυνση της διάβασής της από τους πεζούς. Η πρόταση περιλαμβάνει τα εξής:
 Δίκτυο σταθερής Τροχιάς
Ενδυνάμωση σχέσης σταθμών
ήδη υπάρχοντος δικτύου με περιβάλλοντα χώρο:
Σύνδεση σταθμών (μετρό/προαστιακός)
με κοντινούς πόλους έλξης,
με την δημιουργία πεζοδρομημένων διαδρομών.
 Οδικά Μέσα Μαζικής Μεταφοράς
Πύκνωση των λεωφορειογραμμών επί της Πειραιώς, βελτίωση της προσβασιμότητας κατά μήκος του άξονα.
Σήμερα υπάρχει κυρίως μια λεωφορειογραμμή (049) η οποία διατρέχει όλο τον άξονα με διάσπαρτες στάσεις και συχνότητα
δρομολογίων, συνοδευόμενη από λεωφορειογραμμές που εξυπηρετούν τους γύρω δήμους και διαθέτουν κάποιες στάσεις επί αυτής.
Για την βελτίωση της πρόσβασης, τόσο μειώνοντας τον χρόνο μετακίνησης/αναμονής αλλά και τα χωρικά κενά μεταξύ των στάσεων,
προτείνεται πλαίσιο τροποποιήσεων στο δρομολόγιο της υπάρχουσας γραμμής και η δημιουργία μιας δεύτερης σε συνεργασία με την
πρώτη. Η μια εκ αυτών θα πραγματοποιεί περιορισμένο αριθμό στάσεων σε κομβικά σημεία με μεγάλη συχνότητα δρομολογίων για
άμεση πρόσβαση, ενώ η δεύτερη θα πραγματοποιεί πυκνότερες στάσεις, μειώνοντας περαιτέρω τις αποστάσεις. Η προτεινόμενη
εκτεταμένη διαδρομή χαράχτηκε με βάση τις εκατέρωθεν περιοχές κατοικίας και τις πυκνότητες τους, έχοντας ως στόχο την
εξυπηρέτηση του κατοίκου και της καθημερινής μετακίνησης, ενώ η υπάρχουσα γραμμή εξυπηρετεί τους υπερτοπικούς πόλους έλξης
επί της Πειραιώς.
Στάδιο Πρώτο: Κυκλοφορία…
Π.χ. σταθμός Καλλιθέας με Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

5.  Πεζοδρόμια
Ένα από τα βασικότερα στοιχεία που παρατηρεί κανείς στην τωρινή εικόνα της Πειραιώς είναι η έλλειψη ικανοποιητικών ή σε
κάποια σημεία εξ ολοκλήρου η έλλειψη πεζοδρομίων, κάτι που μαρτυρά άλλωστε τον χαρακτήρα της περιοχής και τις ανάγκες
που διαμόρφωσαν τον χώρο έτσι. Η δημιουργία φιλικού προς τον πεζό περιβάλλοντος με την διαμόρφωση πεζοδρομίου
ικανοποιητικών συνθηκών είναι υψίστης σημασίας στην προσπάθεια αλλαγής του χαρακτήρα της περιοχής.
Βασικά στοιχεία:
 Ικανοποιητικό πλάτος πεζοδρομίου (60 εκ. πλάτος ανά άτομο, υπολογισμός ταυτόχρονης εξυπηρέτησης ατόμων ανά
χαρακτήρα περιοχής, ελάχιστο πλάτος 1.20 μ) Ενίσχυση του πεζοδρομίου προτείνεται στο τμήμα της Πειραιώς που
διασχίζει το δήμο Ταύρου σε μια προσπάθεια να καλυφθούν οι υπάρχουσες ανάγκες και να μειωθεί το χάσμα που παράγει
στο χώρο η Πειραιώς, αλλά και στην περιοχή πριν και κοντά στο Γκάζι, όπου αρχίζει να εδραιώνεται πυκνό αστικό μέτωπο
και γίνεται η σταδιακή «είσοδος» στο κέντρο της πόλης.
 Χαράξεις και ράμπες σε όλο το μήκος για ΑΜΕΑ.
 Μόνωση όσο το δυνατόν από την επιρροή του αυτοκινητόδρομου (ηχορρύπανση, καυσαέρια, υψηλής ταχύτητας κίνηση
κ.λ.π.)
Η μόνωση επιτυγχάνεται μερικώς με την ύπαρξη ποδηλατόδρομου δίπλα στο πεζοδρομίο. Ενώ μεταξύ ποδηλατόδρομου
και αυτοκινητόδρομου παρεμβάλλεται διαχωριστική νησίδα, το πεζοδρόμιο και ο ποδηλατόδρομος βρίσκονται στο ίδιο
επίπεδο, οριοθετούνται μέσω της φύτευσης και της διαφορετικής πλακόστρωσης και επιτρέπεται η εποικοινωνία τους.
Επίσης σημαντικός παράγοντας που βελτιώνει περαιτέρω την ποιότητα με ηχητική και οπτική μόνωση είναι η φύτευση.
 Δημιουργία φιλικότερου μικροκλίματος με σκίαση και δροσισμό μέσω της φύτευσης πρασίνου.
Η φύτευση αναφέρεται αφενός στο πεζοδρόμιο με μεγάλου ύψους φυλλοβόλλα, ώστε να σκιάζεται το μεγαλύτερο τμήμα του
πεζοδρομίου από ανεπιθύμητη ακτινοβολία το καλοκαίρι, και αφετέρου στον ποδηλατόδρομο, όπου απαιτείται επιπλέον
φύτευση με χαμηλότερα δέντρα, πιθανόν εσπεριδοειδή(νεραντζιές) στην νησίδα μεταξύ αυτοκινητόδρομου και
ποδηλατόδρομου. Και στις δύο περιπτώσεις ελάχιστη απόσταση φυλλωσιάς από το έδαφος είναι 2 μέτρα για την ασφαλή
κυκλοφορία των πεζών, ενώ το μέσο ύψος για την αποτελεσματική σκίαση υπολογίζεται με την βοήθεια της γωνίας
πρόσπτωσης ηλιακών ακτίνων και τον προσανατολισμό του δρόμου. (Για τα φυλλοβόλλα που προσφέρουν την βασική
σκίαση, περίπου 4,5 μ.)
 Διαβάσεις πεζών ή ακόμα και πεζογέφυρες στα απαραίτητα σημεία
 Συχνά σημεία στάσης/ξεκούρασης, τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με τις στάσεις των λεωφορείων.
…Keep Walking…

6. Διαστάσεις κατά Neufert
Προσανατολισμός άξονα

7. Στάδιο Δεύτερο: Διαχωρισμός σε ζώνες
 Από την πολυφωνία των χρήσεων επί της ζώνης της Πειραιώς, κρίνονται κάποιες ως κυριότερες ανά τμήματα, χωρίζοντας τον
άξονα σε 5 υπο-περιοχές. Οι χρήσεις που λαμβάνουν προτεραιότητα σε κάθε περιοχή θα καθορίσουν την ιεράρχηση των αναγκών
και των αντίστοιχων προτάσεων επέμβασης. Στα «σύνορα» αυτών των περιοχών βρίσκουμε, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις,
τους μεγάλους οδικούς άξονες που διατρέχουν την Πειραιώς…
 Το πρώτο κομμάτι οριοθετείται κατά μήκος της Πειραιώς με ένα ισχυρό τοπόσημο από την μια, την Τεχνόπολη στο Γκάζι, και από
την άλλη με έναν βασικό άξονα επικοινωνίας του κέντρου με τα (νότιο) δυτικά προάστια, την Πέτρου Ράλλη. Παρόλο που το Γκάζι
είναι συνώνυμο του πολιτισμού και της αναψυχής, η περιοχή κατοικίας (Γκαζοχώρι) που περιλαμβάνει αυτή η ενότητα δε μπορεί
να αμεληθεί. Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος συνύπαρξης αυτών των χρήσεων, πράγμα που μεταξύ άλλων συντέλεσε στην επιλογή
αυτής της περιοχής για περαιτέρω ανάλυση και παρεμβάσεις.
 Το δεύτερο κομμάτι είναι αυτό που ξεκινάει από την Π.Ράλλη και καταλήγει στη Χαμοστέρνας. Χαρακτηριστικό αυτής της περιοχής
είναι η ύπαρξη μιας «βιτρίνας» κατά μήκος της Πειραιώς η οποία δεν ανταποκρίνεται στο εσωτερικό της περιοχής. Μιλώντας για το
νότιο τμήμα της Πειραιώς, ενώ επί του άξονα υπάρχουν καταστήματα, βιοτεχνίες, γραφεία και άλλα, πίσω από τη «βιτρίνα» είναι
μια ομοιογενής περιοχή κατοικίας, τα Πετράλωνα. Στο δε βόρειο τμήμα υπάρχουν επίσης διάφορες χρήσεις, όπως εμπόριο
(Praktiker), αποθήκες και το πλέον κλειστό Σεράφειο κολυμβητήριο, οι οποίες εγκλωβίζονται από τις σιδηροδρομικές γραμμές, ένα
ισχυρό και αμετάβλητο όριο.
 Το τρίτο κομμάτι αφορά το (διαμελισμένο) κέντρο του Ταύρου. Νότια της Πειραιώς εκτείνονται οι εργατικές κατοικίες και στο
περιθώριο τους τα ερειπωμένα Σφαγεία, ενώ βόρεια παρεμβάλλεται μια σφήνα υπερτοπικών χρήσεων μεταξύ της Πειραιώς και
της γενικής κατοικίας πίσω από αυτήν.
 Το τέταρτο κομμάτι καταλήγει στον Κηφισό και ως ισχυρά πολιτιστικά τοπόσημα συναντάται η Καλών Τεχνών και το Ίδρυμα
Μείζονος Ελληνισμού, ενώ αντίβαρο φέρει η Λαχαναγορά. Η περιοχή χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από τη βιομηχανία, τη
βιοτεχνία, τις αποθήκες και το χονδρεμπόριο. Βόρεια της Πειραιώς βρίσκεται ο Έλαιώνας με χαρακτηριστικό της παραπάνω
χρήσεις, ενώ νότια και κάτω από το παράλληλο σύνορο της Θεσσαλονίκης περιοχή κατοικίας, το Μοσχάτο, περιοχές που έρχονται
σε πλήρη αντίθεση.
 Το τελευταίο τμήμα, από τον Κηφισσό ως το Κεράνη, «ανήκει» ουσιαστικά στον Πειραιά. Ως ευαίσθητα σημεία ενδιαφέροντος
διακρίνουμε την κατοικία στον Ιωάννη Ρέντη, το κενό της ΧΡΩΠΕΙ, την επίπτωση στον χώρο του σταδίου Καραϊσκάκη και πως
αυτό προβάλλεται επί της Πειραιώς, ενώ διακρίνουμε μεγάλη «ζωντάνια» με την συγκέντρωση υπερτοπικών χρήσεων λιανικού
εμπορίου, αλλά και ενεργών βιομηχανιών.
 Κατά μήκος του άξονα, ο διαχωρισμός σε τμήματα αντικατοπτρίζει τους ισχύοντες συντελεστές δόμησης.
 Στις περιοχές κατοικίας, (Καμίνια, Ταύρος) ο συντελεστής δόμησης προτείνεται είναι αρκετά υψηλός για να καλυφθούν οι
πληθυσμιακές ανάγκες, με μέγιστο ύψος κτιρίου τα 12 μ. (4 όροφοι), αλλά παράλληλα συγκρατείται η δόμηση με χαμηλό συντελεστή
κάλυψης οικοπέδου (60%), ώστε να διατηρηθούν αρκετοί ελεύθεροι χώροι και να υπάρχει μια βιώσιμη αναλογία κτισμένου-υπαίθριου.
 Αντίθετα, στην βιοτεχνική περιοχή τις ανάγκες εξυπηρετεί το μοντέλο χαμηλών εκτεταμένων κτιριακών όγκων, οπότε ο συντελεστής
δόμησης κρατιέται στο 1,2 και ο συντελεστής κάλυψης αυξάνεται σε 70%.
 Το Γκάζι μια περιοχή που αφομοιώνεται σταδιακά από το κέντρο της πόλης όσο αυτή γιγαντώνεται έχει σχετικά χαμηλό συντελεστή
(εκτεταμένη ανάλυση ανά υποπεριοχές στο β’ μέρος της εργασίας).

9. …Λανθάνον κτιριακό δυναμικό…
 Ο παραγόμενος αυτός χώρος με τις προαναφερθείσες επεμβάσεις, αν «ανοιχτεί» περαιτέρω προς τα έξω και χάσει
κατά μια έννοια τον κτιριακό του χαρακτήρα (αποκτήσει μια αίσθηση σχεδόν σαν αυτή που αισθάνεται κανείς σε μια
αναγειρόμενη οικοδομή) , μπορεί να συντελέσει ο ίδιος σε μια νέα μορφή αστικού πάρκου. Ένα πάρκο διαφορετικό,
όπου το πράσινο και το έδαφος δεν θα είναι τα μόνα σχεδιαστικά εργαλεία, όπως γίνεται συνήθως, σε μια
προσπάθεια να ξαναεισαθχεί στην πόλη το χαμένο φυσικό στοιχείο(κάτι το οποίο ορισμένες φορές επιτυγχάνεται με
τόσο δαμασμένο και ελεγχόμενο τρόπο, οπου το πάρκο σχεδόν αποκτά χαρακτήρα «μνημείου»). Ξεπερνώντας
αυτήν την νοοτροπία, μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τον κτιριακό όγκο, και το υλικό κατασκευής, το σκυρόδεμα, ως
άλλο ένα σκληρό υλικό -η αστική μετάλλαξη του φυσικού βράχου θα μπορούσε να πει κανείς- και να το αξιοποιήσει
για να παράγει χώρο «περιπάτου». Εντέλει στο «πάρκο πόλης» συναντά κανείς ένα πολύ διαφορετικό συσχετισμό
ελεύθερου και κτισμένου χώρου, μεταξύ των κτιρίων αυτών και του γύρω περιβάλλοντός τους.
 Έχοντας ήδη προσανατολιστεί στην έννοια της πόλης, στον αστικό κάτοικο και στις δραστηριότητες που αυτός
μπορεί να αναπτύξει, προτείνεται να προστεθεί με μικρές επεμβάσεις μια επιπλέον λειτουργία- αυτή των λεγόμενων
αστικών αθλημάτων, όπως είναι η ποδηλασία(bmx) ή το skating. Δραστηριότητες, οι οποίες εξ ορισμού τους
συνδιαλέγονται με τον χώρο της πόλης-στην ουσία γεννιούνται από αυτόν. Οι δραστηριότητες αυτές στην
καθημερινότητα οικειοποιούνται απλούς συνοικιακούς χώρους και οι ενδιαφερόμενοι απαντούν στις προκλήσεις που
θέτει το ήδη διαμορφωμένο αστικό περιβάλλον τους. Παρόλα αυτά, ένας χώρος σχεδιασμένος για να εξυπηρετεί
αυτό το σκοπό δεν αντιτίθεται στην λογική και τις αρχές αυτές, αντίθετα μπορεί να λειτουργήσει ως υπερτοπικός
πόλος έλξης για τους ενδιαφερόμενους, ως σημείο συνάντησης ή διοργάνωσης γεγονότων κ.λ.π. Οι δε κτιριακοί
όγκοι με το «υπαίθριο» ύφος όπως ορίστηκαν παραπάνω, μπορούν με την προσθήκη ραμπών και κεκλιμμένων
επιπέδων να λειτουργήσουν ως προσομοίωση του αστικού περιβάλλοντος, ως αφαιρετική απεικόνισή του.
 Ονομαστικά, το οικόπεδο της ΕΛΒΥΝ με το υπάρχον κτιριακό δυναμικό του, ή οι εκτάσεις της ΧΡΩΠΕΙ ή των
σφαγείων του Ταύρου, μπορούν να αναπλαστούν υπό αυτή την λογική.
 Επιπλέον, οι χώροι αυτοί δεν θα βρίσκονται «απομονωμένοι» στον αστικό ιστό, αλλά θα αγκιστρώνονται πάνω στον
ποδηλατόδρομο που έχει προταθεί να δημιουργηθεί παράλληλα της Πειραιώς. Έτσι και η κατάλληλη πρόσβαση
στον χώρο εξασφαλίζεται και δίνονται παραπάνω κίνητρα για την χρήση του ποδηλατόδρομου.
«Τα οικόπεδα ΧΡΩΠΕΙ
ανήκουν στον λαό»
ΧΡΩΠΕΙ
«Μετανοείτε»
Σφαγεία Ταύρου

10. ΓΚΑΖΙ
 Γιατί το Γκάζι και όχι κάπου αλλού?
 Την περιοχή μελέτης αποτελεί το βόρειο σκέλος στο πρώτο
τμήμα της ζώνης της Πειραιώς, και περιλαμβάνει σημαντικά
τοπόσημα, όπως την Τεχνόπολη, το Μουσείο Μπενάκη, την
απόληξη της Ερμού καθώς και το Γκαζοχώρι.
Από πολλές απόψεις, η περιοχή αποτελεί κέντρο μεγάλου
ενδιαφέροντος. Η εγγύτητά της με το κέντρο των Αθηνών αφενός
αλλά και η αγκίστρωσή της επί της Πειραιώς, η διαμεσολαβητική
θέση του χώρου σε περίπτωση επέκτασης του αρχαιολογικού
περιπάτου ως την Ακαδημία Πλάτωνος, η τωρινή απόληξη του
περιπάτου επί της Ερμού, το μοναδικό για τα αθηναϊκά δεδομένα
πολιτισμικό κέντρο του Γκαζιού και η έντονη νυχτερινή ζωή που το
πλαισιώνει μαζί με την κουλτούρα που έχει σταδιακά χαρακτηρίσει
και χαρακτηριστεί από το μέρος, καθώς και η γειτνίασή τους με
μια από τις λίγες ακόμα αθηναϊκές “γειτονιές” είναι μόνο λίγα από
τα σημεία ενδιαφέροντος.
 Και γιατί μόνο το βόρειο μέρος?
 Το κομμάτι κάτω από την Πειραιώς δεν συμπεριλήφθηκε στο
σύνολό του στην μελέτη για διάφορους λόγους. Ένα από τα
βασικά χαρακτηριστικά του τμήματος αυτού είναι ο πεζόδρομος
της Ερμού και οι υπαίθριοι χώροι μπροστά από την Τεχνόπολη, οι
οποίοι φυσικά έχουν συμπεριληφθεί γιατί λειτουργούν ως δέσιμο
της περιοχής με άλλες συναφείς περιοχές της Αθήνας. Το
υπόλοιπο μέτωπο επί της Πειραιώς λειτουργεί κυρίως υπερτοπικά
εκμεταλλευόμενο τον άξονα και δρα ως «μονωτική στρώση»
μεταξύ της Πειραιώς και της περιοχής των Πετραλώνων, περιοχή
κατοικίας.

11.  Αν δεν υπήρχαν χάρτες, θα σας λέγαμε κάτι τέτοιο:
 Το ακριβές σχήμα:
Βασικά γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χώρου είναι η σαφέστατη οριοθέτησή του, κάτι που
προκαθορίζει και την πιθανή ή μη επέκταση του. Η πλαισίωσή του γίνεται από τις σιδηροδρομικές
γραμμές στο βόρειο τμήμα, την Πειραιώς στο νότιο, και τα πλάγια του πλαισίου κλείνουν η Πέτρου
Ράλλη και η Ιερά Οδός. Οι σιδηροδρομικές γραμμές, μια τάφρος στο χώρο με την εξαίρεση
αραιόσπαρτων διαβάσεων λειτουργεί ως κατασταλτικός παράγοντας στην επέκταση της περιοχής
προς το Βορρά. Έτσι η Κωνσταντινουπόλεως που κινείται παράλληλα με τις γραμμές είναι το ενεργό
μέτωπο της περιοχής.
Η Πέτρου Ράλλη, σημαντικός οδικός άξονας που ενώνει το κέντρο με τις δυτικές περιοχές, με τον
ανισόπεδο κόμβο στην διασταύρωσή της με τις σιδηροδρομικές γραμμές και τις ανεκμετάλλευτες
εκτάσεις γύρω του αποτελεί μη φιλική περιοχή για τον πεζό και σε συνδυασμό με την έλλειψη
κινήτρων/σημείων ενδιαφέροντος, αποτελεί στην ουσία σχεδόν έρημο τόπο. Αν και η περιοχή χάνει
σταδιακά τα χαρακτηριστικά της από τη Βασιλείου του Μεγάλου και μετά η Πέτρου Ράλλη είναι το
τελικό όριο.
Σε πλήρη αντίθεση με την Πέτρου Ράλλη, η Ιερά Οδός είναι απαλό και ευδιάβατο όριο και αντί να
διαχωρίζει περιοχές διαφορετικού χαρακτήρα, λειτουργεί πιο πολύ ως σημείο αναφοράς στον χώρο
(πάνω και κάτω από την Ιερά Οδό). Πέρα από τις χρήσεις αναψυχής μεγάλης κλίμακας που έχουν
καθιερωθεί πλέον στο μέτωπό της, η Ιερά Οδός και η περιοχή πίσω από αυτήν έχουν αρχίσει να
φορτώνονται χρήσεις αναψυχής επηρεασμένες από το ύφος της περιοχής του Γκαζιού. Είναι
αναμενόμενο ότι όποια πιθανή επέκταση της περιοχής του Γκαζιού, θα πραγματοποιηθεί προς αυτήν
την κατεύθυνση.
Η Πειραιώς είναι κατά μια έννοια ο άξονας “τροφοδότησης”. Η εγγύτητα των δύο είναι ιδιαίτερα
ευνοϊκός παράγοντας στην προσέγγιση της περιοχής οδικώς, είτε με Μ.Μ.Μ. είτε με Ι.Χ.., αν και το
θέμα της προσέγγισης με την παράδοση του νέου σταθμού του Μετρό αποκτά νέες διαστάσεις. Η
Πειραιώς στο τμήμα αυτό λειτουργεί επίσης σαν μια λωρίδα νερού μεταξύ δύο νησιών, της
Τεχνόπολης και της υπαίθριας διαμόρφωσης στην οποία καταλήγει η Ερμού, τα οποία ζητούν εντόνως
την σύνδεσή τους.
…Τα εκτός

12.  Το σύνολο της περιοχής υποδιαιρείται σε επί μέρους τμήματα με κοινό χαρακτήρα με
απώτερο στόχο την σαφή οργάνωση του χώρου για ευνοϊκότερη εκτέλεση των λειτουργιών
και την ομαλή σύνδεση των τμημάτων μεταξύ τους. Έτσι διακρίνουμε καταρχάς την σφήνα
της Τεχνόπολης σε συνδυασμό με την έξοδο του μετρό. Η σφήνα αυτή είναι ο βασικός
πόλος έλξης της περιοχής μελέτης και λαμβάνει την ροή των χρηστών είτε σημειακά μέσω
του μετρό είτε μέσω μιας γραμμικής πορείας της Ερμού. Παράλληλα σχηματίζεται στον
χώρο ένας δυνατός άξονας (μετρό - Γκάζι - Ερμού) που χωρίζει τις εκατέρωθεν περιοχές.
Έτσι με σημείο εισόδου το μετρό, ο χρήστης αντιλαμβάνεται την περιοχή να επιμερίζεται σε
3 λωρίδες, διαφορετικού ύφους ως προς λειτουργίες, πυκνότητα κόσμου, ηχητικά
ερεθίσματα και κτιριακή κλίμακα. Παρόλα αυτά η περιοχή κάτω από το Γκάζι λειτουργεί ως
buffer zone μεταξύ των πολιτιστικών χρήσεων/ χρήσεων αναψυχής και της περιοχής
κατοικίας που απλώνεται νοτιότερα. Έτσι στόχος είναι να δοθεί έμφαση στην πολιτισμική
ταυτότητα του τμήματος πάνω από το Γκάζι, ώστε να μπορέσει να πραγματοποιηθεί ένα
σταδιακό fade out μέχρι την περιοχή κατοικίας. Τέλος ορίζεται μια περιοχή στην συμβολή
Πέτρου Ράλλη/Πειραιώς με βασικό χαρακτηριστικό το μουσείο Μπενάκη, η οποία είναι
έντονα επηρεασμένη από τους οδικούς άξονες και λειτουργεί κυρίως υπερτοπικά.
(Ευτυχώς που υπάρχουν και οι χάρτες. . . )
Τα εντός…

14. …buffer zone και περιοχή κατοικίας…
• Η ζώνη κάτω από το Γκάζι, περιοχή κατοικίας, παρουσιάζει
ανάμεικτα χαρακτηριστικά, με σαφή την ισχυρή επιρροή του Γκαζιού.
Σήμερα τα σημάδια της επιρροής αυτής είναι διάσπαρτα στο χώρο και
έχουν ως νοητό όριο την οδό Ελασίδων, ενώ εκφράζονται ως
μεμονωμένα bar και club που «ξεφυτρώνουν» ανάμεσα στις
κατοικίες… Θέτοντας ως προτεραιότητα την προστασία της κατοικίας
και την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τους κατοίκους, αλλά
συνυπολογίζοντας και την αναπόφευκτη αποτύπωση της
«Τεχνόπολις» στην περιοχή, ορίζουμε μια ζώνη στο μέτωπο της
περιοχής προς την πλατεία, η οποία διαθέτει διαφορετικά
χαρακτηριστικά από το εσωτερικό τμήμα. Έτσι η επιφανειακή αυτή
φλούδα μπορεί να στραφεί ενεργά προς την πλατεία του μετρό και να
λειτουργήσει παράλληλη ως μόνωση, ώστε εσωτερικά η περιοχή να
παραμείνει όσο το δυνατόν αναλλοίωτη. Επομένως για την buffer
zone, οι επιτρεπόμενες χρήσεις είναι:
Κατοικία
Εστίαση - Αναψυχή με ημερήσιο ωράριο λειτουργίας
Πολιτισμός
Χρήσεις Ισογείου:
Λιανικό τοπικό εμπόριο
Διοίκηση/Γραφεία
Προσωπικές υπηρεσίες
Αντίθετα, για την καθαρή περιοχή κατοικίας οι χρήσεις οριοθετούνται
πιο αυστηρά με βάση της περιφερειακές χρήσεις που συνοδεύουν την
κατοικία.
Κατοικία
Εκπαίδευση
Διοίκηση, Υπηρεσίες
Προσωπικές Υπηρεσίες
Λιανικό τοπικό εμπόριο
Περιοχή κατοικίας και χρήσεις αναψυχής.
Ποιό είναι ποίο;
Εστιατόριο
Είσοδος κατοικίας

15.  Επίσης, το γεγονός ότι η πλειοψηφία των υπαρχόντων
κατοικιών της περιοχής έχει δομηθεί με δώμα αντί για
κεραμοσκέπαστη στέγη μπορεί να εκμεταλλευτεί στα
πλαίσια κρατικού επιχορηγούμενου project για
περιορισμένη φύτευση της στέγης (συνυπολογίζοντας τις
αντοχές του υπάρχοντος σκελετού) με αποτέλεσμα την
ενίσχυση του πρασίνου και του μικροκλίματος στην
περιοχή.
Ανοικοδόμηση στην περιοχή
Οι land developers στην ελληνική
πραγματικότητα
Άποψη δωμάτων
σε αθηναική
πυκνοκατοικημένη
περιοχή (Κυψέλη)
Δώματα με green roof.
Η πράσινη στέγη έχει
ενεργειακά και συνεπώς
οικονομικά ωφέλη τα
οποία βραχυπρόθεσμα
επιστρέφουν το κόστος
κατασκευής.
…προτάσεων συνέχεια…
 Οι αυστηροί όροι δόμησης και οι περιορισμοί σε χρήσεις θα
κρατήσουν μακριά μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια (αφού μειώνονται οι
υποσχόμενες απολαβές από την εκμετάλλευση της γης) και θα
κατευθύνουν τις όποιες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, προστατεύοντας
έτσι τον γενικότερο χαρακτήρα γειτονιάς και την κλίμακα της
περιοχής. Περαιτέρω ο συντελεστής κάλυψης υπαγορεύει μια πιο
αρμονική σχέση ελεύθερου - κλειστού χώρου ανά οικόπεδο και δίνει
την δυνατότητα να εισέλθει το πράσινο στοιχείο στο αστικό τοπίο.
Επίσης η απαξίωση πολυόροφων κτισμάτων και εκτεταμένων
ανοικοδομήσεων προωθεί την εκμετάλλευση του ήδη υπάρχοντος
κτιριακού πλούτου, μεταξύ των οποίων πληθώρα νεοκλασικών
κτιρίων, διατηρώντας έτσι τα ίχνη της ανάπτυξης της περιοχής.
Συντελεστές: (κοινοί και για τις δυο υπο-περιοχές)
 Συντελεστής Δόμησης 1,2
 Συντελεστής Κάλυψης 60%
 Ύψος κτιρίων: 6 m. (2 όροφοι)`

17. By night…
 Σήμερα η περιοχή αυτή στο Γκάζι (περιοχή Ι) εκφράζει ξεκάθαρα μια τάση μεταστροφής των χρήσεων γης, η οποία μάλιστα
συνοδεύεται από έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον. Κάτι το οποίο σημαίνει ότι χρήζει προ-σχεδιασμού ανάπτυξης…
 Στροφή από
Βιοτεχνία μικρής κλίμακας / Αποθήκευση - Εστίαση/ Αναψυχή
Το ενδιαφέρον του επενδυτικού κεφαλαίου και η αναβάθμιση της περιοχής αναμφίβολα θα επιφέρει περαιτέρω άνοδο της
αξίας γης με άμεσες επιπτώσεις στην βιωσιμότητα των ακόμα λειτουργικών βιοτεχνιών της περιοχής. Είναι φανερό ότι άνευ
παρέμβασης τα αυξημένα κόστη ενοικίου θα εξωθήσουν τις χρήσεις αυτές σε λιγότερο «δημοφιλή» περιοχές της Αθήνας,
συγκεντρώνοντας σε αυτόν τον χώρο ανταγωνιστικές μεταξύ τους χρήσεις.
 Παρόλα αυτά…
Οι παλαιότερες και οι τωρινές λειτουργίες αυτές σε συνάρτηση με το στίγμα που δίνει το πρώην εργοστάσιο Γκαζιού, δίνουν
μια βιομηχανική χροιά στο σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται η νυχτερινή ζωή της περιοχής, προσθέτοντας ιδιαιτερότητα στο
ύφος του Γκαζιού ως χώρο αναψυχής. Η ιδιαιτερότητα αυτή μπορεί να μοιάζει αφηρημένη και ασαφής,αλλά είναι αντιθέτως
άλλο ένα «εκμεταλλεύσιμο αγαθό»- με όρους σύγχρονης οικονομικής πραγματικότητας. Αποτελεί σημείο ταυτοποίησης και
στοιχείο προβολής, παραπέμπει σε στοιχεία κουλτούρας και λειτουργεί ενισχυτικά στην προσέλευση του κόσμου. Αποβαίνει
λοιπόν σε αμοιβαίο ώφελος η συνύπαρξη των δύο κατηγοριών χρήσεων και κρίνεται σκόπιμη η προάσπιση της παρουσίας
των βιοτεχνιών στον χώρο του Γκαζιού, η οποία σήμερα –ίσως όχι και τόσο- μακροπρόθεσμα αμφισβητείται.
(Αν μη τι άλλο, ο όρος «επανάχρηση» αυτοκαταργείται, εάν η νέα εισαγόμενη χρήση εκδιώκει την προηγούμενη, σαν
ανυπόμονος διάδοχος.)
Πιο συγκεκριμένα, μπορούν να ισχύουν ευνοϊκές ρυθμίσεις στο σύνολο της περιοχής για τις βιοτεχνικές χρήσεις, όπως
τμηματική επιχορήγηση ενοικίου. Συνειδητά δεν πρόκειται για πιο εκτεταμένη ενίσχυση του τομέα στην περιοχή ή προσπάθεια
επαναφοράς του ως βασικό παράγοντα διαμόρφωσης του χώρου, αφού είναι σαφές ότι δεν είναι αυτός ο αναπτυσσόμενος
τομέας της περιοχής(ή πιο σωστά της εποχής), αν και η συνύπαρξη ακμάζουσας βιοτεχνίας- αναψυχής στον ίδιο χώρο θα
αποτελούσε λόγω διαφορετικής ενεργής περιόδου παράδειγμα αρμονικής συμβίωσης και σχεδόν 24ωρης αξιοποίησης του
χώρου. Για το Γκάζι η προσπάθεια αρχικά επικεντρώνεται στην διαμόρφωση ίσων όρων βιωσιμότητας για την ελεύθερη
ανάπτυξή της βιοτεχνίας.

18.  Πρώτος και σημαντικότερος παράγοντας της περιοχής είναι ο τομέας της αναψυχής.
 Τέτοιες χρήσεις έχουν καθιερωθεί ήδη τόσο έντονα στο χώρο και τόσο εκτεταμένα, που η
αναψυχή δεν έχει πια «σημειακές» διαστάσεις -δηλαδή ονόματα/μαγαζιά σε ένα πλέγμα
δρόμων-, αλλά «χωρικές», δηλαδή ο ενδιάμεσος χώρος αποκτά και αυτός ζωή και
λειτουργία και μπορεί μάλιστα να λάβει και να δημιουργήσει ακόμα νέες δράσεις, ανάλογα
με την δεκτικότητά του. Στο πλαίσιο αυτό, αποφασίστηκε η συνολική πεζοδρόμηση του
τμήματος αυτού, μια κίνηση με πολυδιάστατες ερμηνείες:
ενοποιεί τον χώρο(συνδέοντάς τον παράλληλα με αντίστοιχης ποιότητας περιοχές όπως
το Ψυρρή) ορίζει τα σύνορά του χωρίς να τον περιφράσει, θέτει στο πρώτο πλάνο τον
πεζό, αποτρέπει την κυκλοφορία των Ι.Χ. στο χώρο(κινείται στο πλαίσιο αμφισβήτησης της
ευρύτερης αθηναϊκής αντίληψης που συνδέει την νυχτερινή έξοδο με την χρήση Ι.Χ.),
επαναφέρει τον περίπατο σαν μια εναλλακτική μορφή «αναψυχής», καθιστά το σύνολο του
ενδιάμεσου χώρου δυνητικά ενεργό αναμειγνύοντας την κίνηση με την στάση.
 Πρόκειται δηλαδή για μια σαφέστατη διατύπωση αυτού που μπορεί να διαβάσει κανείς ήδη
στον χώρο αλλά και επεμβάσεων ουσιαστικού λειτουργικού εμπλουτισμού.
 Η τοποθεσία της περιοχής προσφέρει εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης – μετρό,
λεωφορείο, ποδήλατο – οι οποίοι μπορούν να ενισχυθούν και με χωρικές επεμβάσεις, π.χ.
η κεντροβαρική θέση του σταθμού του μετρό ενισχύει την απήχησή του ως μέσο
μεταφοράς.
Παρόλαυτά η υπερτοπικότητα του πόλου απαιτεί μέριμνα και για προσέλευση με Ι.Χ. και η
πεζοδρόμηση της περιοχής στο πλαίσιο απομάκρυνσης των αυτοκινήτων καθιστά
απαραίτητη την δημιουργία χώρου οργανωμένης στάθμευσης, ο οποίος μπορεί επίσης να
λειτουργεί ενισχυτικά του σταθμού μετρό. Ο χώρος αυτός πρέπει μάλιστα να είναι
ικανοποιητικής χωρητικότητας και συνθηκών λειτουργίας, ώστε να μην επιβαρυνθεί η
περιοχή κατοικίας με τον κυκλοφοριακό φόρτο της νυχτερινής ζωής της περιοχής.Η
πρόσβαση στο χώρο στάθμευσης πρέπει να γίνεται ανεμπόδιστα από τους κεντρικούς
οδικούς άξονες ώστε να μην υπάρχει ανάγκη εισόδου των Ι.Χ. στην περιοχή, όπως π.χ.
στην συμβολή Πειραιώς και Ιεράς Οδού. Δεδομενής όμως της αξίας γης σε τόσο κομβικό
σημείο, αλλά και της συμβολικής της αξίας, προτείνεται υπογειοποίηση του χώρου
στάθμευσης. Στο οικόπεδο προτείνεται η εγκατάσταση της κρατικής ταινιοθήκης με τις
αντίστοιχες αίθουσες προβολής.
Επιτρεπόμενες χρήσεις γης
Βιοτεχνία- Συνεργεία
Εστίαση – Αναψυχή
Ξενοδοχεία περιορισμένης
χωρητικότητας/ Youth Hostel
Πολιτισμός
Κινηματογράφος ως δυο
αίθουσες
Θέατρα
Κατοικία
Λιανικό τοπικό εμπόριο
Προσωπικές Υπηρεσίες
Διοίκηση
Ισχύοντα:
 Συντελεστής Δόμησης: 1,8
 Συντελεστής Κάλυψης: 70%
 Ύψος κτιρίων: 9 μ. (3 όροφοι)
…συνέχεια…

19.  Η πεζοδρόμηση της περιοχής συνεπάγεται ενεργοποίηση του ενδιάμεσου χώρου και
δημιουργία νέων χώρων διαφορετικής ποιότητας, οι οποίοι μπορούν να φιλοξενήσουν
εναλλακτικές δράσεις ή ακόμα και να θέσουν το πλαίσιο για έκφραση και δημιουργία
νέων δράσεων.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα για την ενεργοποίηση του ενδιάμεσου χώρου αποτελεί ο
χώρος στην έξοδο του σταθμού μετρό και της γειτονικής επιμήκους πλατείας σε
συνδυασμό με τον πεζόδρομο Βουτάδων, ο οποίος φιλοξενεί σειρά καφετεριών. Εκεί
παρατηρεί κανείς μια χαλαρή διακύμανση στον ορισμό του χώρου και μέσα σε αυτήν μια
ανάμειξη λειτουργιών: περαστικοί που μετακινούνται με σαφή κατεύθυνση, περαστικοί-
περιπατητές, στάσιμος κόσμος που εξυπηρετείται από τις καφετέριες, στάσιμος κόσμος
που εξυπηρετείται από τα όποια ανοιχτά γειτονικά περίπτερα και επιλέγει κάποιο καθαρά
δημόσιο σημείο για να απλωθεί ελεύθερα στο χώρο. Σε αυτήν την περίπτωση, πεζούλια
μεταμορφώνονται σε καθίσματα, τοίχοι σε τοιχεία αντιστήριξη κ.λ.π. Διακρίνει κανείς
λοιπόν σε ένα πολύ κεντρικό χώρο με αυστηρά ορισμένο ύφος μια τάση ατομικής
έκφρασης - μέσω του σημείου που θα επιλέξει κανείς να κάτσει, τον τρόπο που θα το
οικειοποηθεί, τις δραστηριότητες που θα αναπτύξει εκεί.
 Η κεντρική ιδέα της πρότασης βασίζεται ακριβώς σε αυτήν δυνατότητα ατομικής
έκφρασης μέσω τέτοιων επιλογών και την ενίσχυσή της με την πληθώρα εναλλακτικών
ποιοτήτων χώρου και συνεπώς βιωμάτων που μπορεί να προσφέρει η περιοχή.
Έτσι επιλέγονται στην περιοχή χώροι, μικρής κλίμακας, οι οποίοι ορίζονται ως προς
την μοναδικότητά τους μέσω του σχήματός τους, των διαστάσεών τους, της ιδιωτικότητας
ή δημοσιότητας που προσφέρουν μέσω της θέσης ή της διαμόρφωσής τους, των
κτιριακών όγκων που τους περιβάλλουν, της πορείας για να τα προσεγγίσει κανείς και
τέλος των δυνατοτήτων που προσφέρει η διαμόρφωσή τους. Αυτοί χώροι μπορεί να
βρίσκονται στην πλευρά ενός οικοδομικού τετραγώνου με πρόσβαση από τους
πεζόδρομους, ή στο κέντρο του. Σε τέτοια περίπτωση η πρόσβαση στον χώρο(η οποία
παίζει και αυτή ενεργό ρόλο στη διαδικασία) εμπεριέχει και πορεία μέσω κλειστού
χώρου, προσφέροντας ελεγχόμενη πρόσβαση σε τμήματα μερικών από ερειπωμένα
κελύφη της περιοχής. Έτσι ο περιπατητής δεν περνάει «δίπλα» από το κτισμένο
περιβάλλον, αλλά μπορεί να «μπει» μέσα σε αυτό, να εξερευνήσει το εσωτερικό του, να
βιώσει το χώρο από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Το παρεμφερές
project ReMap, με
περισσότερο
καλλιτεχνικό και
λιγότερο χωρικό
προσανατολισμό,
αναπτύσσεται στην
περιοχή του
Κεραμεικού με
παροδικές και
μόνιμες
επεμβάσεις στο
χώρο.
Η εν λόγω περιοχή
Καφετέριες- Πεζόδρομος - Πλατεία
Πεζοδρόμηση

20. Η πεζοδρόμηση και
η απομάκρυνση
των αυτοκινήτων
λειτουργεί
καταλυτικά στην
δεκτικότητα του
χώρου. Ήπιος και
φιλόξενος, διαθέτει
έντονα στοιχεία
«γειτονιάς».
…συνέχεια…
 Έχοντας λοιπόν διαμορφώσει ένα πλέγμα κινήσεων (υπενθυμίζοντας
ότι έχοντας μπολιάσει προηγουμένως την έννοια της κίνησης με την
στάση) και ένα σύστημα στάσεων τα οποία αλληλοτροφοδοτούνται,
μπορούμε να καθορίσουμε την διαμόρφωση τους (τρόπο και βαθμό).
Η προτεραιότητα που έχουμε δώσει στην ατομική έκφραση υπαγορεύει
χαλαρές διαμορφώσεις και ελευθερία στον χώρο, ο βαθμός
επεξεργασίας τους όμως μπορεί και αυτός ο ίδιος να διαφέρει, στο ίδιο
πλαίσιο δημιουργίας εναλλακτικών ποιοτήτων- από λιτούς, σχεδόν
«ανεπίσημους» χώρους, ως «παρασχεδιαμένους». Τέλος για να
ενισχυθεί η αλληλοσυσχέτιση των χώρων σε ένα ενιαίο δίκτυο, αλλά
και ακολουθώντας την πολιτιστική χροιά της περιοχής, προτείνεται
εγκατάσταση έργων τέχνης στους επιλεγμένους χώρους, γλυπτών και
graffiti/πινάκων και διακριτική σηματοδότηση προτεινόμενων πορειών
στο χώρο. Σε αυτό το παιχνίδι κίνησης-στάσης, υπαίθριου-κλειστού,
διαμορφωμένου-ελεύθερου, τα εκθέματα λειτουργούν ως σημεία
ενδιαφέροντος και τοπόσημα.
Η αντιπαράθεση
της κίνησης πεζών
σε ένα άλλο –όχι
πολύ μακρινό-
σημείο της Αθήνας.
(συμβολή
Πατησίων και
Πανεπιστημίου)