1. Met vuur en water worden de tempelbezoekers
symbolisch gereinigd.
De volgelingen knielen voor het altaar. Ze geven zich over aan Krishna.

2. De Bhagavad-gita is het belangrijkste boek voor de Hare Krishna’s. Het zijn
de opgeschreven woorden van Krishna zelf. Ik lees niet in de Gita, maar ik
lees wel De avonturen van Krishna en Balaram (Balaram is de broer van
Krishna). Het is een jeugdboek waarin hetzelfde verhaal wordt verteld, maar
Met vrienden in de tempel. dan voor kinderen.’
Krishna wordt op allerlei verschillende manieren afgebeeld, soms ook als kind. Er worden in de
tempel tijdens de dienst verhalen verteld over het kattekwaad dat hij uithaalde.

3. Al het eten wordt eerst geofferd aan Krishna. De tulasi was de lievelingplant van Krishna en staat op elk altaar. Pradyumna met zijn broer en ouders.

4. Boeddhisme

5. Marissa
De Buddharama
tempel
Marissa Jansen (13 jaar) komt met haar ouders regelmatig in de
Buddharama-tempel in Waalwijk. Haar vader is Nederlander en
haar moeder komt uit Thailand. Zelf voelt ze zich eigenlijk meer
Thai dan Nederlander – zo spreekt ze de taal vloeiend, wat makke-
lijk is als ze een onderonsje met haar moeder heeft.
Samen met haar ouders vertelt Marissa hoe de tempel is ont-
staan: ‘De Thaise gemeenschap heeft deze tempel opgericht. De
plek in Waalwijk is door de monniken in Thailand uitgezocht. Het
is in ieder geval een praktische plek, want hij ligt vlak bij Duitsland
Waalwijk
en België, waar ook veel Thai wonen. Dit is een van de oudste
Thaise boeddhistische tempels in Europa. Alleen in Engeland is
een nog oudere tempel.’
Tempel
Met een zonnebril op en een flesje water bij de hand loopt Ma-
rissa rond op het terrein van de tempel en voelt zich zichtbaar op
haar gemak: ‘Ik kom al in de tempel zolang ik me kan herinneren.
Vroeger kwamen we alleen als er feest was. Maar de laatste tijd
gaan we vaker omdat mijn moeder mensen moet helpen of moet
tolken. Als er geen feest in de tempel is, vind ik het soms wel
saai. Ik kom niet speciaal naar de tempel voor het geloof, want
bidden kan ik thuis ook voor ons altaar en mediteren kan overal.
Af en toe is het een verplichting en af en toe is het leuk. Maar
voor de feesten kom ik in ieder geval wel graag, omdat het dan
altijd gezellig is.’
Met zijn Grotestraat, Markt en Raadhuisplein lijkt Thailand) – die in Nederland, België en Duitsland
Net als veel van de Thai die de tempel bezoeken, hebben ook Marissa en
het hart van het Noord-Brabantse Waalwijk in wonen.
haar ouders een speciale hanger met een klein Boeddhabeeld. De beeldjes
honderd jaar niet veranderd. Ook de Loeffstraat Als je de tempel binnenkomt, valt onmiddellijk de
zitten in een glazen houder die is afgezet met goud. Marissa: ‘Je kunt deze
aan de rand van de stad ziet eruit of de tijd heeft prachtige groep Boeddhabeelden op die tegen de
Boeddhabeeldjes niet bezitten. Je mag er ook niet naar vragen, je moet
stilgestaan. Van de boerderijen die hier in een rij achterwand staat. In het midden zit een gouden
wachten tot je er een krijgt. Meestal krijg je het van een familielid en dan
langs de weg staan, zijn sommige nog steeds in ge- boeddha met gekruiste benen in de lotushouding.
is het een bijzonder geschenk. Zo worden ze van generatie op generatie
bruik. Maar achter een van de gevels bevindt zich Om het gouden beeld staan andere, kleinere boed-
doorgegeven en bij elke ketting hoort dus een verhaal.’
een heel andere wereld. In de ruimte waar vroe- dha’s, sommigen versierd met tientallen glanzen-
Marissa’s moeder heeft haar boeddha van haar vader gekregen: ‘Mijn
ger de koeien stonden is nu een boeddhistische de kettingen.
vader is overleden en deze boeddha heb ik nog van hem. Hij is erg oud en
tempel ingericht. Het is de Buddharama-tempel, Naast het altaar, op een lage bank, zit de mon-
veel waard, maar het gaat mij om de emotionele waarde. Hij geeft me een
opgezet door Thai (afkomstig uit het Aziatische nik in dezelfde houding als de grote Boeddha.
veilig gevoel. Ik voel mijn vader bij me als ik hem draag.’
Phra Rajabuddhivides, zoals hij heet, is gekleed
in een oranje gewaad dat losjes om zijn lijf is ge-
knoopt. De monnik woont al 18 jaar in Waalwijk.
Hij verzorgt de meditaties en erediensten voor de
tempelbezoekers en komt maar zelden van het
tempelterrein af. Alleen als hij een huwelijk moet
inzegenen, of voor een andere religieuze activiteit,
verlaat hij het heiligdom.
Naast zijn ceremoniële taken wordt de monnik ook
om raad en advies gevraagd. Soms gaat het daarbij
om geloofszaken, maar hij heeft ook een luisterend
oor bij relatieproblemen en familieperikelen.

6. thailand
Marissa komt
regelmatig in
Thailand, waar
ze veel familie
heeft wonen: ‘In
Thailand zie je
overal Boeddha-
beelden en overal
staan tempels en
kloosters. Of je nu
in een stad bent
of in een dorp,
het maakt niet uit,
iedereen is boed-
dhistisch.
Een speciale rol in de Thaise samenleving is weggelegd voor de
monniken: ‘De monniken staan ook in hoog aanzien, iedereen
behandelt ze met veel respect. Ze hebben geen bezittingen en ook
voor hun voedsel zijn ze afhankelijk van de mensen. Ze komen
elke ochtend langs om te bedelen. De mensen geven graag eten
aan de monniken, want als je iets goeds doet voor een monnik is
dat een verdienste: het helpt je verder in het leven. Als de mon-
niken te veel eten krijgen, wordt dat in de tempel weer onder de
armen verdeeld.’
koning
Naast de Boeddha’s zijn in de tempel ook veel afbeeldingen van
de Thaise koning Bhumibol te vinden. Sommige bezoekers kleden
zich hetzelfde als de koning om hun respect te tonen. Ook als je
het huis van Marissa binnenkomt, sta je meteen oog in oog met
een portret van de Thaise koning dat in de hal hangt. Marissa
vertelt hoe dat zit: ‘We hebben heel veel respect voor de Thaise
Op de verjaardag van de monnik komen andere
Boeddhistische geestelijken hem feliciteren.
De geestelijke leeft volgens de voorschriften van lijk: het boeddhisme kent veel praktische aanpas- windstreken zijn Thai gekomen om hem te felici-
het Theravada-boeddhisme. Dat is de oudste stro- singen. Tijdens de feesten in de tempel wordt teren en eer te bewijzen. De vrouwen die hem een
ming binnen het boeddhisme, die vasthoudt aan door sommige bezoekers een biertje gedronken en cadeau aanbieden, zetten dat neer op het tafeltje
de eerste kloosterregels die kort na de dood van de meeste maaltijden zijn bereid met vlees – een dat voor de monnik staat. Als ze met gevouwen
Boeddha werden opgesteld. ’s Morgens om vijf boeddhist mag geen levende wezens doden, maar handen achteruit schuifelen buigt de geestelijke
uur staat de monnik op om met zijn ochtendritu- wel het vlees eten van een dier dat door een ander zich naar voren en neemt het geschenk in ont-
eel te beginnen. Hij mediteert dan en leest uit de is doodgemaakt… vangst. De vrouwen mogen de monnik in geen
leerboeken van het boeddhisme. Tot twaalf uur ’s geval aanraken. Al het lijden komt voort uit ver-
middags kan de monnik twee maaltijden gebrui- Zo rustig en sereen als het in de tempelruimte langen, zeggen de boeddhisten, en als een vrouw
ken, die door de vrouwen die in de tempel komen is, zo bedrijvig is het in de zaal in het achterge- de monnik aanraakt zou dat verkeerde gedachten
worden bereid. Daarna mag hij tot het begin van deelte van de boerderij. Elke dag zijn hier vooral kunnen oproepen…
de volgende dag niets meer eten. veel vrouwen druk in de weer. De keuken is de Naast het altaar staan verschillende emmers met
En dat is nog maar één van de 227 regels waaraan hele dag bezet en in de bibliotheek, waar naast de giften die de monnik heeft gekregen, waaron-
de geestelijke zich moet houden. Hij mag bijvoor- boeken over het boeddhisme ook recente Thaise der verpakt eten, prachtige doeken en zelfs een
beeld ook geen geld aannemen of eigen bezittin- kranten en tijdschriften liggen, wordt wat gelezen paraplu. De geschenken aan de monnik zijn een
gen hebben, behalve een kom om uit te eten, zijn en gepraat. In weer een andere hoek van de grote soort offers: je doet iets goeds en dat helpt je ver-
kleren en een naaisetje om ze te repareren. ruimte oefent een zanger met zijn band een Thai- nik uitgebreid gevierd. In de grote zaal staan dan der in je leven.
Voor de gewone boeddhisten is het leven een stuk se smartlap. tientallen kraampjes die vooral veel heerlijk eten
makkelijker en gelden slechts vijf regels. Deze re- verkopen. Een band op het podium houdt de sfeer Het opvallende van de tempel is dat het religi-
gels heten de pantsja sila en luiden in het kort: Hoogtepunt in het jaar zijn de feesten die in de erin en aan het eind van de middag is er een miss- euze leven helemaal is verweven met het gewone
niet doden, niet stelen, niet liegen, geen seksuele tempel worden gegeven. Naast de religieuze verkiezing voor de jongste meisjes. leven. De dagelijkse beslommeringen, de feesten
wandaden plegen en geen drugs gebruiken. en traditionele feesten, zoals het boeddhistisch De monnik zit ondertussen onverstoorbaar in de én de rituelen en ceremonies sluiten naadloos op
Toch maken de meesten het zichzelf niet te moei- Nieuwjaar, wordt ook de verjaardag van de mon- tempelruimte en houdt een ceremonie. Uit alle elkaar aan.

7. koning. De koning en het boeddhisme horen bij elkaar. De koning
doet veel goede dingen, hij zet zich onder andere in voor het lot
van arme mensen. In elk huis in Thailand is wel een portret van de
koning aanwezig. Niemand in Thailand heeft kritiek op de koning,
dat zou echt onmogelijk zijn.’
boeddhisme
Marissa zegt over het boeddhisme: ‘Het boeddhisme is het geloof
van mijn ouders, mijn broer en mijzelf. Ik ben opgegroeid met het
boeddhisme, het hoort bij me. Ik denk er wel over na, maar eigen-
lijk ben ik er nog niet achter gekomen wat het boeddhisme precies
betekent. Volgens mij is het belangrijkste in het boeddhisme dat
je je bewust bent van wat je doet en dat je respect hebt voor
anderen.
Ik heb van het boeddhisme geleerd dat alles wat ontstaat ook
uiteindelijk weer verdwijnt. Mensen worden geboren en gaan weer
dood, gedachten komen en gaan, en voor gevoelens geldt dat ook.
Daar denk ik bijvoorbeeld aan als er iets vervelends of negatiefs
gebeurt. Je weet dan dat het niet altijd zo zal blijven en dat je je
niet eeuwig zo zult blijven voelen. Maar het geldt natuurlijk ook
voor de momenten dat je blij en gelukkig bent.’
Marissa staat bovendien tussen twee culturen: ‘Ik heb op een
christelijke basisschool gezeten, dus ik ken het christendom ook
goed. Er zijn verschillen, maar ook overeenkomsten. En ik denk
dat ieder geloof wel een manier van leven beschrijft. Christus en
Boeddha hebben allebei bestaan en ze hebben laten zien hoe je
op een goede manier kunt leven. In het boeddhisme mag je niet
stelen en doden, en dat staat bijvoorbeeld ook in de tien geboden. Als het gezin de tempel binnenkomt, knielen ze driemaal voor het altaar. Als
Het verschil tussen een tempel en een kerk vind ik ook niet zo de monnik binnenkomt, begroet hij de familie met een hoofdknik en gevou-
groot. Op beide plaatsen komen de mensen om te bidden of te wen handen. Marissa en haar moeder praten op zachte toon met de monnik.
mediteren, in ieder geval om over hun leven na te denken. Ik sta Daarna doopt de monnik een kwast in het water en slaat ermee op haar
er voor mijn gevoel een beetje tussenin.’ hoofd. Het is een symbolische straf voor de dingen die je fout hebt gedaan,
en tegelijk een rituele reiniging.
Portretten van de Thaise koning Bhumibol kom je overal tegen in de tempel. De koning is voor de Thai heel belangrijk.

8. Het boeddhistisch nieuwjaar
wordt uitgebreid gevierd in de
tempel. Uit alle windstreken
komen Thai naar Waalwijk om
elkaar geluk te wensen.
Tijdens het feest wordt een miss-verkiezing gehouden voor de jongste meisjes.

9. Bij elke feestelijke gelegenheid maakt de monnik een symbolische bedeltocht
langs de bezoekers, die hem geschenken geven.
Na lang wachten komt hij bij ons

10. Marissa helpt haar moeder in de keuken
van de tempel.
De vrouwen die in de tempel komen zorgen voor de monnik. Ze koken voor hem
en houden het gebouw op orde. Zijn privévertrekken verzorgt de monnik zelf en
ook moet hij volgens de boeddhistische voorschriften zijn eigen was doen.
Eigenlijk mag de monnik niet rechtstreeks met vrouwen praten. En vrouwen
mogen hem zeker nooit direct aanspreken. Maar omdat de meeste tempelbe-
zoekers vrouwen zijn, is dat een hele onpraktische regel en wordt er niet streng
de hand aan gehouden.

11. Portret van Thaise koning Marissa thuis.
Op het huisaltaar van de familie staat ook een beeld van de monnik Luang
Ta Maha Bua. ‘Dit is een populaire monnik in de streek waar mijn familie
vandaan komt. De koning is in Thailand boven elke kritiek verheven. Maar
er is wel kritiek op de zoon van de koning, de kroonprins. Hij spreekt de taal
van het volk niet meer en hij gedraagt zich veel te verheven. Deze monnik
durft wat te zeggen over het gedrag van de kroonprins, wat erg dapper is.’

12. tempel
Fo Guang Shan
He Hua-tempel
Bij een van de eerste krantenberichten over de He Hua-tempel
staat een foto afgebeeld van een kleuter die aan de rokken van
haar moeder hangt. Het is Ka-Yu Hui, die inmiddels 15 jaar is en
nog steeds in de tempel komt. ‘Ik was vier jaar toen ik voor het
eerst naar de tempel ging; eigenlijk ging ik gewoon mee met mijn
Amsterdam
ouders. Mijn ouders hebben meegeholpen toen de tempel werd
opgericht en vroeger kwam ik hier elke dag. Als de tempel gesloten
was, hielp ik met dweilen, vegen en de Boeddhabeelden schoon-
maken. En overdag hielp ik met het verkopen van wenskaarsjes. Ik
deed het altijd met plezier. Maar tegenwoordig komt het er niet zo
vaak meer van, want ik heb namelijk nogal veel huiswerk.‘
de weg
Voor Ka-Yu is het boeddhisme meer een manier van leven dan een
geloof:
‘Het boeddhisme leert je hoe je de weg naar de waarheid moet af-
leggen. Boeddhisme is niet iets waarin je móét geloven, je doet het
uit vrije wil. Iemand die in de tempel komt, hoeft ook niet boeddhis-
tisch te zijn. Je kunt altijd meeluisteren. En je hoeft eigenlijk zelfs
niet speciaal naar de tempel te komen; je kunt ook thuis mediteren
en bidden.’
Het boeddhisme is de leer van Siddhartha Gautama, een Indiase
prins die ongeveer 2500 jaar geleden leefde. Na een lange peri-
Een van de oudste groepen immigranten in Am- ze zichzelf goed bedruipen. Maar wat altijd als
sterdam zijn de Chinezen. In het beruchte warme een gemis werd ervaren, was dat ze geen eigen
hart van de hoofdstad, tussen de prostituees, dea- religieuze plek hadden. En zo werd in 1994 het
lers en junkies, heeft deze bescheiden bevolkings- plan geboren om een boeddhistische tempel op te
groep altijd haar eigen koers gevaren en is ze richten. Na een lange periode van geld inzame-
trouw gebleven aan de eigen taal en cultuur. Met len, plannen maken en uiteindelijk de bouw was
hun winkeltjes, banken en restaurants kunnen het in 2000 zover en werd door koningin Beatrix
de He Hua-tempel op de Zeedijk geopend. He Hua
is Chinees voor ‘lotusbloem’, maar He is ook het
woord voor Holland, dus de naam van de tempel
kun je ook lezen als ‘Hollandse lotus’.
Het gebouw ziet eruit als een traditioneel Chinees
paleis en is versierd met drakenbeelden en ooster-
se ornamenten – maar het werd ontworpen door
een Nederlandse architect. Wie de trappen op
loopt, komt door een van de drie grote toegangs-
deuren in het zogenaamde Guan Yin-heiligdom.
In deze ruimte valt onmiddellijk het grote beeld
met tientallen armen op. Het is de zogenaamde
Guan Yin-bodhisattva. Bodhisattva’s zijn binnen
het boeddhisme een soort heiligen die de mensen
helpen. Alle handhoudingen hebben, net als de
voorwerpen die Guan Yin vasthoudt, een symbo-

13. ode van meditatie lukte het hem om verlichting te bereiken – het Het boeddhisme dat in de tempel aan de Zeedijk wordt onderwe-
hoogste bewustzijn. Dat betekent binnen het boeddhisme dat je zen, is heel praktisch. Ka-Yu zegt: ‘Ik richt me op wat je nu kunt
een soort paradijs bereikt waar je bevrijd bent van alle illusies en doen als mens. De weg naar verlichting is heel lang en ik denk
alle verlangens. Wat je hier ervaart is de leegte, het absolute niets, niet dat ik in dit leven verlichting bereik, maar ik wil wel een stap
maar op een positieve manier. zetten op de weg, zodat ik in een volgend leven weer verder kan
Nadat hij verlicht was wilde de Boeddha andere mensen de weg komen.’
naar de waarheid wijzen, en dat deed hij door de rest van zijn le-
moeilijk
ven rond te reizen en leerlingen te verzamelen die hij onderwijs gaf
in zijn leer. Voor shifu Chueh Hai betekent de leer van Boeddha: Het is niet altijd makkelijk om de weg van het boeddhisme te vol-
’... dat ik me niet hecht aan de wereld: de omgeving is een illusie. gen. Ka-Yu vertelt daarover: ‘Ik zeg voor mezelf vaak een vers op
Daarom krijg ik ook geen onzuivere gedachten. Langzaam leer ik uit de Hartsoetra: ‘… in leegte is geen vorm, voelen, waarneming,
mijn geest te beheersen en te zuiveren.’ willen of bewustzijn. Geen oog, oor, neus, tong of lichaam. Geen
‘Dit boekje, waarin de belangrijkste soetra’s staan, hoort bij ons gezin. Mijn
moeder staat elke ochtend vroeg op en leest er dan hardop een paar verzen
uit. Ik hoor dat altijd als ik nog in mijn bed lig. Omdat ze het elke ochtend zo
doet, heb ik op die manier langzaam de soetra’s uit mijn hoofd geleerd.
In de tempel worden ook allerlei kleine sieraden verkocht. Je kunt ze dragen
of ergens ophangen. Op deze hanger staat het Chinese karakter voor “geluk”.’
Van de maaltijd die na de dienst aan de be-
zoekers wordt aangeboden, wordt een klein
gedeelte extra mooi opgemaakt en symbo-
lisch geofferd.
lotus is genoemd: de lotus is een prachtige bloem, Elke boeddhist is geoefend in het zangerig opzeg-
maar ze groeit in de modder. Zo is het ook met gen van de soetra’s, ongeacht tot welke stroming
lische betekenis. Zo staat de wilgentak voor het deze tempel...’ hij hoort of uit welk land hij komt. Zelfs als hij de
vermogen van de bodhisattva om natuurrampen soetra’s in een vreemde taal hoort herkent hij aan
te voorkomen, en met het zwaard overwint hij de Onder de grote zaal bevindt zich een tweede het ritme om welke tekst het gaat.
slechte menselijke eigenschappen. tempelruimte voor speciale gelegenheden. Op
Als je een uurtje in de ruimte doorbrengt, merk zondagen wordt hier een zogenaamde dharma- Het gezamenlijk opzeggen van de soetra duurt
je hoe intensief de tempel wordt gebruikt. Er zijn dienst gehouden. Dharma betekent ‘weg naar ongeveer een uur. Het monotone ritme, dat door
mensen die uit nieuwsgierigheid even binnen- de waarheid’ en verwijst naar de boeddhistische de shifu’s met een klein houten slaginstrument
wandelen, maar de meeste bezoekers komen naar manier van leven. Aan het begin van de dienst wordt aangegeven, brengt je langzaam in een
de tempel om te bidden en een offer te brengen. trekken de tempelgangers een yi fu aan – dit is lichte trance.
Ze knielen voor het altaar en zeggen hun gebe- een zwart gewaad – en zoeken een plaatsje op
den, branden wierook en bieden de bodhisattva een van de meditatiebankjes. Als na een kort gebed de dienst is afgelopen, gaat
fruit aan. iedereen naar de onderste etage van de tempel,
Het belangrijkste onderdeel van het boeddhisti- waar een uitgebreide maaltijd klaarstaat. Op grote
De tempel wordt geleid door twee shifu’s uit sche ritueel is het opzeggen van de soetra’s. De schalen liggen exotische, vegetarische gerechten
een boeddhistisch klooster in Taiwan: Man Jung soetra’s zijn de overgeleverde gesprekken van zoals een salade van lotusbloemen, gemarineerde
en Chueh Hai. De shifu’s zijn boeddhistische Boeddha met zijn leerlingen. Het zijn vaak diep- tofoeblokjes en partjes van een onbekende vrucht
De shifu’s tijdens de dharma-dienst.
geestelijken. Ze leven en werken in de tempel; ze zinnige uitspraken, zoals dit citaat uit de Hart- die smaakt als een zoete grapefruit.
zorgen dat het gebouw op orde blijft en leiden de geconcentreerd ze zijn. Glimlachend vertellen ze soetra: ‘Vorm is leegte en de leegte zelf is vorm; Iedereen doet zich tegoed aan het heerlijke eten
ceremonies. Met hun lange pij en kort geschoren over hun ervaringen in Amsterdam: ‘Dit is een en de tempel blijkt ook een gezellige plek waar
leegte is niet verschillend van vorm, vorm is niet
haar zijn ze in de buurt een opvallende verschij- bijzondere buurt om een tempel te stichten. Toen gekletst wordt, grapjes worden gemaakt en spel-
verschillend van leegte. Wat vorm is dat is leegte,
ning. Als je met ze praat, merk je hoe rustig en ik hier was, begreep ik waarom de tempel naar de letjes gespeeld.
wat leegte is dat is vorm.’

14. vorm, klank, geur, smaak, aanraking of beweging. Geen onwetend-
heid, ouderdom, lijden of kennis …’
Het betekent dat je bijvoorbeeld niet verdrietig moet zijn als iemand
overlijdt. Je moet wel hart hebben voor de mensen, maar geen
emoties. Soms is dat wel moeilijk. Vorig jaar is een van de shifu’s,
met wie ik veel praatte en veel dingen deed, overleden. We hielden
een ceremonie en er waren veel mensen gekomen om te bidden
– en iedereen moest huilen.’
dans
Bij het boeddhisme hoort ook altijd de sangha. De sangha is de
gemeenschap van boeddhisten. Dat betekent dat de boeddhisten
naast hun geloof zich ook als groep verbonden voelen en samen
dingen doen. Zo worden er in de tempel naast de ceremonies
allerlei activiteiten georganiseerd, bijvoorbeeld dans-, kook- en
meditatiecursussen.
Ook voor kinderen is er een actief programma. Er is een jeugdver-
eniging die onder andere zomerkampen organiseert. De kinderen
trekken dan een week met elkaar op en oefenen meditaties, maar
ook kungfu – de Chinese vechtsport – en boeddhistische dans.
Ka-Yu: ‘Vroeger kreeg ik in de tempel les in de Chinese taal, nu doe
ik nog mee met de boeddhistische dansles. We oefenen voor de
verjaardag van Boeddha, dat is het belangrijkste boeddhistische feest.
We lopen dan in een optocht door de stad en voeren een dans uit.’
In de meditatieruimte staat een ander groot Boeddhabeeld. Het is van witte jade (een edelsteen) met gouden versierin-
gen. Op zijn voorhoofd heeft deze boeddha een derde oog, dat symboliseert dat hij het hoogste inzicht heeft bereikt.
In de twee torens links en rechts van het altaar bevinden zich honderden kleine Boeddhabeeldjes ter nagedachtenis van
de overledenen. Elk beeldje heeft een eigen naam. Ka-Yu legt uit wat ze betekenen: ‘Boeddhisten geloven in reïncarnatie,
dat wil zeggen dat je steeds opnieuw geboren wordt. Maar de gestorven zielen blijven voor korte of langere tijd in een
soort tussenwereld. De gebeden zijn tot hen gericht, zodat ze rust kunnen vinden.’

15. Het Chinese nieuwjaarsfeest is altijd een groot spektakel in de Amsterdamse
binnenstad. Een prachtige draak danst door de straten en stopt bij de
verschillende Chinese restaurants. Ook bij de tempel wordt hij verwelkomt.
Aan het hoofd van de tempel staat meester Hsing Yun. Hij is de oprichter van Boeddha’s Licht,
een internationale organisatie die wereldwijd honderd tempels heeft, waarvan de He Hua-
tempel er een is. De meester reist over de hele wereld om zijn ideeën uit de dragen en de
tempels te bezoeken. Ook in Amsterdam is hij regelmatig te gast. Ka-Yu was daar een keer bij:
’Ik heb meester Hsing Yun al eens ontmoet, maar dat was lang geleden toen ik nog klein was.
Als meester Hsing Yun komt, houden we het normaal, dus we gaan niet dramatisch doen met
camera’s, bloemen en versieringen. Hij wil het graag rustig houden, want hij is ook maar een
mens – een gewoon persoon, maar dan wel met de naam meester Hsing Yun.’

16. Na de maaltijd wordt er nog wat gespeeld in de zaal. Vooral de Chinese vecht-
sport Kung Fu is populair bij de jongens.
De tempel heeft een bibliotheek waar ook jeugdboeken over het Boeddhisme zijn te vinden.

17. Na de dhrama-dienst wordt iedereen uitgenodigd voor een vegetarische maaltijd.

18. Ka-Yu kent de shifu’s goed. Ze spreekt regelmatig met ze over van alles en nog
wat – school, thuis, vrienden en het boeddhisme. Ka-Yu vertelt: ‘De shifu’s
komen uit Taiwan. Ze geven les aan de volgelingen van Boeddha in deze tempel.
Ze wonen voor drie jaar in Nederland en reizen dan door naar een ander klooster.
‘De shifu’s leven volgens strenge regels. Zo staan ze heel vroeg op, al om 5 uur
’s morgens. Ze gaan dan mediteren en later op de dag doen ze dat nog een keer.
Ook de serieuze tempelbezoekers houden zich aan die strenge dagindeling.
De shifu’s geven les aan de mensen die bij deze tempel horen, maar dat zijn vaak de
wat oudere mensen, niet zozeer de jongeren.
Ka-Yu met haar ouders en broertje in de tempel.

19. Joodse Gemeente Parochie van de heilige Johannes
Evangelist
In de synagoge krijgen bezoekers altijd een
gebedsboek aangeboden, zodat je kunt meele- De mis van 12.00 uur wordt vooral bezocht door
zen. Er is een speciale hoek in de synagoge waar gezinnen en kinderen. De sacramenten, zoals de
de jongeren bij elkaar zitten. Er wordt door de biecht of de eucharistie, worden door de priesters
jongens tijdens de gebedsdienst rustig gekletst alleen aan katholieken toegediend.
en geroddeld – ook over de meisjes, die aan de Tijdens de mis in de Sint-Jan worden al je zintui-
andere kant van het scherm zitten. gen geprikkeld: de geur van wierook, de pracht
Na afloop, tijdens de kidoesj, kun je kennismaken van de beelden en schilderijen en het gezang van
met de aanwezigen. Er hangt een joviale sfeer het koor. Maar voor eten en drinken moeten de
en je zult geen moeite hebben om een praatje te kerkgangers na afloop naar het café tegenover de
te beginnen. Er zijn hapjes en drankjes, en we basiliek. Specialiteit daar is de Bossche bol, met
kregen op de vroege ochtend zelfs een glaasje verse slagroom op een bodem van biscuit en een
whisky aangeboden. jasje van chocolade.
Straat van Messina 10 Choorstraat 1
1183 HM Amstelveen 5211 KZ Den Bosch
020 646 0046 073 614 4170
www.nihs.nl www.sint-jan.nl
Het sabbatsgebed vindt plaats op zaterdagochtend en De eucharistieviering is maandag tot en met zaterdag om
begint om 9.00 uur. 9.00 en 12.30 uur, zondag om 8.45, 10.15 en 12.00 uur.
Slechts op bezoek...
Russisch-orthodoxe kerk Heilige Protestantse Gemeente
Nikolaas van Myra
Bij de Opstandingskerk in Houten kan iedereen
De dienst in de Russisch-orthodoxe kerk begint op zondag naar binnen stappen. De vroege dienst
bijna onopgemerkt. Vanaf een katheder wordt een is wat meer ingetogen en soberder dan de tweede
passage uit de Bijbel gelezen, terwijl de bezoekers dienst, die vooral door gezinnen wordt bezocht.
binnendruppelen. De bezoekers worden met rust De kerkdiensten zijn kort en compact. Binnen een
gelaten; de kerk wacht op een eerste stap van de uur is het afgelopen en verzamelen de aanwezi-
nieuwelingen. Maar als je iets wilt weten zijn de gen zich in de hal voor een kopje koffie en een
kerkgangers zeker bereid om je tekst en uitleg te koekje.
geven. Alle gelovigen staan de hele dienst in het Eenmaal in de twee weken wordt er door de
middenschip. Als je een paar uur op de koude jongeren zelf een dienst georganiseerd in een
stenen vloer hebt gestaan, snap je het nut van de jongerencentrum in de buurt.
bontlaarsjes die de meeste vrouwen dragen.
Na afloop is er koffie met een stuk zoet brood Het Kant 1
dat door de Eritreeërs is meegebracht en door de 3995 DZ Houten
priester is gezegend. 030 637 4986
Elke zondag zijn er diensten om 9.00, 10.30 en 17.00 uur.
Lijnbaansgracht 47–48
1015 GR Amsterdam
020 421 1815
www.orthodox.nl
De liturgie begint op zondag om 10.30 uur.

20. The True Teachings of Christ’s Temple Moskee El Kabir Sewa Dhaam Sri Krishna Dhaam
Als je in de TTCT komt, word je welkom gehe- Wie buiten de gebedstijden in de moskee komt, Een oud buurtgebouw in Den Haag wordt gedeeld ‘We are a kitchen religion’ is een veelgehoorde
ten door de Faith Brothers en de Divine Sisters. kan rustig rondkijken in het prachtige gebouw. door moslims en hindoes. In de bovenzaal is een uitspraak als je in de Krishna-tempel komt. Bij elk
Ze brengen je naar de beste plaatsen, voor in de Voor bezoekers is er altijd een kop geurige thee, tempel ingericht, terwijl de andere kant van het bezoek kregen we wel een vegetarische maaltijd,
kerk. Vaak worden de nieuwkomers tijdens de die wordt geserveerd met Marokkaanse koekjes in gebouw als moskee fungeert. een stuk taart of vers fruit aangeboden. Al het
dienst naar voren geroepen om zich voor te stel- tientallen varianten. De tempel wordt vooral bezocht door Surinaamse voedsel is eerst geofferd en het eten ervan brengt
len. Na afloop zal de dominee je uitnodigen voor Als je een gebed wilt bijwonen, is het goed om hindoes. De sfeer is erg ontspannen. Zolang de je dichter bij Krishna, zeggen de volgelingen.
een gesprek – maar alleen als je dat wilt. dat van tevoren te vragen. Vooral op de vrijdag- pandit nog niet met zijn toespraak is begonnen, Iedereen is altijd welkom in de tempel, maar op
In het ochtendgedeelte van de dienst wordt veel middag is het een indrukwekkend gezicht om de kun je rustig rondlopen en rondkijken of een zondag wordt er feest gevierd. Urenlang wordt
gebeden. De tweede helft bestaat uit muziek, honderden gelovigen in de richting van Mekka te plaatsje zoeken en het ritueel volgen. er dan gechant, gedanst en gezongen. De nieuw-
dans en een preek. Als de dominee binnenkomt, zien knielen. Na afloop is er voor iedereen een bakje met komers wordt gevraagd om mee te chanten, maar
wordt hij aangekondigd met: ‘Dames en heren, fruitsalade en kokos, en beneden staat een lekker niets is verplicht. Opvallend is dat tegen het eind
speciaal uit Afrika is hier voor u: dominee Daniël hapje klaar, zoals een stuk pudding of een portie van de dienst – als de maaltijd bijna klaar is –
Weesperzijde 76
Himmans-Arday!’ kikkererwten met zoetzure saus. altijd wat extra bezoekers binnenkomen.
1091 EJ Amsterdam
Na afloop van de lange dienst zijn in de kantine 020 693 4126
warme broodjes, thee en cake te koop. De moskee is elke dag geopend. Het belangrijkste gebed Guido Gezellestraat 48 Weimarstraat 213
is het middaggebed op vrijdag (de precieze gebedstijd is 2524 CM Den Haag 2562 HG Den Haag
Ganzenhoef 132 afhankelijk van de positie van de zon). 070 445 1837 06 2478 3217
1103 JH Amsterdam-Zuidoost www.sewadhaam.nl www.gauranitai.nl
020 600 4177 De tempeldienst begint elke zondag om 14.00 uur. De tempeldienst op zondag begint om 15.00 uur.
De zondagsdienst begint om 11.30 uur.
Moskee Al-Hikmah Alevitische Cultuur Vereniging Buddharama-tempel Fo Guang Shan He Hua-tempel
Het is geen probleem om je tussen de gelovigen De alevitische gebedsdienst wordt onregelmatig De Buddharama-tempel in Waalwijk is een stukje Op zondag wordt in de He Hua-tempel aan de
te mengen in de Al-Hikmah-moskee. Bezoekers georganiseerd. Je kunt in het verenigingsgebouw Thailand in Nederland. De monnik is bijna altijd Zeedijk een dharmadienst gehouden. Je kunt
kunnen achter in de zaal een plekje zoeken. Deel- altijd informeren wanneer er weer een cem is. Er aanwezig en als er een Thai is om te tolken, kun aan de zijkant op een bankje plaatsnemen en het
nemen aan het gebed is moeilijk, omdat verwacht komen niet veel bezoekers van buiten de gemeen- je hem spreken. Naast de tempeldiensten worden ritueel volgen. De bezoekers zijn overwegend
wordt dat je het ritueel en de gebedstekst kent. schap naar de gebedsdienst, maar in principe er regelmatig meditatiecursussen gegeven voor Chinees, maar er zijn ook enkele Nederlanders
Het gebed zelf duurt ongeveer tien minuten. Op- is iedereen welkom. Anders dan in een moskee wie zich verder in het boeddhisme wil verdiepen. die zich bij de sangha hebben aangesloten. In
vallend is de groep Nederlanders in deze moskee zitten mannen en vrouwen bij elkaar. De dienst Belangrijk onderdeel van de Thaise cultuur is de het eerste deel van de dienst wordt er een soetra
die bekeerd is tot de islam en meebidt. Elke zater- wordt in het Turks gehouden. Er is altijd wel kookkunst. In de tempel is een grote keuken die gelezen en na een korte pauze geeft een van de
dag is er een lezing door een gastspreker. iemand te vinden die in grote lijnen wil vertellen de hele dag gebruikt wordt. Toen we op bezoek shifu’s tekst en uitleg. Ze spreekt Chinees, maar
Na afloop is er een gezamenlijke maaltijd. De waar het over gaat. waren, kregen we een smakelijke maaltijd met voor de bezoekers wordt via een draadloze kopte-
Indonesische keuken is zeer gevarieerd. Bij de De cem wordt afgesloten met een heerlijke Turkse rijst, een kruidige omelet en geblancheerde spits- lefoon voor vertaling gezorgd.
verschillende bezoeken stond niet tweemaal het- maaltijd. kool aangeboden. De Chinezen vormen een hechte gemeenschap en
zelfde gerecht op tafel. ze zijn zeer gastvrij. Na afloop zal je zeker ge-
vraagd worden mee te gaan naar de kelderverdie-
Vijverhofstraat 27 Loeffstraat 26-28
ping, waar een vegetarische maaltijd opgediend is.
Heeswijkplein 170 3032 SB Rotterdam 5142 ER Waalwijk
2531 HK Den Haag www.hakder.nl 0416 334 251
06 2864 8938 De cem wordt onregelmatig gehouden. www.buddharama-waalwijk.nl Zeedijk 106–118
www.ppme-denhaag.nl De tempel is dagelijks geopend van 08.00 tot 18.00 uur. 1012 BB Amsterdam
Het avondgebed op zaterdag is ongeveer om 17.30 uur 020 420 2357
(de precieze gebedstijd is afhankelijk van de positie van www.ibps.nl
de zon). De dharmadienst begint elke zondag om 10.30 uur.

21. Verantwoording
Bij de keuze van twaalf religieuze stromingen in Nederland
binnen de vijf wereldreligies is geprobeerd om de twee
mogelijke uitgangspunten te verenigen.
De keuze kan bepaald worden door de verdeling van de
religies in Nederland, met het aantal aanhangers als crite-
rium; of de selectie vindt plaats op grond van theologische
argumenten – zonder te kijken naar de omvang van de
groep.
De eerste optie levert een representatief, maar weinig
interessant plaatje op. Het overgrote deel van de Nederlan-
ders dat zich religieus noemt is christelijk, dan een hele
tijd niets en dan komt de islam. Jodendom, hindoeïsme en
boeddhisme zijn percentueel gezien te verwaarlozen.
Een keuze enkel op grond van inhoudelijke en theologi-
sche argumenten geeft een veel afwisselender beeld, maar
leunt snel op splinters en randgroepen. Bij de uiteindelijke
selectie hebben we geprobeerd beide uitgangspunten mee
te wegen.
Binnen het jodendom worden als richtingen herkend:
orthodox, conservatief (Joodse Gemeente, Amstelveen) en
liberaal. Er bestaat tussen de stromingen geen verschil van
inzicht over de kern van het joodse geloof: God, Thora en
Israël.
Het christendom kent drie hoofdstromingen: katholiek (Pa-
rochie van Sint-Jan, Den Bosch), protestant (Opstandings-
kerk, Houten) en orthodox (Russisch-orthodoxe kerk Heilige
Nikolaas van Myra, Amsterdam). Recentelijk is daar in de
kerkgeschiedenis de charismatische kerk bijgekomen (The
True Teachings of Christ’s Temple, Amsterdam-Zuidoost).
Het belangrijkste onderscheid in de islam is dat tussen
soennieten en sjiieten. Binnen de islam in Nederlands is
de soennitische Marokkaanse gemeenschap het grootst
(El Kabir-moskee, Amsterdam). Een liberale, overwegend
Turkse stroming binnen de sjiitische islam is het alevitisme
(Alevitische Cultuur Vereniging). De Indonesische moslims
(Al-Hikmah-moskee, Den Haag) laten zien dat er al een
langere islamtraditie bestaat in Nederland.
Het hindoeïsme is polytheïstisch, dat wil zeggen dat meer
dan één god wordt aanbeden. De grote Surinaamse hindoe-
gemeenschap is overwegend Sanatan Dharma – traditioneel-
hindoeïstisch (Sewa Dhaam, Den Haag). Een opvallende
variant is het vaisjnavisme (Sri Krishna Dhaam, Den Haag),
dat monotheïstisch is.
Binnen het boeddhisme worden onderscheid gemaakt tus-
sen twee scholen: Theravada en Mahayana. De Theravada-
leer is de oudste en houdt vast aan de vroegste kloostertra-
dities (Buddharama-tempel, Waalwijk). Mahayana is later
ontstaan en is toegankelijker. Onder andere de Chinese en
Japanse boeddhistische stromingen behoren hiertoe (He
Hua-tempel, Amsterdam).

22. De makers