Монгол Улсын байгалийн нөөц баялаг түүний ашиглалт

1. Ëåêö 9. Ìîíãîë Óëñûí áàéãàëèéí íººö áàÿëàã ò¿¿íèé àøèãëàëò
1. Ãàçàð, ãàçðûí õýâëèéí àøèãëàëò
2. Óñíû íººö áàÿëãèéí àøèãëàëò
3. Ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí àøèãëàëò
4. Áèîëîãèéí íººö áàÿëãèéí àøèãëàëò
1.Ãàçàð, ãàçðûí õýâëèé àøèãëàëò
Ãàçðûí íýãäñýí ñàíãèéí 1997 îíû ìýäýýíýýñ ¿çýõýä, õºäºº àæ
àõóéí çîðèóëàëòòàé ãàçàð 128890.8 ìÿíãàí ãà áóþó 82.4 õóâü, õîò
òîñãîí, ñóóðèí ãàçàð 523.6 ìÿíãàí ãà áóþó 0.3 õóâü, çàì, øóãàì
ñ¿ëæýýíèé ãàçàð 199.9 ìÿíãàí ãà áóþó 0.1 õóâü, îéí ñàí á¿õèé ãàçàð
17.852.0 ìÿíãàí ãà áóþó 11.4 õóâü, óñàí ñàí á¿õèé ãàçàð 1677.3 ìÿíãàí
ãà áóþó 1.1 õóâü, óëñûí íººö ãàçàð 7268.0 ìÿíãàí ãà áóþó 4.7 õóâèéã
òóñ òóñ ýçýëíý. Óëñûí õýìæýýíä 440 ãàðóé òºðëèéí àøèãò ìàëòìàëûí
600 îð÷èì îðäîä õàéãóóë õèéæ, 200 ãàðóé îðäûã àøèãëàæ áàéãààãààñ
ãàçðûí õýâëèéí ýëýãäýë ýâäðýë óëàì á¿ð èõñýõ áîëëîî. 1997 îíû
áàéäëààð, óóë óóðõàéí îëçâîðëîëòîîñ 8 ñàÿ ãà òàëáàéä ýëýãäýë ýâäðýëä
îðñîí íü îð÷íûã äîðîéòóóëàõ áîëëîî. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àâòîìàøèíû
òîî ýðñ íýìýãäñíýýñ ñàÿ ãàðóé ãà òàëáàé õºðñíèé ýëýãäýë ýâäðýëä îðîîä
áàéíà.
Ãàçðûã èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä àøèãëóóëàõ,
ýçýìø¿¿ëýõ àæèë ýõëýë òºäèé áàéãààãààñ ãàçðûí ýâäðýë ýëýãäýë èõñýõ,
¿ðæèë øèì áóóð÷ áàéíà. Òóõàéëáàë, ãàçàð òàðèàëàíä àøèãëàæ èðñýí 1.3
îð÷èì ñàÿ ãà òàëáàéí 565.0 ìÿíãà íü àòàðøèæ àøèãëàëòààñ õàñàãäñàí
áàéíà. Îäîîãîîð àøèãëàæ áàéãàà òàðèàëàíãèéí òàëáàéí õºðñ ýëýãäýæ
ýâäðýí, ¿ðæèë øèì 20 îð÷èì õóâèàð áóóðñíààñ òàðèìëûí óðãàö
òîãòìîë áàãàñàõ áîëëîî. ̺í 20 æèëèéí ºìíº ãà òàëáàéãààñ 18 öåíòð
óëààíáóóäàé õóðààæ áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí 5 æèëä äóíäæààð 8 öåíòð
óðãàö àâëàà.
̺í èðãýä ãàçàðòàé çºâ õàðüöàæ, ò¿¿íèé ºãººæèéã àøèãëàæ
àìüäðàë àõóéãàà ñàéæðóóëàõ àæèë ýõëýëèéí áàéäàëòàé áàéíà. Öààøèä
¿ð òàðèà, õ¿íñíèé íîãîîíû äîòîîäûí õýðýãöýýã õàíãàõûí òóëä èðãýí
á¿ðèéí ¿éë àæèëëàãààã ºðí¿¿ëýí á¿õ òàëûí äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ
àæèëëàõ àñóóäàë õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà. ̺í àðâèí èõ íººöòýé ýðäýñ
áàÿëãèéã áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õàëã¿é àðãààð àøèãëàæ,
íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ò¿ðãýòãýõ, óëìààð õ¿í àìûí
àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ ºðãºí áîëîìæòîé.

2. 2.Óñíû íººö áàÿëãèéí àøèãëàëò
Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò õóðèìòëàãäàõ óñíû íèéò íººö 38.8
êì2
, ¿¿íýýñ æèëä àøèãëàõ áîëîìæèò íººö 34.6 êì3
. Àøèãëàõ óñíû
íººöèéí 22 êì3
áóþó 64 õóâü ãàäàðãûí, 12.6 êì3
áóþó 36 õóâü ã¿íèé óñ
á¿ðä¿¿ëíý.
Ñ¿¿ëèéí 70 ãàðóé æèëä óóð àìüñãàëûí äóëààðàëò, îéí íººöèéí
õîìñäîë, óðãàìëûí á¿ðõýâ÷èéí ñèéðýãæèëò, õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû
ñºðºã íºëººëºë çýðãýýñ øàëòãààëàí 300 ãàðóé æèæèã íóóð, ãîë ãîðõè,
áóëàã øàíä øèðãýæ, Òóóë ãîëûí óñ 32%, Õàðàà 17%, Õýðëýí, Áàéäðàã,
Ò¿éí ãîë 25-30 õóâü òóñ òóñ áàãàññàí áàéíà. ̺í çàðèì ãîëóóäûí
óíäðàãà áàãàñ÷, ã¿íèé óñ õîìñäîí äîîøëîõ áîëëîî. 1998 îíä óëñûí
õýìæýýãýýð 400.000 ñàÿ øîîìåòð óñ õýðýãëýñíèé 23.3 õóâèéã õ¿í àìûí
óíä àõóéä 29.8 õóâèéã ¿éëäâýð, àæ àõóéí õýðýãöýýíä, 7.9 õóâèéã ãàçàð
òàðèàëàíä, 0.78 õóâèéã õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèä, 9.3 õóâèéã áóñàä
õýðýãöýýíä òóñ òóñ çàðöóóëæýý. Íèéò óñ õýðýãëýýíèé 80 îð÷èì õóâèéã
ãàçðûí äîîðõ óñ ýçýëíý. Óëñûí íèéò õ¿í àìûí óíä, àõóéí õýðýãëýýíèé
óñíû 30.8 õóâèéã öýâýð óñ ò¿ãýýã¿¿ðèéí òºâëºðñºí ñèñòåìýýð, 24.4
õóâèéã 纺âðèéí óñààð, 35.7 õóâèéã óñ ò¿ãýýõ öýã, õóäãààð, 9.1 õóâèéã
áóëàã øàíä, ãîë ãîðõè, öàñ ìºñíèé óñààð òóñ òóñ õàíãàæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àìûí 1/4 õóâü íü ñóóäàã Óëààíáààòàð õîòûí
óíä àõóéí óñíû õýðýãöýý õîíîãò 160.000 ì3
áºãººä íýã õ¿í õîíîãò 200-
250 ëèòð óñ õýðýãëýæ áàéíà. Íèéñëýë õîòûí õ¿í àì ºñºí íýìýãäýõèéí
õèðýýð óñ õýðýãëýý ýðñ íýìýãäýæ, 2010 îí ãýõýä õîíîãò 220000 îð÷èì ì3
áîëîõ òºëºâòýé áàéíà.
Õîòûí óñàí õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýð íü Òóóëûí ãîëûí õºíäèéä
áàéðëàñàí 112 ã¿íèé õóäàã áèëýý. Ñóäàëãààíû ìýäýý áàðèìòààñ ¿çýõýä:
Òóóë ãîëûí òàòìûí äàãóóõ ãàçðûí äîîðõ óñíû ò¿âøèí ýðñ áóóðàõ
õàíäëàãàòàé áàéãàà íü õîòûí õ¿í àìûã óñààð õàíãàõ àñóóäàë õóðöààð
òàâèãäàæ áàéíà. Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñã¿é íºëººëºë, óñíû õýò
õýðýãëýý, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààð÷ Òóóë
ãîëûí óñ 1997 îíû õàâàð òàñàðñàí þì.
Ìîíãîë Óëñûí Ñ¿õáààòàð, Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü, Áàÿíõîíãîð,
Ãîâü-Àëòàé çýðýã 16 àéìãèéí 80 ãàðóé ñóìûí õ¿í àìûí óíä, àõóéí
õýðýãëýýíä àøèãëàæ áàéãàà óñ ýðäýñæèëò, õàòóóëàã èõòýé ó÷èð õ¿íèé
ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãûã õàíãàõã¿é áàéíà. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí õ¿í

3. àì, ìàë ñ¿ðýã òºðºë á¿ðèéí ºâ÷èí ýìãýãò íýðâýãäýæ, íèéãýì, ýäèéí
çàñàãò áàãàã¿é äàðàìò ó÷ðóóëæ áàéíà.
Óóëàðõàã íóòãèéí õàðüöàíãóé öýíãýã óñòàé ìóæèä õàìààðàõ çàðèì
íóòãèéí óñíû ôòîðûí àãóóëàìæ èõòýé ó÷èð ø¿ä öîîðîõ ºâ÷èí 1000
õ¿íèé 653-ä, ø¿ä ñºíºðºõ /ôëþîðîç/ ºâ÷èí 1000 õ¿íèé 61.0 õóâüä òóñ
òóñ èëýðñýí áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý õºäººãèéí õ¿í àìûí óíäíû óñíû
õàíãàëò, õàìãààëàëò, òýýâýðëýëò, õàäãàëàëòûí àðèóí öýâýð
õàíãàëòã¿éãýýñ õ¿í àìûí äóíä ãàðàõ ïàðàçèòûí áîëîí õîîë
áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé õàëäâàðò ºâ÷èí 10000 õ¿íèé 185.8-ä áàéãàà íü
óëñûí äóíäæààñ èõ áîëíî. ßëàíãóÿà âèðóñ, ãåïàòèò, öóñàí ñóóëãà ºâ÷èí
èõñýõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
Íýã õ¿íä íîãäîõ óñ õýðýãëýýíèé õýìæýý äýëõèéí äóíäæààñ 3-4
äàõèí áàãà áàéíà. Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä òîìîîõîí õîò, ñóóðèí ãàçðûí ãýð
õîðîîëîëä àìüäàðäàã íýã õ¿íä õîíîãò äóíäæààð 8-10 ëèòð óñ õýðýãëýæ
áàéãàà íü ýð¿¿ë àõóéí íîðìîîñ 5 äàõèí áàãà þì. Õàðèí Óëààíáààòàð
õîòûí õ¿í àìûí óñ õýðýãëýý ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí óñ
õýðýãëýýíýýñ õýä äàõèí äàâæ áàéãàà íü óñíû ¿ðýëãýí àøèãëàëò áîëîí óñ
ò¿ãýýõ øóãàì ñ¿ëæýý, òîíîã òºõººðºìæèéí òåõíèê òåõíîëîãè, çàñâàð
¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðààñ øàëòãààëæ áàéíà. ¯¿íèé óëìààñ íèéñëýëèéí
öýâýð óñíû íººö ýðñ õîìñäîõ áîëëîî. ͺ㺺òýéãýýð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
öºëæèëò ýð÷èìæèæ, áóëàã øàíä, ãîë ãîðõè øèðãýæ, ã¿íèé óñíû ò¿âøèí
äîîøèëñíîîñ áýë÷ýýðèéí óñàí õàíãàìæ ýðñ áóóðëàà. Ò¿¿í÷ëýí ñ¿¿ëèéí
10 îð÷èì æèëä 4879 ºðºìäìºë, 9721 èíæåíåðèéí õèéöòýé, 20000 îð÷èì
óóðõàé õóäàãíû 40 îð÷èì õóâü àøèãëàëòã¿é áîëñíîîñ õ¿í àì, ìàë
ñ¿ðýã, çýðëýã àìüòàí óñààð ãà÷èãäàõ áîëëîî. ßëàíãóÿà îëîí òîîíû ìàë
ñ¿ðýã öººí óñò öýãèéí îð÷èìä îëíîîð áýë÷ýýðëýõ áîëñíîîñ áýë÷ýýðèéí
òàëõàãäàë ýð÷èìæèí, öºëæèëò èõñýæ áàéíà.
Óñàí õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõûí òóëä óñíû íººöèéí ñóäàëãàà
õèéæ, óñààð õàíãàõ, öýâýðëýõ áàéãóóëàìæ, óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé
òåõíèê, òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýõ, õàòóóëàã, ýðäýñæèëò èõòýé óñûã
öýíãýãæ¿¿ëýí 纺ëð¿¿ëýõ, óñíû õýðýãöýýã òîîëóóðæóóëàõ, õóð áîðîîíû
áîëîí áàéãàëèéí óñûã õóðèìòëóóëàõ, óñûã äàõèí àøèãëàõ, óíäíû óñíû
àðèóí öýâðèéã ñàéæðóóëàõ, õ¿í àì, ìàë ñ¿ðýã, õîò ñóóðèí ãàçàð,
¿éëäâýðëýëèéí òºâëºðëèéã õÿçãààðëàí çîãñîîõ çýðýã àðãà õýìæýýã ¿å
øàòòàé çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé.

4. 3.Ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí íººö áàÿëãèéí àøèãëàëò
Ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí íººö áàÿëãèéí äýëõèéí òîéìûã ºìíºõ 2 äóãààð
á¿ëýãò äýëãýðýíã¿é ºã¿¿ëñýí òóë ýíä çºâõºí Ìîíãîë Óëñòàé õîëáîîòîé
çàðèì íýã àñóóäëûã àâ÷ ¿çñýí áîëíî.
Ìîíãîë Óëñ ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí áàãàã¿é íººöòýé îðíû íýã.
Íóòãèéí ç¿¿í áà ºìíºä áàðóóí òàëààð Òàìñàã, Ãîâü, Èõ íóóðóóäûí
õîòãîð çýðýã íåôòèéí õýä õýäýí îðä á¿õèé á¿ñ ãàçàð áàéíà. Í¿¿ðñíèé
íººö á¿õ íóòãààð òàðõñàí 200 ãàðóé îðä èëýðë¿¿äýýñ á¿ðääýã.
ªíººãèéí áàéäëààð ìàíàé ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñûí á¿òöýä í¿¿ðñ
çîíõèëîõ áàéð ýçýëæ áàéíà. Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñûí
èðýýä¿éí á¿òöýä ÷óõàë áàéð ýçëýõ óðàíû ãåîëîãèéí ñóäàëãààíä íóòãèéí
70 õóâü õàìðàãäñàíû ä¿íä óðàíû 6 îðä, 100 ãàðóé èëðýë, 1000 ãàðóé
ýðäýñæñýí öýã öàöðàã èäýâõèò ãàæëóóäûã èëð¿¿ëýí òîãòîîñîí áàéíà.
Òºìºðëºãèéí àæ ¿éëäâýðèéí ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí íººö ºðãºí
õ¿ðýýòýé ñóäëàãäààã¿é áîëîâ÷ òóñ óëñûí íóòàãò òºìðèéí õ¿äðèéí 200
ãàðóé îðä èëðýë ìýäýãäýæ áàéíà. Ìàðãàíö, õðîìûí õ¿äðèéí ÷èãëýëýýð
ãåîëîãèéí òóñãàéëàí õèéãäñýí ñóäàëãàà áàãà. Öààøäàà Äàðõàíû Õàð
òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðèéã ò¿øèãëýæ ýíý ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä
ìàðãàíö, õðîìûí õ¿äðèéí íººöèéã ñóäëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.
ªíãºò òºìºðëºãèéí ýðäñèéí äîòðîîñ çýñ, õàð, öàãààí òóãàëãà, ãÿíò
áîëä, ìîëèáäåíèé íººöèéã ºñãºõ øààðäëàãàòàéãààñ ãàäíà õºíãºí
öàãààí, íèêåëü, òèòàí, ñóðüìà, õîâîð ñàðíèìàë ýëåìåíò, ãàçðûí õîâîð
ìåòàëëûí ãåîëîãèéí ñóäàëãààíä àíõààðàõ ¸ñòîé. ¯íýò ìåòàëë, àëìàçûí
õàéãóóë, àøèãëàëòûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ àëò, ìºíãº, öàãààí àëòíû ¿íäñýí
îðäûã õàéõ àøèãëàõàä àíõààð÷ “Àëò” õºòºëáºðèéã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ
àëìàçûí ñóäàëãààíä àíõààðàõ õýðýãòýé.
Òºìºðëºãèéí áóñ àøèãò ìàëòìàëûí õóâüä æîíøíû ¿éëäâýðëýëèéã
íýìýãä¿¿ëýõ ôîñôîð, àïàòèò-íåôåëèíèé õ¿äðèéí íººöèéã àøèãëàõ
îíîâ÷òîé àðãà, ¿ð àøèãòàé îðä ãàçðûã òîãòîîõ, õàéãóóëûí àæëûí
õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ õ¿÷ õºðºí㺠ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûã
ºðãºæ¿¿ëýõ øààðäëàãà áàéíà. Ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí öîãöîëáîðûã
õºãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãèéí çîðèëòûí íýã ãîë ÷èãëýë íü ýíý áàéõ ¸ñòîé.
¯¿íòýé õàìò õèéãäýõ õî¸ð äàõü çîðèëò íü ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéã
îëáîðëîõ, áàÿæóóëàõ áîëîâñðóóëàõ, õýðýãëýõ òåõíîëîãèéã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõûí çýðýãöýý òåõíîëîãèéí òðàíñôîðìàöûã
õàÿãäàëã¿é, íººö õýìíýõ, íººö íºõºí ¿éëäâýðëýõ, ¿¿ñìýë îðäûã

5. àøèãëàõ, õî¸ðäîã÷ ò¿¿õèé ýäèéã ýðã¿¿ëýí àøèãëàõ, õýðýãëýýíèé
ýêîëîãèéã õàíãàõ, ýêîòåõíîëîãèéã ºðãºí íýâòð¿¿ëæ Ìîíãîë Óëñûí
òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõàä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé.
4.Áèîëîãèéí íººö áàÿëãèéí àøèãëàëò
Îéí àøèãëàëò. 1926-1980 îíä 60 ãàðóé ìîäíû ¿éëäâýð
áàéãóóëàãäàæ, óëñ îðíû ìîäîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé äîòîîäûí õýðýãöýý
õàíãàæ èðñýí áºãººä àëñ õýòèéã õàðñàí áîäëîãî òºëºâëºëòã¿é, ýìõ
çàìáàðààã¿é òåõíîëîãèéí áóñ àðãààð áýëòãýæ, îéã ò¿éìýð, õºíººëò
øàâüæ, ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òýäãýýðòýé òýìöýõ àæëûã
õàíãàëòã¿é çîõèîí áàéãóóëæ áàéñíû óðøãààð óëñûí îéí òàëáàé 1.2 ñàÿ
ãà-ãààð õîðîãäæýý. ͺ㺺òýéãýýð 1990 îíîîñ Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí
çàñãèéí ÷àäàâõè áóóð÷, ºì÷ õóâü÷ëàëòàé õîëáîîòîéãîîð ìîäíû
òºâëºðñºí òîìîîõîí ¿éëäâýð¿¿ä çàäàð÷, 500 ãàðóé æèæèã àæ àõóéí
íýãæ õóâààãäàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ òºäèé àìü çóóæ, çàðèì
áàéãóóëëàãà ìîäûã ýêñïîðòîëæ àæèë÷äàà öàëèíæóóëæ áàéíà. Ýíý
ñàëáàðò àæèëëàæ áàéñàí 3000 ãàðóé õ¿í àæèëã¿éäýæ, àìüäðàë àõóé íü
äîðîéòîõ áîëëîî. Ìîíãîë Óëñ 1980-ààä îíû ýöýñ õ¿ðòýë æèëä 2 ñàÿ
øîîìåòð ìîä áýëòãýæ áàéñíàà 1990 îíîîñ ºíººã õ¿ðòýëõ õóãàöààíä
æèëä 0.8 ñàÿ øîîìåòð ìîä áýëòãýæ, èõýíõèéã ãàäààä óëñàä äýëõèéí çàõ
çýýëèéí ¿íýýñ 2-3 äàõèí áàãà õàíøààð ýêñïîðòîëæ áàéíà. Äîòîîäûí
ìîäîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãöýý áàéíãà ºñºõ áîëëîî.
Èéìä ìîäíû ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõ, ýöñèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ãàðöûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð àæèëã¿éäëèéã áàãàñãàæ,
ìîäíû ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ áàéñàí õîò òîñãîíû îðøèí ñóóã÷äûí
àìüæèðãààã ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé. ¯¿íèé çýðýãöýý ãîâèéí á¿ñèéí
ò¿ëøíèé õàíãàìæ òóéëûí õ¿íä áàéãààã õàðãàëçàí àæèëã¿é÷¿¿äýýð îéä
àð÷èëãàà öýâýðëýãýý õèéëãýí øàõìàë ò¿ëøíèé áîëîí îéí äàãàëò
áàÿëãèéí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ áîëîõ þì. Òóõàéëáàë, Ìîíãîë
Óëñàä æèëä îéðîëöîîãîîð 4000 òîíí õ¿íñíèé 캺ã, 8000 îð÷èì òîíí
õóøíû ñàìàð áýëòãýõ íººöòýé áºãººä òýäãýýðèéí º÷¿¿õýí õýñãèéã
àøèãëàæ áàéíà. Ýíý àæèëä òîäîðõîé àæèë ýðõýëäýãã¿é, àìüæèðãààíû
ò¿âøèí äîîãóóð õ¿ì¿¿ñèéã îðîëöóóëàõ áîëîìæòîé. Îéæóóëàõ àæèëä
óëñ, îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ áàãàã¿é õºðºíãèéã ãàðãàí çàðöóóëäàã áºãººä
ýíý àæèëä èðãýäèéã ºðãºíººð îðîëöóóëæ àæëûí áàéðûã áèé áîëãîõ
õýðýãòýé.

6. Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí àøèãëàëò. Ìîíãîë Óëñ àæ àõóéí îíöãîé
à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àìüòàí, óðãàìàë ýëáýãòýé áèëýý. Àãíóóðûí à÷
õîëáîãäîë á¿õèé 200 ãàðóé ç¿éëèéí àìüòàí áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéí
àðüñ, ìàõ, òîñ, ýâýð, çààð çýðýã ò¿¿õèé ýäèéã ìîíãîë÷óóä àìüäðàë
àõóéäàà õýðýãëýæ èðñýí óëàìæëàëòàé áèëýý.
Ìîíãîë Óëñ òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí ¿åä àìüòíûã èõ
õýìæýýãýýð àøèãëàæ áàéñàí ìºí ò¿¿í÷ëýí áàéãàëü öàã óóðûí ººð÷ëºëò
õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººëëèéí óëìààñ çàðèì àìüòíû òîî ýðñ
öººð÷ òýäãýýðèéí òàðõàö íóòàã èõýýõýí õóìèãäàõ áîëñîí áàéíà. 1998
îíû áàéäëààð 100 ãàðóé àìüòàí óñòàõ àþóëä îðîîä áàéãàà õîâîðäñîí
àìüòäûí æàãñààëòàä á¿ðòãýãäñýí áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý äýëõèéä
õîâîðäñîí óñòàõ àþóëä îðîîä áàéãàà àìüòàí öººíã¿é áèé.
Ìîíãîë Óëñ 1960 îí õ¿ðòýë æèëä äóíäæààð 150 ìÿíãà îð÷èì
øóâóó àãíàæ ýêñïîðòîëäîã áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä øóâóó àãíàëò
¿íäñýíäýý çîãññîí þì. Õàðèí çàãàñûã õ¿íñýíä õýðýãëýõ ÿâäàë íýëýýä
èõýñ÷ áàéíà. Öààøèä õ¿í àìûí àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõýä àãíóóðûí
àìüòäûã çîðèóäààð ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ àøèãëàõ ¿éë àæèëëàãààã á¿õ òàëààð
äýìæèõ àøèãëàëò áàãàòàé íººö õàðüöàíãóé èõòýé çàãàñ, øóâóóäûã àðèã
ãàìòàé àøèãëàæ ò¿¿õèé ýäèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý
àâ÷ õýðýãæ¿¿ëáýë çîõèíî.
Ìîíãîë Óëñàä 845 ç¿éë ýìèéí, 1000 îð÷èì ç¿éë òýæýýëèéí, 173
ç¿éë õ¿íñíèé, 64 ç¿éë òåõíèêèéí, 489 ç¿éë ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí, 195 ç¿éë
òºðºë á¿ðèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé óðãàìàë áèé. ̺í 20 ãàðóé óðãàìëûã
öàéíû, 50 øàõàì óðãàìëûã õ¿íñíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéíà.
Öààøèä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé õ¿íñ, ýìèéí óðãàìëûã
òàðèìàëæóóëæ, ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýäèéã íýìýãä¿¿ëýõ àæèëä
èðãýäèéí îðîëöîîã ºðãºæ¿¿ëýõ õýðýãòýé.