Шинжлэх ухаан, технологийн зөв бодлого тогтвортой хөгжлийн үндэс

1. Ëåêö 7. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí çºâ áîäëîãî òîãòâîðòîé
õºãæëèéí ¿íäýñ
1. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí çºâ áîäëîãî
2. Òåõíîëîãèéí äýâøëèéã ò¿ðãýòãýõ õ¿÷èí ç¿éë
3. Óóë óóðõàéí òåõíîëîãèéí èííîâàö
1. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí çºâ áîäëîãî
Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí íýãäñýí áîäëîãî áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ íü Çàñãèéí ãàçðûí ¿íäñýí á¿ðýí ýðõèéí àñóóäàë.
Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã íèéãìèéã ººð÷ëºí øèíý÷ëýõ çîðèëòûí ÷óõàë
õýñýã íü øèíæëýõ óõààíû òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëýõ, ýíý òàëààð òºðººñ
áàðèìòëàõ íýãäñýí áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàëûã òîäîðõîéëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì.
Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí áîäëîãî ÿâóóëàõäàà õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëä
òóëãóóðëàí ººðèéí îðíû ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàëûí íººö, øèíæ ÷àíàðûã
ñàéòàð ñóäàëñíû ¿íäñýíä äýëõèé íèéòýä øàëãàãäñàí áîëîí ººðèéí
îðíû îíöëîãò òîõèðîõ òåõíîëîãèéã îëæ èëð¿¿ëýõ, õóó÷íàà ñýðãýýõ
øèíýýð áîëîâñðóóëàõ, ýçýìøèõ, ¿éëäâýðëýëä íýâòð¿¿ëýõ, øèíý
òåõíîëîãèîð àæèëëàõ æèæèã, äóíä ¿éëäâýð¿¿äèéã áàðüæ áàéãóóëàõ
çýðýã øèíæëýõ óõààí, ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí öîãöîëáîð àðãà õýìæýý
áîëãîí õýðýãæ¿¿ëáýë çîõèõ þì.
Ýäèéí çàñãèéí áîäèò áýðõøýýëèéã äàâæ, öààøèä õºãæèõèéí òóëä
äàâûí ºìíº øèéäâýðëýõ ãóðâàí àñóóäàë áàéíà. ¯¿íä:
1. Õ¿í àìûã õ¿íñ òýæýýëèéí, ¿éëäâýðèéã ýð÷èì õ¿÷íèé
äóòàãäàë, ãà÷èãäëààñ áîãèíî õóãàöààíä ãàðãàæ õ¿íñ, ýð÷èì õ¿÷íèé
áàòàëãààòàé, íàéäâàðòàé, õàíãàìæòàé áîëîõûí òóëä ýäãýýð ñàëáàðò
òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëò, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýã ÿàðàëòàé
àâàõ õýðýãòýé áàéíà. Ýíý íü íººö áîëîëöîîãîî á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ,
ìàõ, ñ¿¿, ¿ð òàðèà áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñíèé óëàìæëàëò òåõíîëîãèéã
àøèãëàõ áàãà, äóíä ¿éëäâýð¿¿äèéã ºì÷èéí á¿õ õýëáýðýýð ò¿¿õèé ýäèéí
íººöºä îéðòóóëàí áàéãóóëàõ, óëìààð õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýðëýëä áèîòåõíîëîãè, ìåìáðàí òåõíîëîãèéã ºðãºí àøèãëàæ õºäºº
àæ àõóéã òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûíõ íü õóâüä îíöãîé àíõààðàõ íü ÷óõàë.
Òýð÷ëýí ýð÷èì õ¿÷íèé òºâëºðñºí ñèñòåìèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òöèéã
õýðýãëýýíèé øèíæ áàéäàëä òîõèðóóëàí íàéäâàðòàé áîëãîõ çîðèëãîîð
óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàéãóóëàõ, îäîî àøèãëàæ áàéãàà ñòàíöóóäûí
òåõíèê, òåõíîëîãèéã øèíý÷èëæ, ººð÷ëºõèéí õàìò ýð÷èì õ¿÷íèé

2. òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é õýðýãëýã÷äèéã îðîí íóòãèéí í¿¿ðñèéã
àøèãëàæ æèæèã öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ, íàð ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷èéã
àøèãëàõ çàìààð õàíãàìæèéã ñàéæðóóëæ ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷èéã àæ
¿éëäâýðèéí òýðã¿¿ëýõ ñàëáàð áàéëãàõ ¸ñòîé.
2. Àðä ò¿ìíèé ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû õàíãàìæèéã
íýìýãä¿¿ëæ, óëìààð äîòîîäûí õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãààä, ãàäààäûí çàõ
çýýëä ºðñºëäºõ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð
ýêñïîðò, èìïîðòûí òýíöâýðèéã áèé áîëãîõ, ¿¿íèé òóëä õºíãºí, õ¿íñíèé
àæ ¿éëäâýð áîëîí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò, òóõàéëáàë àðüñ
øèð, ¿ñëýã ýäëýë, íîîñ, íîîëóóð, ìàõ, ñ¿¿, ¿ð òàðèà, òºìñ, õ¿íñíèé
íîãîî áýëòãýõ, òýýâýðëýõ õàäãàëàõ ¿éë àæèëëàãàà, áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýð¿¿äèéí òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýõ õýðýãòýé. Ìîä, ñ¿ðýë, ýðäýñ
ò¿¿õèé ýä áîëîâñðóóëæ öààñ, áóäàã, õèìèéí òºðºë á¿ðèéí áîäèñ ãàðãàí
àâàõ òåõíîëîãè ýçýìøèæ ¿éëäâýðëýëä íýâòð¿¿ëáýë ãàäààä îðíóóäààñ
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äýä àâ÷ õýðýãëýäýã áîäèñ, ò¿¿õèé ýäèéí
õýìæýýã áóóðóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.
3. Õ¿íñ, ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã øààðäëàãàòàé òºâøèíä õ¿ðãýæ,
òîãòâîðòîé áîëãîí, ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààãààð äîòîîä çàõ çýýëèéã
á¿ðýí õàíãàõ ÿâöäàà óëñ àðäûí àæ àõóéí á¿õ ñàëáàð, îëîí õýâøèëò
ºì÷èéí õ¿ðýýíä òåõíîëîãèéí èðýýä¿éí ÷èãëýëòýé áîäëîãûã äýëõèéí
øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøèë, ººðèéí îðíû íººö áàÿëàã, ò¿¿õèé
ýäèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàðòàé óÿëäóóëàí ÿâóóëæ èìïîðòûã áàãàñãàæ,
ýêñïîðòûã äàâàìãàéëóóëàõ á¿õ òàëûí áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ áîëîõ þì.
Äýýð äóðäñàí äýñ äàðààëàëòàé àðãà õýìæýýí¿¿äèéã îéðûí 3-5 æèëä
áàãòààí õýðýãæ¿¿ëýõ áºãººä ýíý íü ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëààñ ãàðàõ
ýõíèé øàòíû àðãà õýìæýý áîëíî. Ýíý ¿å øàòàíä “íºõºí ñýðãýýãäýõ íººö
áàÿëàã"-èéã áîëîâñðóóëàõ áèîòåõíîëîãè, "¿ë ñýðãýýãäýõ íººö áàÿëàã"-
èéã àøèãëàõ õèìèéí òåõíîëîãèéã øèíæëýõ óõààíû äýýä ò¿âøèíä
õºãæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã õàíãàõ øààðäëàãàòàé.
Öààøäàà óëñ îðíû õºãæëèéã øèíý øàòàíä ãàðãàæ ÷àäàõ "ò¿ëõ¿¿ð
òåõíîëîãè"-èéã ýçýìøèõ òàëààð áàðèìòëàõ ìºí ãóðâàí ÷èãëýë áàéíà.
Ýíý íü íýãä¿ãýýðò: Óëàìæëàëò òåõíîëîãèéí çýðýãöýýãýýð
áèîòåõíîëîãè, õèìèéí òåõíîëîãè, ëàçåð, ïëàçìûí òåõíîëîãè, ìåìáðàí
òåõíîëîãè çýðýã ñóóðü òåõíîëîãèóäûã ýçýìøèõýä øèíæëýõ óõààí,
ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí á¿õ ÷àäàâõèéã äàé÷ëàõ, ìàòåðèàëëàã áààçûã
áèé áîëãîõ; õî¸ðäóãààðò: Äýýð äóðäñàí ñóóðü òåõíîëîãèéã ¿éëäâýðëýëä

3. íýâòð¿¿ëýõ ¿íäñýí íºõöºë íü ìýäýýëëèéí öîãöîëáîð ñ¿ëæýý þì. Èéìä
ýëåêòðîí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè íü øèíæëýõ óõààí, ¿éëäâýðëýë,
íèéãìèéã õîëáîã÷ ãîë õýðýãñýë áîëîõ ó÷ðààñ ò¿¿íèé áààç, ñóóðèéã
îéðûí 5-7 æèëä áàéãóóëàõ; ãóðàâäóãààðò: Òåõíîëîãèéí õàðààò
áàéäëààñ ãàðàõûí òóëä ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýëèéã àëü
áîëîõîîð ýõ îðîíäîî õºãæ¿¿ëýõ. Ýíý íü ãàäààä îðíóóäòàé õàìòàðñàí,
õîðøñîí, õóâü íèéë¿¿ëñýí, óëìààð ýäèéí çàñãèéí îíöãîé á¿ñýä
ãàäààäûí ¿éëäâýð áàéãóóëàõ çàìààð õýðýãæèæ áîëíî.
2.Òåõíîëîãèéí äýâøëèéã ò¿ðãýòãýõ õ¿÷èí ç¿éë
Òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëò, äýâøëèéã ò¿ðãýòãýõýä "òóëæ áîñîõ"
äºðâºí õ¿÷èí ç¿éë áîäèòîé îðøèæ áàéãàà áºãººä äýâøëèéí õóðä íü
ãàãöõ¿¿ ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëèéã õýðõýí àøèãëàõààñ õàìààðíà.
Íýãä¿ãýýðò: "Áîëîâñðîëòîé õ¿í" áîë òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ãîë
áàãàíà áîëíî. Èéìä áýëòãýãäñýí áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã á¿ðýí
äàé÷ëàí àøèãëàõ "õºø¿¿ðýã"-èéã çºâ îëæ ñîíãîõ íü òºðèéí áîäëîãûí
ºíººãèéí ÷óõàë çîðèëò þì. Ìàíàé óëñàä áîëîâñðîëûí ñèñòåìèéã èæ
á¿ðýí øèíý÷ëýõèéí õàìò îäîî áàéãàà áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö, îþóíû
çîõèõ ÷àäàâõèéã á¿ðýí àøèãëàõ õýðýãòýé. Ìýðãýæèëòíèé øèíæëýõ
óõààíû ìýäëýã, ÷àäâàðûã öààøèä ýðñ äýýøë¿¿ëæ, äýëõèéí àëü ÷ îðíû
òóõàéí ÷èãëýëèéí ìýðãýæèëòíýýñ äóòàõààðã¿é îþóíû õºãæèë, õýëíèé
áîëîâñðîëòîé á¿òýýë÷ óð ÷àäâàðòàé áîëãîõ, ¿¿íèéãýý áàéíãà íºõºí
ñýëáýæ áàéõ òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé þì.
Çàëóó ¿åèéã ¿íäýñíèé ñî¸ë, çàí çàíøëûí ºâ óëàìæëàëààð
õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ, øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé ýðäýì áîëîâñðîë îëãîõ,
òºðºëõèéí àâüÿàñ ÷àäâàðûã íü õºãæ¿¿ëýõ, àæ òºðºõ àðãà ÷àäâàðòàé
áîëãîõ, áýëòãýí ãàðãàñàí ìýðãýæèëòýíä îð÷èí ¿åèéí øèíæëýõ óõààíû
ã¿í áàò ìýäëýã, óðëàí á¿òýýõ á¿òýýë÷ äàäàë ýçýìø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð
áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî, ñóðãàëòûí àãóóëãà, ìýðãýæëèéí áîëîâñîí
õ¿÷èíòýé àæèëëàõ àðãà áàðèëûã øèíý÷èëáýë òààðíà. ¯¿íèé òóëä
õ¿¿õýä çàëóó÷óóäàä ñóóðü áîëîâñðîë çààâàë îëãîæ, õóâü õ¿í àâüÿàñ
÷àäâàðàà ñîíèðõëîîðîî ÷ºëººòýé õºãæ¿¿ëæ õ¿í òºðºëõòíèé áîëîí óëñ
¿íäýñíèé ñî¸ëûí îëîëò, øèíæëýõ óõààíûã ýçýìøñýíýýð íèéãìèéí
õýðýãöýýíä òîõèðñîí òîäîðõîé ÷èãëýëèéí ìýðãýæèëòýí áýëòãýãäýí
ãàðäàã òîãòîëöîî áóé áîëãîõ, áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äèéí ¿éë
àæèëëàãàà, íýð õ¿íäèéã ºíäºðæ¿¿ëýõ ÿâäàë èõ à÷ õîëáîãäîëòîé.

4. Óëñ àðäûí àæ àõóéí á¿õ ñàëáàðûí áîëîâñîí õ¿÷èíä çàõ çýýëèéí
ýäèéí çàñãèéí øèíý íºõöºëä àæèëëàõ àðãà áàðèë ýçýìø¿¿ëýõ, èðýýä¿éä
óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã õºòëºõ "òóëãóóð òåõíîëîãè" ýçýìøñýí
ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷íèéã îéðûí õóãàöààíä áýëòãýõ àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ íü ÷óõàë. ¯¿íèé òóëä îéðûí 1-2 æèëä áàãòààí óëñ àðäûí
àæ àõóéí ñàëáàðóóäàä àæèëëàæ áàéãàà ãîë ãîë èíæåíåð òåõíèêèéí
àæèëòíóóäûã õàìðóóëñàí ñóðãàëòûã ñàëáàðààð çîõèîí áàéãóóëæ, èõ,
äýýä ñóðãóóëèéí õî¸ð, ãóðàâäóãààð äàìæààíä ñóðàëöàæ áàéãàà àâüÿàñ
÷àäâàðòàé îþóòàí, íýãýíò áýëòãýãäñýí çàëóó ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ
áèîòåõíîëîãè, õèìè òåõíîëîãè, ôèçèê, òåõíèê, òåõíîëîãèéí íàðèéí
ìýðãýæëýýð Àìåðèê, ßïîí, Ãåðìàí, Àíãëè çýðýã õºãæèëòýé îðíóóäàä
ÿâóóëæ ñóðãàõ íü ç¿éòýé. Ýíý àðãà õýìæýý íü "çàõ çýýë"-ä îðîõ, õîéøèä
ãàð÷ áîëîõ àëäàà äóòàãäëààñ òîéð÷ ãàðàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý. Ýíä
ºíäºð áîëîâñðîëòîé, ìýäëýãýý "÷àäâàð" áîëãîñîí õºäºëìºð÷, ýõ îðîí÷,
ýð¿¿ë ÷èéðýã õ¿í á¿ãäèéã øèéäýæ ÷àäíà ãýäýãò ¿íäýñëýæ áàéíà.
Õî¸ðäóãààðò: "ͺõºí ñýðãýýãääýã íººö áàÿëàã" áîë òåõíîëîãèéí
äýâøëèéí áàñ íýã "áàãàíà" íü áîëíî. Ìàíàé óëñûí ìàë ñ¿ðýã, îé ìîä,
àí àìüòàí, óðãàìàë çýðýã ìîíãîë îðíû ãàçðûí õºðñºí äýýð óðãàí
òºëæèæ, ºñ÷ ¿ðæäýã á¿õ áàÿëàã, ò¿¿íèé íººö íü àðä ò¿ìíèéã õîîëëîæ
óíäëàí, õóâöàñëàæ åð íü àìüäðàëûí õàíãàëóóí íºõöºëèéã á¿ðýí
õàíãààä, õîâîð, òàíñàã îëîí òºðºë, íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ
óëìààð ãàäààä çàõ çýýëä ãàð÷ áîëîõ àñàð èõ íººöèéã àãóóëæ áàéãàà þì.
Ýíý íººöèéí õàìãèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàð íü òýðýýð ìîíãîë îðíû
õºðñºí äýýð ¿ðãýëæ íºõºí ñýðãýýãääýã ó÷ðààñ èðýýä¿éí õºãæèë,
äýâøëèéí "òàñðàëòã¿é" ¿ðãýëæëýõ ìºí ÷àíàðûã ººðòºº àãóóëæ
áàéãààä îðøèæ áàéíà. Èéì ó÷ðààñ "íºõºí ñýðãýýãääýã" áàÿëàã ò¿¿íèé
íººöèéã çîõèñòîé á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ "ò¿ëõ¿¿ð òåõíîëîãè"-èéã
çºâ ñîíãîí, áîãèíî õóãàöààíä íýâòð¿¿ëæ ÷àäàõààñ ýäèéí çàñãèéí õ¿÷
÷àäàë òåõíîëîãèéí äýâøèë á¿õýëäýý õàìààðíà.
Ýíä îíöãîé øèéäâýðëýõ àñóóäàë íü áàéãàëü õàìãààëàë, ÿëàíãóÿà
õºðñ, óñ õàìãààëàõ, áàéãàëèéí îíãîí òºðõèéã áîëîí ìîíãîë ìàëûí
ãåíåôîíäûã õýâýýð õàäãàëàõ, àøèã øèìèéã íýìýãä¿¿ëýõ, çýðëýã àí
àìüòäûã ºñãºæ ¿ðæ¿¿ëýõ, ñýëãýí íóòàãøóóëàõ, ãàðøóóëàõ çýðýã îëîí
òàëò àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý.

5. Ãóðàâäóãààðò: "¯ë íºõºí ñýðãýýãäýõ áàÿëàã" áîë òåõíîëîãèéí
äýâøëèéí íýã áàãàíà áîëîõ áºãººä ýíý íü ìàíàé îðíû õóâüä îíöãîé
÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.
Ìîíãîë îðíû ãàçðûí õºðñºí äîîðõè ãàçðûí òîñ, çýñ, àëò, ìºíãº,
ãÿíò áîëä, óðàí, öàõèóð çýðýã òåõíîëîãèéí äýâøëèéí "ñòðàòåãè" à÷
õîëáîãäîëòîé ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéã îíîâ÷òîé àøèãëàõ, á¿ðýí òºãñ
áîëîâñðóóëàõ àñóóäëûã îéðûí õóãàöààíä øèéäâýðëýæ ÷àäâàë ìàíàé
óëñûí õºãæëèéí îéðûí áîëîí õýòèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûí ãîë
÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ áºãººä ýíä ãàãöõ¿¿ áàéãàëüä èâýýëòýé
äýâøèëòýò òåõíîëîãèéã á¿òýýõ, çºâ ñîíãîæ àâàõ ÿâäàë øèéäâýðëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé.
ĺðºâä¿ãýýðò: "Ýêîëîãèéí àðèóí òàíñàã" îð÷èí áîë
òåõíîëîãèéí äýâøëèéí íýãýí òóëãóóð "áàãàíà" þì. Áàéãàëü ýõèéí
óíàãàí òºðõºº ºíººäðèéã õ¿ðòýë õýâýýð íü õàðüöàíãóéãààð õàäãàëæ
èðñýí ìîíãîë îðíû Àëòàé, Õàíãàé, òàë õýýð, ãîâèéí á¿ñ íóòàã áîë
õîéøèä ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áîäèò áîëîìæèéã
àãóóëæ áàéíà. ̺í ò¿¿í÷ëýí ìîíãîëûí ¿çýñãýëýíò íóòãèéã îëîí óëñûí
àÿëàë æóó÷ëàëûí á¿ñ áîëãîí ýäèéí çàñãèéí õàìãèéí ¿ð ºãººæòýé
ñàëáàð áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ á¿ðýí áàéíà.
Ìàíàé óëñûí áàéãàëü öàã óóðûí îíöëîã íü íàð, ñàëõèíû
"øàâõàãäàøã¿é" èë÷, õ¿÷èéã àøèãëàæ òåõíîëîãèéí äýâøëèéí øèíý
÷èãëýë ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ áîëîëöîîã îëãîæ áàéíà. Ýíý íü ¿ðãýëæ
íºõºí ñýðãýýãääýã ó÷ðààñ õîéøèä õºãæèë äýâøëèéí "òàñðàëòã¿é"
áàéõ ìºí ÷àíàðûã ººðòºº àãóóëàõûí õàìò òàðõàé ñóóðüøèëòàé
õºäººãèéí õ¿ì¿¿ñèéí õºäºëìºðèéã õºíãºâ÷ëºõ, ñî¸ëûí ò¿âøèíã
ºíäºðæ¿¿ëýõýä ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë áîëíî.
Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ÷èã áàðèìæàà
Ìàíàé óëñûí õºãæëèéí õ¿ðñýí ò¿âøèí, äýëõèéí øèíæëýõ óõààí
¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí õàíäëàãûã ¿íäýñëýí òåõíîëîãèéí äýâøëèéí
äàðààõü ÷èã áàðèìæààã óëñ àðäûí àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ "òóëãóóð"
áîëãîæ áîëíî.
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè
Óëñ îðíû õýìæýýíä áîëîí ãàäààä îðíóóäòàé ìýäýýëëèéí íýãýí
ñ¿ëæýýòýé áîëîõ ¿¿äíýýñ êîìïüþòåðèéí òåõíèê, ýëåêòðîí òîîöîîëîõ
ìàøèíûã óëñ àðäûí àæ àõóéí á¿õ ñàëáàðò íýâòð¿¿ëýõèéã ÷óõàë÷ëàõ
þì. Ýíý íü àëáàí áàéãóóëëàãûí äîòîîä ëîêàëü ñ¿ëæýýíýýñ ñàëáàðûí,

6. óëñûí õýìæýýíèé íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ óëñ îðíû ýäèéí çàñàã,
õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýý, õ¿í àì ç¿éí áîëîí áóñàä àñóóäàëòàé õîëáîîòîé
á¿õ ìýäýýëëèéã íýãòãýõ, ò¿¿íèéã àøèãëàõ áîëîìæòîé áîëíî. Òýð÷ëýí
äýëõèéí øèíæëýõ óõààí-òåõíèê, òåõíîëîãèéí òàëûí ìýäýýëýë, ýäèéí
çàñàã, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, áîëîâñðîëûí òàëûí ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí
àâ÷ àøèãëàõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëíý.
¯íäýñíèé óëàìæëàëò òåõíîëîãè: Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéã ýäèéí
çàñãèéí ¿íäýñ ñóóðèà áîëãîí ýðõëýæ, áàéãàëü îð÷èíòîéãîî çîõèöîí
õºãæèæ èðñýí ìàíàé àðä ò¿ìíýýñ äýëõèéí ñî¸ë èðãýíøëèéí ò¿¿õýíä
îðóóëñàí òîìîîõîí õóâü íýìýð áîë ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä,
ýìèéí óðãàìàë, ýðäýñ áàÿëàã áîëîâñðóóëàõ, ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàí
ýðõëýõ ºâºðìºö óð óõààí (òåõíîëîãè) þì.
Ýíý íü ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýí õºòëºõ, ìàë àæ àõóéí
ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàõ óëàìæëàëò àðãà, òåõíîëîãèéã
îð÷èí ¿åèéí øèíæëýõ óõààíû îëîëòîîð áàÿæóóëæ öîî øèíý òåõíîëîãè,
á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëãîõ áîëîìæòîéã áýëõíýý õàðóóëæ áàéíà.
Ýíä óëàìæëàëò àðäûí ýìíýëãèéã åâðîïûí ýìíýëýãòýé õîñëóóëàí
õºãæ¿¿ëýõ, óðãàìëûí ãàðàëòàé ýì áýëäìýë áýëòãýõ àðãà óõààí íýãýí
àäèë õàìààðíà.
Øèíæëýõ óõààíû îëîëòîîð áàÿæóóëñàí ¿íäýñíèé óëàìæëàëò
òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëýõ ÿâöäàà èíãý, ã¿¿íèé ñ¿¿, ÷àöàðãàíà
áîëîâñðóóëæ öàöðàã èäýâõò áîäèñûí õîðäëîãî, ýëýã öºñ, õîäîîä
ãýäýñíèé ºâ÷íèéã àíàãààõ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ îëîí íýð
òºðëèéí øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã áèé áîëãîæ äîòîîä,
ãàäààäûí çàõ çýýëä ãàðãàõ, ìàë àæ àõóéã óëàìæëàëò àðãàäàà òóëãóóðëàí
ýðõëýæ, ò¿¿íýýñ ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàõ, ìàë÷èí á¿ðèéã
ºíäºð ÷àäàâõè á¿õèé ¿éëäâýðëýã÷ áîëãîõûí òóëä óëàìæëàëò àðãà
òåõíîëîãèä òîõèðñîí, ìàë÷äûí õºäºëìºðèéã õºíãºâ÷ëºõ àâñààðõàí
áàãàæ õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ (¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñýë)-èéí
¿éëäâýðëýëèéã îéðûí õóãàöààíä áèé áîëãîæ õºãæ¿¿ëìýýð áàéíà. Ýíý
íü ºì÷èéí á¿õ õýâøëèéí õ¿ðýýíä æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëýõ,
ìàë÷èä àÿíäàà õºäºëìºðººð õîðøèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Áèîòåõíîëîãè
Äýëõèéí õºãæëèéí õàíäëàãûã òîäîðõîéëæ áàéãàà ýíýõ¿¿ ÷èãëýëèéã
õºãæ¿¿ëýõ çîõèõ áýëòãýëèéã õàíãàí, ººðèéí îðíû ýêîëîãèéí
õàðüöàíãóé öýâýð øèì ìàíäëààñ áèîëîãèéí ºíäºð èäýâõè á¿õèé öýâýð

7. ºñãºâðèéí ìèêðî îðãàíèçìûã ÿëãàí àâàõ, ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí
àðãóóäûã àøèãëàí áèîòåõíîëîãèéã õºäºº àæ àõóé, õ¿íñ, àíàãààõ óõààíû
ñàëáàðò ò¿ð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ çàðèì ÷èãëýë ãýâýë:
­ Ìàëûí ¿ð õºâðºë øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàõ çàìààð ºíäºð àøèã
øèìòýé ìàëûã áîãèíî õóãàöààíä îëíîîð ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ ñ¿ðãèéí íºõºí
¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, øèíý ¿¿ëäýð, óäàì ãàðãàõ;
­ Ýä, ýñèéí ºñãºâºð, ìóòàö, ñåëåêöèéí àðãààð àðâèí óðãàöòàé,
ýðò áîëöòîé, ºâ÷èí, õîðòîí, ãàí õ¿éòýíä òýñâýðòýé òàðèìàë óðãàìëûí
øèíý ñîðò, õýëáýð¿¿äèéã áèé áîëãîõ, ãàçàð òàðèàëàíãèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ;
­ Àçîò, ôîñôîð, øèíãýýã÷ áàêòåðèéí ãàðàëòàé áîðäîî
¿éëäâýðëýæ, õèìèéí áîðäîîã îðëóóëàõ, òàðèìëûí óðãàöûã
íýìýãä¿¿ëýõ;
­ Áèîëîãè, ìèêðîáèîëîãèéí àðãààð áýë÷ýýðèéí áîëîí òàðèìàë
óðãàìàë, îéã ºâ÷èí, õîðòíîîñ õàìãààëæ õèìèéí õîðò áîäèñóóä
õýðýãëýõèéã çîãñîîæ, õ¿í ìàë, àìüòíûã õîðäîëòîîñ õàìãààëàõ;
­ Áèîõèé ãàðãàæ ò¿ëø áîëãîí àøèãëàõ, ÿëàíãóÿà õºäººãèéí
ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, áàéãàëü îð÷íûã áîõèðäîëòîîñ
õàìãààëàõ, ãåîáèîòåõíîëîãè, áèîýíåðãîòåõíîëîãèéí ÷èãëýëèéã
õºãæ¿¿ëýõ;
­ Äýëõèéí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäòàé áèîòåõíîëîãèéí
ñàëáàðò ÿâóóëàõ õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëæ, ýð÷èìæ¿¿ëýõ, ò¿¿íèé
¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ.
Õèìèéí òåõíîëîãè
Ýõ îðíû ýðäýñ, ò¿¿õèé ýäèéí íººö áàÿëàãèéã çîõèñòîéãîîð
õàÿãäàëã¿é, ã¿íçãèé áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ çàõ çýýëä ºðñºëäºõ
÷àäâàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõèéí òóëä õèìèéí àæ ¿éëäâýðèéã
õºãæ¿¿ëýõ þì. Õèìèéí òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëýõäýý áàéãàëü, îð÷èíä
ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëýõã¿é, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õàìãèéí ñ¿¿ëèéí
¿åèéí îëîëòûã àøèãëàõàä àíõààð÷ äàðààõ ÷èãëýëýýð àæèëëàõ. ¯¿íä:
­ Áàãà îâðûí õèìèéí ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûã ýõíèé ýýëæèíä
áèé áîëãîæ õºãæ¿¿ëýõýä õ¿÷, õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëæ óëìààð òºðèéí
áîäëîãûí ò¿âøèíä òåõíîëîãèéí áîäëîãî ÿâóóëàõ;
­ Õ¿í àìûí õ¿íñíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, ýêñïîðòûí õ¿÷
÷àäëûã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä óðãàìàë, àìüòíû ºâ÷èí, õîðòîíòîé

8. òýìöýõ, óðãàö, àøèã øèìèéã àðâèæóóëàõàä ÷èãëýñýí áîäèñ ãàðãàõ,
¿éëäâýðëýõ;
­ Íåôòèéí õèìèéí ¿éëäâýðëýë áèé áîëãîõ, íèéëýã ìàòåðèàë,
õèéã¿é äóãóé, ãóòëûí óëíû øèð, çàé õóðààãóóð ¿éëäâýðëýõ;
­ Ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëä àøèãëàãääàã óðâàëæ
áîäèñûã ººðèéí ò¿¿õèé ýäýýð îðëóóëàõ, óëìààð ã¿íçãèé áîëîâñðóóëàëò
õèéõýä øààðäëàãàòàé õèìèéí áîäèñ, ¿éë ÿâöûã ºðãºí àøèãëàõ;
­ Õ¿í àìûí ºäºð òóòìûí õýðýãöýýíèé öýâýðëýõ, àðèóòãàõ
áîëîí ãîî ñàéõíû çîðèóëàëòòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ººðèéí ò¿¿õèé ýäýýð
¿éëäâýðëýõ;
­ Ìàíàé îðíû õèìèéí àæ ¿éëäâýðèéí öîãöîëáîðûã öààøèä
í¿¿ðñ, íåôòü, êîêñõèìèéí áîëîâñðóóëàëò, øèíý ìàòåðèàëûã áèé
áîëãîõ, ¿éëäâýðëýõ ÷èãëýëýýð õºãæ¿¿ëýõ çýðýã.
Ìåòàëëóðãè, ìàøèí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè (¿éëäâýðëýëèéí
õýðýãñýëèéã ¿éëäâýðëýõ òåõíîëîãè). Òåõíîëîãèéí õàðààò áàéäëààñ
ãàðàõûí òóëä ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñýë ¿éëäâýðëýõ òåõíîëîãè (¿éëäâýð)
õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð òàâèãäàæ áàéíà. Ýíý àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð: Ýõíèé ýýëæèíä äîòîîäûí õýðýãöýýã õàíãàõ õàð
ìåòàëëûí õàÿãäàë, áîëîëöîîòîé îðä ãàçàðò òóëãóóðëàí ìåòàëë
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéã áàéãóóëæ ìåòàëë ýäëýë, ìàøèíû ýä àíãè,
çàíãèëàà áàãàæ õýðýãñýë, õÿëáàð õèéöèéí ìàøèí òåõíèê ¿éëäâýðëýõ óÿí
õàòàí òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ. ̺í ò¿¿í÷ëýí ìåòàëëóðãèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äýä óëàì ã¿íçãèé áîëîâñðóóëàëò õèéæ áýëýí
á¿òýýãäýõ¿¿í òóõàéëáàë, òºìºð õóóäàñ, õîîëîé, áóëàí òºìºð, áàãàæíû
ãàí, òºðºë á¿ðèéí òîíîã òºõººðºìæ, ò¿¿íèé ýä àíãè, çàíãèëàà, áàãàæ
õýðýãñýë, çýñ óòàñ, êàáåëü, ãýð àõóéí öàõèëãààí õýðýãñýë, ñýëáýã,
õºäºëã¿¿ð, áàãà îâðûí òðàêòîð, àâòîìàøèí ¿éëäâýðëýäýã áîëîõ. ¯¿íèé
òóëä áàãà ãàðûí ìåòàëëóðãèéí òåõíîëîãèéã îíîâ÷òîéãîîð ñîíãîí àâ÷
ãàäààäûí ýíý ÷èãëýëýýð õºãæñºí îðíóóäòàé õàìòðàõ, õîðøèõ, õóâü
íèéë¿¿ëýõ õýëáýðýýð öààøèä áèå äààñàí ñàëáàð áîëãîíî.
¯éëäâýðëýëèéí õýðýãñëèéã áèé áîëãîæ õºãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîãäóóëæ çîõèîí á¿òýýã÷ ¿íäýñíèé áîëîâñîí õ¿÷íèéã áýëòãýæ,
çîõèîí á¿òýýõ àæèëä êîìïüþòåð, çóðàã òºñëèéí äýâøèëòýò òåõíîëîãèéã
àøèãëàíà.
Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí äóðäñàí ÷èãëýëèéã ¿ð ä¿íòýé
õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàí ýðõýëäýã áîëîí ýðäýñ

9. áàÿëàãèéí îðä, íººö á¿õèé òîäîðõîé á¿ñ íóòàãò èæ á¿ðýí ñóäàëãààã
¿éëäâýðëýëòýé íü õîëáîí ÿâóóëàõ öîãöîëáîð òºñëèéã áîëîâñðóóëàõàä
èë¿¿ àíõààðìààð áàéíà.
Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí õàìãèéí íààä çàõûí ýäãýýð ÷èãëýëèéã
õýðýãæ¿¿ëñíýýð ýõ îðíû ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàí, õ¿í àìûí ýëáýã
õàíãàëóóí àìüäðàõ íºõöëèéã áèé áîëãîæ ÷àäàõ þì.
3.Óóë óóðõàéí òåõíîëîãèéí èííîâàö
Óóë óóðõàéí ñàëáàðûí öààøäûí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõàä
òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé áàéõ áîëíî.
¯éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí ÷èãëýëýýð áóñàä ñàëáàðóóäààñ õîöðîãäîæ
ÿâàà áîëîâ÷ óóë óóðõàéí ñàëáàðûí îëîí ìÿíãàí õóâèëáàðòàé òåõíîëîãè
õºãæèõ øàòàíäàà áàéíà.
Ýðäýñ áàÿëãèéã õàéæ èëð¿¿ëæ, îëáîðëîæ àøèãëàõààñ ýõëýýä
õàÿãäëûã äàõèí áîëîâñðóóëæ äàõèí àøèãëàõ “Øîðîîíîîñ- øîðîî
áîëòîë” õýðýãëýõ àìüäðàëûí óðò çàìûã òóóëàõ ò¿ìýí ÿíçûí òåõíîëîãè
õýðýãòýé áàéäãèéã õýëáýë çîõèíî.
Ìåòàëë ãàðãàæ àâàõàä áèîòåõíîëîãè õýðýãëýõ áîëæ áàéíà. Ñàÿõàí
áîëòîë áèä çýñèéã áèîòåõíîëîãèéí òóñëàìæòàé ÿëãàæ àâàõ òàëààð
ç¿¿äëýýã¿é ÿâëàà. Ãýòýë ºíººäºð ýíý òåõíîëîãèéã Ýðäýíýòýä
õýðýãëýõýýð ýðýë-òóðøèëò õèéæ áàéíà.
Óóë óóðõàé, ìåòàëëûí òåõíîëîãèéí õºãæëèéí ãîë çîðèëãî íü
ãàçðûí õýâëèéãýýñ îëáîðëîõ ýðäñèéã çºâõºí ôèçèê ìåõàíèêèéí
òåõíîëîãèîð áóñ ôèçèê-õèìèéí, õèìèéí, ýëåêòðî-õèìèéí, áèîëîãèéí
òåõíîëîãèéí îðîëöîîòîé îëáîðëîæ áîëîâñðóóëàõ àæëóóäûã íýã îðîí
çàéä íýã öàã õóãàöààíû õ¿ðýýíä õèéæ ã¿éöýòãýõ áîëæ áàéíà.
Õàéãóóëûí öîîíîãèéã óóñãàí áàÿæóóëàõ, øèíãýí áàÿæìàëûã
ýëåêòðîëèçèéí àðãààð ìåòàëë ãàðãàæ àâàõ, çýñèéí õ¿äðèéã ìèêðîáûí
õ¿÷ýýð èñýëä¿¿ëæ ÿëãààä óóñãàõ, ýíý á¿õýíä ýð÷èì õ¿÷èéã õàìãèéí
áàãààð õýðýãëýõ, áàéãàëü îð÷íûã áîõèðäóóëàõã¿é áàéõ, ýðäýñ áàÿëãèéã
õàÿãäàëã¿é á¿ðýí ã¿éöýä èæ á¿ðýí ÿëãàí àâ÷ àøèãëàõ çýðýã ¿é îëîí
çîðèëòóóäûã èæ á¿ðýí øèéäâýðëýõ òèéì òåõíîëîãèéã õàéæ áàéíà.
Õàéãóóë ¿íýëãýýíèé òåõíîëîãèò ñàíñðààñ çàéíààñ òàíäàí ñóäëàõ àðãûã
¿ð àøèãòàé õýðýãëýæ áàéíà.
Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëýýñ áîëæ ñ¿éòãýñýí ýêîñèñòåìèéã ñýðãýýõ
òåõíîãåííûé îðäûã äàõèí àøèãëàõ, óðãàìàë ç¿é, áîòàíèêèéí øèíæëýõ

10. óõààíûã óóë óóðõàéí íºõºí ñýðãýýëòýä õýðýãëýõ ºâºðìºö õýðýãöýý
áàéíà. ªíãºí áèåèé íü óëàíä íü, ¸ðîîëûã íü îðîéä íü ãàðãàñàí á¿òýöòýé
õºðñíèé îâîîëãûã óðãàìàëæóóëàõàä íàðèéí òåõíîëîãè õýðýãòýé áîëæ
áàéíà.
Øèíæëýõ óõààíû íýýëò ìýäëýãèéã òåõíîëîãè áîëãîí õóâèðãàõàä
øèíý ñîðèëò, õ¿íäðýëèéã äàãóóëäàã ÷ ãýñýí ýöñèéí ä¿íäýý òýäãýýðèéí
ýêîëîãè, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ íü èõ äýâøëèéã áóé áîëãîäîã
áàéíà.
Òîãòâîðòîé õºãæèëä óóë óóðõàéí àæ ¿éëäâýðèéí îðóóëàõ õóâü
íýìðèéã òåõíîëîãè òàëààñ íü õýðýãæ¿¿ëýõ 2 ÷óõàë çîðèëò áèé.
Íýãä¿ãýýðò, ¯éëäâýðëýëèéí á¿õ äàìæëàãûí òåõíîëîãè íü íýãäìýë áàéõ
¸ñòîé. Ýíý íü ¿éëäâýðëýëèéí ïðîöåññò áàéãàëü îð÷íû õàìãààëàëòûí
çîðèëò òóñãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Õàÿãäàë, áîõèðäîë, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é
àæèëëàãàà çýðýãò òàâèãääàã øààðäëàãóóäûã õàíãàñàí òåõíîëîãè áàéõ
¸ñòîé ãýñýí ¿ã. Ñóäàëãààíû ïðîãðàììóóä íü ñàëàíãèä áèø ò¿ð çóóðûí
áèø îëîí çîðèëãîòîé óðò õóãàöààíû èë¿¿ íýãäìýë òåõíîëîãèòîé áàéõ
øààðäëàãàòàé. Õî¸ðäóãààðò, Àëèâàà òåõíîëîãè íü àãóóëãàäàà òîõèðñîí
õýðýãëýýíèé õ¿ðýýòýé áàéõ ¸ñòîé.
Äýëõèéí àëü íýã õýñýãò çîðèóëæ ãàðãàñàí èíæåíåðèéí øèéäýë,
òåõíîëîãè íü íºãºº õýñýãò òààðäàã áàéâàë ñàéí. Àëèâàà øèíý òåõíîëîãè
íü ºíººãèéí õ¿íäðýë¿¿äèéã øèéäâýðëýõ áîëîìæòîé, òóõàéí
òåõíîëîãèéã õýðýãëýõ á¿ñ íóòãèéí îíöëîã, ÷àäâàð, íººö áîëîëöîîíä
òîõèðóóëàí õýðýãëýæ áîëîõ óÿí õàòàí, ò¿ãýýìýë øèíæèéã àãóóëñàí
áàéâàë çîõèíî. Àëèâàà òåõíîëîãè íü øèíæëýõ óõààíû ìºí ÷àíàð ¸ñ
ñóðòàõóóí õàðø áàéâàë òîãòâîðòîé õºãæèë òóñ áîëîõã¿é ñààä áîëîõã¿é.
Òåõíîëîãè íü óëàì á¿ð îëîí óëñûí øèíæòýé áîëæ áóé óóë
óóðõàéí íèéãýì, ýêîëîãèéí ¿íý ºðòºãò ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéíà. Óóë
óóðõàéí òåõíîëîãè øèíý÷ëýãäâýë ò¿¿íèéã äàãààä õîã õàÿãäëûã
òóñãààðëàõ, äàõèí áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ àðãà øèíý÷ëýãäýíý. Ýñâýë
áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººã áóóðóóëàõ ìåíåæìåíòèéã
õýðýãëýõ øààðäëàãà ãàðíà.
Òåõíîëîãèéí õºãæëèéí ÕÕI çóóíû ¿íäñýí çîðèëãî íü íººö
õýìíýõ, õàÿãäàëã¿é òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõýä îðøèíî. Ýíý íü øèíæëýõ
óõààí òàëààñàà:
­ Ñàâ øèìèéí òîãòâîðæèëòûí îíîëûã ¿íäýñëýæ õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíû íºëººëëèéí õÿçãààðûã òîäîðõîéëîõ,

11. ­ Áàéãàëü íèéãìèéí õàðèëöàí ø¿òýëöýýòýé õóâüñàë á¿õèé
èðãýíøëèéí õºãæëèéí ¿çëèéã áàðèìòëàõ.
¯éëäâýðëýë òàëààñàà:
­ Àøèãò ìàëòìàëûã ãàçðûí õýâëèéãýýñ á¿ðýí ã¿éöýò ÿëãàæ àâàõ
(ºíººãèéí áàéäëààð íåôòèéí 70 îð÷èì, í¿¿ðñíèé 30 îð÷èì,
òºìðèéí õ¿äðèéí 20 îð÷èì õóâèéã ãàçðûí õýâëèéä õàÿæ áàéíà),
­ Áàéãàëèéí áàÿëãèéã áîëîâñðóóëàõ, òýýâýðëýõ ÿâöàä ãàðäàã õàÿãäëûã
áàãàñãàõ,
­ Ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íä õýðýãëýõ ò¿¿õèé ýäèéí îðö, æèíã áàãàñãàõ
(õàìãèéí íààä çàõ íü ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áàãàñãàõ).
Ýíý á¿õíèéã áîëîí áàñ áóñ ìàø îëîí òºðëèéí ¿ðýëãýí õàÿãäàëòàé
àðãà àæèëëàãààã á¿õýëä íü ººð÷ëºõèéã íººö õýìíýõ òåõíîëîãè
íýâòð¿¿ëýõ ãýäýã îéëãîëòîä õàìààðóóëæ áàéíà.
Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí õýðýãëýýã òîãòâîðòîé õºãæëèéí
áàòàëãàà áîëãîõ òàëààð Èîõåííåñáóðãèéí õýðýãæèõ òºëºâëºãººíä
äýâø¿¿ëñýí çîðèëòîîñ èøëýæ ¿çâýë:
Áàéãàëèéí áîëîí íèéãìèéí óõààíû ýðäýìòíèé õîîðîíäîõ,
ýðäýìòýí øèéäâýð ãàðãàã÷èéí õîîðîíäîõ õàìòûí àæèëëàãààãààð
äàìæóóëàí á¿õ ò¿âøèí äýõü øèéäâýð ãàðãàëò, áîäëîãûã äàðààõü
ÿàðàëòàé àðãà õýìæýýãýýð ñàéæðóóëàõ:
­ Øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã òåõíîëîãèéí õýðýãëýýã äýâø¿¿ëýõ,
¿íäýñíèé õóóëüä íèéö¿¿ëýí òýäãýýð ìýäëýã ýçýìøèã÷ íàðûã
õ¿íäýòãýõ çàìààð îðîí íóòãèéíõàí áîëîí óóãóóë íóòãèéíõíû ¿ð
ºãººæòýé õýðýãëýýã äýýøë¿¿ëýõ,
­ Íýãäñýí øèíæëýõ óõààíû ¿íýëãýý, ýðñäëèéí ¿íýëãýý áà õàìòûí
õàðèóöëàãà, ñàëáàð õîîðîíäûí àðãûí õýðýãëýýã äýýøë¿¿ëýõ,
­ Õºãæèæ áóé îðíû øèíæýý÷ íàðûí ºðãºí îðîëöîîòîé Çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíäûí öàã óóðûí ººð÷ëºëòèéí á¿ëýãëýëèéã áàãòààñàí
øèéäâýð ãàðãàëòàíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ îëîí óëñûí ýðäýìòíèé
¿íýëãýýã äýìæèõ, õàìòûí àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ,
­ Øèíæëýõ óõààí áà òåõíîëîãèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ
õýðýãæ¿¿ëýõýä õºãæèæ áóé îðîíä òóñëàõ,
­ Øèíæëýõ óõààí óëñûí áîëîí õóâèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí
õàìòûí ò¿íøëýë áèé áîëãîõ, øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí

12. Õàÿãäàëã¿é òåõíîëîãè ãýäýã íü íýã òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýðëýëýýñ ãàðàõ õàÿãäëûã íºãºº òºðëèéí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýä
áîëãîí àøèãëàõ ýñâýë ýëýãäýæ ýâäýðñýí ýäýëõ¿¿í, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
íºõºí ñýðãýýæ ýðã¿¿ëýí àøèãëàõ, çàäëàí õýñýã÷èëæ, àíãèëàí ÿëãàæ
øèíý òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ò¿¿õèé ýä áîëãîí àøèãëàõ çàìààð àëèâàà
õºãæèë, èíæåíåðèéí ñåêòîðûí ¿¿ðãèéã áàòàëãààæóóëàõûí òóëä
ýðäýìòíèé õàìòàðñàí çºâëºãººã øèéäâýð ãàðãàã÷èä ºãºõ,
­ Øèíæëýõ óõààíä ò¿øèãëýñýí øèéäâýðýýð õàíãàõ, øèéäâýð
ãàðãàëòûã ñàéæðóóëàõ, äîð äóðäñàí÷èëàí õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí,
õºãæëèéí òàëààðõè Ðèîãèéí Òóíõàãëàëûí 15 äóãààð çàð÷èìä
çààñíààð óðüä÷èëàí ñýðýìæë¿¿ëýõ àðãûã áàòàëãààæóóëàõ.
“Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã õàìãààëàõûí òóëä óðüä÷èëàí
ñýðýìæë¿¿ëýõ àðãûã ººðèéí õ¿÷èí ÷àäàëä òîõèðóóëàí óëñ îðîí
ºðãºíººð íýâòð¿¿ëýõ õýðýãòýé áàéíà.”
Äàÿí äýëõèé XXI çóóíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øèíæëýõ
óõààí òåõíîëîãèéí çºâëºãººã õ¿ëýýæ àâàõ õ¿ñýëò òàâèõ, øèéäâýð
ãàðãàã÷ áîëîí øèíæëýõ óõààíû á¿ëýãëýëèéí õîîðîíä áàéíãûí ñóâàã
áèé áîëãîõ, á¿õ ò¿âøèíä ìýäëýã òóðøëàãà, òýðã¿¿íèé àðãà áàðèë, ¿ð
ä¿íã õàðèëöàí ñîëèëöîõ çîðèëãîòîé òîãòâîðòîé õºãæëèéí øèíæëýõ
óõààí áîëîâñðîëûí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ áýõæ¿¿ëýõ, øèíæëýõ óõààíû
÷àäàâõèéã ÿëàíãóÿà õºãæèæ áóé îðîíä á¿ðä¿¿ëíý.
Øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õàðèëöàà õîëáîîíû äàâòàìæ,
òóðøëàãà ìýäëýãýý õàðèëöàí ñîëèëöîõ çàìààð ìýäýýëýë, õàðèëöàà
õîëáîîíû òåõíîëîãèéã àøèãëàõ áà á¿õ óëñàä ìýäýýëýë, õàðèëöàà
õîëáîîíû òåõíîëîãèéí àøèãëàëò, ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ.
Øèíý áîëîí íýìýëò íººö çýðýã øààðäëàãàòàé ñàíõ¿¿, òåõíèêèéí
íººöèéí ýõ ¿¿ñâýð á¿ðä¿¿ëýõ çàìààð öýâýð òåõíîëîãè,
á¿òýýãäýõ¿¿íèé òåõíîëîãèä õ¿ðýõ áîëîâñðóóëàëò, ñóäàëãààíû àæëûã
ºðãºæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñòðàòåãèéí õîëáîîíä îðîëöîõûí òóëä èë òîä
ñàíõ¿¿æèëòòýé ñóäàëãàà, õºãæëèéí òóñãàé íýãæèéã äýìæèõ
òåõíîëîãèéã ÿëàíãóÿà õºãæèæ áóé îðîíä øèëæ¿¿ëýõ ò¿ãýýõèéã
äýìæèíý.

13. àøèãò ìàëòìàëûã øîðîîíîîñ øîðîî áîëòîë íü îëîí äàõèí àøèãëàõ
áèò¿¿ õýëõýý á¿õèé òåõíîëîãèéã õýëíý.
Õàÿãäàëã¿é òåõíîëîãèéí ýõíèé ìº÷ëºã íü àíõäàã÷ ¿éëäâýðëýëèéí
ò¿¿õèé ýäèéã õàÿãäàëã¿é þìóó õàÿãäàë áàãàòàé àøèãëàõ, õî¸ðäàõü
ìº÷ëºã íü ýõíèéõýýñ ãàðñàí õàÿãäëûã äàõèí àøèãëàõ áóþó çýðýãöýý
¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýä áîëãîõ, ýñâýë õýðýãëýýíýýñ ãàðñàí òåõíèê
õýðýãñëèéã õî¸ðäîã÷ ò¿¿õèé ýä áîëãîí õýðýãëýõèéã õýëäýã. Ýä þìñûí
áîëîí ýíåðãèéí çàðöóóëàëò áàãàòàé íººö õýìíýñýí, õàÿãäàëã¿é
òåõíîëîãè íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷èì þì.