1. Kansen bij krimp
Oplossingsrichtingen bij teruglopende leerlingaantallen met ICT
Sandra ter Horst

2. Krimpregio’s en anticipeergebieden

3. Krimpcijfers in relatie tot onderwijs
• Zeer manifest in het PO
 Tot 2015: daling 67.000 kinderen
 In 2020: totale afname 100.000 leerlingen (daling van 6,6% t.o.v.
2012)
 Daling komende 3 jaar in 326 van de 415 gemeenten.
 In 208 gemeenten zware krimp: tenminste 10%
• VO en MBO nog beperkt tot krimpgebieden
 In de komende twintig jaar zal het voortgezet onderwijs echter in vrijwel
alle regio’s met matige tot sterke krimp te maken krijgen.

4. Gevolgen van krimp voor onderwijs
• Leerlingenaantallen lopen terug
• Minder inkomsten
• Exploitatieproblemen (5% overcapaciteit -> 12% extra
exploitatiekosten)
• Een groter aandeel personele kosten
• Instroom jonge docenten vertraagt
• Kwaliteit van onderwijs staat onder druk

5. Kleine scholen

6. Boze ouders bezetten school Visvliet
Boze ouders bezetten school Visvliet

7. Wet- en regelgeving kleine scholen
• Lumpsum: personeelsbudget is gebaseerd op een bedrag per
leerlingen
• < 145: kleine scholen toeslag
• < 23: zeer klein scholen toeslag
• Opheffingsnorm: hangt af van # inwoners per vierkante kilometer in
een gemeente (23 – 200)
• Compensatie met scholen uit ander bestuur
• 3 jaar onder opheffingsnorm: dan bekostiging stop
• Maar: < 23 dan volgend jaar opgeheven
• Uitzonderingen mogelijk op <23: discretionaire bevoegdheid minister

8. Grenzen aan kleine scholen (Onderwijsraad)
Aanbeveling 2: steun experimentele initiatieven van scholen
Aangezien wetswijzigingen de nodige tijd vergen, bepleit de raad
een optimale toepassing
van de wettelijke experimenteerruimte, zodat scholen op korte
termijn de gevolgen van dalende
leerlingaantallen kunnen aanpakken. Voorwaarde is dat de
experimenten bijdragen aan de
versterking van de onderwijskwaliteit op de lange termijn en
pluriformiteit waar mogelijk blijven
garanderen. Dit geldt voor zowel het basisonderwijs als het
voortgezet onderwijs.

9. Initiatieven

10. Kansen met ICT
• Krimpvraagstuk:
mogelijkheden met ICT
• begeleidingstrajecten: PO
(Friesland), MBO (Zeeland)
• Oplossingsrichting: integrale
benadering, gericht op
betaalbaar houden van het
onderwijs en op het
introduceren van meer
flexibiliteit in het onderwijs
http://vastgoedpro.blogspot.nl/2010/11/krimp.html zelf.

11. Ondersteund met ICT Oplossingsrichtingen Effecten voor scholen
Inrichten van processen Betrokkenen
schaal
financieel
personeel
Onderwijs in krimpregio’s
huisvesting

12. Onderwijs in krimpregio’s
Effecten voor scholen
financieel huisvesting
schaal personeel
Betrokkenen
Leerling Leerkracht Ouders Schooldirectie Schoolbestuur
Oplossingsrichtingen
Variëteit en flexibiliteit in het Vergroten competenties Slimmer, flexibeler Vergroten
onderwijs leerkrachten plannen en roosteren schaal van organiseren
Flexibeler onderwijs Betaalbaar organiseren
Inrichten van processen
Ondersteund met ICT

13. Onderwijs in krimpregio’s
Effecten voor scholen
financieel huisvesting
schaal personeel
Betrokkenen
Leerling Leerkracht Ouders Schooldirectie Schoolbestuur
Oplossingsrichtingen
Variëteit en flexibiliteit in het Vergroten competenties Slimmer, flexibeler Vergroten
onderwijs leerkrachten plannen en roosteren schaal van organiseren
Flexibeler onderwijs Betaalbaar organiseren
Inrichten van processen
Op groepsniveau
Door effectief klassenmanagement de leerlingen maatwerk bieden.
Optimaal gebruik maken van de moderne ICT-mogelijkheden op
het gebied van:
• plannen (flexibele organisatie in relatie tot flexibel aanbod)
Ondersteund met ICT
• leren en begeleiden van leerlingen
• communicatie

14. Onderwijs in krimpregio’s
Effecten voor scholen
financieel huisvesting
schaal personeel
Betrokkenen
Leerling Leerkracht Ouders Schooldirectie Schoolbestuur
Oplossingsrichtingen
Variëteit en flexibiliteit in het Vergroten competenties Slimmer, flexibeler Vergroten
onderwijs leerkrachten plannen en roosteren schaal van organiseren
Flexibeler onderwijs Betaalbaar organiseren
Inrichten van processen
Op leerlingniveau:
Krachtige ICT-omgeving die leidt tot:
• Leerstofaanbod in leerlijnen (leermiddelenmagazijn)
• Reflectie op leren en leerbehoeftes
• Samenwerking op leerlingniveau
Ondersteund met ICT
• Digitale samenwerkingsstructuur op leerling niveau

15. Doorlopen proces
Processtap
Kennis/kunde Wat is er al?
Stap voor stap
optimaal inzetten Programma van Bestaande
behoeften en situatie schetsen
Verwachtingen eisen; acties
gewenste en toekomst planning, fasering
managen benoemen per
onderwijsproces handeling ontwerpen
Samen optrekken
schetsen
en aanvullen
2.6 Vaststellen behoeftes en kenmerken van
Opbrengst
de leerling ICT-systeem
Beheren en arrangeren Leren en begeleiden
Microsoft Outlook gedeelde taken
Inschrijven
Klassenassistent Veilig leren lezen
Live@edu gedeelde documenten
Inzien notities Droom
MS Outlook gedeelde agenda
Inschrijven Beheren digitale
2.1 De leerkracht kan per leerling beschrijven
Intranet onderwijsgroep Fier
Beheren en afspraken
leerling leermiddelen
Dr. Digi digibordsoftware
beschrijving
leermiddelen Vaststellen Summatief
MMS Dotcomschool
Inschrijven
MS Outlook agenda
voortgang
Prowise presenter
toetsen
Schatkist rekenen
Veilig leren lezen
MS Outlook mail
Spelling op maat
Nieuwsbegrip XL
personeel
Spelling in beeld
Beheren
wat de voorkeur-leerstijl is, in termen die
Schatkist lezen
Dotcomschool
Taal op maat
Taal in beeld
Lekker lezen
arrangementen
Take it easy
Beoordelen
Ambrasoft
Maatwerk
Rekentuin
Cito LOVS
Uitvoeren resultaat
Taalzee
leeractiviteit
Vaststellen
kenmerken en
Vaststellen matchen op de in de Mini-stap
1 Beheren beschrijving leermiddelen
Onderwijs Onderwijs Klaarzetten observaties 2 Beheren arrangementen
behoeftes
catalogus Magazijn leermiddelen 3 Beheren digitale leermiddelen
Leermiddelencatalogus gehanteerde 4 Inschrijven leerling
5 Inschrijven personeel
6 Vaststellen kenmerken en behoeftes
Plannen komende roosterperiode Plannen korte termijn 7 Vaststellen onderwijs- en bedrijfsregels
Vaststellen Vaststellen Vaststellen en beschrijvingen voor Leermiddelen. 8 Vaststellen schoolrooster
9 Vaststellen rooster leerkracht
Vaststellen Vaststellen Registreren aan-
rooster leertraject reserveren 10 Vaststellen leertraject komende periode
schoolrooster leeractiviteiten en afwezigheid
leerkracht komende periode resources 11 Uitvoeren tactische planning
2.2 De leerkracht kan van elke leerling 12 Vaststellen leeractiviteiten
Uitvoeren
Vaststellen
onderwijs- en
Inplannen
leeractiviteiten
Publiceren
planning
13 Inplannen leeractiviteiten
14 Publiceren planning
Plateau 1
tactische planning bedrijfsregels 15 Vaststellen en reserveren resources
registreren, welk Leertraject deze 16 Registreren aan- en afwezigheid leerling
17 Registreren aan- en afwezigheid leerkracht
18 Klaarzetten leermiddelen
Huidige
Communiceren
Communiceren
Vastleggen
afspraken eventueel al op een andere school heeft
19 Uitvoeren leeractiviteit
20 Beoordelen resultaat situatie
21 Vastleggen observaties
22 Vaststellen voortgang
doorlopen en welke Leerdoelen dus reeds
23 Inzien notities en afspraken
24 Summatief toetsen
25 Communiceren
26 Vastleggen afspraken
zijn behaald.

16. Functionaliteiten - systeemgebieden
Geïntegreerde
leeromgeving
Website Community Elektronische Communicatie
Nieuwe media voor docenten leeromgeving
Digitaal / adaptief Primair proces
leermateriaal
Leerling- Onderwijs
volgsysteem catalogus
Planning en Logistiek
roostering
Leerling Administratief
administratie
Koppeling met leerlingvolgsysteem

17. Analyse van aanwezige systemen
ICT-systeem
Microsoft Outlook gedeelde taken
Klassenassistent Veilig leren lezen
Live@edu gedeelde documenten
MS Outlook gedeelde agenda
Intranet onderwijsgroep Fier
Dr. Digi digibordsoftware
MMS Dotcomschool
MS Outlook agenda
Prowise presenter
Schatkist rekenen
Veilig leren lezen
MS Outlook mail
Spelling op maat
Nieuwsbegrip XL
Spelling in beeld
Schatkist lezen
Dotcomschool
Taal op maat
Taal in beeld
Lekker lezen
Take it easy
Ambrasoft
Maatwerk
Rekentuin
Cito LOVS
Taalzee
Mini-stap
1 Beheren beschrijving leermiddelen
2 Beheren arrangementen
3 Beheren digitale leermiddelen
4 Inschrijven leerling
5 Inschrijven personeel
6 Vaststellen kenmerken en behoeftes
7 Vaststellen onderwijs- en bedrijfsregels
8 Vaststellen schoolrooster
9 Vaststellen rooster leerkracht
10 Vaststellen leertraject komende periode
11 Uitvoeren tactische planning
12 Vaststellen leeractiviteiten
13 Inplannen leeractiviteiten
14 Publiceren planning
15 Vaststellen en reserveren resources
16 Registreren aan- en afwezigheid leerling
17 Registreren aan- en afwezigheid leerkracht
18 Klaarzetten leermiddelen
19 Uitvoeren leeractiviteit
20 Beoordelen resultaat
21 Vastleggen observaties
22 Vaststellen voortgang
23 Inzien notities en afspraken
24 Summatief toetsen
25 Communiceren
26 Vastleggen afspraken

18. Tijdspad
Droom
Plateau 1
Huidige
situatie

19. ICT kansen bij krimp: adaptief leermateriaal
Inspelen op individuele
behoeftes van leerlingen

20. ICT kansen bij krimp: flip de klas
Meer tijd voor interactie in de klas

21. ICT kansen bij krimp: Afstandsleren MBO
Leerprestaties vergelijkbaar met
‘reguliere’ wijze

22. ICT kansen bij krimp: webinar
Via web, op afstand instructie geven,
vragen stellen

23. Rijdende school: mix op afstand, op locatie

24. Criteria onderwijstijd
• Docent: activiteit valt onder pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid
van docent
• Onderwijsprogramma: activiteit draagt bij aan te realiseren onderwijsdoelen
• Leerling: activiteit is uitdagend, inspirerend, leerzaam
 Registratie: adequate administratie van deelname/participatie
 Verantwoordelijkheid: instelling beschikt over mogelijkheden om kwaliteit te
controleren en indien nodig in te grijpen
Huidige casuïstiek gericht op:
 leren en instructie op afstandstand
 adaptief digitaal leermateriaal
Zie: http://onderwijstijd.kennisnet.nl/

25. Tips voor aanpak
• Integrale aanpak vanwege complexiteit en urgentie
• Programma van Eisen helpt dit inzichtelijk maken en
scherpe vragen aan leverancier te stellen
• Inventariseer wat je al hebt en plot dit op het PvE
• Digitaal leermateriaal en leerling volgsysteem
uitermate belangrijk.
• Niet alles tegelijk maar wacht niet af!

26. Stappen voor vervolg
• Nieuwe begeleidingstrajecten
• Webdossier: kennisnet.nl/kansenbijkrimp
• Vervolgactiviteiten:
 Themasessies
 Samenwerkingsverbanden, expertisecentrum krimp PO-Raad
 Inventariseren MBO en VO
 Cases verzamelen, oplossingsrichtingen
verder uitwerken en onderzoeken

27. Bedankt voor uw aandacht!
Sandra ter Horst- programmamanager
e-mail: s.terhorst@kennisnet.nl
twitter: @sandraterhorst
Kennisnet.nl
twitter: @kennisnet