De Nederlandse consumentenmarkt voor 3D-printen is in 2013 definitief ontwaakt en staat voor een doorbraak. ABN AMRO verwacht dat 3D-geprinte producten de consumentenmarkt vanaf volgend jaar zullen veroveren. Hoewel deze feestdagen waarschijnlijk nog geen zak met zelf geprinte cadeautjes bij de haard of de kerstboom zal staan, denkt ABN AMRO dat dit snel zal veranderen.

1. zie ginds komt
de printer
2013 scharnierjaar
voor 3D-printen in de
consumentenmarkt

2. zie ginds komt
de printer
1. Printerklaas 2014?
03
Het gaat om het verhaal erachter.
Decemberpiek stabiliseert.
Sint geeft iets meer uit.
2. 3D-printen: wat, waar en hoe(veel)
04
Het gaat nu hard.
Niet (meer) voor ‘geeks’.
Van suiker tot zilver.
Bekend maakt bemind.
3. Internationale ontwikkelingen
10
Amerika: schoenen, slipjes en speelgoed.
VK: retail omarmt 3D.
Nederland: de consument begint vast.
4. Populaire producten
12
Sieraden met glans op 1.
5. Visie ABN AMRO: 2013
13
2013 is scharnierjaar.
Kennis ontbreekt nog.
Abstract moet concreet worden.
FabLabs trekken de kar.
Synergie met andere ontwikkelingen.
Thuisprinters nog geen warme broodjes.
Vergelijking met fotobranche.
Bronnen
14
Colofon
15

3. 3
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Vlak voor de jaarwisseling kijken we graag terug, maar zijn we ook extra benieuwd naar de toekomst.
ABN AMRO concludeert voorzichtig dat dit jaar een aantal belangrijke trends is samengekomen
die impact zullen hebben op 2014. Persoonlijke aandacht, authenticiteit en ambachtelijkheid
vinden consumenten belangrijk, net als zelf doen. Dat beeld sluit opvallend goed aan op de
ontwikkelingen die de bank ziet in 3D-printen. Deze techniek is nu definitief overgewaaid vanuit
de industrie naar de consumentenmarkt. Met alle gevolgen van dien: commercieel, maar ook
cultureel. Wat gaan we elkaar in de toekomst geven tijdens de feestdagen? Dit jaar nog vooral
boeken, speelgoed, geurtjes en chocola, als vanouds. Maar kijk niet vreemd op als er vanaf 2014
zelfgeprinte cadeautjes in de zak zitten of onder de boom liggen.
1. Printerklaas 2014?
Het gaat om het verhaal erachter
Er spelen al een tijd maatschappelijke ontwikkelingen die raakvlakken hebben met de essentie van 3D-printen. Mensen
vinden ‘zelf doen’ leuk en hechten belang aan persoonlijke aandacht, authenticiteit en ambachtelijkheid. We willen
producten die oorspronkelijk zijn en goed gemaakt. Eerlijk en deugdelijk, echt en lokaal, en niet per se groot en duur.
Zeker in december zie je deze voorkeuren terug. In het eten dat we maken, maar ook in wat we elkaar geven. Cadeaus
waarvan het gebaar, het verhaal erachter en de moeite meer zeggen dan de waarde. De crisis helpt hierbij mogelijk een
handje, maar we gaan wel met onze tijd mee. Wát we geven mag best hip en hightech zijn.
Het is dus niet verrassend dat de consumentenmarkt voor 3D-geprinte producten dit jaar definitief lijkt te zijn ontwaakt.
Alles komt erin samen: doe-het-zelf, innovatie en persoonlijke cadeautjes met veel impact. Industrieel heeft 3D-printen
zijn plek al lang veroverd, maar voor de consumentenmarkt verwacht ABN AMRO vanaf dit jaar een dijkdoorbraak. Niet
in de printers zelf, wel in 3D-geprinte producten.
Decemberpiek stabiliseert
Laten we eerst kijken hoeveel we de afgelopen jaren hebben besteed in december en hoe dat dit jaar zal zijn. Is de
broze 0,1% economische groei in het derde kwartaal vooral een symbolische opkikker, of zorgt het de komende
feestdagen daadwerkelijk voor grotere stapels cadeautjes in de Hollandse huiskamer? Dat de recessie is gekeerd, lijkt
ook op te gaan voor de omzetverwachting voor de maand december. De normale decemberpiek is flink minder sinds
2010, toen we in december nog 25% meer uitgaven dan in de rest van het jaar. In 2011 daalde de piek naar 18,7% en
vorig jaar lag het decembervolume nog maar 14% hoger. Het Economisch Bureau van ABN AMRO verwacht voor
2013 ongeveer dezelfde uitkomst. Geen spectaculaire groei dus, maar de vrije val lijkt in elk geval gestuit.
Sint geeft iets meer uit
In harde euro’s bleven onze Sinterklaasbestedingen over dezelfde periode wel stijgen: van 465 miljoen in 2010 naar
493 miljoen in 2011. In 2012 haalden we voor het eerst het half miljard. In 2013 waarschijnlijk zelfs iets meer: zo’n 515
miljoen euro. Onder andere doordat meer huishoudens aan hebben gegeven Sinterklaas dit jaar te gaan vieren (63%),
terwijl dit aandeel in 2012 ineens onder de 50% dook. Een iets ruimer budget en minder noodzaak om te besparen
doen letterlijk ook een duit in de zak. Al met al geven gezinnen gemiddeld hetzelfde uit voor Sinterklaas als vorig jaar,
namelijk iets meer dan 100 euro.

4. 4
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
2. 3D-printen: wat, waar en hoe(veel)
Voor velen is alleen al het idee van zelf een voorwerp uit je printer laten rollen nog science fiction.
Maar dat zal snel veranderen: we gaan veel meer over 3D-printen horen en zien. Of er zelfs actief mee
aan de slag. De vorm en mate waarin hangen af van wat je nodig hebt en hoe creatief je bent ingesteld.
Een korte rondleiding door het 3D-printlandschap: van ‘ready made’ tot fantasievol zelf creëren.
Kant-en-klaar
Er zijn steeds meer 3D-geprinte producten te koop, ontworpen door gespecialiseerde
3D-ontwerpers. Denk vooral aan praktische voorwerpen, zoals telefoonhoesjes. Maar
ook in speelgoedfiguurtjes en sierraden is veel aanbod. En de mogelijkheden nemen
snel toe. Hoe dan ook: deze 3D-geprinte producten worden voor je geprint als je ze
bestelt via een webshop of in een fysieke winkel koopt.
Aanpassen
Bij deze tussenvorm, ook wel customizen genoemd, bestel je via een webshop een
bijna-gereed artikel. Je kunt het online naar eigen inzicht en smaak afmaken of
personaliseren. Bijvoorbeeld door decoraties aan te brengen, een kleur of materiaalsoort te kiezen of een naam of afbeelding erop te zetten.
Zelf ontwerpen
Met behulp van speciale software ontwerp je zelf een product. Vervolgens print je de ‘bouwtekening’. Thuis op je eigen
machine, of via een webshop. Het is ook mogelijk je ontwerp te laten printen bij een ‘hub’: een particulier of bedrijf
met een eigen printer, aangesloten bij een landelijk 3D-printnetwerk.
Het gaat nu hard
Als je bedenkt dat dit jaar nog vooral traditionele decembercadeaus massaal over de toonbank gaan, dan zal er
voorlopig nog geen zak met 3D-geprinte cadeautjes bij de haard of onder de kerstboom staan. Maar kijk je naar de
ontwikkelingen van 3D-printen op de consumentenmarkt, dan is de conclusie dat we aan de vooravond van een
geschenkenrevolutie staan. Naar verwachting zien we hiervan uiterlijk volgend jaar al de eerste tekenen. Er zijn vier
hoofdoorzaken waardoor juist 2013 het scharnierjaar is:
1. De techniek (ontwerpsoftware) wordt makkelijker en gebruiksvriendelijker.
2. Er zijn steeds meer materialen geschikt, en daardoor producten mogelijk.
3. Het aantal winkels, webshops, 3D-printevents, cursussen en workshops groeit hard.
4. De beschikbaarheid en betaalbaarheid van 3D-printers neemt snel toe.
Niet (meer) voor ‘geeks’
3D-printen was tot niet zo lang geleden het exclusieve pioniersdomein van de technische industrie, creatieve
professionals en vergevorderde hobbyisten. De benodigde software was schaars, duur en vooral complex en daarmee
vooral toegankelijk voor designers, bouwkundigen en experimenteel ingestelde geeks. Dit is beslist niet meer zo. Om
zelf te ontwerpen heeft de ‘gewone’ consument inmiddels ruime keus uit betaalde pakketten en apps, maar ook uit
gratis, open source-software. Ook de functionaliteit wisselt: van heel eenvoudig tot programma’s die complexe voorwerpen
vooraf doorrekenen op uiteindelijke sterkte.

5. 5
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Ook voor wie voorgeprogrammeerde ontwerpen wil aanpassen, komt er steeds meer software op de markt. Met name
deze programma’s verlagen de drempel aanzienlijk om zelf met 3D-printing aan de slag te gaan. Behalve Autodesk en
andere grote marktpartijen in de 3D-modelling software-industrie, begeven talloze start-ups zich op dit speelveld.
Een derde mogelijkheid is om een 3D-scan te maken van een object, zodat je het later kunt (laten) printen. Ook hierin
heb je verschillende prijsklassen: van peperdure 3D-scanners tot gratis apps waarmee je een voorwerp direct vanaf
je smartphone scant. Let wel: deze scans moet je vaak nog wel op de computer bewerken om er een printgeschikt
STL- bestand van te maken.
De populairste ontwerpprogramma’s op een rij
Autodesk 123D
Blender
Doodle3D
Microsoft 3D Builder
Sculptris
SketchUp
TinkerCAD
Van suiker tot zilver
Waar de consument tot dusver was veroordeeld tot kunststof, neemt het aanbod aan geschikte materialen voor
3D-printers nu snel toe. En daarmee de keus in zelfbedachte (of -gemaakte) en originele cadeaus.
Voor thuisprinters blijven kunststoffen voorlopig de norm, zoals nylon, PVA, ABS (bekend van de Lego-blokjes) en Ultra
Detail: een vloeistof die hard en doorzichtig opdroogt. Maar er is ook een duurzamer alternatief, namelijk het biologisch
afbreekbare PLA dat wordt gewonnen uit mais of suikerriet.
Wie zijn prints elders laat maken, heeft aanzienlijk meer keus. Denk aan hout (laywood), glas, zandsteen, was en
keramiek. Hardere objecten maak je van metaal, roestvast staal, titanium of aluminiumlegeringen. De doe-het-zelf
edelsmid kiest uit brons en goud, of indirect via een mal uit messing en zilver. En wil je iets eetbaars printen: suiker,
chocolade en zetmeel kunnen tegenwoordig ook in een 3D-cartridge. Er zijn zelfs printers die tegelijkertijd meerdere
materialen en kleuren kunnen printen.
Bekend maakt bemind
Er zijn vier manieren om aan een 3D-geprint product te komen.
Al deze vormen laten groei zien, sommige zelfs explosief:
1. via een fysieke winkel;
2. via een webshop of servicebureau;
3. via een gedeelde printer;
4. zelf een printer kopen of huren.
3DSVP winkel in Haarlem

6. 6
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Groei fysieke winkels
Begin dit jaar verscheen de eerste 3D-printwinkel in het Nederlandse straatbeeld, in Haarlem om precies te zijn.
Inmiddels zijn er al zes speciaalzaken bijgekomen waar je kant-en-klare 3D-geprinte artikelen kunt bekijken en kopen.
Ook worden er diverse tijdelijke exposities georganiseerd tijdens de decembermaand, zoals 3D Industry Expo door de
Kamer van Koophandel in Haarlem. Voor wie een kijkje wil nemen in de winkels:
Naam
Plaats
Adres
Staples 3D Experience Center
Almere
De Strubbenweg 27
Printed in Space
Amsterdam
Grimburgwal 2
3D Print Service Arnhem
Arnhem
Hanzestraat 137
MakerPoint
Arnhem
Rijnstraat 13 (binnenkort open)
3DSVP
Haarlem
Koningsstraat 19-21
RIDIX 3D Printing
Rotterdam
Pleinweg 238d
&designshop
Rotterdam
Zwaanshals 520
Groei webshops en servicebureaus
Dat 3D-geprinte artikelen en 3D-printbestanden vooral in trek zijn bij het online winkelpubliek, blijkt uit de indrukwekkende groei die de webshops doormaken. Deze trend lijkt overigens gelijk op te gaan met de tendens dat steeds
meer consumenten de deur niet meer uitgaan om te winkelen, maar steeds vaker online shoppen. Webshops verkopen
zowel kant-en-klare producten als artikelen die je kunt aanpassen. Servicebureaus printen voorwerpen op verzoek (vaak
via de webshops), maken in opdracht tekeningen of verlenen andere diensten op het gebied van 3D-printen. Deze
printfabriekjes groeiden hard, namelijk met 36,6% wereldwijd. In Nederland zijn er nu zo’n twaalf professionele
servicebureaus, maar dit aantal neemt maandelijks toe.
Nederlandse 3D webshops
www.3dimenz.com
www.inekeotte.com
www.3djewelprint.nl
www.makerpoint.nl
www.3dmw.nl
www.michielcornelissen.com
www.3dplaza.nl
www.printedinspace.nl
www.3dprintzeeland.nl
www.soonsalon.com
www.3dsvp.com
www.staples.myeasy3d.com
www.dsignandmore.nl
www.suuz.me
www.dyvsign.nl
www.tridimensio.nl
www.flevocreatit.nl
www.ucreate3d.com
www.freedomofcreation.com
www.zazzy.me
Samen hebben webshops en servicebureaus in 2012 wereldwijd ongeveer zeshonderd miljoen euro omgezet met de
verkoop van 3D-geprinte producten. Een groei van 26% ten opzichte van 2011. Door toenemende interesse onder
consumenten, ruimere toepassingen en zowel meer als goedkopere grondstoffen verwacht ABN AMRO dat deze groei
de komende jaren in hetzelfde tempo aanhoudt (circa 1,2 miljard euro in 2015). Er zijn momenteel zeker 20 Nederlandse
webshops actief waar consumenten een ruime keuze hebben in 3D-geprinte artikelen en waar je eenvoudig objecten
bestelt of laat aanpassen. Webshops houden zich echter niet aan landsgrenzen, daarom hebben we een eigen top 10
gemaakt van grote, internationale webshops met veel hippe consumentenproducten.

7. 7
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
De webshop van Fabneo.
Internationale 3D webshops
Land
www.fabneo.com
VS
www.imakr.com
VK
www.i.materialise.com
België
www.mgxbymaterialise.com
België
www.myrobotnation.com
VS
www.ponoko.com
VS
www.sculpteo.com
VS/Frankrijk
www.shapeways.com
Nederland/VS
www.thingiverse.com
VS
www.twikit.com
België
Groei 3D Hubs en FabLabs
In een tijd waarin ‘delen’ vaak een praktische en meer duurzame oplossing is dan ‘bezitten’, verbaast het niet dat vooral
het aantal gedeelde printers razendsnel stijgt. Dit zijn particulieren (in sommige gevallen bedrijven) die een 3D-printer
hebben en deze tegen een vergoeding beschikbaar stellen.
Op dit moment telt het Nederlandse netwerk van 3D Hubs al ruim 270 hubs, met de hoogste concentratie in de
Randstad en rond Eindhoven. Logisch, gezien de bevolkingsdichtheid en de aanwezigheid van creatieve industrie en
onderwijsinstellingen voor design en industrieel ontwerpen. Ook in het buitenland opgestarte netwerken als Makexyz.com
en 3Dpinpoint.me bieden al hubs aan in Nederland. Exacte aantallen zijn nauwelijks bij te houden doordat er dagelijks
printers in de netwerken bijkomen.
Daarnaast zijn er in Nederland diverse FabLabs die zich bezighouden met 3D-printen. Een FabLab is een werkplaats waar
technici, ontwikkelaars, uitvinders en hobbyisten op coöperatieve basis apparatuur delen. Momenteel telt Nederland
22 FabLabs waar 3D kan worden geprint, verdeeld over het hele land. Hiermee lopen we samen met de VS voor op dit gebied.

8. 8
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Het 3D printlandschap van Nederland
3D Hubs per provincie per 100.000 inwoners (19-11-2013, totaal NL 270),
Fablabs en fysieke 3D-print artikelen shops
Aantal 3D Hubs per provincie per 100.000 inwoners
10
2
2,0 - 2,5
1,5 - 2,0
1
1,0 - 1,5
63
16
9
!
58
0,5 - 1,0
25
25
0,0 - 0,5
Cijfers: gedeelde 3D-printers per provincie
55
1
!
!
Fablabs
Fysieke 3D-print artikelshops
5
Groei thuisprintermarkt
Gaat het om 3D-printers die mensen daadwerkelijk thuis hebben staan, dan is er nog een wereld te winnen. Daar zijn
ruim honderd bedrijven en teams over de hele planeet dan ook hard mee bezig. In totaal zijn er sinds 2007 wereldwijd
zo’n 65.000 thuisprinters verkocht, waarvan meer dan de helft (35.000) in 2012. Producent MakerBot verwacht dat er
wereldwijd circa 80.000 thuisprinters worden verkocht in 2013. Crowdfunding speelt hierbij overigens een interessante
rol: tot oktober 2013 kregen minstens achttien start-ups het benodigde kapitaal bij elkaar via platforms als Kickstarter
en Indiegogo. Nederland kent momenteel al zeker vijf thuisprinter-producenten:
Naam
Plaats
1
Ultimaker
Geldermalsen
2
Leapfrog
Alphen aan de Rijn
3
3D Builder
Noordwijkerhout
4
MaukCC
Maastricht
5
Orcabot / Mendel-parts
Helmond
De Ultimaker Original

9. 9
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
De kwaliteit en betrouwbaarheid van thuisprinters is de afgelopen jaren weliswaar sterk verbeterd, maar baanbrekende
innovatie blijft vooralsnog uit. Als het om bedieningsgemak gaat, ervaart de consument nog steeds een kwaliteitskloof
tussen een 3D-printer en de rest van zijn elektronica. En voor de fervente thuisprinter blijft geduld nog steeds een
schone zaak door de relatief lange fabricagetijd van een 3D-printartikel. Deze traagheid is wel een tijdelijk probleem.
Onderzoekers van de Universiteit van South Carolina publiceerden recentelijk over een nieuw proces dat de printtijd van
3D-objecten van uren tot enkele minuten reduceert.
Aan de prijsontwikkeling kun je de lauwe verkoopcijfers niet toeschrijven, want in het kielzog van professionele
machines werden ook thuisprinters de afgelopen vier jaar goedkoper, tot wel 90%. De gemiddelde prijs van alle
verkochte thuisprinters bedraagt 837 euro, maar er zijn nu al printers op de markt van iets boven de 250 euro.
Totale marktgroei
Over het geheel laat de markt voor 3D-printen opmerkelijke wapenfeiten zien, en nog veel interessantere prognoses.
Het Amerikaanse consultancybedrijf Wohlers schatte in 2012 de volledige markt voor 3D-printen op 2,2 miljard dollar.
Dit is alle verkoop van printers, 3D-geprinte producten, grondstoffen én software bij elkaar. Wohlers verwacht ook de
komende jaren dubbele groeicijfers en voorspelt voor 2017 een wereldwijde omzet van zes miljard dollar.
De webshop van Shapeways
De consultants van McKinsey keken onlangs nog verder vooruit. Zij schatten in dat 3D-printen in 2025 een potentiële
economische impact heeft van tussen de 350 en 500 miljard dollar. Bovendien voorspelt het bureau dat tegen die tijd
niet langer de industrie, maar de consumentenmarkt het leeuwendeel voor zijn rekening neemt. Niet verwonderlijk,
als je ziet dat er nu al zo’n half miljoen bestanden online te vinden zijn waarmee je consumentenartikelen in 3D kunt
printen. Internationaal uitgerolde platformen als Shapeways en Thingiverse zijn regelrechte grootgrutters in deze sector.

10. 10
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
3. Internationale ontwikkelingen
Kijk je naar Nederland en de ‘rest’ van de wereld, dan kun je de internationale trends en verhoudingen
binnen 3D-printen grofweg als volgt indelen:
Verenigde Staten
technische bakermat
Verenigd Koninkrijk
retail-speeltuin
Nederland
consument aan het stuur
Amerika: schoenen, slipjes en speelgoed
3D-printen vond ongeveer dertig jaar geleden zijn oorsprong in Noord-Amerika. Vooral om snel prototypes te kunnen
maken, of voor de productie in kleine oplagen van complexe producten voor de lucht- en ruimtevaart en defensie. Toch
kwam het fenomeen pas tien jaar later echt op gang, toen de pioniers Stratasys, 3D Systems en Z Corporation een
betaalbare printer op de markt brachten.
2011 blijkt het jaar van de grote doorbraak. 3D-printen gaat in de derde versnelling en raakt bij een breder publiek
bekend. Onder meer door spraakmakende producten, zoals de eerste 3D-geprinte auto Urbee en een 3D foodprinter.
Ook het Nederlandse Shapeways (ex-Philips) krijgt een miljoeneninjectie vanuit Amerika. In mei 2013 is het hek
helemaal van de dam en haalt een filmpje van Defense Distributed wereldwijd het avondnieuws. Hierin valt te zien hoe
een 3D-geprint pistool echte kogels afvuurt.
Ondertussen zijn er ook Amerikaanse multinationals die zich op 3D-printen voor de consument hebben gestort. Zo
bedacht Coca Cola Israël een marketingstunt waarbij klanten zichzelf via een mobiele app konden scannen. Vervolgens
liet je met deze scan een zandstenen ‘Mini Me’ printen: een miniatuurversie van jezelf.
Nike maakte indruk met het bericht dat ze in slechts 48 uur voor professionele atleten een schoen op maat kunnen
printen. Een proces dat normaal zo’n vier tot zes weken in beslag neemt. Zelfs lingeriegigant Victoria’s Secret
onderzoekt nu de mogelijkheden om ondergoed te laten printen.
McDonald’s speelt met het idee om in hun restaurants 3D-printers neer te zetten, zodat gasten ter plekke hun Happy
Meal-poppetjes kunnen printen. Walt Disney deed goede zaken met 3D-geprinte Stormtroopers en andere actiefiguurtjes.
Misschien is de wens een beetje de vader van de voorspelling, maar op 22 oktober 2013 sprak Disney’s voorman Andy
Bird de verwachting uit dat iedereen binnen tien jaar een 3D-printer thuis heeft staan. Zoals dat nu met 2D-printers het
geval is.
VK: retail omarmt 3D
In Engeland maakt het grote publiek eerdaags ook kennis met 3D-printen, maar dan vooral tijdens het winkelen. Bij
supermarktketen Tesco is CIO Mike McNamara vergevorderd met zijn plan om bezoekers in de winkel artikelen te laten
printen. Ten eerste omdat hij verwacht dat het nog wel even duurt voordat mensen zelf een printer aanschaffen, en hij
bezoekers ondertussen wel deze service wil bieden. Maar ook omdat hij vooraan wil staan in een ontwikkeling met enorme
potentie. Hij verwacht dat wat nu nog een novum is, straks het klassieke winkelconcept volledig op z’n kop kan zetten.
Warenhuis Selfridges hoopt dat bezoekers in Londen deze kerst ook een figurine van zichzelf komen maken. Net als
Coca Cola dus. Of deze acties succesvol zijn is nog niet bekend, maar ook hier geldt: het begin is er.

11. 11
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Nederland: de consument begint vast
Bij ons zie je juist een omgekeerde volgorde; het initiatief ligt hier bij de consument. Winkelketens als Ahold, HEMA en
Blokker volgen de ontwikkelingen op de voet. De Bijenkorf gaf al in 2011 tijdens de Drie Dwaze Dagen een startschot met
de verkoop van 3D-printer ‘Cube’. Het leek meer bedoeld als een ludieke kennismaking voor het winkelpubliek dan als
serieus commercieel breekijzer. Maar toch: met zijn actieprijs van 1.050 euro was de Amerikaanse Cube de eerste
‘betaalbare’ 3D-printer die voet aan Europese wal zette. Elektronicabedrijven als Mediamarkt, Saturn, Dixons en MyCom
lijken op de échte doorbraak te wachten.
Kortom: waar je de Hollandse retail hooguit alert kunt noemen, is de innovatief ingestelde Nederlander al een tijd volop
in de weer met 3D-printen. Ook al is de schaal per initiatief misschien klein; vele kleintjes maken samen ook een grote
markt. Dit blijkt overduidelijk uit:
▶▶ het grote aantal Nederlandse ontwerpers;
▶▶ de online groei van het aantal 3D-print webshops;
▶▶ de toename van het aantal fysieke 3D-printwinkels;
▶▶ het aantal geregistreerde printers bij mensen thuis (hubs).
Maar de toenemende belangstelling blijkt ook uit de grote opkomst bij evenementen en workshops in 2013 die aan
3D-printen waren gewijd, onder andere in Amsterdam, Eindhoven, Arnhem, Utrecht, Zwolle en Rotterdam.
Printed in Space winkel in Amsterdam

12. 12
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
4. Populaire producten
Er zijn honderdduizenden 3D-geprinte artikelen online te vinden, en de keus neemt razendsnel toe. Duur
hoeft het ook niet te zijn, voor vijf euro heb je al een 3D-geprint artikel. Voor deze december speelt de
vraag dus al: wat zijn nou leuke printproducten om zelf te maken of aan te passen? Een overzicht van
hippe cadeautjes met een ‘verhaal’.
Sieraden met glans op 1
Afgaande op het aanbod van alle 3D-webshops in Nederland op dit moment en het november-onderzoek van 3D Hubs,
kom je tot de volgende ranglijst van populaire productcategorieën voor consumenten:
Productcategorieën
%
Sieraden
77%
Speelgoed (veel figurines)
54%
Gadgets (vooral telefoonhoesjes)
50%
Interieurproducten (lampen, lijstjes, stoelen)
38%
Kunst (bustes, museale reproducties)
35%
Mode (lingerie, jurken)
8%
Populair en veelbesproken zijn de volgende top 5-cadeaus:
Artikel
Ontwerper
Verkrijgbaar bij
Prijs
Oorbellen Happy Bird
Michiel Cornelissen
www.soonsalon.com en diverse museumshops
€ 29,00
Armband La Gerbe
Yvonne van Zummeren
www.dyvsign.nl
€ 59,95
Eierdopjes Birdnest
Gijs
www.shapeways.com
€ 7,20
Uitsteekvorm Sinterklaas
Printmeneer
www.etsy.com
€ 5,50
www.ucreate3d.com
€ 19,99
Telefoonhoesje Amsterdam
Oorbellen Happy Bird
Armband La Gerbe
Eierdopjes Birdnest
Uitsteekvorm Sinterklaas
Telefoonhoesje Amsterdam

13. 13
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
5. Visie ABN AMRO: 2013
2013 is scharnierjaar
De consumentenmarkt staat voor een doorbraak, dat is een legitieme aanname op basis van de flinke groeicijfers die
ABN AMRO op alle deelgebieden van 3D-printing heeft verzameld. Ook al vormt 2013 een duidelijk kantelpunt,
Nederlanders zijn nog niet massaal bekend met 3D-printen. Laat staan vertrouwd. Toenemende media-aandacht, maar
vooral de explosie van nieuwe webwinkels zal hier de komende tijd ongetwijfeld verandering in brengen.
Kennis ontbreekt nog
Kennisgebrek op meerdere vlakken lijkt nu nog een barrière. Ten eerste weet het grote publiek nog weinig over de
mogelijkheden van 3D-printen. De meeste mensen hebben er inmiddels wel eens van gehoord, maar werkelijk inzicht
in de technische mogelijkheden en beperkingen ontbreekt. Bijvoorbeeld in welke formaten je een voorwerp kunt
printen, hoe snel dat gaat, wat voor materialen er voorhanden zijn en wat het kost.
Abstract moet concreet worden
Daarnaast is 3D-printen voor veel mensen nog een abstractie. De concrete stap van idee naar object roept nog veel
vragen op. Alleen insiders lijken echt te weten hoe je van een creatieve inval een printbaar bestand maakt en dit
vervolgens in 3D-print. Ook de mogelijkheid om bestaande ontwerpen te downloaden en te laten printen bij diensten
als Shapeways is nog maar bij een beperkt publiek doorgedrongen.
FabLabs trekken de kar
En toch gaat het hard. Naast de groeiende media-aandacht, zijn vooral FabLabs nuttige ambassadeurs. Met wereldwijd
de meeste FabLabs per inwoner, heeft Nederland hierin een duidelijke gidsfunctie. Ook dragen online platforms als
Ground3d en het 3Dprintcafé bij aan een langzaam maar zeker groeiende bekendheid van 3D-printen onder consumenten.
Synergie met andere ontwikkelingen
ABN AMRO deelt de visie van IBM en McKinsey, die stellen dat een groot deel van de potentiële waarde voor consumenten
en ondernemers afhangt van het ontstaan van een ‘ecosysteem’ dat gebruikers ondersteunt. McKinsey noemt 3D-printen
onderdeel van de twaalf disruptive technologies voor 2025. IBM beschrijft in haar rapport dat 3D-printing, intelligente
robots en open source software zullen zorgen voor kleine, simpele en lokaal georiënteerde toeleverketens. En dus voor
een nieuwe lichting van ondernemers.
Thuisprinters nog geen warme broodjes
Dat de 3D-beer los is, lijdt voor ABN AMRO geen twijfel. Maar hoe snel het met de bekendheid ook zal gaan, het
experimentele stadium duurt nog wel even voort. Het is niet waarschijnlijk dat particulieren vanaf volgend jaar massaal
een eigen 3D-printer aanschaffen, zoals ze dat tot dusver met andere consumentenelektronica deden: van videorecorders
tot tablets. De verwachting is dat het grootste potentieel ligt bij het customizen van door designers ontworpen
gebruiks-artikelen en sieraden.
Vergelijking met fotobranche
Op langere termijn ligt het scenario voor de hand dat de fotobranche de afgelopen jaren doorliep. Mensen zullen na
verloop van tijd een eenvoudige, goed betaalbare thuisprinter kopen en hierop incidenteel kleine producten maken, in
beperkte oplagen. Wie vaker, grotere of meer 3D-geprinte artikelen nodig heeft, regelt dit via een 3D-webshop of
fysieke winkel. Een serieuze doorbraak in de verkoop van thuisprinters verwacht ABN AMRO pas wanneer deze
machines gebruiksvriendelijker en multifunctioneel zijn; en dus ook kunnen scannen en kopiëren. Mogelijk verklaart dit
waarom de Nederlandse retail het inkoop- en marketingkruit voorlopig nog even drooghoudt.

14. 14
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
Bronnen
▶▶ 3D Hubs, 3D Printing Trends, november 2013
▶▶ ABN AMRO rapport, Industriële co-creatie & 3d-printing, maart 2012
▶▶ ABN AMRO column, Fysieke retail heeft (g)een toekomst, oktober 2013
▶▶ ABN AMRO rapport, Visie op Industrie, mei 2013
▶▶ Dezeen Magazine, Print Shift, oktober 2012
▶▶ Ground3d, Marktoriëntatie 3D-printen, juni 2013
▶▶ IBM, The new software-defined supply chain, juli 2013
▶▶ Made-in-Europe.nu, diverse artikelen
▶▶ McKinsey & Company rapport, Disruptive Technologies, mei 2013
▶▶ Willem Vermeend, De wereld van 3D-printen, november 2013
▶▶ Wohlers Report 2013, mei 2013

15. 15
Zie ginds komt de printer. 2013 scharnierjaar voor 3D printen in de consumentenmarkt
colofon
Dit is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport is geschreven in opdracht van ABN AMRO Sector Advisory
Auteurs
David Kemps (ABN AMRO),
Frank Schrijvers
Redactie
Escobar Amsterdam
Fotoverantwoording
Printed in Space (cover), 3DSVP en websites van diverse 3D webshops, Hannie Verhoeven Fotograaf (pagina 16)
Commercieel contact
David Kemps (06) 303 320 43 of david.kemps@nl.abnamro.com Sector Banker Industrie, ABN AMRO Sector Advisory
Distributie
Website: https://insights.abnamro.nl/
Disclaimer
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en
prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden.
De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd.
©
ABN AMRO, december 2013
Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijke toestemming is verkregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 25 november 2013.