6. Fiilimsiler çekimlenemedikleri için
kurallı cümlelerin sonunda
bulunmazlar. Sadece sonlarına ek-fiil
getirilerek yüklem olabilirler.
Bir fiilimsi ek-fiil alarak temel
cümlenin yüklemi olabilir.
Ör: En sevdiği şey kitap okumaktır.
7. Fiilimsi ekleri yapım ekidir. Bu
mantıkla düşünürsek bütün fiilimsiler
türemiş yapılıdır.
Ör: Dağa çıkış zor, iniş kolay olur.
8. Yan Cümle Kurarlar :
Eylemsiler, bir temel cümle içinde yan
cümle kurma özelliği gösterir ve temel
cümleye herhangi bir öğe olarak bağlanır.
Eylemsiler, yan cümlenin yüklemi olurlar.
Temel cümlenin yüklemini oluştururlarsa
yan cümle kuramazlar.
9. Örnek :
Yan Cümle Temel Cümle
Sora sora Bağdat bulunur.
Zarf tümleci
Atılan ok geri dönmez.
Özne
10. Yan Cümle Temel Cümle
Bu gidişi hiç beğenmiyorum.
Belirtili Nesne
Pencereye çıkana taş atıyorlardı.
Dolaylı Tümleç
12. Yüklemi eylemsi olan cümle, yüklemine
göre ad cümlesidir.
En sevdiği şey kitap okumaktır.
isim cümlesi
Bütün amacımız üniversiteyi kazanmaktı.
isim cümlesi
13. Fiilimsilerin iki tür görevi vardır:
1. Bazı fiilimsiler isim, sıfat, zarf
gibi ad soylu sözcüklerin görevlerini
yaparlar.
İSİM- Çalışmak, insanları başarıya
götürür.
Okuma,insanın ruhunu
güzelleştirir.
14. SIFAT- Kızarmış patates ister
misin?
Orada pek çok tanıdık
dostumuz var.
ZARF- Çevreye bakarak
yürüyordum.
Küçük çocuk annesinden ayrılırken
çok ağladı.
15. 2. Fiilimsiler yan cümleler kurarak birleşik
cümleler oluşturur. Bu durum Türkçede
anlatıma büyük bir kıvraklık ve rahatlık
kazandırır.
Ör: Adam dün evi kiraladı ve parayı ödedi.
Dün evi kiralayan adam parayı ödedi.
16. Merve Hanım, kitabını okudu ve uyudu.
Kitabını okuyup uyudu.
Yunus Bey, manava gitti ve üzüm aldı.
Manava giderek üzüm aldı.
17. Eylemsiler, Görevleri Yönünden Üç
Grupta İncelenir :
Ad-Eylemler (İsim-Fiiller) :
Her varlığın bir ismi olduğu gibi
fiillerinde ismi vardır. Buna göre, isim-
fiil fiilin adıdır. İşte fiilden türeyip
isim gibi kullanılan bu fiilimsilere isim-
fiil denir.
18. Fiillere getirilen “-mak, -mek, -ma, -me,
-ış, -iş” ekleriyle türeyen ve eylem adı
olarak kullanılan sözcüklerdir.
MA – IŞ -MAK
19. Ör: Oraya gitmek ve bir süre dinlenmek
istiyorum.
Ders çalışmayı ve kitap okumayı
seviyor.
Adamak kolay, ödemek zordur.
Şiir okuyuşumu çok beğendiler.
Sınıfa bakmayı unutma.
20. Görüş alanımız dışında kaldı.
Onun ayrılışı hepimizi üzdü.
Bir bakışa bir gülüşe aldandım.
Günde bir saat koşması gerekiyor.
Anlatılanlara inanmak istemiyor.
21. ÖNEMLİ: Olumsuzluk eki olan -me –ma
ile
İsim-fiil eki olan karıştırılmamalıdır.
Olumsuzluk eki her zaman fiilimsi
ekinden önce gelir.
Ör: Onu affetmemesi gerekirdi.
Sözlerime aldırmayışına ne demeli.
23. Ad-Eylemlerin Özellikleri :
“-mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş” eklerini alan
sözcükler eylem anlamlarını yitirip varlık ya da
nesne adı türetirse, ad-eylem olarak alınamazlar.
Örnek :
Bakkaldan ekmek aldım.
Çocuklar dondurma yiyor.
Salondaki bağırışlar yüzünden kimse kimseyi
duymuyor.
24. Annem güzel dolma yapar.
İşçiler kazma getirmemiş.
Karacaoğlan, koşmalarıyla ünlüdür.
Buralar fazla yağış alır.
Annem yemeğe arkadaşını çağırdı.
25. Babam güzel bir çakmak almış.
Yarım kilo kıyma istiyorum.
Bu paketleri danışmaya bırakın.
Fatih, bağlamayı güzel çalar.
Gözlerine sürme çekmiş.
26. İsim-fiiller, ad görevli sözcükler oldukları
için çoğul eki ve ad durum ekleriyle çekime
girer.
Örnek : Çalışmalar, bakışlar, gülmeyi,
okumaya, oturmamda, gülmesinden,
27. İsim-fiiller bir adla birleşerek ad tamlaması
kurarlar. Bu tamlamada tamlayan ya da
tamlanan sözcük olarak kullanılırlar.
Ör: atların koşması,
çalışmanın yararları,
çocuğun gülüşü,
okumanın kuralları,
atışların birincisi,
28. Ad-eylemler, ek-eylem olarak yüklem
görevinde kullanılabilir ve ad cümlesi
kurabilirler.
Beni üzen ansızın gidişiydi. (Ad cümlesidir.)
Ad-eylemler cümle içinde özne nesne ve
dolaylı tümleç görevinde kullanılır.
Örnek :
Okumayı çok seviyorum.
Nesne
Artık çalışmaya başlayalım.
Dolaylı Tümleç
29.
Bir sözcüğün isim- fiil olup olmadığını
anlamanın bir yolu da isim-fiil ekinden önce
olumsuzluk eki olan “-me-ma”yı getirmektir.
Eğer anlam bozulmuyorsa o sözcük isim-fiildir,
anlam bozuluyorsa isimdir.
30. Ör: Gelirken üç ekmek al.
Gelirken üç ekmemek al.
(Bu cümlede anlam bozuldu una göreğ
isimdir.)
Seninle anla mayaş geldim.
Haftaya dönmek üzere Yalova’ya
gidecekler.
32. Sabreden derviş muradına ermiş.
Görünen köy kılavuz istemez.
Her doğan gün yeni bir başlangıçtır.
Dayanılmaz bir çiledir bu.
Dönülmez akşamın ufkundayız.
Veren el alan elden üstündür.
33. Daha yaşanacak günler var.
Başıma gelmedik kaza kalmadı.
Burada tanıdık kimse yok.
Seninle görülecek bir hesabımız vardı.
O, bizim tanımış yazarlarımızdandır.
34. Gören gözün görmez oldu.
Akan su pislik tutmaz.
Çekilmez adamı kim çekecek.
Yapılacak işleri sırasıyla gözden geçirdi.
Yaşanası güzellikler, bizi bekliyordu.
35. O bildik tavrıyla şöyle bir gülümsedi.
Çözülmüş testleri tek tek dosyaladı.
Pişmiş aşa su katılmaz.
Çözülmüş soruları tekrar çözün.
36. Sıfat-fiil ekleriyle kip ekleri
karıştırılmamalıdır.
Filmin konusunu yaşanmış bir olay
oluşturuyor. fiilimsi
Filmde aktarılan olaylar yaşanmış.
fiil
37. Onlarla görülecek bir hesabımız var.
fiilimsi
Bu hesap elbet bir gün görülecek.
fiil
38. Dönülmez akşamın ufkundayım, vakit çok geç.
(sıfat-eylem)
Dönülmez bir daha bu sözden.
(geniş zaman kipi)
Görür gözüm görmez oldu.
(sıfat eylem)
Görür, gözüm; söyler dilim.
(geniş zaman kipi)
39. Sıfat-Eylemler, kendilerinden sonra gelen
adın yerini tutacak şekilde kullanılırlarsa,
tür yönünden adlaşır ve adlaşmış sıfat
oluştururlar.
Örnek :
Gelmeyen öğrenci var mı?
Gelmeyen var mı?
Adlaşmış Sıfat
41. Oturanın yürüyene borcu vardır.
Atı alan Üsküdar’ı geçti.
Tahtaya çıkanlar, yerlerine oturdu.
Yeni binenler ayakta kalmıştı.
42. Eylemden-sıfat türeten bütün ekler,
sıfat-eylem eki değildir.
Örnek :
Yırt-ıcı kuş sön-ük fenerler
Yor-gun insan kes-ik el
Yan-ık ekmek kır-ık masa
Yırt-ık kumaş yık-ık ev
43. Sıfat görevinde kullanılmayan sıfat-fiiller
de vardır. Bunlar yine sıfat-fiildir.
Aslında bu soruyu soracağınızı hiç
ummuyordum.
Şairin Kadıköy’de yaşadığını duydum.
Seni arayan babanmış.
44. 3.ZARF-FİİL (BAĞ-FİİL-ULAÇ)
Birleşik cümlelerde, iki cümleyi birbirine
bağlayan fiillere getirilen bazı eklerle
türeyen genellikle durum ve zaman zarfı
görevinde kullanılan sözlerdir.
Zarf-fiil ekleri şunlardır:
a) Durum ekleri: -erek-arak, -a-e, -ken
-meksizin,-diği halde.
45. Ör: Giderek artıyor yanlızlığımız.
Ara vermeksizin okuyor.
Gülerek konuşmayınız.
Ahmet gülerek geldi.
Eve koşa koşa gitmiş.
Kaya, çalıştığı halde kazanamadı.
46. c) Zaman ekleri: Zaman bildirirler.
-ınca,-r…mez,-inceye kadar,-eli,- eli beri,-
dıkça,-eceği zaman,-dikten sonra…
Eve gelince herkes sevinirdi.
Babasını görür görmez seslendi.
Sınavı kazanıncaya kadar çalıştı.
47. b) Bağlama ekleri: iki cümleyi bağlarlar.
Ekler: -ıp, -erek.
Ör: Onu örnek alıp çalışıyorum.
Oturup da konuşamadık seninle.
Arkadaşlarına atıp tutarak bir şey
kazanamazsın.
Çalışıp kazandı.
48. Annem gideli beri uyuyamıyorum.
Çocuğu gördükçe üzülüyor.
Geleceği zaman haber ver.
Gelir gelmez bizi ara.
Onu görür görmez tanıdım.
Sen geleli neşesi arttı.
49. Yağmur yağalı dışarı çıkmadı.
Sıkıntılarını söyledikçe rahatlıyordu.
Yazıyı okur okumaz sinirlendi.
Gülünce gözlerinin içi gülüyor.
Sen gidince bak neler oldu.
Köye elektrik geleli yıllar oldu.
53. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanın yanına
(D), yanlış olanın yanına (Y) işareti
koyunuz.
( ) 1. Fiilimsi ekleri fiil kök veya
gövdelerine gelir.
( ) 2. Fiilimsiler yardımıyla çok
uzun cümleler kurabiliriz.
( ) 3. Fiilimsiler her zaman
cümlenin ortasında bulunur.
54. ( ) 4. Fiilimsi eki almış bazı
kelimeler isim görevinde
kullanılır.
( ) 5. Fiilimsiler cümle içinde
isim, sıfat ve zarf görevlerinde
kullanılır.
.
55. ( ) 6. Fiilimsi olan cümlelerde
genellikle birden fazla yargı
bulunmaktadır.
( ) 7. Zarf fiiller, cümleye
zaman ve durum anlamı katar.
56. Aşağıdaki cümlelerde fiilimsilerin altını çizip
hangi tür fiilimsi olduklarını yazınız.
Bazı yazarlar, masalarının başına oturup
gerçek dünyayı hatırlamaktan başka bir
yapmazlar.
61. Ancak hepimiz bir kitabın
ilk sayfasını açar açmaz
oradaki kahramanların
gerçek olduğuna inanmaya
başlarız.
62. Sonra da içine girdiğimiz bu masal
dünyasında doya doya gezeriz.
Çok iyi hatırlıyorum, bir zamanlar
gazetede şöyle bir söz okumuştum:
“Hiçbir şey hayat kadar ilgi çekici olamaz;
kitaplar hariç…”
63.
64. A a ıdaki cümleleri fiilimsi ekleriniş ğ
kullanarak dolaylı anlatım cümlesine
dönü türünüz.ş
Örnek: Ayşe, annesine “Benim ödevlerime
yardım eder misin?” dedi.
Ayşe, annesinden ödevlerine yardım
etmesini istedi.
65. Öğretmen, öğrencilere “Biraz sonra
sizlere ilginç bir olay anlatacağım.”
dedi.
……………………………………………
…………
………………………….
………………………….
66. Ünlü bir tiyatrocumuz “Hayat
bir sahnedir.” der.
………………………………………………………….
………………………………………………………….
67. Arkadaşıma “Sınavın ne zaman
olacağı hakkında hiçbir bilgim
yok.” dedim.
…………………………………………………………
…
……………………………………..……………………
68.
69. Altı çizili kelimenin görevini
söyleyiniz…
Bu bölgede güzelliğiyle ünlenen birçok
çağlayan bulunmaktadır.
Ekmek alması için babasının verdiği
parayı düşürmüş.
70. Birçok yazar bu şehrin güzelliklerini
kitaplarına konu etmiş.
Tarlalarına buğday ekmek isteyen
çitçiler yağmurun yağmasını bekliyor.
71. Senin bu konudaki görüşlerine
kesinlikle katılmıyorum.
Uzmanlar, avlanmak için denize çıkan
balıkçıları görüş mesafesi konusunda
uyardı.
72. Besinleri dondurma onları uzun süre
saklamak amacıyla kullanılan yaygın
bir yöntemdir.
İş makinelerinin yaygınlaşması
kazma,
kürek gibi el aletlerinin pabucunu
dama attı.
73. Ateş yakmak isteyen gençlerden
birisi çakmak istemek için yanımıza
geldi.
Baharın ilk günlerinde çokça yenilen
dondurmanın sağlık için bazı
sakıncaları olabilir.
74.
75. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeleri
ve aldıkları ekleri inceleyiniz. Eklerin
adlarını yazınız.
Ör: O, dergilerde yazdığı çocuk
şiirleriyle tanınmış. (zaman eki)
Tanınmış bir yazarla karşılaştınız mı
hiç? (sıfat fiil eki)
76. Yarın öğleden sonra arkadaşım gelecek.
Yarın öğleden sonra gelecek arkadaşımı
uzun zamandır görmemiştim.
Arkadaşım, geleceğini söylemesine
rağmen gelmedi.
77. Okulumuzun düzenlediği bu önemli toplantıda,
öğrencilerin geleceği tartışılacakmış.
Tren istasyonunda beklerken tanıştığımız bu
adamı hepimiz tanıdık.
Bu koskoca şehirde tanıdık bir yüze
rastlayamamak benim için çok doğaldı.
Çarpık yapılaşmayla bu güzelim yer, benim
tanıdığım kasaba olmaktan çıkmıştı
78. O, her sabah denize doğru uzanan
geniş bir yolda, yavaş adımlarla
saatlerce koşar.
19 Mayıs törenleri için hazırlanan
öğrenciler, koşar adım yürüyorlardı.
79. Başarıya susamış bir insanın kazanma
azmi, hiçbir zaman tükenmez.
Zirveye giden yolda tükenmez bir azimle
çalışmak gerekir.
82. Aşağıdaki cümleleri yanlarındaki
zarf fiil eklerini kullanarak birleştiriniz.
Ör: Ben sınava hazırlanıyordum.
O sırada arkadaşlarım televizyon
seyrediyordu.(-ken)
Ben sınava hazırlanırken arkadaşlarım da
televizyon seyrediyordu.
83. Çevremiz her geçen gün daha da
kirleniyor. Bununla birlikte insanların
sağlığı da bozuluyor. (-dıkça)
…………………………………………………………………………
………………………………………………………………………….
.
93. Kitap okumayı severim. …………………………………
Buraya geleli huzurum kaçtı. ……………………….
Gelir gelmez uyudu. …………………………………..
Soru çözmek zevkli bir uğraş. …………………….
Atları öldüresiye kırbaçladı? …………………………
Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz. ……………..
94. Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu.
…………..
Görür gözüm görmez oldu. ……………………..
Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti. …….
Sınıfa gülerek girdi. …………………
Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor. ………
.
95. Kitap okurken sanki kendinden geçerdi. ………………
Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım. …………….
Çözülecek soruları da yanında getir. …………………
İçeri girer girmez konuşmaya başladı. ……………….
Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu. ……………….
96. Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor. ……………..
Çalışınca elbette başarılı olursun. ……………….
Gittikçe artıyor yalnızlığımız. ………………………
Eve gidip gelecekti. ……………………………..
Yetişmiş insan kıymetlidir. ………………………
97. Akan kanı durdurmalı önce. ………………………….
Kaçan mahkûmları yakalamışlar. ……………………
Uzun süre tartışılacak bir konu bulduk. ……….
İnsanlar yaşamak için çalışıyorlar. ……………….
Beni anlamak bu kadar zor mu? ………………….
Ondaki çalışma hırsına hayranım. …………………
98. Çalışmak hem de çok çalışmak. ……………………….
Bir bakışı ömre bedeldir. …………………………………
Ölüm hayatı tazelemektir. ……………………………….
Koşar adım eve gitti. …………………………………………
Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu. ……………..
Gelen adayların kaydını yapıyorlar. …………………….