1. YATIRIMCI ve P YASA
PS KOLOJ S
Dr. Yaşar ERD NÇ

2. DAVRANIŞSAL F NANS-
PS KOLOJ
Yatırımcı Psikolojisi
Beyin Nasıl Programlanmıştır?
Stres altında, bireysel Karar alma
mekanizması nasıl çalışır?
Piyasa Psikolojisi
Sürü hareketleri
Büyük yükselişler ve çöküşlerin dinamikleri
2

3. YATIRIMCI PS KOLOJ S
1. GÜN
Beynimizin Programı ve Zaaflarımız

4. ABUK B R STEK!
Şimdi lütfen katılımcıların yarısı dışarı
çıksın.
4

5. B R SORU
Bir bölgede ortaya çıkan virüs, insanları
öldürüyor. Bölge karantina altına alındı ve
600 kişi karantinada. Bilim adamları iki tür
ilaç geliştirdiler. Sizler karar verici olarak
lütfen hangi ilacın uygulanması gerektiği
yönünde oy kullanınız.
1. Eğer “A” ilacını uygularsanız 200 kişinin
kurtulması kesindir.
2. Eğer “B” ilacını uygularsanız yüzde 33
olasılıkla 600 kişi kurtulacak, ya da yüzde 66
olasılıkla 600 kişi ölecektir.
5

6. B R SORU
Bir bölgede ortaya çıkan virüs, insanları
öldürüyor. Bölge karantina altına alındı ve
600 kişi karantinada. Bilim adamları iki tür
ilaç geliştirdiler. Sizler karar verici olarak
lütfen hangi ilacın uygulanması gerektiği
yönünde oy kullanınız.
1. Eğer “A” ilacını uygularsanız 400 kişinin
ölmesi kesindir.
2. Eğer “B” ilacını uygularsanız yüzde 33
olasılıkla 600 kişi kurtulacak, ya da yüzde 66
olasılıkla 600 kişi ölecektir.
6

7. YATIRIMCI VALEZQUEZ’in TABLOSUNA ULAŞMAK
STER AMA TABLO G TT KÇE P CASSO’NUN
TABLOSU OLMAYA BAŞLAR. NEDEN?
Beynimiz nasıl programlanmıştır?
Beynimiz bilgiyi nasıl algılar?
Teorideki rasyonel davranış varsayımı ne
kadar geçerli?
7

8. AH BU BEY N!
Charles Roxburgh
Temel sebep ne olursa olsun, beyin rasyonel
karar vermek konusunda yanıltıcı bir rehber
olabilir.
Teorideki rasyonel davranış varsayımı,
davranışsal finans bilim insanlarının
bulgularıyla örtüşmemektedir.
Eğer yatırımcı rasyonel değilse, etkin Pazar
hipotezinden bahsedemeyiz
8

9. Psikolojik Önyargılar
Kahneman ve Twersky; 2002 Nobel Ödülü
sahipleri
Geleneksel ekonomi teorisi her bireyin
değişmeyen, doğru tanımlanmış tercihlere
sahip olduğunu ve rasyonel olarak bu tercihleri
maksimize edeceğini varsaymaktadır.
Davranışsal yaklaşım ise; karar vericilerin
irrasyonel davrandığına ve tercihlerinin yön
değiştirmesine ilişkin sayısız bulgular ortaya
koymuştur. Bunun sebebi PS KOLOJ K
ÖNYARGILAR’dır.
9

10. Psikolojik Önyargılar
Psikolojik Önyargıların sebepleri;
Bilginin depolanması
Bilginin işlenmesi şeklinden kaynaklanan algı
hataları
Karar probleminin formülasyonu sürecindeki
hatalar
PS KOLOJ K ÖNYARGILAR iki ana Başlıkta
toplanıyor;
Hevristikler ve Bilişsel Önyargılar
Duygusal Faktörler
10

11. Hevristikler ve Bilişsel Önyargılar
Hevristik: problem çözmede çeşitli
problemlere uygulanabilen, ama doğru
çözümü her zaman sağlamayan strateji ya da
kestirme yollardır. (Atkinson vd..1996:714)
Yapılan bilimsel araştırmalar, bilgiyi analiz
etme konusunda beynin tembel olduğunu ve
hevristik ve başparmak kuralı (rule of thumb)
adı verilen kısa ve kestirme çözümler
ürettiğini göstermektedir.
11

12. Hangi durumlar, hevristik kullanımına
(kestirme çözüm üretimine) neden olur?
1. Aşırı bilgi ile yüklendiğinizde ortaya çıkar;
2. Bir sorunun çözümüne ilişkin olarak yeterli
zamanımız olmadığı zaman ortaya çıkabilir.
3. Şansa bağlı ve bizim için önemli olmayan
olaylar üzerinde çok fazla düşünmek
istenmemektedir.
4. Karar verirken, yeterli sayıda bilgiye
ulaşamadığımızda ortaya çıkmaktadır.
şte tüm bu sebepler sistematik hataların
ardı ardına yapılmasına neden olmaktadır.
12

13. Kestirme çözüm üretmenin biçimleri
Hazır bilgiye sahip olma: En son yaşanan
olaylar veya basın yayın organlarında
üzerinde çok durulan gelişmeler genellikle
önyargılara sebep olurlar.
Örnek: Taksim meydanında bir kişinin
vurulması sonrasında, insanlar, o meydan-
daki kutlamalara gitmeme kararı alır. Fakat
arabasına binip şehir trafiğine çıkabilir.
Halbuki arabasıyla şehir içinde trafik kazası
sonucu ölmesi olasılığı daha yüksektir.
13

14. B R TEST
Aşağıdaki sorulara yüzde 90 emin olduğunuz aralıkları belirterek
cevap veriniz. Eğer sorunun cevabının yüzde 90 olasılıkla bu
aralıkta olduğunu düşünüyorsanız, 10 soru sonunda 9 soruyu
doğru cevaplamış olmanız gerekiyor.
Sorular Alt Sınır Üst Sınır
1-Martin Lutfer King hangi yaşta öldü?
2. Nil Nehrinin uzunluğu kaç kilometredir?
3. OPEC'e üye kaç ülke vardır?
4. Eski incil'de kaç adet bölüm (kitap) bulunur
5. Ayın çapı kaç Kilometredir?
6. Boş bir Boeing 747 uçağın ağırlığı kaç kilogramdır
7. Amadeus Mozart hangi yılda doğdu?
8. Bir filin gebelik süresi kaç gündür?
9. Londora'dan Tokyo, kuş uçuşu kaç Kilometredir?
10. Okyanuslarda bilinen en derin yer kaç metredir?
14

15. B R TEKL F
Soruları cevapladınız. Şimdi cevaplarınızı
tekrar kontrol ediniz. Eğer kontrolden
sonra cevaplarınızın yüzde 90’ının doğru
olduğunu düşünüyorsanız ve gerçekten
de doğru bilmişseniz bir cep telefonu
kazanabilirsiniz. Eğer 10 soruda 9
doğrunuz yoksa 5 YTL kaybedeceksiniz.
15

16. SONUÇLAR
Sorular CEVAPLAR
1-Martin Lutfer King hangi yaşta öldü? 39
2. Nil Nehrinin uzunluğu kaç kilometredir? 6737
3. OPEC'e üye kaç ülke vardır? 13
4. Eski incil'de kaç adet bölüm (kitap) bulunur 39
5. Ayın çapı kaç Kilometredir? 3475.5
6. Boş bir Boeing 747 uçağın ağırlığı kaç kilogramdır 176904
7. Amadeus Mozart hangi yılda doğdu? 1756
8. Bir filin gebelik süresi kaç gündür? 645
9. Londora'dan Tokyo, kuş uçuşu kaç Kilometredir? 9588.3
10. Okyanuslarda bilinen en derin yer kaç metredir? 11033.5
16

17. 1. Beynin ilk zaafı : Aşırı Güven ve Aşırı
iyimserlik
Beyin kendimize aşırı güven duymaya göre
programlanmıştır. nsanlar değer yargılarına veya
tahminlerine aşırı güven duyarlar.
Miktar ve seviye konusunda yüzde 98 olasılıklı bir
güven aralığı belirlemeleri istendiğinde, genel olarak
yüzde 60 olasılıkla doğru çıkmaktadırlar (Albert and
Raiffa 1982).
nsanlar olasılık tahmini yaparken çok
yeteneksizdirler. Yüzde 100 emin oldukları bir olayın
olması olasılığı sadece yüzde 80 olarak ortaya
çıkarken, “olması imkansız” dedikleri bir olayın yüzde
20 olasılıkla ortaya çıktığı görülmüştür (Fischhoff, Slovic
ve Lichtenstein, 1977).
17

18. 2. Optimizm ve Dileklerdeki yimserlik
Birçok kişi kendi yetenekleri ve yapabilecekleri
konusunda haddinden fazla iyimserdirler.
Yapılan testlerde, deneklerin yüzde 90’ı örneğin
araba kullanmak, başkalarını anlamak ve
arkadaşlıklar kurmak konusunda ortalamanın
üzerinde yetenekli olduğunu söylemişlerdir.
(Weinstein, 1980).
nsanlar sistematik bir planlama iyimserliğine
sahiptirler. Örneğin bir ödev ya da araştırmayı
zamanından önce bitireceklerini düşünürler fakat her
defasında planlananın üzerinde zaman harcarlar
(Buehler, Griffin and Ross, 1994).
18

19. Bir Soru Daha…
“Linda 31 yaşında, bekar, dışa açık ve çok zeki bir
insandır. Felsefe alanında üniversite eğitimi
görmüştür. Sosyal adalet ve ayrımcılık konusuna
büyük ilgi duymaktadır, geçen ay organize edilen
anti-nükleer yürüyüşüne katılmıştır.”
Aşağıdaki ifadelerden hangisinin olasılığı daha
yüksektir?
A. Linda bir bankada kasiyerdir.
B. Linda bir bankada kasiyer ve aynı zamanda
feminist hareketin destekçilerindendir.
19

20. 3. Temsil Sapması
Sınıfın verdiği sonuçlara göre B şıkkındaki
durumun olasılığının daha yüksek olduğu
görülmektedir.
Bu imkansız bir durumdur. Neden?
(Kahneman ve Twersky, 1974)
20

21. 3. Temsil Sapması (Represantativeness)
nsanlar bir olaya ilişkin örnek büyüklüğünü
dikkate almama eğilimi içindedirler.
Bir analist üç defa arka arkaya
kazandırmışsa, insanlar O’nun çok yetenekli
olduğunu düşünürler. Çünkü yeteneksiz
analistlerin dört defa arka arkaya
kazandırmaları olasılığı olmadığına dair
inançları vardır. Halbuki bu konuda
istatistiksel bir çalışma görmemişlerdir. Yani
küçük bir örnek gurubundan elde ettikleri
sonucu genelleştirirler.
21

22. 3. Temsil Sapması (Represantativeness)
Yatırımcılar son verdiğiniz iki öneriyi baz
alarak sizin hakkınızda “inanç” oluştura-
caklardır.
Hiçbir yatırımcı sizin son üç yılda verdiğiniz
önerilerin performansına bakmayı akıl
etmeyecektir.
“Hot hand” olarak literatüre giren olay bunu
en iyi şekilde açıklar. Bu durum “küçük sayılar
yasası” olarak da literatüre girmiştir. (Gilovic,
Vallone and Twersky, 1985) ve (Rabin, 2002)
22

23. 4. Akli muhasebeleştirme (Mental Counting)
Bu ismi davranışsal Finansa Richard Thaler
kazandırdı.
nsanlar parayı nereden geldiği, nerede muhafaza
edildiği ve nasıl harcandığına bakarak kategorize etme
eğilimi içindedirler.
Örneğin kumarcılar, kumardan kazandıkları parayı
kaybettiklerinde, hiçbir kayıpları olmadığını düşünürler.
şletmeler kurulurken su gibi para harcarken, iş
başladıktan sonra cimrileşirler
Aslında hangi kategoriye konulursa konulsun 1 Dolar
her kategoride 1 dolardır ve alım gücü aynıdır.
23

24. 5. Statüko Sapması (The Status quo bias)
Klasik bir deneyde 2 öğrenci grubuna, miras
kalmış yüksek bir meblağı nasıl bir yatırımda
kullanacakları soruldu. Birinci gruba 5 milyon
dolarlık düşük riskli bono mirası kaldığı
belirtilirken, ikinci gruba yüksek risk içeren 5
milyon dolarlık hisse miras kaldığı söylendi.
Her iki grup da risk faktörünü gözetmeden
genel olarak mirası aynı yatırım araçlarında
değerlendirmeyi yeğlediler.
24

25. 5. Statüko Sapması (The Status quo bias)
Sahiplenme Sapması: nsanlar sahip
oldukları varlıklara daha fazla değer
biçmekteler (değerli görmektedirler).
Richard Thaler, Cornell Universitesi öğencile-
rinin bir kısmına üzerinde üniversitenin amb-
lemi ve ismi olan kupa dağıttı ve bunu en az
kaç dolara satacaklarını sordu. Ortalama fiyat
5.25 dolardı. Kupa dağıtılmamış öğrencilere
bu kupaya kaç dolar ödeyecekleri sordu-
ğunda ortalama cevap 2.75 dolardı.
25

26. 5. Statüko Sapması (The Status quo bias)
Bu sapma, işletme ve hisse sahiplerinin
ellerindeki varlıkları satma konusunda
gönülsüz kalmalarına sebep olmaktadır.
Bu fenomen diğer taraftan portföy yapısında,
değişen şartlara karşı köklü değişiklik
yapabilme yeteneğini zayıflatmaktadır.
Hisselere aşık olan yatırımcılar ciddi statüko
sapması içindedirler.
26

27. Bir soru…
Cep telefonu numaranızın son iki rakamını
kağıda yazınız.
Sizce Ardahan’a bağlı kaç köy vardır?
27

28. Cevap
Ardahan’a bağlı 283 köy vardır?
28

29. 6) Çıpalama (Anchoring)
nsanlara bir sayıdan bahsedin. Daha sonra bu sayı
ile hiç ilgisi olmayan bir soru sorun. Genel eğilim
sorunun cevabı ile sayı arasında ilişki kurulmasıdır.
Bir deneyde insanlara telefon numaralarının son üç
rakamını yazmaları istendi. Daha sonra da Cengiz
Han’ın ölüm yılının tahmin edilmesi istendi. Defalarca
yapılan bu testte telefon numaraları ölüm yılı
arasında yüksek korelasyon tespit edildi.
Aslında Cengiz han 1162-1227 yılları arasında
yaşamış olmasına rağmen, ölüm yılı olarak üç
rakamlı 1000 yılından önceki rakamlar verildi.
29

30. 6) Çıpalama (Anchoring)
Çıpalama, fiyat starejistleri açısından önemli bir güç
olabilir. Bir varlığın satışı öncesinde bir fiyattan
bahsedildiğinde genellikle pazarlık bu fiyat etrafında
yoğunlaşmaktadır.
Fakat geçmiş rakamlara dönük çıpalama çok zarar
verici olabilmektedir.
Örneğin hisse senedine uzun vadeli yatırım
yapıldığında kazanılır sözü, eğer geçmiş 3-4 yıllık
getirilere bakılarak yapılıyorsa, öyle bir döneme
girilebilir ki, gelecek 3-4 yılda hiçbir getiri elde
edilmeyebilir. Aynen 2000 yılı ile 2005 yılları arasında
borsanın dolar bazında hala zararda olması gibi.
30

31. 6) Çıpalama (Anchoring)
Çıpalama etkisi yatırımcı davranışlarında
sıkça görülmektedir. Herhangi bir uzmanın bir
hisse veya yatırım enstrümanı için bahsettiği
fiyat seviyesi varsa, yatırımcı bu seviyeye
odaklanmakta ve tabiri yerindeyse kilitlen-
mektedir. Yeni şartlar ne getirirse getirsin, o
varlığın bahsedilen seviyeye ulaşacağı yanıl-
gısı ve beklentisi içinde olmaktadırlar.
31

32. 6) Çıpalama (Anchoring)
Çıpalamanın bir diğer etkisi de hedef ve
beklenti rakamlarıdır. Piyasalarda en güçlü
hareketler bu rakamlardan önemli sapmalar
olduğunda gerçekleşir.
32

33. 7. Batık Maliyet Etkisi (The Sunk-cost
effect)
Büyük yatırımlara girmiş ve yatırımın belirli bir
döneminde yatırımın verimliliğin çok düşük
olacağını anlamış olmasına rağmen, firma-
ların yatırıma devam etme isteğidir.
Avrupada birçok bankanın büyük yatırım
şirketleri kurmak için çok büyük harcamalar
yapmaları sonrasında goldman Sachs, Merill
Lynch gibi devlerle rekabet edememeleri ve
bütün bir yatırımı zarar yazmaları en güzel
örnektir. Diğerleri hala bu tuzaktan kurtulmak
için çabalamaktadırlar.
33

34. 8. Hazzın yanlış tahmin Edilmesi (mis-
estimating future hedonic states)
nsanlar belirli bir olumlu ya da olumsuz gelişme
öncesinde, bu gelişmenin kendilerinde yaratacağı
haz veya stresi yanlış tahmin etmektedirler.
Bir yatırımcıya, 5 YTL’ye mal olmuş bir hisse
senedinin 4,5 YTL seviyesine kadar düşebileceğini
söylediğinizde, orta ve uzun vadeli düşünmek
gerektiğini ve o fiyata düşse de satış yapmayacağını
söyler. Fakat fiyat o seviyeye gerilediğinde yaşadığı
stres daha önce tahmin ettiğinden çok daha yüksek
olur. Sürü psikolojisine kapıldığında o seviyede satış
yaparak rahatlar.
34

35. 9. Yanlış Görüşbirliği (false consensus)
nsanlar kendi görüşlerinin başkaları tarafından
paylaşıldığı veya desteklendiği konusunda iyimser
sapma içindedirler. Karşı görüş tam aksi yönde olsa
da kendi görüşünü destekleyebilecek cümle veya
kelimeleri cımbızla seçerler.
Hisse almış ve borsanın yükselmesi beklentisi
içindeki bir yatırımcının, borsanın düşeceğini
söyleyen bir uzmana duyduğu tepki veya uzmanı
suçlaması bu nedenden dolayıdır. Uzman O’nu
kandırmak ve elindeki hisseyi almak istemektedir.
35

36. Yatırımcılar Üzerinde
Yapılmış Deneyler ve
Sonuçları
Sistematik Hatalar

37. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
Etkin Pazar hipotezi rasyonel davranış üzerine
kurulmuştur.
Yapılan bilimsel çalışmalar bireylerin irrasyonel
davrandıklarını net biçimde ortaya koymaktadır.
rrasyonel davranışın temelinde “duygular” vardır.
Son çalışmalar karar vermedeki rasyonellik ve
duygular arasında önemli bağlantılar ortaya
çıkarmıştır. (Groosberg and Gutowski, 1987;
Damasio, 1994; Lo, 1999; Loewenstein,2000;).
37

38. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
80 gönüllü katılımcı, beş haftalık on-line bir eğitim
programına tabi tutuldu.
Eğitimi Linda Bradford Raschke verdi. Linda çok iyi
bilinen profesyonel Amerikalı bir future traderı’dır.
Katılımcılar eğitim öncesinde, eğitim sırasında ve
eğitim sonrasında psikolojik durumlarını yansıtan
anket formlarını doldurdular.
Her katılımcının gün içinde trade yapmasına izin
verildi ve her günün sonunda duygusal durumlarını
ve perfomanslarını ölçmeyi amaçlayan sorular
soruldu.
38

39. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
Çalışma 7 Temmuz 2002’de başladı ve 9 Ağustos 2002’de bitti.
Toplam 25 gün trade yapıldı.
Dersler on-line ve chat şeklinde oldu. Her yatırımcının, eğiticiler
tarafından verilen hisseler üzerinde hipotetik trade yapması
istendi ve kendi özel tradelerini de yapabildiler.
Katılımcılar Amerika’nın çok çeşitli yerlerindendi. Beş haftalık
eğitim başlamadan önce önemli üç anketi cevapladılar.
Her sabah piyasa açılmadan önce, piyasa açıkken ve piyasa
kapandıktan sonra soruları online olarak cevapladılar.
(http://www.riskpsychology.net)
Eğitim bittikten sonra üç ayrı anket grubundaki soruları
cevapladılar.
39

40. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
SONUÇLAR:
Eğitim süresi içinde S&P500 indeksi
1006’dan 797’ye yüzde 20 düşüş yaptı.
Eğitime katılan 80 kişiden sadece 33 tanesi 5
haftayı tamamlayabildi ve diğerleri trade
yapmaktan vazgeçerek ayrıldılar.
40

41. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
Aşırı duygusal tepki vermek ve trading
performansı arasında çok sıkı negatif bir ilişki
ortaya çıktı.
Duygusal tepkilerin azaltılması trade
performansını artırıcı etki yapacaktır.
41

42. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
Bu çalışmalar nöro-bilimsel çalışmalarının
söylediklerini destekler niteliktedir. Korku ve
hırs gibi otomatik duygusal tepkiler, beynin
amygdala bölümünden kaynaklanmakta ve
prefrontal cortex’den gelen daha kontrollü
tepkilerin önüne geçmektedir.
42

43. Lo, Repin Steenbarger- Finansal Piyasalarda korku
ve Hırs : Günlük alıp satanların klinik deney
sonuçları
Bu çalışmanın sonrasında yazarlar,
Gilbert’in 2004’de yayınlanan tavsiyelerini
yatırımcılara tavsiye etmektedirler.
çe dönük olun.
Duygularınızı istikrarlı ve kararlı hale getirin.
Yeni tecrübelere açık olun.
Herşeyin sizin kontrolünüzde olduğunu
düşünmekten vazgeçin.
Patronunuzdan yardım beklemeyin.
43

44. Yatırıma Dair
Unutmayın;
“Ucuz hisseler yalnızca serin kanlı, analitik
düşünceli ve yaşlı olanları heyecanlandırır.”
44

45. Korkular, Hırs ve Panik
Temel Motivasyon

46. KORKULAR ve D J TAL B LG
çgüdüsel temel iki korku : Düşme ve Gürültü
korkuları
Bu korkuları yenmek mümkün değildir.
Finansal karar vericiler, bu korkular
yüzünden bilgiyi dijital olarak alırlar ve
uygulamaya koyduklarında, kararlarının
yanlış olması olasılığı yükselir. Halbuki
çözüm; gelen bilgiyi analog hale çevirmektir.
46

47. B R KOPUŞ H KAYES
Daha da
Yine Yükseldi
Çok
Yükseldi
Yükseldi
Borsa
BORSANIN
Yükseldi
HAREKETLER
Çok
Düştü Düştü
Çok
Mutlu oldu
Mutlu oldu Çok YATIRIMCININ
Streslendi DUYGULARI
ve sattı
Üzüldü
Daha da streslendi
Alım yapmazsa rahatlayamaz, herkes kazanırken ve
Alım Yaptı Halbuki aynı seviyede
47
coşku içindeyken tek aptal kendisidir. (Gürültü
Daha önce mutluydu korkusunun tezahürü)

48. KOPUŞ SONRASI…
Artık yatırımcı borsadaki yükselişe kayıtsız
kalmaz ve alım yapar….
Fakat aldığı yer tepe noktalarına yakın
seviyelerdir.
Bir defa tepede alınca gerisi gelir…
Artık diplerde satıp, tepelerde almayı ustaca
becerir.
ÇÜNKÜ, artık bilinçaltı kaybetmeyi öğren-
miştir.
48

49. KAYBETMEY ÖĞRENMEK…
Farkında olmadan kaybetmeyi öğrenen kişi,
artık kayıplarının tümünü çıkartabileceği o
mucizevi hareketi arar.
Fakat o mucizevi kurtarıcı hareket geliyor gibi
olsa bile, gelmeyeceğini anlaması en az 6-7
yılını alır.
Artık işi öğrenme zamanı gelmiştir.
lk adım, beynin zaaflarının ve açıklarının
yönlendirdiği farkında olmadığımız aklımıza
(bilinçaltına) doğru mesajları göndermektir.
49

50. Yatırımcı Gözüyle Borsa
Borsa hangi
hayvana Sebebi
benziyor
Leopar Ehlileştirilemez
Besleyip duruyorsunuz ama o hep aynı büyüklükte hatta bazen hastalanıp daha da
Evcil Aslan zayıflıyor. Evcil bir aslan olduğu için de hiç bir işe yaramıyor...Gün gelirde çok
kıymete(nesli tükenmeye başlarsa!) biner diye besleyip duruyoruz.
Kini bakimindan deve ile ozdeslestirirdim. Kimse her zaman kazanamiyor ve bir gun
Deve
mutlaka kazandigindan cok kaybediyor. Buna borsanin kini diyorum
Karınca Yavaş yavaş hissetirmeden yiyip bitiriyor.
Yunus balığına benzemekte, ne gariptir ki bu hayvan çok sevimli ve insanlarla dost
Yunus Balığı olabilen nadir hayvanlardandır. Gerçekte bir köpek balığını bile öldürebilecek güce ve
hırsa sahip sevimli ancak denizin diplerinde acımasız olabilir.
Tilki Sebep verilmemiş.
Biz acemilerin kuyruğundan tuttuğu bir YILAN. O bizi hep sokuyor.Yılanın başından
Yılan tutmak lazım. Ama bunun için de borsada işlem gören bir şirketin ortağı olmak ve en az 10
trilyon nakit sahibi olmanın gerekli olduğunu düşünüyorum.
Tilki Sebep verilmemiş
Yılan ve Kirpi Sebep verilmemiş
Eşek Çok inatçı
Üzerinde dururum zannediyorsunuz fakat o sizi üzerinden her defasında atmayı
Rodeo Atı
başarıyor.
Balık küçüğünü kaçırıp büyüğünü tutmaya kalkışınca dibe dalıyorsun ve boğulabilirsin. 50

51. BEYN N ZAAFLARINI
YENMEK
Doğru Sorularınıza Piyasa Doğru
Cevaplar Verir

52. Bilinçaltının Gücü?
“Zihninizin inandığı şey, zihninizdeki
düşüncedir. Bu kadar basit. Ne fazla ne
eksik”
Sonucu ortaya çıkaran güç, sizin inandığınız
şey değil, zihninizin ta kendisidir.
yi şeyler düşünün ki iyi şeylerle karşılaşın.
Kötü düşünürseniz, kötüyü bulursunuz. Gün
boyunca ne düşünürseniz onunla
karşılaşırsınız.
52

53. Bilinçaltının Gücü?
Zihinsel yaşamın yüzde doksanından fazlası
bilinçaltındadır. Günde 24 saat iş başındadır ve hiç
uyumaz.
Beyin ve omurilik sistemi, bilinçli zihnin organlarıdır.
Sempatik sinir sistemi (istem dışı sinir sistemi) ise
bilinçaltının organıdır.
Sempatik sinir sisteminin merkezi solar plexus olarak
bilinen midenin arkasındaki sinir düğümleridir.
Bilinçli zihninizde yer alan ve gerçek olarak kabul
edilen her düşünce beyniniz tarafından solar
plexus’a, yani bilinçaltı zihninizin beynine gönderilir
ve burada biçimlenir ve bir gerçeklik olarak
yaşadığınız dünyada karşınıza çıkar.
53

54. Bilinçaltının Gücü?
Psikolojik ve duygusal koşullar aracılığıyla korku,
yanlış inanç ve olumsuz modeller bilinçaltına
yerleştirildiğinde, bilinçaltının, kendisine verilen düz
komutları yerine getirmekten başka yapabileceği
hiçrbirşey yoktur.
Bilinçaltınızın kendine özgü bir yaşamı vardır ve bu
yaşam her zaman uyum, sağlık ve huzura doğru
yönelmiştir. Bu ilahi bir normdur ve bu norm sizin
araclığınızla her zaman bu ifadeleri yakalamaya
çalışır.
54

55. Bilinçaltının Gücü?
Başarısızlığa yol açan başlıca faktörler
güvensizlik ve aşırı gayret’tir.
Sakın ha irade gücü kullanarak bilinçaltınızı
bir düşüncenizi kabul etmeye zorlamayın.
Dileğinizin tersiyle karşı karşıya kalırsınız.
55

56. Beynin Zaafları Yenilebilir mi?
“EVET”!
“NASIL”
“DOĞRU SORUYU SORMALISINIZ”
“DOĞRU SORU NED R?”
Şimdi her katılımcı elinde bulunan hisse
senedine veya almayı düşündüğü hisseye
ilişkin olarak, bana hitaben bir soru yazsın.
56

57. Sorularınız!
“Sizden ricam Tofaş (özellikle lütfen !), Tat ve
Aselsanın mümkünse analizlerini yapmanız.”
“1500 ytl kadar Doğan Holding ve Anadolu
Cam hissem var. Bu hisseler ile ilgili analiz
yapmanız mümkün mü? Niyetim en az 1 yıl
tutmak ama nereye kadar?”
“ yi günler hocam elimde ihlas holding
hisseleri var sizce ne tür bir yol izlemeliyim?”
57

58. Yatırım çin Doğru Sorular
Yatırım vadem nedir?
Ne kadar getiri bekliyorum?
Bu vadede bu getiriyi sağlamak için hangi
stratejiyi izlemem gerekir?
58

59. Piyasa Psikolojisi
Piyasaların Tepeleri: Çılgınlıklar Tarihi
59

60. Biraz Tarih
“Geçmişi hatırlamayanlar onu tekrarlamaya mahkumdur”
George SANTAYA
“Gelişme değişime bağlı olmaktan çok, unutmamaya bağlıdır.
Geçmişi hatırlamayanlar, tekrar yaşamak zorunda kalırlar.”
George SANTAYA
“Yeni olan hiçbir şey yoktur, yalnızca tarih okumamışsınızdır.”
Larry SWEDROE
60

61. Ve bizden bir söz...
Alparslan sorar:
-hiç tarih okur musun?
Diyojen şaşırarak cevaplar:
-Hayır okumam; neden?
-Çünkü tarih okumayan ve tarihini bilmeyen bir milletin
sonu, senin sonun gibi olur.
61

62. Piyasaların Tarihi
Finans alanında tartışma götürmez tekrar döngüsü vardır.
Neredeyse her kuşakta bir kez piyasalar çıldırır. Bu
gerçekleştiğinde, çoğu yatırımcı ciddi zararlarla karşılaşır,
kimi de bütünüyle mahvolur.
Son birkaç yılı bir kuyunun dibinde geçirmediyseniz, böylesi bir
dönemin ortasında bulunduğunuzun kesinlikle farkında olmalısınız.
62

63. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
lk Teknoloji Balonu:
lk borsaların Paris, Amsterdam ve Londra’da başladığını
hatırlayın. ngiliz “borsası” Change Alley civarındaki bir dizi
kahveden oluşuyordu. 17. yüzyılın sonuna gelindiğinde bu
kahvehaneler dünyanın en aktif ve en ileri alım satım mekanları
haline geldi. lk teknoloji balonu da bu borsada oluştu
63

64. Change Alley
64

65. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
New England kaptanı William Phipps 1687’de ngiltere limanına bir
spanyol korsan gemisinden alınan 32 ton gümüş indirdi. Hem kendisi,
hem mürettebatı hem de destekçileri rüyalarında göremeyecekleri
kadar zengin oldular.
Bu durum, yatırımcıların zihinlerini meşgul etti ve çok geçmeden
çeşitli türlerden “dalış motorlarına” muhtelif patentler verilmesine yol
açtı. Bunu kısa zamanda çok daha çeşitli dalış şirketi hisse
senetlerinin ihracı ve alım satımı izledi.
Bu patentlerin neredeyse tümü değersizdi. Yalnızca kendi şirketlerinin
hisse senetlerine ilgi duyulmasını sağlamak için piyasaya
sunulmuşlardı. Dalış şirketinin yükseliş ve çöküşleri 1689 civarında
doruk noktasına ulaştı. Bu olayın ilk teknoloji balonu olduğu
söylenebilir.
65

66. Yatırım Balonu
Para kuramcısı Hyman Minsky, her türlü balonun oldukça
mantıklı bir açıklamasına yakınlaşmıştır. Bunun en az iki zorunlu ön
koşulu olduğunu varsaymaktadır.
*Birincisi; modern dönemde genellikle devrimci teknoloji ya
da finansal yöntemlerde önemli değişmeler anlamına gelen “yerini
alma” dır.
* kincisi; kolay kredinin bulunabilmesi, yani spekülasyon
için borç para alınabilmesidir.
66

67. Yatırım Balonu
Bu ikisine iki koşul daha eklenebilir.
Üçüncüsü; yatırımcıların en son çılgınlığı unutmuş olması gerekir. Bu
nedenle yaklaşık her kuşakta bir kez balonlar ortaya çıkmaktadır.
kincisi; beklenen getirileri ve risk primlerini hesaplama yeteneği
bulunan rasyonel yatırımcıların yerini, hisse satın almaları için yalnızca
makul bir hikayeye gereksinim duyanların alması.
Bu iki koşul tek bir kelimeyle özetlenebilir: COŞKU!!!. Yatırımcılar
fiyatların yükselmesinden başka bir gerekçe olmadığı halde, varlık
satın almaya başlarlar.
67

68. Yatırım Balonu
Özetleyecek olursak, balonun zorunlu koşulları şunlardır:
* Büyük bir teknolojik devrim ya da finansal pratiğin
değişmesi.
* Likidite, yani kolay kredi.
* Son balonun unutulması.
* Piyasanın deneyimsiz yatırımcılarca ele geçirilmesi.
68

69. Yatırım Balonu
Yatırımcılar yalnızca yükseldiği için hisse senetleri satın
almaya başladıklarında balonlar oluşur. Bu süreç bir şenlik ateşi
gibi kendi kendisini besler, tüm yakıt bitince tükenir, sonunda da
çöker. Minsky’nin işaret ettiği gibi yakıt genellikle nakit olarak borç
alınır ya da kredili alımlarla sağlanır.
69

70. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
South Sea Balonu:
South Sea Balonu tek bir balon değil, ikisi de 1720’de
başlayan iki balondu. Birincisi Fransa’da başladı ve hemen
ardından ngiltere’de ikincisi izledi.
70

71. Mississipi
17. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Fransa’nın bütçesinde derin bir
açık görünüyordu. Paris’teki finansal kaosa çok olağandışı bir
skoçyalı katıldı, adı John Low idi.
John Low, 1694’te bir düelloda adam öldürüp idamdan kaçtıktan
sonra, Amsterdam’da bankacılık sistemini incelemiş ve sonunda
Fransa’ya gelerek burada Mississippi Şirketi’ni kurmuştu.
Orleans Dükü’nün gözüne girdi ve Dük’ün şirkete 1719’da iki
etkileyici imtiyaz sağlamasını sağladı. Bunlar;
Kuzey Amerika’daki tüm Fransız bölgesinde ticaret tekeli ve şirket
hisseleri karşılığında Fransız Rant’larını (Fransız hükümetinin yıllık
ödemeli tahvilleri) satın alma hakkıydı.
71

72. Mississipi
Son konu kraliyet sarayı açısından özellikle cazipti, çünkü
yatırımcılar Mississippi Şirketi’nin hisseleri karşılığında devlet
tahvillerini iade edecek ve hükümetin büyük miktardaki savaş
borçlarını hafifletecekti. Buna karşın Mississippi Şirketi hisselerinin
fiyatı arttıkça para basacaktı.
72

73. Mississipi
Artık balonun oluşması için tüm bileşenler hazırdı: Finansal
sistemde önemli bir değişiklik, şirketin yeni banknotlarıyla yaratılan
likidite ve son spekülasyon üzerinden geçen otuz yıl.
1720’de Mississippi Şirketi’nin hisseleri yükseldi, şirket
yeni banknotlar basarak yeni hisseler satın aldı ve fiyatlar daha da
arttı.
73

74. South Sea Balonu
Borca batan yegane hükümet Fransa değildi. 1719’a gelindiğinde
ngiltere de spanya tahtı savaşı sırasında çok büyük borçlara girdi ve
sonunda Fransa’daki Mississippi Şirketi uygulamasına benzer bir
şekilde, South Sea şirketine devlet borçlarını devralması karşılığında,
spanyol mparatorluğu ile ticaret tekeli hakkı tanıdı bununla birlikte
yıllık bir ödeme yapılması da kararlaştırıldı.
74

75. South Sea Balonu
South Sea şirketi hisseleri de yükselme olanağı buldu.
1720’de Avrupa finansal sistemine akan likidite bunu yapmasına
izin verdi. Bir noktaya gelindiğinde, hisse fiyatları kendi başlarına
yükselmeye başladı 150 pound’dan ve 1720’de 1000 poundu buldu
ve daha sonra 150 dolara kadar düştü.
75

76. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
Ne Mississippi ne de South Sea Şirketi dış ticaret konusunda gerçek
bir beklentiye sahipti. Mississippi’nin hiçbir geliri bulunmazken
South Sea’nin hiç değilse devletten gelen bir gelir akışı vardı.
Çağdaş gözlemciler bu gelir akışını incelediklerinde South Sea
Şirketi’nin hisse başına 150 sterlinlik bir gerçek değere sahip
olabileceğini öngörüyorlar. Bu da ortadaki toz bulutu dağıldıktan
sonra fiyatın geldiği son nokta oldu.
76

77. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
Şimdi bir balonun oluşması için gereken dört koşul
üzerinde duralım.
Bunlardan birincisi olan Minsky’ın “değişim”i, bu vakada
kamu borçlarının beklenmedik bir biçimde özel bir sermaye ile yer
değiştirmesi olarak ortaya çıkmıştır. kinci koşul olan kolay kredi
olanakları, özellikle Mississippi Şirketi’nden gelen kağıt paranın
kendi kendisini sürekli kılmasıdır. Üçüncü koşul ise dalış şirketi
olayının üzerinden 30 yıl geçmesiyle gerçekleşmiştir. Son koşul ise,
piyasanın giderek artan biçimde varlık değerlemesi konusunda
bilgisiz ve profesyonel olmayan kişilerin egemenliği altına
girmesiyle gerçekleşmiştir
77

78. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
Balon: Fiyatların yükseldiği ve güvensizliğin rafa kaldırıldığı kısa bir
dönemdir ve kuşkulu kuruluşlara fazlasıyla düşük iskonto oranları
ve yüksek fiyatlarla yatırım yapmak isteyen çok sayıda yatırımcının
ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
78

79. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
Balonlar yatırım cennetlerinde hızla yol alır ve arkalarında ne akıl ne de
sosyal sınıf tanıyan bir finansal yıkım ile hayal kırıklığı bırakırlar. South
Sea olayında kazık yiyen muhtemelen en ünlü kişi, “uzay cisimlerinin
hareketlerini hesaplayabilirim, ama insanların deliliğini hayır” diyen Sir
Isaac Newton’dur.
79

80. Demiryolları Balonu
Demiryolları, karayolu ulaşımını bir anda ucuz, güvenli, hızlı ve
nispeten konforlu hale getirdi. Daha da önemlisi, buhar makinesi,
bütün çağların en önemli, romantik ve de sanatsal çekiciliği olan
teknolojik buluşuydu.
80

81. Demiryolları Balonu
lk buharlı yolculuk hattı 1825’te Darlington ile Stockton
arasında kuruldu. 1831’de ise Liverpool-Manchester hattı sağlıklı
kar payları ve yükselen hisse fiyatları üretmeye başladı. Bu coşku
beraberinde demir yollarında oluşan bir boğa piyasasını da getirdi.
Ardından 1837 çöküşünde fiyatlar büyük bir düşüş gösterdi.
81

82. Demiryolları Balonu
Ancak ngiltere’de daha önce hiç görülmeyen ikinci hisse cinneti,
Kraliçe Viktorya 1842’de ilk tren yolculuğunu yaptıktan sonra ortaya
çıktı. Kraliçenin tren yolculuğu yapması halkın tren yolculuğu
yapmaya ilgisini öylesine tetikledi ki, bunu modern teknoloji
tutkunları bile anlamakta güçlük çekebilirler. Tıpkı günümüzde
insanların “internet zamanı” demeleri gibi, 1840’larda da “tren
zamanı” geçerli deyim sayılıyordu.
82

83. Demiryolları Balonu
1844 yılının sonuna gelindiğinde, en büyük üç demiryolu şirketi %10
kar payı ödüyordu. 1845’in başında ise 16 yeni hat planlanmış, 50
yeni şirkete lisans verilmişti. Bu kuruluşlar çoğunlukla %10’luk bir
kar payı garantisi veriyor ve yönetim kurullarında genellikle el
altından aldıkları hisseler karşılığında hatırı sayılır paralar ödenen
milletvekili ve aristokratların oturmasıyla tanınıyorlardı.
83

84. Demiryolları Balonu
1845 yazının sonunda, mevcut hisselerin %500 artmasıyla en az 450
yeni şirket tescil edilmişti. Dünya ölçeğinde Bengal’den Guyana’ya
kadar yabancı demiryolu hatları yapılması tasarlanıyordu. Yalnızca
rlanda’da 100’den fazla yeni hat tasarlanmıştı. Balonun ileriki
döneminde, kelimenin tam anlamıyla “hiçbir yerden hiçbir yere”
hatlar planlandı. Yol üzerinde hiçbir kasaba yoktu.
Minsky’nin “değişim”i burada açığa çıkıyordu.
84

85. Demiryolları Balonu
Kredi aynı şekilde boldu: 1840’larda satın alma iştirak taahhüdü
biçimine dönüştü. Buna göre yatırımcı alım fiyatının küçük bir
bölümü ile “iştirak taahhüdü”nde bulunuyor ve inşaat sermayesi
gerektiğinde bedelin kalan kısmını ödemeye davet ediliyordu.
85

86. Demiryolları Balonu
Tüm balonlarda olduğu gibi, kredinin aniden daralması bu balonun
patlamasına neden oldu. nşa sürecinin başladığı 1845 yılında
yatırımcılar gerekli sermayeyi ödeme davetine icabet edebilmek için
mevcut hisselerini sattılar. Ekim 1845’e gelindiğinde herşey bitmişti.
Fiyaskoyu bildiren Times of London “balon” kelimesini popüler finans
sözlüğüne şöyle soktu:
“Dev bir servet balonu gözlerimizin önünde patladı.”
86

87. Piyasanın Tepeleri Çılgınlıklar Tarihi
Sonuç:
“Eski kuralların unutulacağı spekülatif piyasalar daima varolacaktır.
Sinyallerini fark etmeyi öğrenin: Teknolojik ya da finansal
“değişim”, aşırı kredi kullanımı, son balonun unutulması ve zor
matematikle uğraşmaktansa makul hikayelere inanmaya hazır bir
yeni yatırımcı akını.”
Bunlar olduğunda cüzdanınıza sahip çıkın ve John
Templeton’un ünlü uyarısını hatırlayın:
Dilimizin en pahalı dört sözcüğü,
“Bu kez farklı olacak”
87

88. Yatırıma Dair
Unutmayın;
“Ucuz hisseler yalnızca serin kanlı, analitik
düşünceli ve yaşlı olanları heyecanlandırır.”
88

89. Panikle Nasıl Başa Çıkılır?
Profesyonelleri amatörlerden ayıran iki şey vardır:
Birincisi, acımasız ayı piyasalarının yaşamın bir gerçeği olduğunu
ve bunların etkilerinden kaçmanın imkansızlığını bilmektir.
kincisi, işler zorlaştığında profesyonel plana bağlı kalır, amatör ise
yolunu kaybeder.
89

90. KAYNAKÇA
90

91. KAYNAKÇA
91