2. A vida agraria non só modifica o espazo e o seu aspecto, senón
que tamén busca solucións ás necesidades específicas: espazos,
medios, estruturas e construcións, para poder desenvolvela;
vedacións e peches para as parcelas; construcións para a auga,
para os apeiros e produtos, para o gando…

3. CONSTRUCIÓNS PARA DELIMITAR AS PROPIEDADES OU
LIMITAR O PASO DO GANDO E AS PERSOAS.
A TERRA
Marcos: pedras chantadas nas
extremas que delimitan as
propiedades por medio dunha liña
imaxinaria trazada entre elas.
Regos ou foxos: excavacións pola
linde ou aproveitando desniveis, que
ademáis servían para drenar o terreo.
Podíanse reforzar con terra ou valados
(cómaros, turrións...).

4. Sebes: delimitacións feitas con material vexetal
vivo: silvas, ramallos, plantacións...

5. Valados: construcións de madeira ou pedra de moi diferente estrutura e
calidade segundo a zona. Podemos atopar valados de cachotes, de pedras
chantadas, de pastas ou perpiaños...
Na actualidade utilízanse arame e formigón.

9. Nos pasos e entradas póñense ramallos, portelos, atrancos,
cancelas, portalóns...

11. Moitos camiños que conectaban lugares ou que ían ás terras, aos muíños ou
ao monte reforzábanse con pedras elevadas para pasar as persoas ou
enlousábanse.

12. Carreiro, vieiro, verea:
camiño estreito formado xeralmente
polo paso de persoas e animais.
Carreiro elevado para cruzar unha zona
lamacenta á vez que serve de separación
entre propiedades.
Congrostra, corga,
corredoira: camiño de carro
máis fondo que o terreo que o rodea.

14. CONSTRUCIÓNS PARA PROTEXER O SOLO
Os socalcos, muras ou paredóns son muros de pedra (cachotes)
que permiten crear solo cultivable e aproveitar ao máximo o terreo á vez que
o protexen da erosión da auga. Constrúense en terreos en pendente nas abas
soleadas, especialmente para o cultivo das vides. Para comunicar uns socalcos
con outros constrúense escaleiras ou rampas laterais. Son característicos das
zonas de cultivo da vide nos vales do Miño, Sil, Bibei, Xares...
Socalcos no val do Miño

15. Raíl na Ribeira Sacra

16. Socalcos no canón do Sil (Doade)

17. Emparrados: son construcións para o cultivo da vide. As tradicionais
están formadas por postes de pedra chantados no terreo sobre os que se
colocan elementos horizontais (vigas de madeira, varas, arames tendidos...).
Os emparrados tradicionais que cobren camiños está protexidos como
patrimonio etnográfico.
OS CULTIVOS

19. Construíndo un emparrado

20. Arxóns: estruturas lineais formadas por soportes verticais (de madeira,
pedra, formigón) e arames.

21. Invernadoiros: construcións formadas por unha estrutura, xeralmente
metálica, cuberta de material transparente ou traslúcido.

22. Pozos: excavacións no terreo para captar auga. Por dentro recóbrense de
pedra, ladrillos ou elementos prefabricados.
A AUGA

23. Pías: depósitos para recoller a auga de fontes, mananciais...

24. Atrancos: pequenas presas para conter e desviar cursos de auga.
Atranco nun río e canle de rego

25. Levadas, acuedutos: conducións para a auga (para regar, mover
mecanismos...)

26. A casa labrega tradicional, ademais de estar perfectamente
adaptada ao medio, forma un conxunto armónico cos elementos
que a rodean.
A CASA

28. Unha vez feita a colleita hai que almacenar os produtos,
transformalos ou comercializalos. En Galiza temos varias
construcións específicas destinadas ao almacenamento dos produtos
do campo: graneiros, hórreos, alpendres, palleiras, adegas... nas que
se conservan baixo unhas condicións determinadas de aireación,
temperatura e illamento da humidade.
CONSTRUCCIÓNS PARA GARDAR
APEIROS E PRODUTOS

29. Os corredores e as solainas das casas usánse para gardar e secar produtos.

31. Alpendres, alboios, pendellos, cubertos...: construcións total
ou parcialmente pechadas para protexer o carro, gardar aparellos e produtos
(leña, forraxe..) e realizar alguns traballos. Poden estar anexos á casa ou ser
independentes.

34. Palleiras, palleiros ou secadeiros : construcións destinadas a
almacenar a palla, a herba seca e, ás veces, a leña. Instálanse xeralmente
achegadas ás cortes do gando en lugares ben aireados e sen humidade.
Para garantir a circulación do aire as paredes están construídas con algún
sistema de aireación: táboas separadas entre sí, ocos...
Palleira. O Valadouro.

36. Hórreos (canastros, cabazos, paneiras, piornos,
celeiros...)
Construcións illadas do terreo, cun sistema de aireación nas paredes.
Utilízanse para gardar os produtos do campo, especialmente o millo. Para
garantir unha boa ventilación sitúanse nun lugar elevado e illado doutras
construcións e orientánse de xeito que estén protexidos da chuvia e reciban
os ventos secos.

37. Cada comarca de Galiza ten o su hórreo de características propias e
diferenciadas na forma da cámara (de base circular, cadrada ou rectangular),
polo tipo de manteriais empregados (pedra, madeira, ponlas, ladrillos,
cemento...) e polos elementos decorativos.
Piornedo (Os Ancares)
Canastro. Caldas de Reis.Cuño

38. O Courel

39. Nalgunhas zonas é habitual agrupar os hórreos en eiras ou campos comunais.
Campo de hórreos (A Merca)

40. Sequeiros
Construcións para secar as castañas. No interior están divididos a media altura
por unha tarima de madeira con ocos. Na parte baixa faise lume e enriba das
táboas bótanse as castañas. Xeralmente constrúense aproveitando un
desnivel no terreo.

41. Ouriceiras, corrizas ou curriceiras
Espazos de planta circular ou ovalada rodeados por un valado de
aproximadamente 1 m de altura cunha entrada. Úsanse para secar os ourizos
e evitar que os coman os animais.

42. Eiras
Superficies chans, xeralmente enlousadas, situadas ao pe da casa ou en
lugares aireados. Poden ser privadas ou comunais. É o lugar onde se fan
diversas faenas como secar produtos, a esfolla do millo, a malla dos cereais...
Os Ancares

43. Buño

44. O Courel

45. CONSTRUCIÓNS PARA A
TRANSFORMACIÓN DOS PRODUTOS
Muíño. Xares.

46. Muíños para os cereais
Son construcións onde se moe o gran para facer fariña.
Os muíños tradicionais están formados por un elemento que aproveita a
enerxía (da auga ou do vento) que fai mover un eixo cenectado a unha moa
que ao xirar desfai o gran.
Os muíños máis abundantes son os de río, construcións de pedra, maiormente
sinxelas e de pequeno tamaño, cubertas a unha soa auga. Tamén houbo
algúns muíños de marea e de vento espallados sobre todo pola costa.

47. Restos dun muíño de
vento. A Guarda.
Muíño de marea da
Seca. Cambados.

48. Muíños de aceite
Construcións a xeito de alboio pechado, que contiñan os elementos para facer
o aceite: pedra de moer e lagar.
Muíño de aceite en Bendilló (Quiroga), o único que segue a
funcionar dos moitos que houbo nos Vales do Sil.

49. Mazos ou batáns.
Construcións onde se mazaban os tecidos. A enerxía da auga movía a roda que
impulsaba os mazos.
Batán do Mosqutín (Vimianzo).

50. Fornos
Construcións para cocer o pan. Podían ser particulares ou comunais.
Os fornos particulares eran construcións anexas á casa ou formaban parte
dela e os comunais estaban dentro dunha construción independente na que
se facía o traballo e gardaban as ferramentes.
Forno comunal de Cea.

51. Feiras e mercados.
Construcións e recintos temporais ou permanentes destinados á realización de
transaccións comerciais.
A maioría eran pendellos coa parte frontal aberta e con mostradores ou
bancos para expoñer as mercadorías. Podían estar cubertos ou descubertos.
As actuais son grandes naves dotadas de todos os servizos: postos de venta,
recintos para os animais, oficinas, auga, almacéns...
Construcións medievais da feira de Agolada.

52. Ponte Olveira

53. O Páramo

54. As adegas son construcións destinadas á elaboración, almacenamento e
conservación do viño. Unha boa adega debe ser fresca e manter unhas
condicións ambientais constantes, por eso xeralmente son dependencias
pechadas con muros grosos e poucos vans, están soterradas, aproveitando
covas naturais ou artificiais, ou situadas debaixo da casa.
As modernas adegas industriais son grandes edificios que contan con todos os
avances tecnolóxicos para manter e controlar as mellores condicións para a
conservación do viño.

55. As adegas tradicionais facíanse aproveitando a planta baixa da casa ou illadas dela, con
muros grosos case cegos para manter constantes as condicións ambientais ou
aproveitando covas.
Ao pé das adegas había un pendello especial no que estaba o lagar para prensar as
uvas.

56. Cada vez son máis frecuentes as imaxes de construcións abandoadas no rural galego.

60. Montaxe e fotos: Adela Leiro, Lucía Leiro, Mon Daporta
Novembro 2014