Joanna Kornas, Obowiązek lojalności akcjonariusza w spółce akcyjnej, portal „Edukacji Prawniczej”, Beck, 2010, stron: 137

1. Uniwersytet Warszawski
Wydział Prawa i Administracji
Joanna Kornas
Obowiązek lojalności akcjonariusza w
spółce akcyjnej
Praca magisterska
na kierunku prawo
Praca wykonana pod kierunkiem
dr. hab. prof. UW Michała Romanowskiego
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Instytut Prawa Cywilnego
Warszawa, kwiecień 2010

2. 3
Streszczenie
Praca stawia tezę, że w prawie polskim obowiązuje norma-zasada lojalnego postępowania, z
której in concreto wynika obowiązek lojalności akcjonariusza. Istota problemu sprowadza się do
odpowiedniego zdefiniowana pojęć takich jak obowiązek czy spółka, uświadomienia sobie różnic
między przepisem a normą prawną oraz że prawo składa się z norm-zasad i norm-reguł. Praca
referuje i ocenia poglądy doktryny polskiej, dotyczące obowiązku lojalności akcjonariusza,
dokonuje także analizy prawnoporównawczej (Treupflicht w prawie niemieckim, fiduciary duties
w wybranych systemach common law). W konsekwencji stwierdza, że w polskim prawie
obowiązuje wspomniana zasada, wyrażająca powinność lojalności wobec innych akcjonariuszy,
a nie wobec spółki. Najpełniejszy wyraz znajduje ona w spółkach publicznych.
Słowa kluczowe
lojalność, akcjonariusz, spółka, akcyjna, publiczna, zasady prawa, normy zasady,
komparatystyka
Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus)
10300 Prawo cywilne
Tytuł pracy w języku angielskim
Shareholder’s duty of loyalty in Polish joint stock companies

3. 4
Spis treści
Wykaz skrótów ...................................................................................................................................... 7
Literatura............................................................................................................................................. 11
Wstęp.................................................................................................................................................... 20
Rozdział 1. „Obowiązek” lojalności – podstawowe pojęcia i problemy ............................................. 23
1.1. Uwagi ogólne......................................................................................................................... 23
1.2. Pojęcie lojalności.................................................................................................................... 23
1.3. Pojęcie obowiązku.................................................................................................................. 26
1.4. Pojęcia spółki, korporacji i spółki akcyjnej ............................................................................. 27
1.4.1. Pojęcie spółki ................................................................................................................. 27
1.4.2. Pojęcie korporacji ........................................................................................................... 29
1.4.3. Istota spółki akcyjnej; akcja, członkostwo....................................................................... 30
1.5. Aspekty prawnoporównawcze ................................................................................................ 36
1.5.1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 36
1.5.2. Prawo niemieckie............................................................................................................ 38
1.5.3. Common law................................................................................................................... 39
Rozdział 2. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza. Poglądy doktryny i orzecznictwa ..................... 43
2.1. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza w spółce akcyjnej........................................................ 43
2.1.1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 43
2.1.2. Argumenty przeciwko istnieniu „obowiązku” lojalności akcjonariusza............................ 43
2.1.3. Stanowisko pośrednie ..................................................................................................... 45
2.1.4. Argumenty za istnieniem „obowiązku” lojalności akcjonariusza...................................... 46
2.2. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza w spółce europejskiej (SE) – wzmianka....................... 52
2.3. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza w spółce komandytowo-akcyjnej (S.K.A.) – wzmianka53
2.4. Treupflicht der Aktionäre w niemieckiej Aktiengesellschaft (AG) ........................................... 54
2.4.1. Poglądy orzecznictwa i doktryny..................................................................................... 54
2.4.2. Wyroki w sprawach Linotype i Girmes............................................................................ 58
2.4.3. Podsumowanie zagadnienia „obowiązku” lojalności akcjonariusza w prawie niemieckim 60
2.5. Common law: shareholder fiduciary duties............................................................................. 61
2.5.1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 61
2.5.2. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza w orzecznictwie angielskim i amerykańskim ....... 62

4. 5
2.5.3. Zasadność i potrzeba stosowania koncepcji fiduciary duties – poglądy doktryny ............. 66
2.5.4. Podsumowanie zagadnienia „obowiązku” lojalności akcjonariusza w prawie angielskim i
amerykańskim................................................................................................................................ 73
Rozdział 3. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza spółki akcyjnej – istota problemu. Ocena
poglądów doktryny .............................................................................................................................. 75
3.1. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza spółki akcyjnej – istota problemu ................................ 75
3.1.1. Istota problemu............................................................................................................... 75
3.1.2. Pojęcia............................................................................................................................ 75
3.1.3. Przepis prawny a norma prawna...................................................................................... 76
3.1.4. Normy-reguły i normy-zasady. Zasady prawa ................................................................. 78
3.2. Ocena poglądów doktryny polskiej z uwzględnieniem kontekstu prawnoporównawczego....... 82
3.2.1. Ocena poglądów negujących istnienie „obowiązku” lojalności akcjonariusza.................. 82
3.2.2. Ocena poglądów stwierdzających istnienie „obowiązku” lojalności akcjonariusza........... 86
3.3. Podsumowanie ....................................................................................................................... 93
Rozdział 4. Zasada lojalnego postępowania akcjonariusza w spółce akcyjnej................................... 95
4.1. Uwagi ogólne......................................................................................................................... 95
4.2. Aksjologiczne uzasadnienie zasady lojalnego postępowania akcjonariusza ............................. 95
4.3. Przejawy zasady lojalnego postępowania akcjonariusza w przepisach Kodeksu spółek
handlowych ....................................................................................................................................... 99
4.3.1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 99
4.3.2. Przejawy zasady lojalnego postępowania akcjonariusza w przepisach KSH..................... 99
4.3.3. Podsumowanie.............................................................................................................. 109
4.4. Zasada lojalnego postępowania akcjonariusza spółki publicznej............................................ 110
4.4.1. Spółka akcyjna a spółka publiczna ................................................................................ 110
4.4.2. Normatywne podstawy obowiązywania zasady lojalnego postępowania akcjonariusza
spółki publicznej.......................................................................................................................... 113
4.4.3. Podsumowanie.............................................................................................................. 116
4.5. Stosunek zasady lojalnego postępowania akcjonariusza do zasady jednakowego traktowania
akcjonariuszy................................................................................................................................... 117
4.6. Znaczenie zasad ładu korporacyjnego (corporate governance) dla zasady lojalnego
postępowania akcjonariusza – wzmianka.......................................................................................... 120
4.7. Treść zasady lojalnego postępowania akcjonariusza.............................................................. 121
4.7.1. Aktywność czy bierność?.............................................................................................. 121
4.7.2. Lojalność: wobec kogo?................................................................................................ 123

5. 6
4.7.3. Status akcjonariusza a treść zasady lojalnego postępowania – wzmianka....................... 125
4.8. Wymiar prakseologiczny zasady lojalnego postępowania akcjonariusza................................ 127
4.9. Podsumowanie ..................................................................................................................... 129
Uwagi i wnioski końcowe................................................................................................................... 131

6. 20
Wstęp
Istnienie obowiązku lojalnego postępowania w polskim prawie prywatnym może
wydawać się nie budzącym wątpliwości faktem – niejednokrotnie doktryna i orzecznictwo
powołują się na ten „obowiązek”, nie negując jego istnienia, a zarazem nie poświęcając mu
większej uwagi, traktując jako coś oczywistego1
. Podobna uwaga dotyczy problematyki
„obowiązku” lojalności akcjonariusza2
. Jednakże pomimo tych wypowiedzi, różne aspekty
„obowiązku” lojalności – tak na gruncie prawa kontraktowego jak i prawa spółek, w odniesieniu
do akcjonariusza spółki akcyjnej – wciąż budzą kontrowersje. Powinność akcjonariusza do
lojalnego postępowania bywa negowana lub traktowana jako wyjątek; uznanie jej
obowiązywania nie jest równoznaczne z „rozciągnięciem” jej oddziaływania na spółki publiczne;
treść „obowiązku” lojalności nie jest jednoznacznie definiowana; liczne kwestie wciąż pozostają
sporne.
CELEM PRACY JEST UDOWODNIENIE TEZY, STOSOWNIE DO KTÓREJ W POLSKIM PRAWIE
SPÓŁEK OBOWIĄZUJE ZASADA LOJALNEGO POSTĘPOWANIA AKCJONARIUSZA W SPÓŁCE AKCYJNEJ; Z
ZASADY LOJALNEGO POSTĘPOWANIA AKCJONARIUSZA MOŻE WYNIKAĆ W OKOLICZNOŚCIACH
1
Por. przykładowo M. Romanowski, Zasada „jedna akcja – jeden głos” a natura spółki akcyjnej, HUK 2008, nr 4,
s. 475, M. Safjan, Pojęcie i funkcje zasad prawa prywatnego, [w:] W kierunku europeizacji prawa prywatnego.
Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu, pod red. A. Brzozowskiego, W. Kocota i
K. Michałowskiej, Warszawa 2007, s. 8, Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, wyd. 7.,
Warszawa 2006, s. 162, Nb 432, T. Knypl, K. Trzciński, Znaczenie zwyczajów i dobrych obyczajów w prawie
cywilnym i handlowym, PPH 1997, nr 8, s. 18, B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Uwagi o zawodowym obowiązku
udzielenia informacji, [w:] Z zagadnień współczesnego prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci profesora
Tomasza Dybowskiego, „Studia Iuridica” t. 21, Warszawa 1994, s. 51, M. Safjan, Klauzule generalne w prawie
cywilnym (przyczynek do dyskusji), PiP 1990, nr 11, s. 56, A. Stelmachowski, Wstęp do teorii prawa cywilnego,
wyd. 2., Warszawa 1984, s. 108 oraz m.in. uchwałę SN z dnia 29 lipca 1977 r., III CZP 54/77, OSNC 1978, nr 4,
poz. 61, „Lex” nr 2174; uchwałę SN z dnia 5 czerwca 1984 r., III CZP 14/84, OSNC 1984, nr 12, poz. 217, „Lex” nr
3004; uchwałę SN z dnia 18 grudnia 1990 r., III CZP 67/90, OSNC 1991, nr 5-6, poz. 65, „Lex” nr 3625; uchwałę
SN z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93, OSNC 1993, nr 10, poz. 170, „Lex” nr 3902; wyrok SN z dnia 22 grudnia
2005 r., „Lex” nr 407115 czy uchwałę SN z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87,
„Lex” nr 270431.
2
Por. przykładowo A. Witosz, Wspólnik lub akcjonariusz spółki krajowej w transgranicznym łączeniu się, gdy
spółką przejmującą jest spółka zagraniczna, Pr. Sp. 2009, nr 3, s. 4, M. Romanowski, W sprawie pojęcia i natury
spółki publicznej, PPH 2009, nr 3, s. 12-13, P. Wąż, Szkoda wyrządzona spółce zależnej przez spółkę dominującą,
Pr. Sp. 2008, nr 1, s. 13, K. Oplustil, Zaskarżenie uchwały walnego zgromadzenia o tezauryzacji zysku w spółce,
„Glosa” 2005, nr 3, s. 52, T. Sójka, Umorzenie akcji, Kraków 2004, s. 71, M. Spyra, „Związanie” prawa do głosu w
spółce akcyjnej. Dopuszczalność, konstrukcja, skuteczność, TPP 2000, nr 3, s. 92 oraz wyrok TK
z dnia 21 czerwca 2005 r., P 25/02, OTK ZU 2005, seria A, nr 6, poz. 65, „Lex” nr 155536.

7. 21
KONKRETNEGO PRZYPADKU OBOWIĄZEK LOJALNEGO POSTĘPOWANIA AKCJONARIUSZA SPÓŁKI
AKCYJNEJ.
Jakkolwiek praca dotyczy prawa polskiego, zawiera także wątki prawnoporównawcze.
Sięgnięcie do tych ostatnich jest niezbędne w dobie postępującej integracji europejskiej i
globalizacji, w świecie, który jest kształtowany przez konieczną i naturalną współpracę
narodowych systemów prawnych, mającą na celu rozwiązanie wspólnych problemów3
. „Polem
doświadczalnym” wspólnych rozwiązań jest w dużej mierze prawo spółek, pierwsza dziedzina
prawa prywatnego, podlegająca harmonizacji na szeroką skalę4
. Harmonizacja zawsze wiąże się z
sięganiem do różnych porządków prawnych – to właśnie obce5
inspiracje spajają prawo
europejskie6
. Ów zbitek obcości przybiera formę dyrektywy, która następnie jest
implementowana do prawa rodzimego. Hermetyczność narodowego porządku prawnego nie
wchodzi więc we współczesnym świecie w rachubę, co w szczególności dotyczy państw Unii
Europejskiej. Prawo krajowe musi być otwarte na idee, wartości i metodologie innych państw –
wymuszają to globalizacja i integracja7
. Otwartość wymaga natomiast traktowania „obcych” jako
równych, co jest wpisane w naturę prawa porównawczego. Źródłosłów słowa
„komparatystyka”, wywodzi się z łacińskiego czasownika comparo, compare (porównywać).
„Com” to archaiczna wersja „cum”, czyli „z kimś”; „par, paris” znaczy „równy”. „Compare” jest
więc łączeniem równych sobie8
. Komparatystyka prawnicza jest obecnie niezbędna: pozwala
uświadomić sobie względność własnego systemu prawnego9
przy jednoczesnym istnieniu
uniwersalności prawa jako takiego10
. Znajdowanie minimum cech wspólnych oraz
porównywanie (stwierdzanie podobieństw i różnic)11
instytucji prawnych pozwala nie tylko
poznać obce prawo, ale także wniknąć w istotę własnego i poczynić obserwacje, które nie są
3
Por. H.P. Glenn, Aims of comparative law, [w:] Elgar Encyclopedia of Comparative Law, ed. by J.M. Smits,
Cheltenham, UK, Northampton, MA, USA, 2006, s. 63-64, T. Koopmans, Comparative Law and the Courts,
ICLQ 1996, vol. 45, part 4, s. 549, 556.
4
A. Opalski, Stan i perspektywy europejskiego prawa spółek a rozwój polskiego prawa spółek, StPP 2008, nr 1,
s. 67 i n.
5
O ile można mówić o kategorii „obcości” tam, gdzie prawo tworzone jest z samych „obcych” doświadczeń.
6
Z. Brodecki (red.), Europa sędziów, Warszawa 2007, s. 36.
7
Tak też M. Matczak, Semantyka otwarcia – czy argument z zagranicznego orzecznictwa i doktryny da się pogodzić
z pozytywistyczną wizją prawa?, [w:] Prawo w dobie globalizacji – broszura z XI Konferencji Wydziałowej, która
odbyła się na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego dnia 5 marca 2010 r., s. 35.
8
Por. H.P. Glenn, op.cit., s. 63.
9
M. Ancel, Znaczenie i metody prawa porównawczego, Warszawa 1979, s. 176.
10
Ibidem, s. 18.
11
J. Wróblewski, Problem nieporównywalności z komparatystyce prawniczej, PiP 1975, nr 8-9, s. 6-7.

8. 22
możliwe przy ograniczeniu się do badania porządku prawnego tylko jednego państwa12
. Jak
powiedział jeszcze w minionym stuleciu Lord Goff of Chieveley: „Prawo porównawcze mogło
być hobby dnia wczorajszego, jednakże przeznaczone jest do stania się nauką jutra.
Zamiast się lękać, musimy powitać jego oddziaływanie.”13
. Obecny wiek, owe „jutro” Lorda
Goffa, należy do prawniczej komparatystyki14
.
Oprócz założenia o porównywalności systemów prawnych, przyjmuję w niniejszej pracy
także założenie o obowiązywaniu zasady lojalnego postępowania na gruncie prawa zobowiązań15
(która to norma wyrażona jest w Kodeksie cywilnym16
, m.in. przez przepisy art. 56, art. 65 i
art. 35417
) i całego prawa spółek; mam także na względzie zasadę jedności prawa prywatnego
wyrażoną w art. 1 KC18
. Zamierzam wykazać, że zasada lojalnego postępowania akcjonariusza w
spółce akcyjnej ma swoje źródło w normach prawnych, a więc obowiązuje w systemie prawa, a
obowiązywanie to nie jest sprzeczne z naturą tej spółki – wręcz przeciwnie, to właśnie natura
spółki akcyjnej jest argumentem za istnieniem takiej zasady.
12
Por. R.B. Schlesinger, H.W. Baade, M.R. Damaska, P.E. Herzog, Comparative Law: Cases – Text – Materials,
5th
ed., Mineola, New York, 1988, s. 1.
13
„Comparative law may have been the hobby of yesterday, but it is destined to become the science of tomorrow. We
must welcome, rather than fear, its influence.”, Lord Goff of Chieveley, The Future of the Common Law. The
Wilbeforce Lecture 1997, ICLQ 1997, vol. 46, part 4, s. 748.
14
Co trafnie przewidział już w stuleciu minionym T. Koopmans, op.cit., s. 556.
15
Na temat „obowiązku” lojalności w prawie obligacyjnym zob. P. Mikłaszewicz, Obowiązki informacyjne w
umowach z udziałem konsumentów na tle prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 145-148, J. Pokrzywniak,
Obowiązek lojalności jako element stosunku obligacyjnego, MoP 2003, nr 19, s. 885 i n.
16
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.), dalej jako KC.
17
A. Opalski, Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych, KPP 2008, nr 2, s. 468, D. Wajda, Obowiązek
lojalności w spółkach handlowych, Warszawa 2009, s. 52-58, J. Pokrzywniak, op.cit., s. 888.
18
M. Romanowski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16, pod red. A. Szajkowskiego, Warszawa 2008, s. 87,
Nb 1 (zob. przyp. 1 oraz przyp. 5 na s. 88 na temat relacji między art. 1 KC i art. 2 KSH).

9. 23
Rozdział 1.
„Obowiązek” lojalności – podstawowe pojęcia i problemy
1.1. Uwagi ogólne
Analiza problematyki „obowiązku” lojalności akcjonariusza wymaga precyzyjnego
określenia znaczenia używanych pojęć. Słowa opisują rzeczywistość, a różne konwencje
językowe mają na celu uproszczenie komunikacji międzyludzkiej. Jednakże nie do końca
uświadomione i nieprecyzyjne używanie określonych terminów okazuje się rodzić szereg
kontrowersji związanych z omawianym w tej pracy zagadnieniem (zob. ROZDZ. 3.2.1).
Wyjaśnianie znaczeń powinno zatem zmierzać do uporządkowania sensów przypisywanych
danemu terminowi i służyć lepszemu zrozumieniu jego treści prawnej19
. Poprawnym użyciem
pojęcia można nazwać takie, które najlepiej wyjaśnia istotę rzeczy20
.
Precyzyjne określenie znaczenia używanych słów jest istotne także z punktu widzenia
prawa porównawczego21
, które wymaga identyfikacji przedmiotu badania oraz cech, ze względu
na które porównywanie jest dokonywane22
.
1.2. Pojęcie lojalności
Termin „lojalność” pojawia się w przepisach dotyczących prawa prywatnego
sporadycznie (por. art. 760 KC czy art. 6 UsDetU23
) i nie posiada definicji legalnej. Jest więc
terminem faktycznym, a nie prawnym24
. W związku z tym, przy ustalaniu jego znaczenia należy
w pierwszej kolejności wziąć pod uwagę znaczenie proponowane przez doktrynę i orzecznictwo,
a w braku takowego sięgnąć do ogólnych reguł języka polskiego25
.
19
P. Oertmann, Interesse und Begriff in der Rechtswissenschaft, 1931, s. 42 ff. 68 za: J. Hennrichs, Treupflichten im
Aktienrecht, AcP 1995, Band 195, Heft 3, s. 228, przyp. 29.
20
J. Hennrichs, op.cit., s. 228.
21
Które w istocie nie jest prawem (zbiorem zasad i reguł), a metodą postrzegania prawnych: problemów, instytucji i
całych systemów. Zob. R.B. Schlesinger [et al.], op.cit., s. 1.
22
J. Wróblewski, Metodologiczne zagadnienia porównywania systemów prawa, PiP 1974, nr 8-9, s. 36.
23
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (DzU 2002 nr 12, poz. 110 ze zm.).
24
Na temat terminów prawnych i faktycznych zob. M. Zieliński, Z. Radwański, Wykładnia prawa cywilnego,
StPP 2006, nr 1, s. 25-26.
25
Ibidem, s. 25.

10. 24
Polskie orzecznictwo nie wypracowało ogólnej definicji lojalności w prawie prywatnym
ani szczegółowej na potrzeby prawa spółek. Nieliczne orzeczenia odnoszące się do problematyki
lojalności nie poddają tej instytucji dogłębnej analizie albo skupiają się na naruszeniach
występujących na tle konkretnych stanów faktycznych26
.
Doktryna także nie prezentuje jednolitej koncepcji lojalności; zazwyczaj poprzestaje na
próbie zidentyfikowania cech „obowiązku” lojalności w konkretnym stosunku prawnym27
.
Wskazuje, że lojalność jest synonimem dobrej wiary28
, pojęciem celowo niedookreślonym,
wyznaczającym nieskonkretyzowany obowiązek dłużnika, który „materializuje” się w
poszczególnych stanach faktycznych, w toku wykonywania zobowiązania29
, jak również w fazie
przedkontraktowej30
; postępowaniem w taki sposób, aby nie zawieść zaufania drugiej strony
stosunku prawnego31
. Wzorzec lojalnego zachowania nie ma konkretnej treści – ustalić ją można
dopiero na tle poszczególnych stanów faktycznych32
.
Różne słowniki języka polskiego33
prezentują dość podobną definicję lojalności. Zgodnie
ze słownikiem języka polskiego PWN „lojalność” to „postawa, postępowanie zgodne z
przepisami prawa; prawomyślność, praworządność; lojalność wobec państwa; prawość, wierność,
rzetelność w stosunkach z ludźmi”34
. Według innego słownika „lojalny” to „uczciwy, rzetelny
wobec kogoś, w stosunku do kogoś; postępujący zgodnie z nakazami władz, zgodnie z
obowiązującym prawem”35
. Słownik wyrazów obcych PWN36
podaje definicję tożsamą z
pierwszą z przytoczonych, natomiast słownik synonimów37
wskazuje „uczciwość”, „prawość”,
26
Por. przyp. 1 oraz następujące orzeczenia: wyrok SN z dnia 27 listopada 2003 r., IV CK 218/02, „Lex” nr 106599;
wyrok SN z dnia 16 października 2008 r., III CSK 100/08, OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 30, „Lex” nr 475285.
27
P. Mikłaszewicz, op.cit., s. 145. Zob. przykłady i literaturę podaną przez J. Pokrzywniaka, op.cit., s. 885 i n.
28
D. Wajda, Obowiązek lojalności w spółkach handlowych, Warszawa 2009, s. 6.
29
P. Machnikowski, [w:] SPP. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5, pod. red. E. Łętowskiej, Warszawa 2006,
s. 143, Nb 99.
30
P. Mikłaszewicz, op.cit., s. 148.
31
J. Pokrzywniak, op.cit., s. 885, P. Machnikowski, [w:] SPP. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5…, s. 143,
Nb 99.
32
J. Pokrzywniak, op.cit., s. 889.
33
Jak wskazuje się w doktrynie, poszukując znaczenia terminów, należy sięgać do więcej niż jednego słownika.
Słowniki języka polskiego mają, w założeniu, prezentować jednolitą analizę znaczeniową danych haseł. W praktyce
niejednokrotnie prezentują one różne znaczenia tych samych terminów; poza tym ustalają znaczenia słów na dany
moment, nie dają gwarancji, że owo znaczenie nie ulegnie zmianie. Próbując więc dotrzeć do znaczenia terminu w
języku potocznym, nie można opierać się tylko na jednym słowniku. Zob. M. Zieliński, Z. Radwański, Wykładnia
prawa…, s. 25-26, A. Bielska-Brodziak, Z. Tobor, Słowniki a interpretacja tekstów prawnych, PiP 2007, nr 5, s. 29.
34
M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego PWN, t. 2, L-P, Warszawa 1995, s. 47.
35
A. Markowski (red.), Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 1999, s. 404.
36
J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych PWN, wyd. 16., Warszawa 1988, s. 435.
37
A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn, Słownik synonimów, Warszawa 2005, s. 136, pkt 955 B.

11. 25
„wierność”, „prawdomówność” jako wyrazy bliskoznaczne do pojęcia „lojalność”. Ponadto
należy mieć na uwadze, że słowo „lojalność” pochodzi od łacińskiego przymiotnika legalis (od
rzeczownika lex, legis), czyli „zgodny z prawem”38
.
Przytoczone wyżej poglądy i pojęcia skłaniają do sformułowania następujących
wniosków. Po pierwsze, etymologia słowa „lojalność” oraz jego definicje słownikowe wskazują
na ścisły związek lojalności z prawem. Lojalność tkwi w prawie już na poziomie lex, a więc w
przedmiocie interpretacji, z którego na skutek wykładni powstaje ius39
. Lojalność jest więc
postępowaniem zgodnym z prawem (treścią norm prawnych, ich ratio legis). Po drugie,
lojalność jest zawsze lojalnością wobec kogoś. Z perspektywy niniejszej pracy w grę wchodzi
lojalność akcjonariusza wobec innych podmiotów prawa prywatnego – pozostałych
akcjonariuszy, spółki lub interesariuszy (pracowników i innych wierzycieli spółki); z uwagi na
zakres pracy ograniczony do prawa spółek, w dalszej części zajmować będę się tylko lojalnością
wobec innych akcjonariuszy i spółki. Po trzecie, lojalność – jako uczciwość czy rzetelność –
jawi się raczej jako element dobrych obyczajów niż dobrej wiary. Dobra wiara ma charakter
subiektywny, zakłada istnienie błędnego, lecz usprawiedliwionego przekonania o istnieniu prawa
lub stosunku prawnego40
. Odwoływanie się do niej wchodzi w grę tylko, gdy ustawa uzależnia
skutki prawne od dobrej lub złej wiary (art. 7 KC)41
. Natomiast dobre obyczaje mają charakter
obiektywny42
, determinowane są przez dane środowisko, obojętne jest więc nastawienie
psychiczne podmiotu względem nich43
. Zgodnie z dobrymi obyczajami postępuje ten, kto w
konkretnej dziedzinie życia zachowuje się uczciwie i rzetelnie44
.
38
A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 2, L-P, Warszawa 2000, s. 61, J. Tokarski (red.),
op.cit., s. 435.
39
W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 4., Warszawa 2005, s. 14.
40
Zob. J. Gajda, Pojęcie dobrej wiary w przepisach kodeksu cywilnego, SP 1997, nr 2, s. 52, K. Doliwa, Dobra
wiara jako wyrażenie języka prawnego, MoP 2008, nr 6, s. 305 i cyt. tam literaturę.
41
Tak też K. Doliwa, op.cit., s. 307.
42
Można powiedzieć, że dobre obyczaje to dobra wiara w znaczeniu obiektywnym, J. Gajda, op.cit., s. 41-42 i
cyt. tam literatura. Z. Radwański, M. Zieliński [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1, pod red. M. Safjana,
Warszawa 2007, s. 342, Nb 56 stwierdzają, że współcześnie dobra wiara ma już utrwalone w doktrynie znaczenie
subiektywne, a dobre obyczaje – obiektywne. Także w projekcie nowego Kodeksu cywilnego planowane jest
ostateczne „oczyszczenie” terminologii: pojęcia dobrej i złej wiary mają odnosić się tylko do wiedzy podmiotu o
określonych faktach, zob. Z. Radwański, [w:] Księga pierwsza Kodeksu cywilnego. Projekt z uzasadnieniem, pod
red. Z. Radwańskiego, Warszawa 2008, publikacja dostępna na stronie internetowej
http://www.ms.gov.pl/kkpc/kkpc.php [ostatnio dostępna 8 kwietnia 2010 r.], s. 15.
43
T. Knypl, K. Trzciński, op.cit., s. 20.
44
Ibidem, s. 19, J. Gajda, op.cit. s. 42.

12. 26
Lojalność można więc zdefiniować jako pojęcie niedookreślone, wyrażające powinność
zachowania (polegającego na czynieniu bądź zaniechaniu45
), o treści konkretyzującej się dopiero
w określonych stanach faktycznych. Lojalność jest zawsze „skierowana” wobec innego podmiotu
i wiąże się z istnieniem zaufania po stronie tegoż. Podstawą do rekonstrukcji treści lojalności w
określonym stanie faktycznym są normy prawne (uściślając: przede wszystkim cel, jakiemu owe
regulacje prawne służą46
), zarówno te regulujące konkretne instytucje, jak i otwierające system
prawa cywilnego na wartości47
. Lojalność jest więc kryterium prawnym, odwołującym się do
ocen pozaprawnych.
1.3. Pojęcie obowiązku
Kolejnym terminem wymagającym zdefiniowania z punktu widzenia lojalności
akcjonariusza jest „obowiązek”. Termin ten nie posiada definicji legalnej. W doktrynie jest
łączony z pojęciem długu (korelatu wierzytelności48
– dług zawsze istnieje względem kogoś).
Dług to obowiązek konkretnego zachowania się49
, świadczenia względem wierzyciela50
. Z
punktu widzenia wierzyciela, każda wierzytelność przekształci się kiedyś w roszczenie, a więc
możność żądania spełnienia świadczenia51
. Z punktu widzenia dłużnika: obowiązek potencjalny
przemieni się w realny.
Na gruncie prawa prywatnego pojęcie „obowiązku” określa więc pozycję dłużnika w
sytuacji, w której podmiot obowiązany (dłużnik) musi wykonać określone świadczenie na rzecz
innego podmiotu (wierzyciela), który może skutecznie domagać się jego spełnienia.
Wyprzedzając tok rozważań, należy już teraz podkreślić, że mówienie o instytucji będącej
przedmiotem zainteresowania tej pracy jako o „obowiązku” nie jest precyzyjne. „Obowiązek”
lojalności to w istocie zasada lojalności, z której obowiązki dopiero wypływają (zob. szerzej s. 85
i ROZDZ. 3.3).
45
P. Machnikowski, [w:] SPP. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5…, s. 143, Nb 99.
46
Por. A. Bielska-Brodziak, Z. Tobor, op.cit., s. 26 i przywołane tam orzecznictwo.
47
Otwartość jest „wrodzoną” cechą prawa prywatnego, która wynika z jego fundamentu, czyli autonomii woli
podmiotów tego prawa, zob. M. Zieliński, Z. Radwański, Wykładnia prawa…, s. 11; por. także. przyp. 7.
48
Z. Banaszczyk, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 857, Nb 56.
49
Ibidem.
50
P. Machnikowski, [w:] SPP. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5…, s. 133, Nb 66, s. 158, Nb 153.
51
Z. Radwański, A. Olejniczak, op.cit., s. 14, Nb 35. Pojęcia wierzytelności i roszczenia, i relacja między nimi nie są
jednak rozumiane w doktrynie jednolicie, por. np. P. Machnikowski, [w:] SPP. Prawo zobowiązań – część ogólna,
t. 5…, s. 139, Nb 84, który stwierdza, że wierzytelność jest zespołem roszczeń.

13. 27
1.4. Pojęcia spółki, korporacji i spółki akcyjnej
1.4.1. Pojęcie spółki
Przepisy prawa definiują poszczególne normatywne typy spółek handlowych, nie
formułując przy tym ogólnego pojęcia „spółki”. Doktryna wyróżnia pięć głównych teorii spółki
(umowną, organizacyjną, majątku celowego, normatywną i strukturalną), zwracając przy tym
uwagę, że samodzielnie żadna z nich nie opisuje poprawnie natury tej konstrukcji52
. Nauka prawa
stara się jednak wskazać cechy stanowiące o istocie spółki (handlowej). Omawiana instytucja jest
zatem szczególną strukturą organizacyjno-prawną, „prywatnym związkiem celowym”53
. Przede
wszystkim jednak spółka to więź łącząca osoby fizyczne, prywatnoprawna wspólnota
uczestników spółki, dla których jej podmiotowość prawna jest tylko pewną kwalifikacją54
. Jak
więc widać, pod jednym terminem, kryją się różne pojęcia. Spółka to zarówno jednostka
organizacyjna jak i stosunek prawny (co wyraźnie podkreśla przepis art. 2 zd. 2 KSH). Trzeba
mieć świadomość, że taka dwoistość ma istotne konsekwencje prawne: inna jest funkcja
wyróżniania stosunków prawnych, a inna jednostek organizacyjnych. Pierwsza wskazuje na
pewną relację pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami (inter partes), druga, że dana
struktura jest konstrukcją odrębną od pozostałych podmiotów prawa (oddziaływanie erga
omnes)55
. Spółka stanowi zatem punkt odniesienia dla istnienia dwóch płaszczyzn stosunków:
wewnętrznych (relacje między członkami spółki) i zewnętrznych (spółka i świat)56
. Jako
wspólnotę ludzi, doktryna wiąże ją wprost z obowiązkiem wzajemnej lojalności między
wspólnikami57
. Jako organizacja spółka ma natomiast znaczenie nie tylko dla podmiotów
związanych z nią stosunkiem członkostwa, ale także dla podmiotów „zewnętrznych”:
przykładowo, zamiast zawierać umowy z nieraz licznymi wspólnikami, wchodzi się w stosunek
prawny ze spółką; w razie egzekucji nie trzeba dochodzić zaspokojenia z wielu majątków
wspólników, a można z jednego, „zbiorczego” majątku spółki. Dla członków te i inne cechy
52
Zob. M. Romanowski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16…, s. 92-101, Nb 2, St. Włodyka, [w:] SPH. Prawo
spółek handlowych, t. 2A, pod red. St. Włodyki, Warszawa 2007, s. 35-38, Nb 5-10.
53
St. Włodyka, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2A…, s. 38-41, Nb 11-13.
54
A. Szajkowski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16…, s. 5.
55
Por. J. Frąckowiak, Jednostka organizacyjna jako substrat osoby prawnej i ustawowej, [w:] Rozprawy prawnicze.
Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, pod red. L. Ogiegły, W. Popiołka i M. Szpunara,
Kraków 2005, s. 901-902.
56
The New Oxford Companion to Law, Cane P., Conaghan J. (eds.), Oxford University Press, 2008, s. 180 zawiera
nawet odrębne hasło „companies and the outside world” („spółki i zewnętrzny świat”).
57
St. Włodyka, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2A…, s. 41, Nb 13 z zastrzeżeniem jednak, że obowiązek ten
jest wyraźniejszy w spółkach osobowych niż w kapitałowych.

14. 28
stanowią ułatwienie w obrocie, swoisty przywilej. O spółce można więc myśleć jako o „nich” lub
o „niej”58
. W obu przypadkach „spółka” jest pewną konwencją językową, która upraszcza opis
rzeczywistości. Jako „ona” odnosi się do świata zewnętrznego, jako „oni” dotyczy działających
zgodnie z jej zasadami ludzi. Największe znaczenie spółki ujawnia się w mnogości podmiotów
na obu wskazanych płaszczyznach (zob. ROZDZ. 4.2).
W europejskiej kulturze prawnej spółka (tak zamknięta jak i publiczna – zob.
ROZDZ. 1.4.3 i 4.4.1) tradycyjnie postrzegana jest jako zrzeszenie ludzi, połączone więzami
członkostwa59
. Jednak ostanie badania financial economics zakwestionowały takie rozumienie, w
odniesieniu do spółek publicznych, postulując prawne rozumienie spółki jako szczególnej więzi
kontraktów (nexus of contracts), łączącej zarządców spółki z różnorodnymi grupami inwestorów-
kredytodawców60
.
Dla lepszego zrozumienia istoty spółki, celowe jest sięgnięcie do znaczeń tego wyrazu
podawanych przez różne słowniki. Z potocznego punktu widzenia spółka jest więc „umownym
związkiem dwóch lub więcej osób dla osiągnięcia wspólnego celu61
(głównie gospodarczego)62
”.
Kiedyś „spółka” oznaczała wspólne działanie, wspólnotę interesów i zamierzeń63
. Wyraz ten
pochodzi od dawnego przysłówka „społu” („razem z innymi, wspólnie”); „spolić” znaczyło
„łączyć, zespalać”64
. Spółka – pomimo posiadania podmiotowości prawnej – postrzegana jest
więc zarówno przez naukę prawa jak i zwykłych użytkowników języka jako zgrupowanie ludzi
złączonych pewnym celem, sztuczny byt stworzony przez prawo65
.
Można powiedzieć, za I. Kantem, że o ile człowiek jest celem samym w sobie66
, o tyle
spółka – nie jest nim nigdy. Każda spółka jest w istocie zawsze spółką celową. Dostrzeżenie tego
faktu oraz tego, że spółka jest przede wszystkim związkiem ludzi, a jako podmiot prawa odrębny
od wspólników ma sens przede wszystkim ze względu ludzi nie będących jej członkami, ma
58
Por. przyp. 120.
59
Th. Baums, The Law of Corporate Finance in Europe – An Essay, „Institute for Law and Finance Working Paper
Series” no. 63, 06/2007, s. 1, dostępny na stronie internetowej http://www.ilf-
frankfurt.de/uploads/media/ILF_WP_063.pdf [ostatnio dostępny 23 grudnia 2009 r.].
60
Ibidem, s. 1, 3. W tym ujęciu zarówno akcjonariusze (shareholders) jak i wierzyciele (creditors) są
dostarczycielami kapitału, będącymi stroną umowy zawartej ze spółką. Akcjonariusze od wierzycieli różnią się tym,
że nie pobierają odsetek od „kredytu” udzielonego spółce, por. ibidem, s. 1-3, 6.
61
A. Markowski (red.), Nowy słownik…, s. 960.
62
M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego PWN, t. 3, R-Z, Warszawa 1995, s. 282, I. Malmor, Słownik
etymologiczny języka polskiego, Bielsko-Biała 2009 s. 379.
63
I. Malmor, Słownik etymologiczny…, s. 379.
64
Ibidem.
65
M. Romanowski, W sprawie pojęcia i natury…, s. 13.
66
M. Szyszkowska, Teoria i filozofia prawa, Warszawa 2008, s. 148.

15. 29
kluczowe znaczenie dla określenia „kierunku” oddziaływania zasady lojalnego postępowania
akcjonariusza (zob. ROZDZ. 4.7.2.).
1.4.2. Pojęcie korporacji
Przedmiotem niniejszej pracy jest zagadnienie „obowiązku” lojalności akcjonariusza w
spółce akcyjnej, dlatego też konieczne jest określenie znaczenia terminu „spółka akcyjna”. Jako
że doktryna mówiąc o niej, niejednokrotnie odwołuje się do pojęcia korporacji67
czy stosunku
korporacyjnego68
, celowe jest przybliżenie najpierw znaczenia właśnie tego terminu.
Nauka prawa wiąże termin korporacji z istnieniem osobowości prawnej69
(a więc
odrębnego podmiotu z perspektywy prawa cywilnego), a zarazem wskazuje, że oznacza on
związek osób, tworzących korporację jako jednostkę organizacyjną70
. Korporację konstytuują
członkowie, którzy wnoszą udziały (lub opłacają składki), tworzące jej majątek i którzy mają
wobec tej osoby prawnej organizacyjne uprawnienia oraz obowiązki71
. Zachodzące wewnątrz
niej stosunki zbliżone są do stosunków cywilnoprawnych72
. Z faktu, iż korporacja jest związkiem
osób wynika, że prawo musi chronić interesy każdego jej uczestnika73
. Osobami
korporacyjnymi są spółki kapitałowe: spółka akcyjna oraz spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością74
.
67
S. Sołtysiński, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz
do artykułów 301-458, t. III, wyd. 2., Warszawa 2008, s. 13, Nb 10, J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek
handlowych, t. 2B, pod red. St. Włodyki, Warszawa 2007, s. 38 i n., S. Sołtysiński, Wynalazek spółki kapitałowej: o
krok od wieczności, PiP 1998, nr 11, s. 14.
68
D. Wajda, Obowiązek lojalności w spółkach handlowych, Warszawa 2009, s. 300, A. Opalski, Obowiązek
lojalności…, s. 468, 481, J. Modrzejewski, C. Wiśniewski, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 217.
69
J. Frąckowiak, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 1070, Nb 147, Z. Radwański, Prawo cywilne –
część ogólna, wyd. 8., Warszawa 2005, s. 197, Nb 440.
70
J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 38-39, Nb 39-42, idem, Jednostka organizacyjna
jako substrat…, s 911. W doktrynie pojawia się także pogląd, że korporację należy utożsamiać nie z organizacją, a ze
stosunkiem prawnym – zob. idem, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 1071, przyp. 303. Jak jednak
wspomniany autor zwraca uwagę (idem, Jednostka organizacyjna jako substrat…, s. 901-902), inne są funkcje
prawnego wyodrębnienia konstrukcji stosunku prawnego, a inne organizacji; zob. s. 27 niniejszej pracy.
71
Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna…, s. 197, Nb 440, J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek
handlowych, t. 2B…, s. 39, Nb 41.
72
J. Frąckowiak, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 1071, Nb 148, idem, Jednostka organizacyjna…,
s. 906.
73
Idem, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 39, Nb 42.
74
Idem, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 1072, Nb 149.

16. 30
1.4.3. Istota spółki akcyjnej; akcja, członkostwo
Spółka akcyjna jest typem handlowej spółki kapitałowej, uregulowanej szczegółowo w
Kodeksie spółek handlowych75
. Jako jej cechy charakterystyczne wskazuje się rozdzielenie
funkcji właścicielskich od zarządzania, ograniczoną odpowiedzialność akcjonariuszy oraz
swobodną zbywalność jej praw udziałowych (akcji)76
. J. Frąckowiak jako główne cechy spółki
akcyjnej wymienia: osobowość prawną, brak odpowiedzialności wspólników za zobowiązania
spółki, podział jej kapitału na będące papierami wartościowymi akcje o równej wartości oraz
dopuszczalność gromadzenia kapitału poprzez prowadzenie publicznego zapisu na akcje77
.
Dookreślając jej charakter autor ten wskazuje, że spółka akcyjna jest jednostką organizacyjną o
charakterze kapitałowym78
.
Rozdział „własności” od zarządu w spółce akcyjnej polega na braku obowiązku
akcjonariusza do bezpośredniego angażowania się w działalność spółki79
. Do zostania członkiem
spółki akcyjnej nie jest wymagana specjalistyczna wiedza, pozwalająca na prowadzenie jej spraw
– wystarczające jest samo „dawstwo” kapitału. Zarządzaniem spółką zajmuje się bowiem
wykwalifikowana kadra kierownicza80
. Pochodną takiego założenia jest regulacja, zgodnie z
którą akcjonariusz w ogóle nie jest prawnie odpowiedzialny za zobowiązania spółki81
; ryzykuje
on jedynie tym, że jego inwestycja w spółkę nie zwróci mu się82
. Taka konstrukcja
odpowiedzialności jest ściśle związana z posiadaniem przez spółkę akcyjną osobowości prawnej
– jako podmiot prawa odrębny od swoich założycieli i członków posiada ona własny majątek i to
nim odpowiada za wszystkie swoje zobowiązania83
.
75
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (DzU nr 94, poz. 1037 ze zm.), dalej jako KSH.
76
J. Napierała, T. Sójka, [w:] A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki,
wyd. 2., Warszawa 2007, s. 352.
77
J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 18, Nb 7.
78
Ibidem, s. 27-50, Nb 16-58.
79
J. Modrzejewski, C. Wiśniewski, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 215
80
J. Napierała, T. Sójka, [w:] A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo spółek handlowych…, s. 352.
81
Art. 301 § 5 KSH. Akcjonariusz spółki akcyjnej w organizacji odpowiada solidarnie ze spółką oraz osobami
działającymi w jej imieniu za zobowiązania tejże, jednakże tylko do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie
objętych akcji (art. 13 § 2 KSH). Z chwilą więc, z którą akcjonariusz wniesie wkład, jego odpowiedzialność prawna
całkowicie wygasa.
82
Akcjonariusz ponosi więc tylko odpowiedzialność ekonomiczną do wysokości wkładu wniesionego na akcje lub
ceny, jaką zapłacił za akcje w obrocie wtórnym, zob. J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…,
s. 208, przyp. 2.
83
Idem, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 1046-1048, Z. Radwański, Prawo cywilne – część
ogólna…, s. 181, Nb 398.

17. 31
Kolejną istotną cechą spółki akcyjnej jest istnienie w niej akcji. Termin ten ma trojakie
znaczenie: (i) ułamka kapitału zakładowego, (ii) dokumentu oraz (iii) prawa podmiotowego/
prawa udziałowego84
. Zgodnie ze znaczeniem pierwszym85
, akcja jest jednostką
rozrachunkową86
. Każda musi mieć wartość nominalną87
, przy czym musi być ona taka sama dla
każdej akcji88
. W znaczeniu drugim akcja to szczególny dokument – udziałowy papier
wartościowy. Chociaż brak jest przepisu przesądzającego to wprost89
, z ogółu norm wynika, że
ma ona cechy tegoż90
: sposób identyfikacji uprawnionego z akcji (imiennych, na okaziciela i
zdematerializowanych91
) ma powtarzalny wpływ na reguły przenoszenia praw akcyjnych92
(a
także obowiązków związanych z tymi prawami, w kontekście kategorii członkostwa, o czym
niżej). Ten związek między legitymacją a zbywalnością sprawia, że aktualna struktura
akcjonariatu pozostaje dla spółki nieznana (a przynajmniej trudna do ustalenia). Jako papier
wartościowy akcja jest instytucją prawa zobowiązań93
. Chociaż nie jest kwalifikowana jako
dłużny (wierzycielski) papier wartościowy, pozwala ona na zmiany podmiotowe w ramach
stosunków quasi-zobowiązaniowych. Zasadą prawa zobowiązań jest natomiast lojalne
postępowanie względem przeciwstawnej strony stosunku prawnego.
Co do trzeciego znaczenia akcji, w doktrynie wyrażono dwa przeciwne zapatrywania, jak
należy rozumieć ten termin w kontekście prawa udziałowego: czy jako ogół praw
84
J. Okolski, D. Wajda, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 286, W. Popiołek, [w:] SPH. Prawo spółek
handlowych, t. 2B…, s. 94, Nb 132 oraz s. oraz s. 157 i n., J. Napierała, T. Sójka, [w:] A. Koch, J. Napierała (red.),
Prawo spółek handlowych…, s, s. 380 i n., A. Szumański, [w:] SPP. Prawo papierów wartościowych, t. 19, pod red.
A. Szumańskiego, Warszawa 2006, s. 12, Nb 1, M. Romanowski, Prawo o publicznym obrocie papierami
wartościowymi. Komentarz, wyd. 2., Warszawa 2003, s. 63, Nb 9.
85
Którego podstawy wyraża przepis art. 302 KSH.
86
A. Szumański, [w:] SPP. Prawo papierów wartościowych, t. 19…, s. 16, Nb 8.
87
Art. 304 § 1 pkt 5 KSH.
88
Art. 302 KSH.
89
Art. 3 pkt 1 lit. a) Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (DzU nr 183, poz. 1538 ze
zm.; dalej jako ObrIFinU) stanowi, że akcja jest papierem wartościowym; jednakże definicja papieru wartościowego
zawarta w tej ustawie ma jedynie charakter terminu technicznego; nie jest definicją na potrzeby całego prawa
prywatnego, zob. J. Jastrzębski, Pojęcie papieru wartościowego wobec dematerializacji, Warszawa 2009, s. 277-279
i cyt. tam literaturę. Por. także przepisy art. 511 § 2 KSH, art. 5163
pkt 5 KSH oraz art. 547 § 2 KSH, stanowiące o
„papierach wartościowych innych niż akcje”; z drugiej strony „niefortunny” przepis art. 5165
§ 2 pkt 3 KSH
stanowiący o „udziałach, akcjach lub innych papierach wartościowych”, który może sugerować, że udziały w
spółce z o.o. są papierami wartościowymi, co nie jest prawdą.
90
Zob. W. Popiołek, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 96-97, A. Szumański, [w:] SPP. Prawo
papierów wartościowych, t. 19…, s. 25-26, 55-72.
91
A w zasadzie: „rejestrowych”, zob. J. Jastrzębski, op.cit., s. 388 i cyt. tam literaturę.
92
Ibidem, s. 262-263.
93
Przepisy art. 9216
-92116
KC dotyczące wszystkich papierów wartościowych uregulowane są w Księdze trzeciej
Kodeksu cywilnego „Zobowiązania”.

18. 32
przysługujących akcjonariuszowi względem spółki (prawo podmiotowe lub ich wiązka)94
czy też
jako członkostwo, kryterium wyznaczające treść stosunku prawnego łączącego akcjonariusza ze
spółką, czyli jego ogół praw i obowiązków95
.
Pojęcie prawa podmiotowego należy w doktrynie do spornych, zgodnie jednak uznaje się,
że jest ono pewną sferą swobody prawnej96
– elementem prawa podmiotowego nie może więc
być obowiązek97
. Jednak nawet autorzy wiążący znaczenie trzeciego pojęcia akcji jedynie z
prawami, wskazują, że obowiązki akcjonariusza istnieją; są związane z jego prawami
podmiotowymi98
. W rzeczy samej, sytuacja prawna akcjonariusza w stosunku spółki akcyjnej99
ustalana jest w oparciu o jego prawa i obowiązki, określane zbiorczym mianem członkostwa100
,
które opiera się na legitymacji z akcji i ma charakter spersonalizowany (indywidualny). Związek
osób powiązanych instytucją członkostwa stanowi substrat korporacji. Ustanie członkostwa
oznacza zakończenie istnienia więzi między spółką i konkretnym akcjonariuszem101
.
Rozumienie terminu „akcja” jako prawa podmiotowego czy udziałowego, jest w istocie
tylko częściowym ujęciem pozycji prawnej akcjonariusza w ramach spółki akcyjnej. Sądzę, że
zasadne jest mówienie o akcji – w trzecim znaczeniu – jako o członkostwie, ponieważ to ona
legitymizuje bytność akcjonariusza w spółce i określa treść jego praw i obowiązków.
Oprócz omówionych cech, doktryna wskazuje102
jako charakterystyczne dla spółek
akcyjnych: otwartość, czyli możliwość swobodnej zmiany jej składu osobowego bez naruszania
94
Zob. W. Popiołek, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 95, przyp. 4, J. Napierała, T. Sójka, [w:]
A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo spółek handlowych…, s. 382, A. Szumański, [w:] SPP. Prawo papierów
wartościowych, t. 19…, s. 19, Nb 12 i cyt. tam literaturę.
95
J. Okolski, D. Wajda, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 286, M. Michalski, Kontrola kapitałowa nad
spółką akcyjną, Kraków 2004, s. 46, M. Romanowski, Prawo o publicznym obrocie …, s. 64, Nb 13.
96
Por. M. Pyziak-Szafnicka, [w:] SPP. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1…, s. 687 i n. i cyt. tam literaturę,
Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna…, s. 90 i n.
97
Na tego typu błąd ekwiwokacji zwraca też uwagę J.P. Naworski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16…,
s. 234, Nb 16.
98
W. Popiołek, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 95, przyp. 4.
99
Por. art. 2 zd. 2 KSH, który podstawową kategorią limitującą stosowanie ogólnych norm prawa prywatnego czyni
nie właściwość (naturę) spółki, czyli podmiotu prawa, a właśnie właściwość (naturę) stosunku spółki, czyli relacji
między akcjonariuszami.
100
J.P. Naworski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16…, s. 230, Nb 14 oraz przyp. 184 na tej stronie; wydaje
się, że tak też po pewnym wahaniu D. Wajda, Obowiązek lojalności w spółkach handlowych, Warszawa 2009,
s. 300-306.
101
J.P. Naworski, [w:] SPP. Prawo spółek osobowych, t. 16…, s. 230, Nb 14, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz,
Spółka europejska w polskiej typologii spółek handlowych (II), PPH 2005, nr 12, s. 17, M. Michalski, Kontrola
kapitałowa…, s. 75, 139-141, 143.
102
Zob. S. Sołtysiński, [w:] S. Sołtysiński [et al.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 301-458,
t. III…, s. 11 i n., J. Modrzejewski, C. Wiśniewski, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 215 i n.,
M. Romanowski, Zasada „jedna akcja – jeden głos”…, s. 463-466.

19. 33
ciągłości jurydycznej spółki, dużą liczbę anonimowych akcjonariuszy, którzy wywierają wpływ
na jej funkcjonowanie, a także zasady rządów większości oraz proporcjonalności, zawierające się
w zasadzie jednakowego traktowania akcjonariuszy.
Typowa spółka akcyjna składa się z wielu, anonimowych, zmiennych i pasywnych
akcjonariuszy. W praktyce możliwe jest jednak ukształtowanie jej według modelu tzw. spółki
akcyjnej zamkniętej, stanowiącej przeciwieństwo spółki publicznej103
(spółka zamknięta zwana
jest także „prywatną”104
, co nie jest poprawne, gdyż zarówno spółka publiczna jak i zamknięta są
instytucjami prawa prywatnego105
). Charakteryzuje się ona niewielką liczbą akcjonariuszy,
ograniczeniem zbywalności akcji czy też aktywnym udziałem jej członków w zarządzaniu
spółką106
. Jej struktura zbliża się faktycznie do struktury spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością107
, co jednak nie znaczy, że można do niej stosować przepisy o spółce z o.o.
– spółki kapitałowe są w polskim Kodeksie spółek handlowych uregulowane w sposób
autonomiczny i stosowanie między nimi analogii jest co do zasady niedopuszczalne108
.
Dopełnienie prawnego obrazu spółki akcyjnej i właściwe zrozumienie jej istoty wymaga
przedstawienia historycznego rozwoju pomysłu na ten wehikuł109
. Korzenie nowożytnych
spółek akcyjnych sięgają XIII/XIV-wiecznej Anglii. W tym właśnie czasie gildie kupieckie
zaczęły działać w formie „kompanii regulowanych” (regulated companies). Celem tworzenia
regulated companies było uzyskanie od władcy przywileju, który zapewniał monopolistyczną
pozycję w praktykowaniu rzemiosła lub kupiectwa w danym regionie. Członkowie kompanii nie
działali w ramach spółek (partnerships); każdy działał na własny rachunek, lecz zgodnie z
zasadami rządzącymi daną kompanią. Z czasem jednak członkowie zaczęli handlować w formie
103
Na temat pojęcia spółki publicznej zob. ROZDZ. 4.4.1.
104
Por. J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 90, Nb 126, M. Spyra, „Związanie” prawa
do głosu…, s. 85.
105
M. Romanowski, W sprawie pojęcia i natury…, s. 10, 14.
106
S. Sołtysiński, [w:] S. Sołtysiński [et al.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 301-458, t. III…,
s. 13, Nb 11.
107
M. Romanowski, W sprawie pojęcia i natury…, s. 10, T. Sójka, Umorzenie akcji…, s. 344.
108
A. Szumański, Zakres dopuszczalności analogii przepisów Kodeksu spółek handlowych stosowanych do innego
typu spółki handlowej [w:] Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Księga pamiątkowa ku czci prof. Ireneusza
Weissa, A. Całus, J. Frąckowiak, W. Katner, A. Kidyba, M. Michalski, T. Mróz, J. Napierała, W. Popiołek,
M. Poźniak-Niedzielska, U. Promińska, W. Pyzioł, J. Rajski, S. Sołtysiński, M. Spyra, M. Stec, J.A. Strzępka,
A. Szumański, J. Szwaja, G. Tracz, S. Wójcik, Cz. Żuławska, Kraków 2003, s. 357 i n.
109
S. Sołtysiński, Wynalazek spółki kapitałowej…, s. 14 stwierdza, że: „Najdonioślejszym wytworem intelektu
ludzkiego jest wynalazek osoby prawnej, a zwłaszcza spółki kapitałowej (…)”, co można sprowadzić do spółki
akcyjnej, będącej historycznie pierwszą spółką kapitałową, a współcześnie będącą jedyną „czysto kapitałową”
spółką w Kodeksie spółek handlowych.

20. 34
spółek opartych o wspólny kapitał (joint stock). W niektórych kompaniach zakazano nawet
handlu w innej formie, co przypieczętowało przejście od regulated company do joint stock
company – pierwszej nowożytnej formy spółki akcyjnej110
. Joint stock companies korzystały z
korzyści skali: gromadząc mniejsze wkłady od licznych kupców, zbierały kapitał, by
organizować wyprawy dalekomorskie w celu nabycia towarów z obcych krajów. Po powrocie z
wyprawy, towary były dzielone pomiędzy kupców proporcjonalnie do wpłat, które ci wnieśli do
wspólnego kapitału (który dzielił się na „prawa udziałowe” – shares). W późniejszym czasie
pojawiła się namiastka dywidendy: to kompania zajmowała się sprzedażą towarów, a kupcy
otrzymywali zysk proporcjonalnie do swojego udziału w joint stock. W XVII w. Kompania
Wschodnio-Indyjska jako pierwsza podzieliła swój kapitał na akcje o zmiennej liczbie i
jednakowej wartości nominalnej. W tym samym stuleciu w zwyczajowym prawie kupieckim
wykształciła się zasada zbywalności akcji (shares), powstał także masowy ich rynek. Joint stock
companies stały się więc „pełnoprawnymi” spółkami publicznymi111
.
Cecha publiczności pierwszych spółek akcyjnych miała także inny wymiar. Do pełnego
korzystania z dobrodziejstw takiej spółki konieczne było otrzymanie przywileju od króla lub
parlamentu polegającego na inkorporacji – uzyskaniu przez spółkę podmiotowości prawnej,
odrębnej od podmiotowości jej członków. Zapewniał on brak odpowiedzialności wspólników za
długi spółki. Od czasu kryzysu i spekulacji związanych z Kompanią Mórz Południowych (na
skutek spekulacji cena akcji spółki wzrosła w ciągu roku ze 100 £ do 1000 £; inwestorzy liczyli,
że ceny będą rosły w nieskończoność; w końcu jednak rynek się załamał112
) oraz uchwalenia
The Bubble Act w 1720 r., wprowadzającego ograniczenia transakcji akcjami, możliwość
inkorporowania joint stock companies została znacznie utrudniona. Adam Smith uważał, że joint
stock companies winny być tworzone i obdarzane przywilejem inkorporacyjnym tylko w
wyjątkowych okolicznościach, kiedy było to uzasadnione ważnym interesem publicznym113
.
The Joint Stock Companies Act z 1844 r. przyznawał spółkom akcyjnym przywilej inkorporacji,
stanowił jednak, że wspólnicy są odpowiedzialni za ich długi. Wynikało to z przekonania, że
powszechne unikanie płacenia długów jest niemoralne. Dopiero ustawa o spółce joint stock z
110
P. Ireland, Company, [w:] The New Oxford Companion to Law, Cane P., Conaghan J. (eds.), Oxford University
Press, 2008, s. 180.
111
J. Napierała, T. Sójka, [w:] A. Koch, J. Napierała (red.), Prawo spółek handlowych…, s 354-356, P. Ireland,
Company, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 180.
112
S. Griffin, Company Law. Fundamental Principles, 3rd
ed., Great Britain 2000, s. 4.
113
P. Ireland, Company, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 181.

21. 35
1856 r. połączyła inkorporację z brakiem odpowiedzialności akcjonariusza za zobowiązania
spółki114
.
Jak więc pokazuje historia, podstawową funkcją konstrukcji spółki akcyjnej jest
umożliwienie prowadzenia działalności na wielką skalę, w celu osiągnięcia zysku dla
wszystkich, bardzo licznych, akcjonariuszy115
. W naturze tej spółki leży mnogość i
anonimowość jej wspólników (masowość akcjonariatu, otwartość spółki116
) oraz oparcie
działania na kapitale gromadzonym poprzez „sprzedaż” szerokiemu gronu odbiorców praw
udziałowych w spółce, która dzięki odrębnej od wspólników podmiotowości prawnej, zapewnia
im dość bezpieczny sposób inwestowania w duże przedsięwzięcia.
Oparcie funkcjonowania spółki akcyjnej na kapitale zakładowym prowadzi niektórych do
wniosku, że spółkę tę konstytuują nie osoby, a majątek117
. Natomiast fakt normatywny, że spółka
akcyjna jest osobą prawną, prowadzi do przypisywania jej odrębności od akcjonariuszy
nadmiernego znaczenia i zapominania, że podmiotowość prawna jest tylko konstrukcją,
odtworzoną ze znaczenia normy prawnej, której celem jest uproszczenie relacji międzyludzkich.
Jednakże doktryna trafnie zauważa, że twierdzenie, iż substratem spółek kapitałowych jest
kapitał, a osobowych – wspólnicy, jest nadmiernym uproszczeniem. Substratem osoby prawnej
jest bowiem zawsze organizacja ludzka118
. Znamienne, że doktryna anglosaska pisząc o
podmiotowości prawnej spółki (company, corporation) podkreśla już w pierwszych zdaniach, że
spółka to osoba sztuczna (artificial)119
. Wydaje się, że czasem przedstawiciele doktryny polskiej
zbytnio poddają się wrażeniu, jakie wywołuje konstrukcja osobowości prawnej, a które
zauważyła kultura common law: wrażeniu, że spółka to „ona” (autonomiczny podmiot prawa), a
nie „oni” (wspólnicy)120
. Jest to szczególnie widoczne przy określaniu, wobec kogo obowiązuje
zasada lojalnego postępowania akcjonariusza. Co ciekawe, wariant „oni” zdaje się dostrzegać
114
A. Dignam, Limited liability, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 737.
115
Por. T. Sójka, Zasada równego traktowania akcjonariuszy w Kodeksie spółek handlowych – zagadnienia
podstawowe, RPEiS 2000, nr 4, s. 44.
116
J. Modrzejewski, C. Wiśniewski, [w:] J. Okolski (red.), Prawo handlowe…, s. 217.
117
Por. Ibidem.
118
J. Frąckowiak, [w:] SPH. Prawo spółek handlowych, t. 2B…, s. 29-40, idem, Jednostka organizacyjna…, s. 900,
Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna…, s. 182, Nb 399.
119
Por. J. Lowry, Companies and the outside world, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 180,
L.Sh. Hoffman, The Case Against Vicarious Jurisdiction, „University of Pennsylvania Law Review” 2004, vol. 152,
no. 3, s. 1051, S. Griffin, op.cit, s. 1. Natomiast Th.A. Smith, The Efficient Norm For Corporate Law: A
Neotraditional Interpretation of Fiduciary Duty, „Michigan Law Review” 1999, vol. 98, s. 214 krytykuje doktrynę
prawa spółek za to, że ta reifikuje korporację, traktując tę sztuczną jednostkę, jak gdyby była ona realnym bytem
(„(…) treating the fictional corporate entity as if it were a real thing”).
120
P. Ireland, Company, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 181.

22. 36
polski ustawodawca w przypadku „starszego brata” prawa spółek – Prawa spółdzielczego121
.
Przepis art. 11 § 1 PrSpółdz stanowi, że spółdzielnia posiada osobowość prawną (od chwili
wpisania jej do Krajowego Rejestru Sądowego). Jednym z atrybutów osobowości prawnej jest
posiadanie przez osobę prawną własnego majątku, odrębnego od majątku jej uczestników.
Artykuł 3 PrSpółdz „przebija” tę zasadę, stanowiąc, że majątek spółdzielni jest prywatną
własnością jej członków. Pozornie wydaje się to nie do pogodzenia z konstrukcją osobowości
prawnej, sądzę jednak, że takie unormowanie wyraża właśnie istotę „wynalazku” osobowości
prawnej, w szczególności w kontekście art. 1 § 1 PrSpółdz („Spółdzielnia jest dobrowolnym
zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób (…) które w interesie swoich członków prowadzi
wspólną działalność gospodarczą.”). Brzmienie tego ostatniego przepisu można uznać za
definicję korporacji – konstrukcji jurydycznej, grupującej ludzi, w celu ułatwienia im realizacji
ich prywatnych interesów.
1.5. Aspekty prawnoporównawcze
1.5.1. Uwagi ogólne
Analizując „obowiązek” lojalności akcjonariusza w spółce akcyjnej nie można pominąć
aspektu prawnoporównawczego. Sięganie bowiem do rozwiązań obcych porządków prawnych
zawsze wzbogaca o nowe wartości i jest źródłem cennej refleksji122
.
„Obowiązek” lojalności akcjonariusza spółki akcyjnej w prawie polskim porównuję
przede wszystkim z rozwiązaniami przyjętymi w prawie niemieckim oraz amerykańskim i
angielskim. Wybór tych właśnie systemów nie jest przypadkowy. Po pierwsze, zestawienie
tradycji kontynentalnej i common law pozwala na spojrzenie na analizowany problem z
perspektywy zupełnie różnych „mentalności”. Tradycja kontynentalna ma tendencję do tworzenia
precyzyjnych pojęć ogólnych, które stają się centralnym elementem prawa i myślenia prawnego,
podczas gdy common law prezentuje podejście praktyczne. Mierzy się z faktami życia i rozwija
„od przypadku do przypadku”123
.
121
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: DzU 2003, nr 188, poz. 1848 ze zm.), dalej
jako PrSpółdz.
122
Tak też M. Ancel, op.cit., s. 100.
123
Lord Goff of Chieveley, op.cit., s. 753, I.C. Kamiński, op.cit., s. 38.

23. 37
Po drugie, wybór prawa niemieckiego wiąże się z jego silnym wpływem na prawo
polskie i europejskie. Zarówno Kodeks handlowy124
jak i Kodeks spółek handlowych są
wzorowane głównie na rozwiązaniach niemieckich125
. Niemcy mają także silny wpływ na kształt
prawa europejskiego. Natomiast kultura common law oddziaływuje na całe współczesne prawo,
co dobrze widać też na poziomie europejskim126
. Orzeczenia Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości w Luksemburgu mają de facto moc prawotwórczego precedensu127
; Unia
Europejska ma faktyczną konstytucję, nieujętą w jeden akt prawny, na którą składają się zasady i
wartości wyinterpretowane przez ETS. Te cechy są charakterystyczne właśnie dla anglosaskiej
kultury prawnej. Common law oddziaływuje także poprzez siłę kapitału amerykańskiego czy
angielskiego. Jednym z argumentów tworzenia „kodeksów” corporate governance jest
nieznajomość europejskiego prawa przez inwestorów z krajów anglosaskich128
; niektóre
instytucje prawa rynku kapitałowego, jak np. kwity depozytowe, zostały „przeszczepione” do
Polski właśnie ze Stanów Zjednoczonych129
. Uwzględnienie perspektywy common law jest więc
niezbędne.
Jeśli chodzi o common law, niniejsza praca odnosi się do prawa amerykańskiego i
angielskiego, przy uwzględnieniu uwag doktryny z innych państw kultury prawnej anglosaskiej.
Nie byłoby właściwe ograniczenie się do prawa jednego tylko państwa kręgu common law.
Chociaż prawo każdego kraju jest autonomiczne130
, to jednak prawnicy anglosascy uważają, że
istnieje pewien duch, pewne zasady i teorie, które tworzą common law w sensie ogólnym131
.
Przedmiotem porównania w niniejszej pracy będą instytucje prawne w rozumieniu
funkcjonalnym, badane podejściem tekstowo-funkcjonalnym, przede wszystkim w oparciu o
wypowiedzi doktryny zagranicznej132
. Identyfikowanie podobieństw i różnic wymaga ustalenia,
124
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks Handlowy (DzU nr 57, poz. 502
ze zm.), dalej jako KH.
125
Por. Uzasadnienie KSH – Druk sejmowy nr 1687 Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji, z dnia 4 lutego
2000 r., w szczególności s. 4 i 22.
126
Por. Z. Brodecki (red.), op.cit., s. 33-35.
127
Lord Goff of Chieveley, op.cit., s. 747 zwraca uwagę, że ETS jest w pewnym sensie sądem common law.
128
Ten fakt był jednym z bodźców do stworzenia niemieckiego Corporate Governance Kodex, który w jednej ze
swoich części zawiera powtórzenie niemieckich ustaw, właśnie w celach informacyjnych dla zagranicznych
inwestorów. Zob. M. Lutter, Corporate governance w Niemczech i w Europie, PPH 2003, nr 4, s. 5-6.
129
M. Romanowski, Prawo o publicznym obrocie …, s. 515 i n., A. Chłopecki, [w:] SPP. Prawo papierów
wartościowych, t. 19…, s. 863, Nb 378,
130
Co nie znaczy, że hermetyczne – por. wstęp.
131
M. Ancel, op.cit., s. 89, R.B. Schlesinger [et al.], op.cit., s. 229-234.
132
Na temat metodologii porównywania systemów prawnych zob. J. Wróblewski, Metodologiczne zagadnienia
porównywania…, s. 31 i n.

24. 38
czy w obcych systemach prawnych istnieją instytucje, które stanowiłyby ekwiwalent polskiej
spółki akcyjnej, akcjonariusza i „obowiązku” lojalności.
1.5.2. Prawo niemieckie
Odpowiednikiem polskiej spółki akcyjnej jest w prawie niemieckim Aktiengesellschaft
(dosł. „spółka akcyjna”; w skrócie AG), uregulowana w Aktiengesetz133
(dosł. „Prawo akcyjne” –
ustawa reguluje także niemiecką spółkę komandytowo-akcyjną – Kommanditgesellschaft auf
Aktien). Aktiengesellschaft posiada osobowość prawną i własny majątek, którym odpowiada za
swoje zobowiązania względem wierzycieli (§ 1 I AktG); ma kapitał akcyjny (Grundkapital),
dzielący się na akcje (§ 1 II AktG), które same są niepodzielne (§ 8 V AktG). Akcje AG mogą
być akcjami o wartości nominalnej (Nennbetragsaktien) lub nie posiadać takiej wartości
(Stückaktien) – § 8 I-III AktG. Niemieckie spółki akcyjne mogą być spółkami notowanymi na
giełdzie (börsennotierte), czyli takimi, które swoje akcje oferują do nabycia szerokiej
publiczności; mogą być także tworzone jako spółki zamknięte (nichtbörsennotierte), których
akcjonariusze mają większą swobodę w kształtowaniu struktury spółki (por. §§ 67 VI, 110 III czy
121 VII AktG). Wspólnicy w niemieckiej spółce akcyjnej nazywani są akcjonariuszami
(Aktionäre). Niemieckie orzecznictwo i doktryna przypisują im „obowiązek” lojalności –
Treupflicht134
(dosł. „powinność wierności”135
), który traktowany jest jako szczególny stosunek
prawny (Sonderverbindung), wynikający z członkostwa w korporacji, wiążący się z dążeniem do
realizacji wspólnego celu spółki i będący korelatem władzy, jaką akcjonariusz ma w spółce136
.
133
Ustawa z dnia 6 września 1965 r. – Aktiengesetz, dostępna na stronie internetowej http://www.gesetze-im-
internet.de/aktg [ostatnio dostępna 12 kwietnia 2010 r.].
134
Por. orzeczenia z dnia 1 lutego 1988 r., II ZR 75/87 (Linotype), BGHZ tom 103, s. 184-197 i
z dnia 20 marca 1995, II ZR 205/94 (Girmes), BGHZ tom 129, s. 136-177 oraz U. Hüffer, Aktiengesetz, 6. Aufl.,
München 2004, s. 266, uw. do § 53a, Rn 14, H.Ch. Hirt, The Duty of Loyalty Between Shareholders in Respect of
the Company's Decision to Litigate Against Wrongdoing Directors in Germany: Lessons for Britain?, „European
Business Law Review” 2003, nr 5, s. 523 i n., H. Hirte, Kapitalgesellschaftsrecht, 4. Aufl., Köln 2003, Rn 3.292,
4.44, J. Hennrichs, op.cit., s. 222 i n.
135
W wyroku Girmes pada nawet stwierdzenie, że akcjonariusz jest „zobowiązany do wierności” („zur Treue
verpflichtet”), por. pkt A.I.1. uzasadnienia wyroku.
136
H.Ch. Hirt, op.cit., s. 525.

25. 39
1.5.3. Common law
Znalezienie odpowiednika spółki akcyjnej w common law jest utrudnione ze względu na
brak w tej kulturze podziału na spółki z o.o. i akcyjne w rozumieniu kontynentalnym137
. Spółkom
emitującym shares (udziały, akcje) można przypisać cechy zarówno polskiej spółki akcyjnej jak i
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ponadto w Stanach Zjednoczonych nie ma jednego
prawa spółek (corporation law) – materia ta regulowana jest przez prawa stanowe138
. Należy
więc mieć na uwadze, że mówienie o „amerykańskich spółkach” jest pewnym uproszczeniem.
Pośród brytyjskich spółek emitujących akcje139
wyróżnić można private companies
limited by shares (Ltd’s) oraz public companies limited by shares (Plc’s). Private company
limited by shares to spółka posiadająca odrębną od jej członków podmiotowość prawną. Emituje
ona akcje (shares), które wydawane są akcjonariuszom w zamian za wpłaty. Akcjonariusze
ponoszą odpowiedzialność jedynie do wysokości posiadanych akcji. Z chwilą, gdy shares
zostaną całkowicie opłacone, od akcjonariuszy nie można żądać żadnych dopłat w razie
likwidacji spółki. Akcjonariusze są właścicielami spółki, ale nie muszą prowadzić jej spraw – Ltd
posiada radę dyrektorów (board of directors), organ zarządzający, w skład którego mogą, lecz
nie muszą wchodzić akcjonariusze. Private companies limited by shares nie mogą oferować
żadnych emitowanych przez siebie papierów wartościowych (securities) szerokiej publiczności
ani być notowane na giełdzie140
(sek. 755 (1) i n. Companies Act 2006). Wiele spółek tego typu
to spółki małe, prowadzące „rodzinny biznes”, których akcjonariusze często biorą udział w
zarządzaniu nimi141
.
Public companies limited by shares posiadają w zasadzie te same cechy, co brytyjskie
prywatne spółki akcyjne, z tym że Plc’s mogą oferować akcje szerokiej publiczności oraz być
notowane na giełdzie. Swoboda kształtowania struktury tych spółek jest znacznie mniejsza niż
137
J. Supernat, Business Corporation (Spółka kapitałowa), Strona internetowa dr. hab. Jerzego Supernata
http://www.supernat.pl/abecadlo_zarzadzania/hasla/business_corporation.html [ostatnio dostępna
12 kwietnia 2010 r.], J. Okolski, A. Opalski, Porozumienia akcjonariuszy, PPH 1999, nr 2, s. 7.
138
G. Pfeiffer, S. Timmerbeil, US-American Company Law – An Overview, „Zeitschrift für das Juristische Studium“
2008, nr 6, s. 597, dostępny na stronie internetowej http://www.zjs-online.com/dat/artikel/2008_6_122.pdf [ostatnio
dostępny 23 listopada 2009 r.].
139
Jak już wspomniano, common law nie zna podziału na spółki z o.o. i akcyjne, nie zna więc także podziału na
udziały i akcje, które określane są zbiorczym mianem „shares”. W niniejszej pracy słowo „share” jest tłumaczone
jako „akcja”.
140
S. Terrett, R. Williams, An Introduction to Company Law. Workbook 1. The Corporate Entity, University of
Cambridge 2008-2009, s. 11.
141
S. Griffin, op.cit., s. 49.

26. 40
spółek akcyjnych typu private142
. Plc’s są więc podobne do polskich spółek akcyjnych, podczas
gdy brytyjskiej prywatne spółki akcyjne przypominają bardziej polskie spółki z o.o.
Amerykańskie spółki emitujące akcje określane są zbiorczym mianem corporations.
Korporacje mogą być ukształtowane jako publiczne (public corporations) lub zamknięte (close
corporations). Public corporations to spółki o licznym akcjonariacie, które oferują nabycie
własnych akcji szerokiej publiczności. Ich przeciwieństwem są close corporations, aczkolwiek w
common law brak jest jednej, powszechnie akceptowanej definicji korporacji zamkniętej.
Orzecznictwo i doktryna wskazują, że charakteryzują się one małą liczbą akcjonariuszy, brakiem
rynku akcji tych spółek, udziałem większościowego akcjonariusza w zarządzaniu spółką czy też
ograniczeniami w zbywalności akcji lub zakazem oferowania ich szerokiej publiczności143
. W
doktrynie niemieckiej korporację typu public przyrównano do publicznej spółki akcyjnej
(börsennotierte Aktiengesellschaft), a close do spółki akcyjnej zamkniętej (nicht börsennotierte
Aktiengesellschaft)144
. Można jednak wskazać, że close corporation upodabnia się także (a może:
przede wszystkim) do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w szczególności gdy
odpowiednie regulacje ograniczają zbywalność jej akcji.
Anglosaska doktryna i orzecznictwo niejednokrotnie wskazują (nie bez kontrowersji), że
na akcjonariuszach (shareholders) ciąży „obowiązek” lojalności zwany fiduciary duty (dosł.
„obowiązek zaufania”, „obowiązek powierniczy”) lub duty of loyalty (dosł. „obowiązek
lojalności”)145
. Fiduciary duty to konstrukcja wywodząca się z equity, pierwotnie związana z
instytucją trustu. Przymiotnik „fiduciary” pochodzi od słów „zaufanie”, „wiara”; definiuje się go
jako „trust like” („związany z zaufaniem”)146
. Trust to także charakterystyczna dla common law
instytucja powiernictwa oparta na szczególnym zaufaniu. Natomiast equity to normy prawne
142
S. Terrett, R. Williams, op.cit., s. 12-13.
143
M. Siegel, Fiduciary Duty Myths in Close Corporate Law, DJCL 2004, vol. 29, s. 378, 436, P.J. Dalley,
Shareholder (and Director) Fiduciary Duties and Shareholder Activism, „Houston Business and Tax Law
Journal” 2008, vol. VIII, s. 319.
144
G. Pferiffer, S. Timmerbeil, op.cit., s. 598.
145
Por. m.in. G.G. Bogert, G.T. Bogert, A.M. Hess, Bogert's Trusts And Trustees, fragmenty dostępne w bazie
Westlaw, 2009, § 481.1 [ostatnio dostępne 4 grudnia 2009 r.], W.M. Fletcher, Fletcher Cyclopedia of the Law of
Corporations, fragmenty dostępne w bazie Westlaw, 2009, § 5811.05 [ostatnio dostępne 4 grudnia 2009 r.],
E. Brodsky, M.P. Adamski, Law of Corporate Officers and Directors: Rights, Duties and Liabilities, fragmenty
dostępne w bazie Westlaw, 2009, §§ 2:7 i 5:12 [ostatnio dostępne 4 grudnia 2009 r.], J.G. MacIntosh, J. Holmes,
S. Thompson, The Puzzle of Shareholder Fiduciary Duties, „Canadian Business Law Journal” 1991, vol. 19, passim,
I. Anabtawi, L. Stout, Fiduciary Duties for Activist Shareholders, „UCLA School of Law Law&Economics Research
Paper Series”, Research Paper No. 08-02, passim.
146
L. Smith, Fiduciaries, [w:] The New Oxford Companion to Law…, s. 458, J. Edelman, When Do Fiduciary Duties
Arise?, „The Law Quarterly Review”, April 2010, vol. 126, s. 305.

27. 41
wyrażające zasady słuszności, które rozwijały się w orzecznictwie angielskiego Sądu
Kanclerskiego (High Court of Chancery), do którego składano odwołania od godzących w zasady
słuszności orzeczeń sądów common law. Equity uzupełniało i uelastyczniało formalistyczne
orzecznictwo tych sądów147
. Fiduciary duty zostało ukształtowane jako powinność działania z
najwyższą starannością. Relacje powiernicze (fiduciary relationships) nie dają zakwalifikować
się ani jako część kontraktów, deliktów czy bezpodstawnego wzbogacenia; nie są też kategorią
od nich odrębną. Wykazują związki ze wszystkimi wskazanymi obszarami prawa148
.
Centralnym elementem konstrukcji fiduciary duties jest interes innej osoby. Powiernik
(fiduciary) ma prawną możność wpływania na sytuację i interesy beneficjenta (beneficiary),
dlatego też obowiązany jest on do działania w jak najlepszym interesie tego drugiego149
. W tym
kontekście mówi się o zasadzie ograniczonego dostępu (limited access) – powiernik otrzymuje
ograniczony dostęp do majątku beneficjenta, by działać na rzecz tegoż. Egzekwowanie
obowiązku powierniczego ma służyć kontroli, czy powiernik rzeczywiście realizuje swoją
powinność150
.
Fiduciary duties wiążą się z istnieniem zasady zysków (profits rule) i zasady konfliktów
(conflicts rule). Zgodnie z tą pierwszą, powiernik nie może wykorzystywać swojej pozycji dla
osiągania korzyści dla siebie lub osoby trzeciej. Zgodnie z drugą, nie może on, w ramach
stosunku powiernictwa, realizować żadnego interesu własnego ani osób trzecich, które nie
dadzą się pogodzić z jego rolą jako działającego na rzecz beneficjenta. Wyjątki od tych zasad
mogą wynikać z mocy prawa albo ze zgody na takie działanie, udzielonej przez świadomego i w
pełni poinformowanego beneficjenta. Jako cechy stanowiące o istocie powinności powierniczych,
wskazuje się także obowiązek działania w dobrej wierze (good faith)151
i w jak najlepszym
147
Black’s Law Dictionary, B.A. Garner (ed. in chief), 7th
ed., St. Paul, Minn., West Group, 1999, hasło „equity”,
G. Samuel, Common law [w:] Elgar Encyclopedia of Comparative Law, ed. by J.M. Smits, Cheltenham, UK,
Northampton, MA, USA, 2006, s. 147-148.
148
R. Flannigan, The Boundaries of Fiduciary Accountability, „The Canadian Bar Review” 2004, vol. 83, s. 38,
przyp. 7.
149
P.J. Dalley, op.cit., s. 303-304.
150
R. Flannigan, Fiduciary Duties of Shareholders and Directors, „Journal of Business Law” 2004, May, s. 278, 281.
151
Tłumaczę „good faith” w uproszczeniu jako „dobrą wiarę” ze świadomością, że znaczeń tych dwu terminów nie
można utożsamiać. Zob. uwagi na temat różnic w kontynentalnym i anglosaskim rozumieniu pojęcia „good faith” na
tle Zasad Europejskiego Prawa Kontraktów, C. Castronovo, Good Faith and the Principles of European Contract
Law, [w:] W kierunku europeizacji prawa prywatnego…, s. 163 i n., w szczególności s. 165-166, zob. także
J. Edelman, op.cit., s. 323-325.

28. 42
interesie (best interest) beneficjenta. Dwie pierwsze lub wszystkie te powinności łącznie bywają
określane mianem duty of loyalty („obowiązku lojalności”)152
.
Tradycyjnie koncepcja fiduciary duties wiązana jest z istnieniem określonego stosunku
lub statusu prawnego. W doktrynie anglosaskiej zwrócono jednak ostatnio uwagę, że takie
postrzeganie powinności powierniczych jest nieprawidłowe, gdyż nie daje odpowiedzi na
pytanie, jak możliwe jest istnienie „takich samych” fiduciary duties w zupełnie różnych
instytucjach prawnych. Odpowiedzią ma być koncepcja, zgodnie z którą powinności te powstają
wskutek dobrowolnego podjęcia przez dany podmiot określonych działań, w sposób wyraźny lub
dorozumiany, których rozsądna osoba mogłaby się spodziewać w konkretnej sytuacji153
.
Porównując „obowiązek” lojalności akcjonariusza w common law z prawem polskim, z
pewnością celowe jest zbadanie tego „obowiązku” w odniesieniu do akcjonariuszy Plc’s oraz
public corporations. Odnoszenie się do lojalności akcjonariuszy Ltd’s oraz amerykańskich
korporacji zamkniętych nie wydaje się być potrzebne z perspektywy niniejszej pracy. Wprawdzie
spółki te podobne są do spółek akcyjnych zamkniętych154
, ale wykazują – co do istoty – cechy
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Z tego też powodu „obowiązek” lojalności
akcjonariusza private company limited by shares oraz close corporation nie będzie przedmiotem
dalszych rozważań.
152
V. Vann, Causation and Breach of Fiduciary Duty, „Singapore Journal of Legal Studies” 2006, July, s. 87-88,
J. Edelman, op.cit., s. 316-317.
153
J. Edelman, op.cit., w szczególności s. 302-304, 319, 323-326.
154
Które znowu nie są „naturalnymi” spółkami akcyjnymi, zob. s. 33 i ROZDZ. 4.4.1.

29. 43
Rozdział 2.
„Obowiązek” lojalności akcjonariusza. Poglądy doktryny i
orzecznictwa
2.1. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza w spółce akcyjnej
2.1.1. Uwagi ogólne
Istnienie „obowiązku” lojalności akcjonariusza spółki akcyjnej w polskim prawie należy
do kwestii spornych. Minęło już prawie 20 lat odkąd A. Chłopecki stwierdził, porównując prawo
polskie z niemieckim, że „obowiązek” lojalności akcjonariusza jest instytucją ważną dla
ochrony praw mniejszości, lecz nie znaną prawu polskiemu155
. Dziś niektórzy przedstawiciele
doktryny wciąż negują istnienie tej instytucji. Inni traktują ją jako wyjątek obowiązujący tylko w
spółkach akcyjnych zamkniętych. Ostatnie wypowiedzi doktryny skupiają się na istnieniu i
uniwersalności „obowiązku” lojalności na obszarze całego prawa spółek handlowych i podejmują
próby doprecyzowania jego treści.
Rozstrzygnięcie, czy na akcjonariuszu rzeczywiście ciąży „obowiązek” lojalności (i
wobec kogo) wymaga zestawienia argumentów zarówno przeciwników jak i zwolenników tej
instytucji. Należy przy tym zastrzec, że argumenty obu stron nie zawsze przybierają „czystą”
postać – zarówno jedni, jak i drudzy skłonni są dopuszczać wyjątki od formułowanych przez
siebie twierdzeń ogólnych.
2.1.2. Argumenty przeciwko istnieniu „obowiązku” lojalności akcjonariusza
Doktryna formułuje następujące argumenty przeciwko istnieniu „obowiązku” lojalności
akcjonariusza:
1. „Obowiązek” lojalności akcjonariusza nie został expressis verbis wyrażony w przepisach
Kodeksu spółek handlowych, w przeciwieństwie do „obowiązku” lojalności członków
155
A. Chłopecki, „Socjalna gospodarka rynkowa” i prawo akcyjne, PPH 1992, nr 3, s. 14.

30. Pełna wersja „Obowiązku lojalności akcjonariusza w spółce akcyjnej”
(Joanna Kornas) dostępna na portalu Edukacji Prawniczej
wydawnictwa Beck
www.edukacjaprawnicza.pl  prace mgr
przedmiot: prawo handlowe
uczelnia: Uniwersytet Warszawski