Tez hazırlayan, tez yapmaya çalışanlara, yılların öğretim üyesinden yaşanmışlıklara dayalı öneriler

1. İşte bütün mesele
Prof. Dr. İsmail Kaya
ikaya@istanbul.edu.tr
ismail.kaya@gmail.com

2. HERKES TEZ YAPTIĞINI
SANIR,
LÂKİN,
TEZ YAPANLAR AZINLIKTIR.

3. T E Z

A R A Ş T I R M A

İ N C E L E M E

4. ETÜD, İRDELEME, ARAMA, STUDY,
SEARCH, INVESTIGATION, INQUIRY...
olarak da bilinir.
TEMEL SORU: NEDİR?
AMAÇ: ALGILAMA, FARKINA VARMA,
TANIMA

5. RE-SEARCH, SURVEY, MEASUREMENT,
POLL… olarak da bilinir.
TEMEL SORU: NE VAR / NE YOK?, NE
BİLMİYORUZ, NE BİLİYORUZ?
AMAÇ: KONUYU, OLGUYU, VARLIĞI
ANLAMA, ÖLÇME, SAYISALLAŞTIRMA,
DEĞERİNİ SAPTAMA

6. İDDİA, SAV, TEORİ, THESIS,
DISSERTATION… olarak da bilinir.
TEMEL SORU: NASIL?
AMAÇ: VARLIĞI, BİLİNENLERİ, OLAYLARI,
OLGULARI, DEĞİŞİMLERİ
ANLAMLANDIRMA, ANLAM
KAZANDIRMA, DERİNİNİ, ÇEVRESİNİ,
ETKİSİNİ VE ETKİLERİNİ ÖNGÖRME

7. KONU BULMAK
!
KARŞILAŞILAN/YAŞANAN
SIKINTILAR?

8. Odaklanarak
Anlayarak
Çok
okumalı…

9. Okurken
Anlarken
Yorumlarken
Yöntem, Sistem, Disiplin şart…

10. Dünyayı okumak
Bütünü anlamak
Büyük resmi görmek
Büyük sorunları görmek
Değişimleri açıklayabilmek
Olayları, oluşumları ve olguları
yorumlayabilmek
Çalışan ve aksayanları ayıklayabilmek

11. Bir konuya,
Bir soruna,
Bir olguya,
Bir alana yoğunlaşmak
Bunları kendiyle özleştirmek

12. “Cin olmadan adam çarpmaya kalkma!”
Authority: a person with extensive or specialized
knowledge about a subject; an expert.
Otorite olmayanın tezi olmaz
Otoriteler de derece derece
Otoriteler de basamak basamak

13. Konusunu kavramayan, yeterince tanımayan, okuduklarını
anlamlandıramaz.
Konusuna hakim olmayan, okuduklarını değerlendiremez
Birikimi olmayan, bütünü kavrayamaz, bütünü
kavrayamayan, bölük pörçük metinlerin büyüsüne kapılır.
Parçalara bakarak, literatürden parçalar alarak tez
yazılmaz

14. Dil düşüncenin kalıbı, ambalajı, kutusudur.
Dili berrak olmayanın düşüncesi, düşüncesi berrak
olmayanın dili de berrak olmaz.
Dil düşünceyi, düşünce dili zenginleştirir.
Türkçeyi de, en az bir yabancı dili de iyi bilmeli.
Dili bilmek başka, bildiğini zannetmek başka.
En azından kendi alanında metin okuyup
yazabilecek kadar dile hakim olmalı…

15. Tez bir maraton, uzun süren bir süreçtir.
Maraton bir seferde koşulur.
Temposu ayarlanabilir, ama hiç ara verilmez.
Ara verilirse, zihin dağılır, adanmışlık
zayıflar, konularda kopukluklar, geriye
gitmeler başlar.

16. Maraton boyunca konu bütünlüğünü
bozmamak için,
Konuya hakimiyeti derinleştirmek için,
Tezi ve konuları ilgili kimselere “satmak”
için,
Kendine güven kazanmak için,
Yaptıklarını test etmek için,
BAŞTAN SONA, TEKRAR TEKRAR
GEÇMEK İYİDİR.

17. Bir an önce bitsin telaşı, bozar
Sonuçtan çok sürece,
Süreçten çok esere,
Eserin değerine
Kalitesine
odaklanmalı

18. Hiçbir iş planlandığı gibi gitmez, bitmez.
Plansız da olunmaz
Tez süreci, aşamaları itibariyle, baştan sona planlanmalı, ve
bir takvime bağlanmalı
Konu için deadline?
Hazırlık için?
Uygulama için?
Yazma için?
Formaliteler için?

19. Danışmanla çalışmada hatalar
Roller?
İletişim? (yetersizlik ve hatalar)
Danışmanı anlamak
Danışmana anlatmak
Danışmana danışmak
Danışmana onaylatmak (hatası)
Tez önce danışmanın kafasında pişirilmeli
Tez yolculuğunu danışmanla birlikte yaşamak
Tezi önce danışmana satmak

20. Ne yaparsan elinle, o kalır seninle….
Nasıl başlarsan öyle gider.
Kötü örnek örnek değildir.
“Sabun atmak” ne demek?
Uydur, kaydırlar bir gün ayağına bağ olurlar
Dürüstlük, samimiyet, doğruluk ve ahlak

21. Domino taşı etkisi
Bunu tezlerde model, süreç, teori, tez geliştirme
sırasında kullanmayı denesek….
TEZ bir “durum tespiti” değil, görünenin ötesine
geçebilmektir.
Sistematik görünen bir durumun neyin sonucu ortaya
çıktığını görmek ve göstermektir.
Böylece olanı biteni anlamak ve durumun nasıl
değişeceğini öngörmek, açıklamak mümkün olur.

22. İşin bitmiş halini hayalinde canlandırıp,
oradan geri sarıp, o duruma giden yolları
düşünmek,
Sondan başa gelebilmek,
Alternatiflerin farkına varmayı
kolaylaştırır
Nereye varmak isterdiğini daha da
belirginleştirir

23. Selim Tuncer yazdı...
Kavram için bizi ilgilendiren anlamlara bakalım: 1. Bir nesnenin veya düşüncenin zihindeki soyut ve
genel tasarımı, mefhum, fehva, konsept, nosyon. 2. fel. Nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini
kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, konsept, mefhum, nosyon. (TDK, Güncel
Türkçe Sözlük)
‘Concept’, köken olarak hamile kalmak (conception) anlamına gelir. Beynin hamile kalması diyebiliriz
buna. Beynin hamile kalması için bir döllenme gerekir. Döllenme, insan zihnine açılan duyu kapıları
üzerinden gerçekleşen girdiler sayesinde olur.
Kavramlar insan zihninde döllenirler ve orada aynen anne karnındaki bir cenin gibi süreç içinde
büyürler. Bu büyüme ve gelişme hiçbir zaman durmaz. Döllenme (ve beslenme) dışarıdan, gelişme ise
içeridedir.
Herkes her kavramı kendi zihninde büyütür, bu nedenle kavramlar bir bütün olarak bir zihinden başka
bir zihne taşınmazlar. Sadece kavramların üzerinde uzlaşılmış kodları sayesinde zihinlerdeki kavramlar
açılır.
Bir şeyin, yani bir nesne, bir olay veya bir olgunun dört farklı varoluş düzeyinden söz edilebilir: (1)
nesnel varlığı, (2) zihindeki varlığı, (3) sözdeki varlığı ve (4) yazıdaki varlığı . Mesela nesnel
gerçeklikteki “elma”, bildiğimiz “elma”dır. Zihindeki “elma”, “elma” kavramıdır; “elma”nın zihindeki
tasarımı, tasavvurudur. Sözdeki “elma” ise, “e-l-m-a” seslerinin bu sıralamayla oluşmuş ses
kombinasyonudur. Yazıdaki “elma” da, “e-l-m-a” harflerinin bu sıralamayla yanyana getirilmesiyle
oluşmuş tipografik formdur.

24. Doktora, gurbet demek, yalnızlık demek, hasret demek, hüzün demek. Daha yaşanır ve daha güzel bir
Türkiye’ye ve dünyaya özlem demek. Doktora, fikir sancısı çekmek demek. Doktora, delicesine yazmak ve
kendinden geçercesine düşünmek demek. Doktora, her hafta 3-4 bin sayfa okumak demek. Doktora,
idealistlik ve fikir girişimciliği demek. Doktora, insanlık için bilim üretmek demek. Doktora, hayatı ve
dünyayı daha yaşanabilir hale getirmek için dert çekmek demek.
Doktora, yıllarca iğne ile kuyu kazmak demek. Çile doldurmak demek. Çilehane sayılabilecek araştırma
ofisinde yıllarca sabretmek demek. Sabır olmadan olmaz. Sabır bu işin ilk kuralı. Yalnızsınız. Derdinizde,
coşkunuzda, keşiflerinizde, problemlerinizde yalnızsınız. Soyutlanmış, odaklı, dertli, ızdıraplı, ümitli, sancılı,
yıllar süren zorlu bir süreç doktora.
Çok ama çok çalışacaksın. Yolda, yürürken, yatarken, yazarken araştırmanı düşüneceksin. Araştırma çok
nazlıdır, saatlerce, günlerce, aylarca uğraşırsın ve bazen hiç bir şey bulamadığına inanırsın. Kendini zorlaya
zorlaya gıdım gıdım ilerlersin. Bazen mehter gibi geri dönersin. Bazen haftalar geçer de bir mesafe alamaz, tek
sayfa yazamazsın. Hacca giden topal karınca gibi sabırla yoluna devam edersin. Umutla, ısrarla, cesaretle
masana ve ofisine dönersin.
Kafaya takarsın meseleni, kendine dert edersin. Sürekli beyaz bir sayfa açarsın. Yeni bir umutla, ısrarla ve
inançla başlarsın her yeni güne. Gecenin al yalazında herkes uyurken sen harıl harıl okur, yazar, çırpınırsın.
Yorulmaya hakkın yoktur. Çünkü yüz metre koşusunda değil maratondasındır. Gecelerce ofis köşelerinde bir
sandalyede kıvrılıp uyuyakaldığın olur. Zorlandıkça, ilerledikçe, keşfettikçe, yazdıkça, okucukça mutlu
olursun.
Küçücük ofisinde kendi küçük dünyanda büyük hayallerin, büyük umutların, büyük ideallerin vardır. Yepyeni
bir dünya kurmak istersin. Yaptığın araştırmanla dünyayı değiştirmek istersin. Bilime, insanlığa, medeniyete
katkıda bulunmak istersin. Tarihe ve literatüre kalıcı bir not düşmek istersin. Senin söyleyecek sözün ne
olacak diye düşünürsün. Yeni kavramlar üretmek ve insanlığa sunmak istersin. Bilime etkide bulunmak ve
düşünce tarihine yön vermek istersin. Disiplinler arası kaotik bir entellektüel yolculuğa çıkarsın. Yolunu
kaybettiğin ve çıkmaz labirentlerde hissettiğin olur. Ama tünelin ucunda mutlaka bir ışık vardır ve sen o ışığı
bulacaksındır.