1. ความรูทัวไปเกียวกับ
้ ่ ่
ศิ ลปะ
Introduction of Art
นายทวีชัย เจาวัฒนา
บรรณาธิการศูนย์ ภาพเครื อเนชั่น

2. ศิลปะคืออะไร?
ศิลปะเป็ นปั จจัยหนึ่งที่อยู่ควบคู่กับวิวัฒนาการของสังคม
มนุษย์ มาตังแต่ ในอดีต แต่ เป็ นเรื่ องยากที่จะสรุ ปให้ แน่
้
ชัดว่ าศิลปะคืออะไร

3. ศิลปะคืออะไร?
ศิ ล ปะ คื อ ผลงานที่ ม นุ ษ ย์ ส ร้ างสรรค์ ขึ น ในรู ป ลั ก ษณ์
้
ต่ างๆ ให้ ปรากฏซึ่ง สุนทรี ยภาพที่ ให้ ความรู้ สึกต่ อจิตใจ
ทั ง ในด้ า นบวกและด้ า นลบ ตามประสบการณ์ ข องทั ง
้ ้
ผู้สร้ างและผู้รับ

4. ประเภทของศิลปะ
ศิลปะแบ่ งออกเป็ น 2 ประเภท
• ประเภทวิจตรศิลป (Fine Arts)
ิ ์
• ประเภทประยุกต์ ศิลป (Applied Arts)
์

5. วิจตรศิลป (Fine Arts)
ิ ์
วิจิตรศิลปคืองานศิลปะที่ถูกสร้ างขึนโดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อความ
์ ้
งามเป็ นคุณค่ าสาคัญ อาจเพื่อใช้ ประโยชน์ บ้าง แต่ เน้ นความ
ประณีตในการสร้ างสรรค์ ให้ วิจิตรพิสดารหรู หราเกินประโยชน์ ใช้
สอย บางครั งอาจเรี ยกว่ า ประณีตศิลป
้ ์

6. ประเภทของงานวิจตรศิลป (Fine Arts)
ิ ์
• จิตรกรรม (Painting)
• ประติมากรรม (Sculpture)
• สถาปั ตยกรรม (Architecture)
• ภาพพิมพ์ และสื่อผสม (Print and Mixed media)
• ศิลปะภาพถ่ าย (Photography) จักษุศิลปะ/ทัศนศิลป์
• วรรณกรรม (Literature) จินตศิลปะ/
• ดนตรี และนาฏกรรม-การละครและภาพยนตร์ โสตทัศนศิลป ์
(Music and Dance-Drama and Theatrical Art) และศิลปะผสม

7. ประยุกต์ ศิลป (Applied Arts)
์
ประยุกต์ ศิลปเป็ นศิลปะที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อประโยชน์ ใช้
์
สอยเป็ นอันดับแรก และคานึงถึงความงามเป็ นลาดับรอง
ประเภทของงานประยุกต์ ศิลป ์
• พาณิชย์ ศิลป (Commercial Art)
์
• มัณฑนศิลป (Decorative art) และการตกแต่ งภายใน
์
(Interior Design) สถาปั ตยกรรม ภูมทัศน์ และผังเมือง
ิ
• ศิลปหัตถกรรม (Art & Crafts)
• อุตสาหกรรมศิลป (Industrial Art) งานออกแบบ
์
ผลิตภัณฑ์ (Product design)

8. องค์ ประกอบศิลปะคืออะไร?
องค์ ประกอบศิ ล ปะ หมายถึ ง องค์ ประกอบที่ ม องเห็ น ได้
ประกอบด้ วยจุด เส้ น ทิศทาง รู ปขนาด ลักษณะผิว นาหนั ก้
อ่ อนแก่ และสี นามาจั ดรวมเข้ าด้ วยกันเกิดเป็ นรู ปทรงของ
ศิลปะขึน ศิลปิ นใช้ องค์ ประกอบศิลปะเพื่อสื่อความหมายใน
้
การแสดงออกถึงความคิดสร้ างสรรค์ ของตน

9. องค์ ประกอบศิลปะ
องค์ ประกอบศิลปะ ประกอบด้ วย 3 ส่ วน
• สื่อ/รู ปทรง/องค์ ประกอบพืนฐาน
้
(Media/For/Elements)
• เนือหา (Content)
้
• สุนทรี ยธาตุ (Aesthetical elements)

10. 1. สื่อ/รู ปทรง/องค์ ประกอบพืนฐาน
้
สื่อ (Media) เป็ นส่ วนที่มนุ ษย์ นามาใช้ เพื่อการถ่ ายทอดการ
สร้ างสรรค์ ขึน เป็ นโครงสร้ างทางวัตถุท่ ีสามารถมองเห็นหรื อรั บรู้ ได้
้
เกิดขึนด้ วยการประสานกันขององค์ ประกอบอย่ างมีเอกภาพ
้
• องค์ ประกอบศิลปะพืนฐาน (Basic elements)
้
• ข้ อพิจารณาในการจัดวางองค์ ประกอบในงานศิลปะ

11. 1.1 องค์ ประกอบศิลปะพืนฐาน
้
ส่ วนประกอบสาคัญอันเป็ นพืนฐานการสร้ างสรรค์ งานศิลปะ
้
ของนักออกแบบ
• จุด (Dot)
• เส้ น (Line)
• ระนาบ/รู ปร่ าง (Plane/Shape)
• รู ปทรง มวล (Form, Mass)
• ลักษณะผิว (Texture)
• สี (Colour)
• นาหนักอ่ อนแก่ ของแสง-เงา (Tone – Light & Shadow)
้
• ที่ว่าง/ช่ องไฟ (Space)

12. จุด (Dot)
• จุ ด เป็ นองค์ ป ระกอบเบื อ งต้ น ที่ เ ล็ ก ที่ สุ ด ของการมองเห็ น แต่ มี
้
ความสาคัญของการไปสู่การเกิดองค์ ประกอบอื่นๆ ลักษณะเฉพาะ
ของจุดคือมีมตเป็ นศูนย์ ไม่ มีความกว้ าง ยาวและลึก
ิ ิ
• จุดเป็ นสิ่งที่ใช้ ในการสร้ างรู ปทรงและสร้ างพลังความเคลื่อนไหวของ
พืนที่ว่างขึนในภาพ
้ ้
http://dotart.blogspot.com/search/label/color%20code

13. เส้ น (Line)
• เส้ นเป็ นผลจากการน าจุ ดหลายๆจุ ดมาเรี ยงติดต่ อกั นออกไปจน
เกิดเป็ นความยาวซึ่งเป็ นมิตเดียว
ิ
• เส้ น เป็ นองค์ ประกอบพื น ฐานของงานศิ ล ปะเกื อ บทุ ก ประเภท
้
เนื่องจากสามารถแสดงความรู้ สึกด้ วยตัวมันเอง และสามารถนามา
ประกอบกันให้ เป็ นรู ปทรงต่ างๆ

14. เส้ นกับการแสดงความรู้สึก
แข็งแรง มั่นคง สง่ างาม น่ าเกรงขาม น่ าศรัทธา
สงบ ราบเรียบ ผ่ อนคลาย หยุดนิ่ง
ขาดหาย ลึกลับ ไม่ สมบูรณ์

15. นุ่มนวล แข็งแรง หนักแน่ น
ขัดแย้ ง น่ ากลัว ตื่นเต้ น แปลกตา
ประสานกัน แข็งแกร่ ง ไม่ ปลอดภัย ไม่ หยุดนิ่ง

16. ระนาบ/รู ปร่ าง (Plane/Shape)
• ระนาบ/รู ปร่ างเป็ นการนาเส้ นมาประกอบกับให้ เกิดความกว้ างและ
ความยาวมีลักษณะ 2 มิติ ไม่ มีความหนาหรื อความลึก ไม่ แสดง
ความเป็ นรู ปทรง

17. รู ปทรง (Form)
• รู ปทรงหมายถึงการนาเส้ นมาประกอบกับให้ เกิดความกว้ าง ความยาว
และความหนา มีลักษณะ 3 มิติ
รูปทรงมี 3 ชนิด
รู ปทรงเรขาคณิต รูปทรงอินทรี ยรูป รู ปทรงอิสระ
(Geometrical form) (Organic form) (Free Form)

18. มวล (Mass)
• มวลหมายถึงการรวมกลุ่มของรู ปร่ าง รู ปทรงที่มีความกลมกลืนกัน
หรื อวัตถุท่ ีมีความหนาแน่ น

19. ลักษณะผิว (Texture)
ลักษณะผิวหมายถึงลักษณะ
ภายนอกของวั ต ถุ ต่ างๆที่
สามารถจับต้ อง สัมผัส หรื อ
มองเห็น แล้ ว เกิด ความรู้ สึ ก
ได้
ก า ร สั ม ผั ส ที่ รั บ รู้ ไ ด้ จ า ก
ลั ก ษณะผิ ว มี ทั ้ง ที่ เกิ ด จาก
เทคนิ คภาพลวงตา (artificial
texture) และเกิดจากความ
เป็ นจริ ง ทางกายภาพ (Real
texture)
http://writer.dek-d.com/Peachgal/story/viewlongc.php?id=378902&chapter=7

20. สี (Colour)
• สีหมายถึงปรากฏการณ์ ท่ ีแสงส่ องกระทบวัตถุแล้ วสะท้ อนคลื่นแสง
บางส่ ว นเข้ า ตา ระบบประสาทตาประมวลผลจึง สามารถรั บรู้ ถึง
ขนาด รู ปร่ าง ลักษณะผิวและสี
• วัตถุมีสีต่างกันเกิดจากคุ ณสมบัติในการดูดกลืนและสะท้ อนคลื่น
แสงที่แตกต่ างกัน
• สีมี 3 ประเภท – สีของปรากฏการณ์ ทางธรรมชาติ (Naturalistic
color) สีของเนือวัสดุ (Material/Real color) และสีท่ ีเกิดจากเนือสี
้ ้
(Hue/Specific color)
http://www.fotosearch.com/photos-images/rainbow.html

21. วงสี
• สีถูกนามาใช้ ในการสร้ างสรรค์ งานต่ างๆ ส่ วนมากเป็ นสีจากเนือสี้
เรี ยกว่ าสีวัตถุธาตุ สามารถแสดงความสัมพันธ์ ได้ เป็ นวงจรสี (Color
wheel)
http://realcolorwheel.com/colorwheel/Real_Color_Wheel_475.jpg

22. วรรณะสีเย็น วรรณะสีร้อน
การออกแบบวงจรสี
Work of 1st year Architectural student in 2008

23. ค่ าสี (Value)
การออกแบบการไล่ ลาดับค่ าสี
Work of 1st year Architectural student in 2008

24. ความเข้ มสี (Intensity)
การออกแบบการไล่ ลาดับค่ าความเข้ มสี
Work of 1st year Architectural student in 2008

25. นาหนักอ่ อนแก่ ของแสงเงา
้
นาหนักอ่ อนแก่ ของแสงเงา (Tone/Light&Shadow)
้
หมายถึงค่ าความอ่ อนแก่ ของบริ เวณที่ถูกแสงสว่ างและบริ เวณที่เป็ น
เงาของวัตถุ การไล่ ค่านาหนักจะเป็ นสีเดียวหรื อหลายสีกได้
้ ็

26. ที่ว่าง (Space)
• ที่ว่างหรื อช่ องไฟ เป็ นสิ่งที่มองไม่ เห็น จะรั บรู้ ได้ เมื่อมีองค์ ประกอบ
อื่นๆปรากฏขึน ้
• ที่ว่างมี 3 ประเภท
- ที่ว่าง 2 มิติ (Two dimensional space)-กาหนดด้ วยความกว้ าง
และความยาว มีพนที่แบนราบไม่ แสดงความลึก ไม่ เคลื่อนไหว
ื้
- ที่ว่าง 3 มิติ (Three dimensional space)-กาหนดด้ วยความกว้ าง
ความยาว ความลึก (แสดงใกล้ -ไกล) มีทัง... ้
ที่ว่างที่เป็ นจริ ง (Physical space) พบในงานประติมากรรมและ
สถาปั ตยกรรม
ที่ว่างที่ลวงตา (Pictorial space) มีลักษณะ 3 มิติ ที่มองเห็นแล้ วลวงตา
ไม่ ใช่ ความลึกจริง พบในงานจิตรกรรม ภาพพิมพ์ หรือภาพถ่ าย

27. การผสานระหว่ าง Dot-Line-Plane และการจัดที่ว่าง 2 มิติ
Work of 1st year Architectural student in 2008

28. ที่ว่างลวงตาลักษณะ 3 มิติ
Modern Art (Cubism)-Work of 1st year Architectural student in 2008

29. ที่ว่างลวงตาลักษณะ 3 มิติ
ARTIST: M.C. Escher HOLOGRAM graphic projection
http://www.puzzlehouse.com/images/webpage/drawinghands2.jpg

30. - ที่ว่างสองนัย (Ambiguous space) เป็ นที่ว่างที่ถูกกาหนดแบ่ ง
ด้ วยเส้ นให้ เป็ นรู ปร่ างขึนมา แต่ ส่วนที่เป็ นรู ปร่ างและส่ วนที่ว่าง
้
นั ้น มี ค วามส าคั ญ เท่ า กั น ที่ ว่ า งลั ก ษณะนี มั ก ท าให้ เ กิ ด พลั ง
้
ความเคลื่อนไหวและความไม่ แน่ นอนสลับกันไปมาตลอดเวลา

31. 1.2 ข้ อพิจารณาในการจัดวางองค์ ประกอบศิลปะ
(Composition)
• สัดส่ วน (Proportion)
• เอกภาพ (Unity)
• จุดเด่ น (Dominance) และการแปรเปลี่ยน (Variation)
• หลักการดุลยภาพ (Balance)
• จังหวะ (Rhythm)

32. สัดส่ วน (Proportion)
• สั ด ส่ ว นหมายถึ ง ความสั ม พั น ธ์ กั น ในเรื่ องขนาด รู ป ทรง เนื อ ที่
้
ความเข้ ม ความหนักเบาของส่ วนต่ างๆในตัวองค์ ประกอบเองและ
ความสั มพันธ์ เมื่ อเทียบเคี ยงกั บองค์ ประกอบที่อยู่ แวดล้ อมให้ มี
ความเหมาะสม
http://www.mew6.com/composer/art/sculpture.php http://www.elizabethjorn.com/popup/pandora.html#

33. เอกภาพ (Unity)
• เอกภาพหมายถึงการรวมเป็ นอันหนึ่งอันเดียวกัน มีความประสาน
เชื่อมโยงสัมพันธ์ กันของส่ วนต่ างๆให้ เกิดเป็ นผลงานอันหนึ่งอัน
เดี ย วกั น ที่ ไ ม่ อาจแบ่ ง แยกได้ ให้ เ กิ ด งานศิ ล ปะที่ ส ามารถสื่ อ /
นาเสนอเนือหา (Contents) ตามความตังใจของผู้ออกแบบ
้ ้
• เอกภาพในงานศิลปะมีอยู่ 2 ลักษณะ – ลักษณะเอกภาพที่น่ ิง
(Static unity) และลักษณะเอกภาพที่มีความเคลื่อนไหว (Dynamic
unity)
• กฎเกณฑ์ หลักที่สาคัญของเอกภาพมี 2 ลักษณะ
- กฎเกณฑ์ ของความขัดแย้ ง (Opposition)
- กฎเกณฑ์ ของความประสาน

34. เอกภาพ
กฎเกณฑ์ ของความขัดแย้ ง
(Opposition)
การสร้ างความขั ด แย้ งในงาน
ศิ ล ป ะ - ขั ด แย้ งข องลั ก ษณะ
รู ปทรง ขนาด ทิศทาง และการ
เว้ นพืนที่หรื อจังหวะช่ องไฟ
้
Modern art (Cubism) - Work of 1st year Architectural student in 2008

35. เอกภาพ
กฎเกณฑ์ ของความประสาน
• การเป็ นตัวกลาง (Transition)
• การซา (Repetition)
้
Work of 1st year Architectural student in 2008

36. เอกภาพ
จุดเด่ น (Dominance) และการแปรเปลี่ยน (Variation)
Work of 1st year Architectural student in 2008

37. หลักการดุลยภาพ (Balance)
• การจัดองค์ ประกอบศิลปะด้ วยวิธีการถ่ วงนาหนักให้ เท่ ากัน
้
Work of 1st year Architectural student in 2008

38. จังหวะ (Rhythm)
• จังหวะหมายถึงลักษณะความเคลื่อนไหวที่เกิดจากการซาให้ เกิด
้
ความถี่ห่างที่เท่ ากันหรื อแตกต่ างกัน หากผลงานทางศิลปะใดขาด
ซึ่งจังหวะย่ อมทาให้ ขาดสุนทรี ยภาพความงามไปด้ วย
http://www.fotosearch.com/photos-images/rainbow.html Work of 1st year Architectural student in 2008

39. องค์ ประกอบศิลปะ
องค์ ประกอบศิลปะ ประกอบด้ วย 3 ส่ วน
• สื่อ/รู ปทรง/องค์ ประกอบพืนฐาน (Media/For/Elements)
้
• เนือหา (Content)
้
• สุนทรี ยธาตุ (Aesthetical elements)

40. ความรู้ ท่ ัวไปเกี่ยวกับศิลปะ
2. เนือหา (Content)
้
เนือหา (Content) เป็ นส่ วนที่เป็ นนามธรรมของงานศิลปะ ซึ่ง
้
ประกอบด้ วย เรื่ อง(Subject) และแนวเรื่ อง/แนวคิด
(Theme/Concept)
• เรื่ อง - สิ่งที่ศิลปิ นนามาเป็ นแรงบันดาลใจในการสร้ างผลงาน
• แนวเรื่ อง/แนวคิด – เป็ นความหมายของรู ปทรงสัญลักษณ์ ใน
งานศิลปะที่ศิลปิ นได้ ส่ ือความหมายและแสดงออกมา มีความ
เป็ นนามธรรม/ความรู้ สก ึ

41. สุนทรี ยธาตุ/สุนทรี ยภาพ...?
สุนทรี = ดี หรื อ งาม
สุนทรี ย- หรื อ สุนทรี ยะ (Aesthetic, esthetic)
ที่เกี่ยวกับความนิยมความงาม
สุนทรี ยภาพ (Aesthetics)
- ความงามในธรรมชาติหรื องานศิลปะที่แต่ ละบุคคลสามารถเข้ าใจ
และรู้ สกได้ มีทังความงาม (Beauty) ความแปลกหูแปลกตา
ึ ้
(Picturesqueness) และความน่ าทึ่ง (Sublimity)
- รสนิยมความรู้ สก (Taste)
ึ

42. สุนทรีย์ หรือ สุนทรียศาสตร์ (Aesthetics)
หมายถึง วิชาที่ว่าด้ วยความนิยมความงามหรื อความนิยมในความงาม
(การวิเคราะห์ ความงาม) เป็ นอารมณ์ ความซาบซึงในคุณค่ าของสิ่ง
้
ต่ างๆ ไม่ ว่าจะเป็ นธรรมชาติหรื องานศิลปะ ความรู้ สึกนี เ้ กิดขึนด้ วย
้
ประสบการณ์ การศึกษาอบรมและพัฒนาเป็ นรสนิยม เป็ นการสร้ าง
ความรู้ ความเข้ าใจทางประวัติศาสตร์ สามารถเสริ มสร้ างพัฒนาการ
ทางสุนทรี ยภาพให้ เพิ่มมากขึน รู้ และเข้ าใจคุณค่ าของความงาม
้
พจนานุกรมศัพท์ ศิลปะ ฉบับไทย-อังกฤษ 2530

43. การรับรู้สุนทรียภาพ/สุนทรียศาสตร์ (Aesthetics perception)
1. เป็ นความรู้ โดยตรง (Intuitive knowledge) เกิดอย่ างฉบับพลัน เป็ น
ความรู้ ที่ใช้ ในการตัดสินความงาม โดยไม่ จาเป็ นต้ องอาศัยเหตุผล
อื่นมาเกี่ยวข้ อง
2. เป็ นความรู้ จากประสบการณ์ (Conceptual knowledge)
- เชิงปรั ชญา เป็ นการเรี ยนรู้ โดยการสนทนาและอภิปรายบน
เรื่ องราวความจริงที่สัมผัสได้ ข้ อเท็จจริงที่อธิบายได้ และความ
จริงที่ไม่ เปลี่ยนแปลง
- เชิงจิตวิทยา เป็ นการปฏิบัตให้ เกิดประสบการณ์ สุนทรี ยะ เรี ยนรู้
ิ
ด้ วยการฝึ กฝน

44. ศิลปะในชีวิตประจาวัน
เนือหา (เรื่อง+แนวคิด)
้
องค์ ประกอบพืนฐานในงานศิลปะ
้ ข้ อพิจารณาในการจัดวางองค์ ประกอบศิลปะ
• จุด (Dot) (Composition)
• เส้ น (Line) • สัดส่ วน (Proportion)
• ระนาบ/รูปร่ าง (Plane/Shape) • เอกภาพ (Unity)
• นาหนักอ่ อนแก่ ของแสงและเงา
้ • จุดเด่ น (Dominance) และการแปรเปลี่ยน
(Tone – Light & Shadow) (Variation)
• ที่ว่าง/ช่ องไฟ (Space) • หลักการดุลยภาพ (Balance)
• รูปทรง มวล (Form, Mass) • จังหวะ (Rhythm)
• ลักษณะผิว (Texture)
• สี (Colour)
การรับรู้ทางสุนทรียภาพ