1. Ալյումին

2.  Ալյումինը պարզ նյութը
փափուկ, թեթև
արծաթասպիտակավուն
երանգով մետաղ է։
 Քիմիական նշանը՝ Al
 Ատոմային թիվը 13
 Ատոմային զանգվածը՝
26.98154
 Միացություններում
օքսիդացման աստիճանը
+3 է (եռավալենտ)

3.  Լատինական aluminium-ը գալիս է նույն
լատիներեն alumen բառից, որը նշանակում է
պաղլեղ որը վաղուց օգտագործվել է կաշվի
մշակման ժամանակ և ինչպես կպցնող միջոց։
Քիմիական բարձր ակտիվության պատճառով
մաքուր ալյումինի հայտնագործումն ու ստացումը
ձգվել է համարյա 100 տարի։ Եզրակացությունն այն
մասին, որ պաղլեղից կարելի է ստանալ «հող»
(դժվարահալ նյութ, ժամանակակից՝ ալյումինի
օքսիդ) եկել է դեռ 1754
թվականից՝ գերմանացի քիմիկոս Ա. Մարգգրաֆից։
Ավելի ուշ պարզվեց, որ հենց այդպիսի «հող»
կարելի է ստանալ կավից, և այն սկսեցին անվանել
կավահող։

4.  Ստանալ մետաղական ալյումին կարողացավ
ստանալ դանիացի ֆիզիկոս Հ. Ք. Էսթրեդը։ Նա
ալյումինի քլորիդի (AlCl3, որը կարելի էր ստանալ
կավահողից) վրա ազդեց կալիումի ամալգամայով
(սնդկահալվածքով՝ հալելով կալիումը սնդիկի
հետ)։ Միայն քառորդ դար հետո այս մեթոդը
հնարավոր եղավ մի քիչ կատարելագործել։
Ֆրանսիացի քիմիկոս Ա. Է. Սենտ-Կլեր Դեվիլը
1854թ. առաջարկեց ալյումին ստանալու համար
օգտագործել մետաղական նատրիում և ստացավ
նոր մետաղի առաջին ձուլակտորները։ Այդ
ժամանակ ալյումինի գինը շատ բարձր էր, և
դրանից պատրաստում էին թանկարժեք զարդեր։

5.  Դժվար խառնուրդների հալույթի (որոնք ներառում
են ալյումինի օքսիդ, ֆտորիդ և այլ նյութեր)
էլեկտրոլիզի միջոցով ալյումինի արտադրության
գործարանային տարբերակն իրարից անկախ
մշակել են Պ. Էրունը և Չ. Հոլլը 1888թ-ին։ Ալյումինի
արտադրությունը կապված էր էլեկտրաէներգիայի
մեծ ծախսերի հետ, այդ պատճառով մեծ
մասշտաբներով այն սկսեցին ստանալ միայն 20-րդ
դարում։

6.  Բնության մեջ տարածվածությունով ալյումինը
գրավում է առաջին տեղը մետաղների մեջ և
երրորդ տեղը բոլոր տարրերի մեջ
(թթվածնից և սիլիցիումից հետո), այն
զբաղեցնում է երկրակեղևի զանգվածի 8.8%-ը։
Ալյումինը մտնում է ահռելի քանակությամբ
հանքանյութերի բաղադրության մեջ,
գլխավորությամբ ալյումոսիլիկատների և
լեռնային ապարների։ Ալյումինի միացություններ
պարունակում են գրանիտները, բազալտները,
կավը, դաշտային սպաթը և այլն։

7.  Բայց ահա պարադոքս. չնայած նրան, որ ալյումինը
պարունակվում է շատ մեծ քանակությամբ
հանքանյութերում և ապարներում, բոքսիտներով
հարուստ տեղանքները, որոնք հանդիսանում են
ալյումինի գործարանային ստացման հիմնական
հումք, բավականին հազվադեպ են հանդիպում։
Միկրոէլեմենտների տեսքով ալյումինը առկա է
կենդանիների և բույսերի հյուսվածքներում։M

8.  Ալյումինը շատ ակտիվ մետաղ է։ Փոխազդում է ջրի
հետ՝
 2Al + 6H2O → Al(OH)3 + 3H2Օդում այրվում է՝
արձակելով մեծ քանակությամբ ջերմություն.
 4Al + 3O2 → 2AlO3; արձակվում է -
1675ԿՋ/մոլՏաքացման պայմաններում
փոխազդում է ոչ-մետաղների հետ.
 2Al + 3Cl2 → 2AlCl32Al + 3S → Al2S32Al + N2 →
2AlN4Al + 3C → Al4C3

9.  Հեշտությամբ լուծվում է աղաթթվում և
նոսր ծծմբական թթվում, իսկ տաքացման
պայմաններում՝ նաև խիտ ազոտական և ծծմբական
թթուներում։
 2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H22Al + 2H2SO4 →
Al2(SO4)3 + 3H2Al + 6HNO3 (Խիտ) → Al(NO3)3 +
3NO2 + 3H2O2Al + 6H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3SO2 +
6H2OԼուծվում է ալկալիներում.
 2Al + 2NaOH + 6H2O → 2Na[Al(OH)4] + 3H2

10.  Ավելի պասիվ (այսինքն՝ ավելի բարձր օքսիդացման
պոտենցիալով) մետաղներին վերականգնում է
իրենց օքսիդներից։ Մետաղների սըացման այս
եղանակը կոչվում է ալյումինաթերմիա։
 3Fe3O4 + 8Al → 4Al2O3 + 9Fe; ΔH=-4349ԿՋCr2 +
2Al → Al2O3 + 2Cr; ΔH=-534ԿՋԿիրառվում է թեթև
և ամուր համաձուլվածքների
ստացման, ալյումինաթերմիայի, ինչպես նաև
կենցաղային իրերի պատրաստման համար։

11.  Նյութը պատրաստեցին` Հարություն
Ջնոզյանը և Հովհաննես Ամիրխանյանը
 << Քիմիական տարրեր>> նախագիծ
 Ղեկավար` Սուսան Սահակյան