1. Jak popularyzować wiedzę o Pomorzu?
Projekty, działania, instytucje, ludzie
Józef Borzyszkowski
Cezary Obracht-Prondzyński

2. Dlaczego temat: popularyzacja wiedzy?
• Jesteśmy przekonani, że brakuje refleksji
nad istotą, celem, formami oraz zadaniami
popularyzacji wiedzy
• Nie mogliśmy sobie przypomnieć kiedy
temat popularyzacji wiedzy o Pomorzu
był przedmiotem środowiskowej refleksji,
czy też debaty

3. Popularyzacja wiedzy – czyli co i KTO?
• Pytanie podstawowe – rola NAUKI oraz
rola UCZONEGO
• Nauka akademicka a nauka publiczna
(obywatelska): na ile Akademia jest
obecna w życiu publicznym?
• Obowiązki uczonych: uprawianie nauki
czy także jej popularyzacja?
• Opowiadamy się za aktywną rolą
uczonych w życiu publicznym

4. Obowiązki spoczywające na uczonych
(poza gromadzeniem WIEDZY):
• - formułowanie opinii i dokonywanie ocen
• - wyrażanie stanowisk i komentowanie zjawisk
• - wyjaśnianie co i dlaczego dzieje się w nauce (dbanie o
legitymizację nauki i wiedzy naukowej w demokratycznym
społeczeństwie)
• - kształtowanie poglądów pokolenia
• - obowiązek krytyki (sprawdzian rzetelności i uczonych, i
dyskursu publicznego)
• - rola ekspercka, doradcza, edukacyjna (czy OŚWIECENIE
PUBLICZNE to już tylko mit?)
• Pytanie: jak się z tego wywiązujemy
• I jakie są zagrożenia (przykładów nadużycia wiedzy i
nauki w debacie publicznej jest aż nadto…)

5. Czy to się opłaca? Czy warto to robić?
•
Kluczowa sprawa – ocena parametryczna (ROZPORZĄDZENIE
MNiSW z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu
przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym). Co się tu
liczy:
•
•
•
•
•
•
ZATRUDNIENIE PRZY REALIZACJI BADAŃ NAUKOWYCH LUB PRAC ROZWOJOWYCH
DANE O PUBLIKACJACH I MONOGRAFIACH NAUKOWYCH
PATENTY I WDROŻENIA
DOROBEK ARTYSTYCZNY
UPRAWNIENIA DO NADAWANIA STOPNI NAUKOWYCH ORAZ STOPNI W ZAKRESIE SZTUKI
MIĘDZYNARODOWE I KRAJOWE PROJEKTY OBEJMUJĄCE BADANIA NAUKOWE LUB
PRACE ROZWOJOWE
CZŁONKOSTWO WE WŁADZACH I PEŁNIONE FUNKCJE W ZAGRANICZNYCH LUB
MIĘDZYNARODOWYCH TOWARZYSTWACH, ORGANIZACJACH I INSTYTUCJACH
NAUKOWYCH ORAZ KOMITETACH REDAKCYJNYCH CZASOPISM NAUKOWYCH O ZASIĘGU
MIĘDZYNARODOWYM
LABORATORIA BADAWCZE Z POŚWIADCZENIEM UPRAWNIEŃ I WDROŻONE
MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY JAKOŚCI
PRZYCHODY Z TYTUŁU PROWADZENIA BADAŃ NAUKOWYCH LUB PRAC ROZWOJOWYCH
NAKŁADY FINANSOWE NA INFRASTRUKTURĘ BADAWCZĄ
INNE EFEKTY PRAKTYCZNE BADAŃ NAUKOWYCH LUB PRAC ROZWOJOWYCH ORAZ
TWÓRCZOŚCI ARTYSTYCZNEJ (np. technologie, ekspertyzy, licencje…)
KONFERENCJE NAUKOWE
NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
WYKAZ WYDAWANYCH PRZEZ JEDNOSTKĘ NAUKOWĄ CZASOPISM NAUKOWYCH
•
•
•
•
•
•
•
•

6. Gdzie popularyzacja wiedzy?
•
•
•
•
•
•
•
•
15. INFORMACJA O NAJWAŻNIEJSZYCH OSIĄGNIĘCIACH JEDNOSTKI W OKRESIE, KTÓREGO
DOTYCZY ANKIETA, W ZAKRESIE POZOSTAŁYCH EFEKTÓW DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ LUB
DZIAŁALNOŚCI W ZAKRESIE SZTUKI
Opis (do 900 znaków ze spacjami każdy) nie więcej niż 10 najważniejszych osiągnięd o znaczeniu
ogólnospołecznym lub gospodarczym w okresie objętym ankietą; muszą to byd wyłącznie
osiągnięcia ściśle związane z działalnością naukową i twórczą. (…)
Do osiągnięd zalicza się:
1) zastosowanie wyników badao naukowych lub prac rozwojowych o dużym znaczeniu społecznym,
w szczególności w zakresie ochrony zdrowia, ochrony środowiska, ochrony porządku i
bezpieczeostwa publicznego, ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego, ochrony miejsc pracy,
jakości i bezpieczeostwa żywności, lub gospodarczym, w szczególności w zakresie nowych
technologii i wyrobów, wdrożeo, licencji oraz działao zwiększających innowacyjnośd;
2) efekty wynikające z rozwoju infrastruktury badawczej o znaczeniu ogólnokrajowym lub
międzynarodowym i jej wykorzystania wykraczającego poza daną instytucję, w tym naukowych baz
danych;
3) organizację lub współorganizację konferencji krajowych, w których biorą udział przedstawiciele
co najmniej pięciu jednostek naukowych, i konferencji międzynarodowych, w których co najmniej
1/3 czynnych uczestników prezentujących referaty reprezentowała zagraniczne ośrodki naukowe;
4) upowszechnianie wiedzy (festiwale nauki i inne formy promocji i popularyzowania nauki) oraz
działalności popularno- naukowej, w tym organizację lub współorganizację imprez
popularnonaukowych i artystycznych (festiwale, konkursy, wystawy);
5) publikację lub monografię naukową o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego albo
rozwoju kultury lub nauki.

7. Skutek?
• Zbyt mała aktywność znacznej części
środowiska akademickiego i w związku z tym
obniżanie jego znaczenia w dyskursie
publicznym
• Przy utrzymującym się jednak oczekiwaniu i
potrzebie, aby taki głos był słyszalny!
• Uwiąd wielu towarzystw naukowych (pytanie o
rolę regionalnych towarzystw naukowych oraz
generalni społecznego ruchu naukowego – brak
uwzględnienia tego aspektu w reformie nauki,
ale… może to i dobrze)
• Brak integracji środowiska popularyzatorskiego
• Marginalizacja tego problemu w działalności
uczelni

8. Przykład?
Z naszego podwórka:
• W strategii UG: „Przekazywaniu
i popularyzacji najnowszej wiedzy poznawczej
i utylitarnej będą służyły nieustannie
modernizowane i rozwijane studia
podyplomowe oraz kursy adresowane do osób
z regionalnych oraz krajowych kręgów
gospodarczych i instytucjonalnych.
Oddziaływanie Uczelni na pomorską
społeczność będzie realizowane poprzez
unowocześnianie i poszerzanie kształcenia
w formie Uniwersytetu Otwartego oraz
Uniwersytetu Trzeciego Wieku”

9. No końcu Strategii UG napisano:
9. UMOCNIENIE WIĘZI UCZELNI Z OTOCZENIEM GOSPODARCZYM
I SPOŁECZNYM POMORZA
• Ścisła współpraca Uniwersytetu z otoczeniem gospodarczym
i społecznym Pomorza będzie zorientowana na obopólne korzyści
w wymiarze intelektualnym, kulturowym, gospodarczym i społecznym.
• Uniwersytet, stając się ośrodkiem integrującym interdyscyplinarną
działalność naukowo-badawczą, będzie służył regionowi swoim
kapitałem intelektualnym i zasobami badawczymi. Będzie dbał o rozwój
i promowanie nauki wśród mieszkańców Pomorza. Włączy się
w inicjatywy prowadzące do uczynienia z Pomorza jednego z wiodących
w kraju regionów pod względem innowacyjności. Będzie kształtował swą
ofertę edukacyjną pod kątem regionalnego rynku pracy i potrzeb
instytucji Pomorza.
• Działania integrujące Uczelnię z Pomorzem będą prowadzone przez
Konwent Uniwersytetu Gdańskiego i poprzez aktywny jej udział
w Klastrze Uczelni Pomorza. Komunikowanie się ze społecznością
pomorską będzie się odbywało w takich formach, jak Targi Akademia,
cykliczne konferencje i imprezy naukowe poświęcone Pomorzu,
interaktywne strony internetowe i nowe formy praktyk studenckich.

10. Nie dziwią tedy oceny:
• Nie widać i nie słychać
Uniwersytetu/Akademii/Uczonych w
debacie publicznej
• Nie środowisko akademickie nadaje ton w
dyskusjach o Pomorzu (z nielicznymi
wyjątkami…)
Akademia
Obywatele

11. Cele popularyzacji wiedzy, czyli po co?
• Funkcje popularyzacji:
•
•
•
•
•
A) edukacyjna
B) tożsamościowa
C) integracyjna (na Pomorzu szczególnie ważna i… trudna)
D) krytyki / zmiany/buntu
E) wyzwalająca – emancypacyjna (przykład kaszubski…)
• Różna perspektywa – międzynarodowa,
krajowa, regionalna i lokalna (a nawet rodzinna
– np. badania genealogiczne…)
• Popularyzacja wiedzy a edukacja dorosłych i
ustawiczna

12. Tradycje popularyzacji wiedzy
o Pomorzu na Pomorzu
• Specyfika Pomorza: działania niemieckie, polskie,
kaszubskie
• Rola prasy (od dodatków do prasy codziennej do
„Zapisków Historycznych)
• Muzea (nie tylko Gulgowscy…)
• Towarzystwa:
• A) niemieckie (Copernicus Verein…)
• B) polskie (TNT, GTPNiS…)
• C) kaszubskie
• D) „mieszane” (Verein für Kaschubische Volkskunde)
• Instytucje (np. Instytut Bałtycki)
• Uczeni – zawodowi i amatorzy (rola Pelplina)
• Skutki braku ośrodka akademickiego na Pomorzu!!!

13. Kto, w jakiej formie, w jaki sposób i dla kogo?
Analiza sieci popularyzacji wiedzy na Pomorzu
INSTYTUCJONALNY
REALNY
WYMIAR:
INTELEKTUALNY
WIRTUALNY

14. Analiza instytucjonalna
akademickie
pozakademickie
• uczelnie
• instytuty badawcze
• agendy PAN
• instytucje:
• a) kultury (biblioteki, muzea, ośrodki kultury, np. NCK)
• b) edukacyjne (szkoły, CEN, ODN)
• c) inne: ECS, IPN
• struktury urzędowe:
• a) samorządy
• b) agendy adm.centr. (np. oddział Inst. Dziedz. Narodowego)
• organizacje społeczne
• a) naukowe: oddziały ogólnopolskich (np. PTH, PTL, PTS), regionalne (GTN,
TNT), etniczne (IK), lokalne (CHTPN, ZTN)
• społeczno-kulturalne, artystyczne, literackie

15. Narzędzia, instrumenty, procedury, działania
• Czasopisma: naukowe i popularnonaukowe; regionalne i lokalne
• Wydawnictwa
• Portale internetowe (np. miłośnicze,
hobbystyczne)
• Konkursy, olimpiady
• Nagrody

16. Jednocześnie:
• - powstawaniu wielu nowych instytucji
(ECS, MIIWŚw, Swołowo, Centrum Kultury Morskiej, Żuławski Park
Historyczny, Faktoria Rzymska w Pruszczu, Hevelianum, Stacja Morska
w Helu, parki naukowo-technologiczne, IKM etc.),
• zalewowi publikacji różnego typu,
• organizacji wielu imprez (BFN)…
• towarzyszy silne odczucie ciągłej
dezintegracji, izolacji środowisk i
instytucji, braku więzi, nikłej
współpracy, wymiany informacji…

17. Kwestia finansowania
• - Granty zagraniczne (np. fundusze norweskie)
w tym unijne (np. na faktorię w Pruszczu,
Swołowo) czy też fundacje (np. FWPN)
• - Ministerstwa: MNiSW (granty, dotacje dla
uczelni), MAiC, MKiDN, Min.Pracy
• - Samorząd regionalny i lokalne
• - Bardzo słabo jeśli idzie o środki prywatnego
biznesu (czasami jest to sponsoring jakiegoś
wydarzenia, wystawy czy wsparcie dla książki,
ale niewiele jest działań systemowych,
długookresowych…)

18. Infrastruktura intelektualna, czyli jak się
przedstawia Pomorze, jakie są tendencje,
wątki, sposoby, CECHY
charakterystyczne, problemy,
ograniczenia, zagadki, spory…

19. Jak to robimy?
• - wizualność oraz multimedialność: albumy,
filmy, „pocztówkowy szał”, zdjęcia, nagrania
dźwiękowe…
• - wielonarzędziowość: wydawnictwa
książkowe, e-booki, filmy, płyty, muzyka,
wystawy, działania performatywne (np.
rekonstrukcje), …
• - ogromny postęp w dostępie do źródeł (edycje
tekstów źródłowych, ale także wirtualne
biblioteki cyfrowe, archiwa, mapy…), a
jednocześnie selektywność, braki umiejętności
odczytywania i interpretacji (krytyki) źródeł

20. Jak opowiadamy?
•
•
•
•
•
•
•
•
- ujawniona wielokulturowość
- prymat lokalności (perspektywy lokalnej) nad regionalnością
- ważność perspektywy indywidualnej, osobistej – silny nacisk na
wspomnienia, pamięć, relacje
- ale to często prowadzi do ckliwego sentymentalizmu, nadmiernej
emocjonalności, koncentracji na przeżyciach –
- efektem jest prymat zdarzeniowości, przyczynkarstwa, epizodyczności
(nawet w pracach mających ambicje syntezy – np. w monografiach
wsi…);
kolekcjonowanie faktów bez selekcji, „wszystkoizm” źródłowy –
cokolwiek wynotujesz - podajesz…
- a jednocześnie unikanie konfliktów, odchodzenie od tematów
drażliwych, przy czym na drugim biegunie – unikanie ujmowania spraw
kontekstowo, rozumienia, interpretacji
- najgorzej jest, gdy popularyzacja nie jest popularyzacją tylko
osądzaniem, wymierzaniem razów, dzieleniem racji (nadmierna
perswazyjność i skłonność do manipulacji czy wręcz kłamstwa)

21. Czego za dużo, czego za mało?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
- Nadmierna koncentracja na historii ze szkodą dla innych obszarów
aktywności naukowej i wiedzy o Pomorzu (naszą specyfiką jest język,
więc o tym też sporo się pisze, ale już gorzej jest z wiedzą np. o muzyce,
sztukach plastycznych..).
Skutkiem jest słaba wiedza o współczesnym społeczeństwie pomorskim
- W obrębie historii koncentracja na historii najnowszej oraz na historii
politycznej (z silnymi akcentami ideologicznymi). Tymczasem umyka to
co dla Pomorza niezwykle ważne:
A) specyfika prawna i ustrojowa,
B) zróżnicowane dziedzictwo kulturowe,
C) historia gospodarcza i społeczna, w tym dziedzictwo techniczne i
technologia…
Koncentracja na historii współczesnej odbywa się ze szkodą dla
nowożytności i głównie XIX wieku, który to wiek dla Pomorza był
kluczowy w każdym wymiarze: politycznym, cywilizacyjnym –
modernizacja!, etnicznym, językowym etc.
Liczy się także klimat duchowy. Tymczasem duch romantyzmu
stereotypowo pojmowany słabo do Pomorza pasuje. Musi on być
uwzględniany w lokalnym kontekście („trzeźwi romantycy”).
Ciągle za mało o tradycji organicznikowskiej, spółdzielczej (tradycji
współpracy), przedsiębiorczości…

22. Pomorska pamięć
• Czy i kto realizuje „politykę pamięci” na
Pomorzu?
• Czy mamy do czynienia z pomorskim
konfliktem pamięci? (między Łupaszką a
„dziadkiem z Wehrmachtu”)
• Praktyki upamiętniające

23. Paradoksy:
• Mówimy, że ciągle niewiele się o Pomorzu
pisze, a jednocześnie choćby doroczne
noty w „Actach Cassubiana” pokazują jak
ogromny jest przyrost publikacyjny
• Z drugiej strony im więcej jest zabiegów
promocyjnych, popularyzatorskich (np.
dodatków do czasopism etc.) tym więcej
utyskiwania, że z popularyzacją jest
słabo…

24. Przykłady (tylko hasłowo):
• Wydawnictwa encyklopedyczne: jest encyklopedia Gdańska,
cała seria bedekerów, (ale nie udało się doprowadzić do
końca Leksykonu kultury Pomorza)
• Wydawnictwa biograficzne (np. SBPN)
• Monografie miast i wsi…
• Śladami Żydów na Kaszubach i to co się dzieje wokół tematyki
żydowskiej
• „Treichel”
• Główczyce
• Nekropolie Pomorza
• Ruch rekonstruktorów (Malbork, Gniew, bitwa napoleońska,
Gdańsk – Francuzi, Brzeźno Szlacheckie, ruch rycerski)
• Bytów 4 kultur
• I wiele, wiele innych…

25. Deficyty i problemy…
• - horyzontalność (demokratyzacja): uwiąd autorytetu
naukowego a więc „pisać każdy może”
• - brak krytyki i niski poziom krytycyzmu (albo też:
krytycyzm nie tam gdzie trzeba i nie wtedy, kiedy
trzeba)
• - izolacjonizm (branż, dyscyplin, lokalnych środowisk,
kręgów, grup hobbystycznych…)
• - brak wymiany informacji
• - internet paradoksalnie nie ułatwia, ale wręcz mnoży
problemy z powodu zalewu informacji i „informacji”
(trudność w ocenie jakości, a w konsekwencji
upowszechnianie mitów, rzeczy mało wiarygodnych)
• - Między kiczem a dezinformacją: CEPR

26. Pytanie o rolę mediów i sieci?
• Jak jest z popularyzacją wiedzy o Pomorzu w
rozgłośniach radiowych oraz w gdańskiej TVP?
• Czy i na ile popularyzowanie wiedzy o Pomorzu
jest obecne na łamach codziennej prasy
regionalnej?
• Na ile uderza tam proces tabloidyzacji, czyli
nastawienie na skandal, dziwaczność,
kontrowersyjność… (przy pomijaniu tematów
trudnych, złożonych)
• Czy w prasie lokalnej jest lepiej?
• Niestety, słabo jest z dziennikarstwem naukowym
poświęconym Pomorzu
• Czy są blogi naukowe o Pomorzu?

27. Potrzeby – rekomendacje:
• - źródła informacji (brakuje nam porządnego centrum
informacji naukowej o Pomorzu!!!)
• - potrzebujemy bibliografii bieżącej i retrospektywnej
• - brakuje MUZEUM POMORSKIEGO - mamy ogromne
obszary „nieprzedstawione”: gdybyśmy chcieli gdzieś u
nas obejrzeć wystawę o historii Pomorza, o pomorskiej
wielokulturowości dawniej i dziś, o różnorodności
pomorskiej kultury, o pomorskim pograniczu (sąsiedztwie
polsko-niemieckim na Pomorzu), nie mamy nawet
wystawy o historii i kulturze Kaszubów wykraczającej
poza horyzont etnograficznego opisu…
• - musimy dokończyć syntezę dziejów Pomorza (Labuda)
• - a przede wszystkim napisać popularną historię Pomorza
(ostatnia – 1978 rok) – powinna być uniwersalna tj.
wielotematyczna, wieloetniczna, budująca równowagę
między epokami

28. Cd. 1
• - potrzebny jest portal poświęcony popularyzacji
wiedzy o Pomorzu (to co mamy to…) – ale być może
takie coś nigdy nie powstanie, bo to musi być w sieci
rozproszone?
• - potrzebne jest animowanie akcji odczytowej
(prelekcje, wykłady, spotkania dyskusyjne), także
przy wykorzystaniu technologii informacyjnych
• - ale też potrzeba krytycznej refleksji nad debatą
publiczną - z jednej strony słyszymy: tego jest
mnóstwo, prawdziwy zalew, inflacja…, ale z drugiej
jest utyskiwanie, że wiele tematów nie zostało
poddanych debacie publicznej.

29. Cd. 2
• - potrzebne są serie wydawnictw popularyzatorskich (wzór
– Wielkopolska)
• - potrzebujemy krytyki (publicystyki o książkach,
wystawach muzealnych…)
• - ciągle za mało popularyzacji wiedzy o Pomorzu w ramach
np. Bałtyckiego Festiwalu Nauki
• - potrzebujemy akcji popularyzującej książki regionalne o
Pomorzu oraz wsparcia dla czytelnictwa
• - czy swoją rolę odgrywają takie wydarzenia jak: Noc
Muzeów, Europejskie Dni Dziedzictwa i czy do nich się
ograniczać
• - rola nagród naukowych – czy doceniamy
popularyzatorów?
• brak nam filmów edukacyjnych o Pomorzu i słabo
generalnie z filmami dokumentalnymi

30. Pytanie o politykę władz regionalnych
• Wiemy, że to nie jest ich zadanie ustawowe, ale
władze regionalne mają obowiązek budowania
regionalnej wspólnoty obywatelskiej. I mają ku temu
wiele narzędzi: muzea, biblioteki, instytucje kultury
(NCK i nie tylko). Mają system grantów, nagrody,
stypendia…
• Pytanie jak ten system działa? Oraz czy i jakie zadania
związane z popularyzacją wiedzy o Pomorzu są
traktowane jako priorytety w polityce regionalnej???
• I na ile instytucje/podmioty regionalne budują sieć
kooperacji? Integracja pomysłów i środków
samorządowych mogłaby dać bardzo pozytywne
efekty (vide: podręcznik bytowski)