2015 yılı itibariyle bağımsızlığının 24. yılına girmiş olan Özbekistan, bu süreç boyunca iç savaşlar ve renkli darbelerle çalkalanmış post-Sovyet coğrafyasında bir istikrar adası olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel yapısı ile entegre olarak gerçekleştirilen reformlar bir arada düşünüldüğünde “Özbek Modeli” olarak tanımlayabileceğimiz bir devlet yapısı oluşturulmuştur. Gelinen noktada siyasi, sosyal ve iktisadi birçok reform hayata geçirilmiş ve önümüzdeki dönem için “Güçlü bir devlet için güçlü bir toplum” ilkesinin aşamalı olarak gerçekleştirilmesi temel hedef olarak belirlenmiştir. 2010 yılında Özbekistan’da “Demokratik Reformları Derinleştirme ve Ülkede Sivil Toplum Oluşturma Konsepti” kabul edilmiş ve bu konsept çerçevesinde, ülkenin seçim mevzuatı geliştirilmiş ve Siyasi Partiler Yasası değiştirilmiştir. Bu değişiklerle beraber devlet yönetimi, ülkenin modernizasyonu ve daha da demokratikleşmesinde siyasi partilerin rolü güçlendirilmiştir. Ayrıca, bu konseptin getirdiği öncelikler sonucunda, 2011 ve 2014 yılları arasında, parlamentodaki grupların statü, hak ve yetkilerinin genişletilmesi amacıyla Cumhuriyet Anayasası ve diğer yasalarda önemli değişiklikler yapılmıştır. Buna göre, bugün parlamentonun alt kanadında bulunan siyasi partiler, hükümete, bakanlara ve diğer devlet kurum başkanlarına gensoru verme hakkına sahiptir. Bunun yanında, Başbakan’ın ülkenin sosyo-ekonomik kalkınma raporunu düzenli olarak Meclis’e sunması ve parlamenterler tarafından değerlendirilmesi zorunlu hale getirilmiştir. Haldun YAVAŞ

1. www.hazar.org
Haldun YAVAŞ
HALDUN YAVAŞ
YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI
SEÇİMLERİ VE ÖZBEKİSTAN ’IN
GELİŞİM MODELİ

2. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
2015 yılı itibariyle bağımsızlığının 24. yılına girmiş olan Özbekistan, bu süreç boyunca iç savaşlar ve renkli
darbelerle çalkalanmış post-Sovyet coğrafyasında bir istikrar adası olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel
yapısı ile entegre olarak gerçekleştirilen reformlar bir arada düşünüldüğünde “Özbek Modeli” olarak
tanımlayabileceğimiz bir devlet yapısı oluşturulmuştur. Gelinen noktada siyasi, sosyal ve iktisadi birçok reform
hayata geçirilmiş ve önümüzdeki dönem için “Güçlü bir devlet için güçlü bir toplum” ilkesinin aşamalı olarak
gerçekleştirilmesi temel hedef olarak belirlenmiştir. Haldun YAVAŞ
2010 yılında Özbekistan’da “Demokratik Reformları Derinleştirme ve Ülkede Sivil Toplum Oluşturma
Konsepti” kabul edilmiş ve bu konsept çerçevesinde, ülkenin seçim mevzuatı geliştirilmiş ve Siyasi Partiler
Yasası değiştirilmiştir. Bu değişiklerle beraber devlet yönetimi, ülkenin modernizasyonu ve daha da
demokratikleşmesinde siyasi partilerin rolü güçlendirilmiştir. Ayrıca, bu konseptin getirdiği öncelikler sonucunda,
2011 ve 2014 yılları arasında, parlamentodaki grupların statü, hak ve yetkilerinin genişletilmesi
amacıyla Cumhuriyet Anayasası ve diğer yasalarda önemli değişiklikler yapılmıştır. Buna göre, bugün
parlamentonun alt kanadında bulunan siyasi partiler, hükümete, bakanlara ve diğer devlet kurum başkanlarına
gensoru verme hakkına sahiptir. Bunun yanında, Başbakan’ın ülkenin sosyo-ekonomik kalkınma raporunu
düzenli olarak Meclis’e sunması ve parlamenterler tarafından değerlendirilmesi zorunlu hale getirilmiştir. Haldun
YAVAŞ

3. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
21 Aralık 2014 Özbekistan parlamento seçimlerinde, dört siyasi parti ve toplam 535 aday yarışmıştır. Sonuçta, 150
sandalyelik Özbek Parlamentosu’na, Liberal Demokrat Parti’den 52, Milli Diriliş Partisi’nden 36, Halk Demokrat Partisi’nden
20 ve Adalet Sosyal Demokrat Partisi’nden 15 milletvekili seçilmiştir. Ek olarak, Özbekistan Ekoloji Hareketi kendisine
ayrılan kontenjan çerçevesinde 15 milletvekilini parlamentoya göndermiştir. Haldun YAVAŞ Çevre sorunlarının had safhaya
ulaştığı günümüzde meclis içerisinde böyle bir ekoloji temsili diğer ülkelere de bir örnek niteliği taşımaktadır. Ayrıca, seçilen
150 milletvekilinin 24’ünün kadın olduğunu da belirtmekte fayda vardır. Bu seçimleri, 50’ye yakın ülkeden ve AGİT, ŞİÖ,
BDT, İİT ve DSKB gibi uluslararası kuruluşlardan 300’den fazla yabancı gözlemci takip etmiştir. Bu yabancı gözlemcilerin
raporları da, Özbekistan seçim mevzuatının geliştirildiğini, insan hak ve özgürlüklerinin tüm yönleriyle siyasi alana
yansıtılmakta olduğunu doğrular niteliktedir. Bu raporlarda belirtilen diğer bir olumlu nokta ise; mevcut seçim sisteminin
uluslararası kriterler olan demokrasi, şeffaflık ve çok partili seçim ilkeleriyle tamamen uyum göstermesidir. Haldun Yavaş

4. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
Bütün bu bilgiler ışığında, 29 Mart 2015 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin tam bir açıklık ve şeffaflık içerisinde yapılabilmesi
adına tüm koşulların sağlandığını söyleyebiliriz. Önümüzdeki seçimlerde UzLİDEP’ten İslam Kerimov, HDP’den Hatamzhon
Ketmonov, ASDP’den Narimon Umarov ve MTDP’den Akmal Saidov olmak üzere dört aday yarışacaktır. Bu seçimlerde
nüfusun çoğunluğu tarafından desteklenmekte olan Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un kazanması muhtemel
gözükmektedir. Siyasi ve hukuki alanda gerçekleştirilen reformlar ve ekonomik büyüme ivmesi vatandaşlara geleceğe dair
güven aşılamaktadır. Haldun Yavaş
Bu reformları mercek altına alırsak şayet, özellikle medya alanında haber alma özgürlüğü, medya bağımsızlığı ve
demokratikleşme sürecinde basının rolünün arttırılmasına yönelik hukuki altyapının oluşturulduğunu görebiliriz. 1991 yılında
291 medya kuruluşu varken, bugün 709’u gazete, 289’u dergi, 63’ü televizyon kanalı, 32’si radyo kanalı ve 261’i haber sitesi
olmak üzere toplam 1372 medya kuruluşu faaliyet göstermektedir. Bu medya kuruluşlarının %62’si özel teşekküllerdir.

5. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
Ülkede ayrıca Sivil Toplum Kuruluşlarının da sosyal alandaki rolü arttırılmıştır. Yine 1991 yılına kıyasla bugün STK’ların
sayısı 95’ten 8100’e yükselmiştir. Bu kuruluşlar Özbekistan’da gençlerin ve kadınların sorunlarına çözüm bulmak, yardıma
muhtaç kesimlere destek sağlamak ve vatandaşların siyasi bilinç düzeylerini yükseltmek adına çalışmalar yürütmektedir. Bu
yolla Özbek halkının ülke siyasetinde daha etkili ve yapıcı bir rol üstlenmesi hedeflenmektedir.
Özbekistan Hükümeti’nin faaliyet öncelikleri arasında sosyal altyapının geliştirilmesi, eğitim ve sağlık kurumlarının teknik
donanımı geliştirilerek modernize edilmesi üst sıralarda yer almaktadır. Açıklanan 2015 yılı programında devlet bütçesinin
%60’ının bu hedefler doğrultusunda harcanması öngörülmektedir. Haldun Yavaş
Gerçekleştirilen reformların yansıması elbette ki Özbekistan ekonomisinde de kendisini göstermiştir. Bağımsızlık yılları
içerisinde ülke ekonomisi neredeyse 5 kat büyümüş ve kişi başına düşen gelir 9 kat artmıştır. Dış borç GSYİH’nın %15’inin
altındayken, iç borç ise sıfır seviyesindedir. Özbekistan ekonomisi küresel krize rağmen GSYİH oranlarında son 10 yılda
yıllık %8’den fazla büyüme kaydetmiştir. Haldun Yavaş

6. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
Bağımsızlığının ardından Özbekistan, katma değeri yüksek ürünler üretme adına modern teknolojiyle donatılmış birçok
fabrikayı faaliyete sokmuştur. Bu vesileyle ülkede sanayi modernizasyonunun karşılığı olarak bir otomobil sanayi
oluşturulabilmiş ve bugün Özbekistan dünyada otomobil üreten 35 ülkeden biri haline gelmiştir. 2014 yılında Özbekistan’da
250 bin binek otomobil üretimi gerçekleştirilmiş ve iç pazarın yanında bu araçlar Rusya başta olmak üzere Ukrayna,
Azerbaycan, Kazakistan, Belarus, Moldova, Afganistan ve Türkmenistan gibi ülkelere ihraç edilmiştir. Haldun Yavaş
Değişen yapısı ile beraber Özbekistan içerisinde girişimcilik faaliyetleri de artış göstermektedir. Bağımsızlığın elde edildiği
günden bu yana, küçük ve özel girişimlerden sağlanan gelir payı %10,6’dan %52’ye kadar yükselmiştir. Bu oran Bağımsız
Devletler Topluluğu ülkeleri arasında en yüksek göstericidir. Üretimin modernize edilmesi ve yenilenmesi programı
kapsamında küçük işletme ve girişimciler devlet tarafından teşvik edilmiş ve bunun getirisi olarak küçük işletmelerin sayısı
2000 yılına göre 2 kat artarak toplam 195 bine ulaşmıştır ve 2014 itibariyle %60’ı köylerde olmak üzere 1 milyon kişi
istihdam edilmiştir. Haldun Yavaş

7. YAKLAŞAN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ VE
ÖZBEKİSTAN ’IN GELİŞİM MODELİ
Haldun YAVAŞ
C A S P I A N S T R A T E G Y
I N S T I T U T E ( H A S E N )
w w w . h a z a r . o r g
Sonuç olarak belirtmek gerekir ki, bölgede sancılı gelişmelerin yaşandığı yıllar boyunca kontrollü geçiş politikalarının
ardından Özbekistan bugün itibariyle yeni bir dönüm noktasındadır. İçinden geçmekte olduğu bu yeni dönemde ülkenin
çeşitli alanlarda gerçekleştirilen reformlarla bir değişim içerisinde olduğu söylenebilir. Özbek halkının ihtiyaçlarının
giderilmesi, işgücü ve istihdam artışı ve siyasi kültürün geliştirilmesi amacıyla Sivil Toplum Örgütleri devlet desteği ile
güçlenerek etkilerini arttırmaktadırlar. Haldun Yavaş - Ayrıca, Anayasa ve seçim yasalarındaki değişikliklerle demokratik
toplum oluşturma yolunda hızlı adımlar atılmaktadır. Siyasi ve hukuki alandaki bu reformlara ek olarak ekonomideki büyüme
ve halkın refah seviyesindeki artış göz önüne alındığında, vatandaşların güven ve saygı duyduğu liderlerine yaklaşan
Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinde bir kez daha desteklerini göstermeleri sürpriz olmayacaktır.
Haldun YAVAŞ