programma en achtergronden tijdens onderdeel "kringloop" binnen het Caring Dairy programma van Ben & Jerrys/CONO kaasmakers.

1. WORKSHOP KRINGLOOPLANDBOUW Hans Dirksen Wim van de Geest Frens Schuring Peter Takens Frank Verhoeven

2. Programma Ochtend: - Voorstelrondje  Wie ben ik en wie bent u en waar liggen uw toekomstige uitdagingen? - De kringloop (film), milieubeleid (schoon & zuinig) - Meer melken van eigen bodem! - Koeien voeren draait om 1) structuur en 2) energie - Invulling “blije aarde” Lunch ± 12:15 uur Middag: - Rondje gastbedrijf doorlichten kringloop en rantsoen - Afsluiting, papierwerk, aanbevelingen en goede voornemens! Einde ± 14:30 uur

3. Frank Verhoeven 1972 Geboren te Udenhout melkveebedrijf 35 koeien 18 ha ten westen van Tilburg 1984 MAVO Berkel Enschot 1988 Middelbare Agrarische School Boxtel 1991 Hogere Agrarische School Den Bosch 1995 Wageningen Universiteit – Dierwetenschappen 1997 Onderzoeker Wageningen Universiteit 1999 Projectleider WUR onderzoeksproject Noordelijke Friese Wouden 2004 Expertmissie Nicaragua (ICCO) 2005 Start eigen bedrijf: Boerenverstand Consultancy projecten op het gebied van duurzame landbouw, streekproducten, reductie broeikasgassen, integratie natuurbeheer, etc. Start bedrijf Boerenbox BV (pakketjes met streekproducten) Samenwerking ETC Adviesgroep en Dirksen Management Support www.boerenverstand.org , www.duurzaamboerblijven.nl en www.boerenbox.nl

4. Wie bent u? Kort even een typering van uw bedrijf, waar liggen uw uitdagingen en wat u denkt hier te kunnen leren?

7. Klara 34

8. Klara 34 Methaan Kg CH4 Kunstmest: 225 kg N/ha lachgas Kg N2 Mest: 123,6 kg N/jaar (Kracht)voer: soja, raap, tarwe, etc. 1 hectare + 1 hectare elders 11.500 kg melk/jaar 3,80 % vet 3,40 % eiwit 22 ureum De optimale koe, het optimale bemestingsniveau, optimale grasland, etc.

9. Maar….Klara 34 graast hier: Conflicten met natuur-en landschapsbeheer

10. of hier… Conflicten met waterkwaliteit

11. of ze is vervangen … Aankleding van het landschap

12. HET DRAAIT NIET OM KLARA MAAR OM HET BEDRIJF!

13. FILM OP EIGEN KRACHT WINST VOOR BOER EN MILIEU MET DE KRINGLOOP

14. Meijer - Witteveen Omvang: 56 ha (40.5 ha gras/15.5 ha mais) Arbeid: 1.5 vak Veestapel: 120 melkkoeien 80 stuks jongvee Productie per ha: 20.520 kg meetmelk Productie per koe: 9.380 kg meetmelk Ureum 19 Krachtvoerkosten Euro per kg mm 5,41 Kritieke melkprijs 24,49 Omzet en aanwas 3,70 Vervangingspercentage 21 Gezondheidskosten curatief 0,45

16. Maatschappelijke/ruimtelijke druk(dure grond)

17. Minder mest/stikstof per hectare (onderbouwing derogatie)

18. Mestwetgeving zet randvoorwaarden voor toekomst

20. basis = de kringloop! Aanvoer (kracht)voer Afvoer Melk en vlees BEX Eigen voer (berekend) REST = mest MINAS (kunst)mest aankoop

21. Optimaliseer bedrijf ipv koe: voor maximaal economische rendement Robuuste koeien met minder (dierenarts)kosten die ouder worden Minder (kracht) voer aankopen Meer liters uit minder input Betere benutting eigen ruwvoer (meer melk uit gras minder broei) Meer mest plaatsen op eigen bedrijf Mest beter benutten! Betere kwaliteit voer winnen (zelf krachtvoer telen?) Hoe extensiever, hoe belangrijker om te melken van eigen land! Beetje kunstmest voor de eerste snedes Betere bodemkwaliteit, hogere opbrengsten, verhogen NLV

22. Van generiek naar bedrijfsspecifiek (derogatie, natura 2000, kaderrichtlijn water, klimaat, etc  onderbouwing milieuprestaties) CO2 uitstoot (methaan) N P C aanvoer (kracht)voer Externe hectares N P C Afvoer Melk + vlees N berekend BEA (bedrijfsspecifieke Ammoniak Emissie) N P C Eigen voer (berekend uit de BEX) N berekend BEX (bedrijfsspecifieke excretie) CO2 uitstoot (lachgas) N OVERSCHOT – N uit NH3 = N BODEMOVERSCHOT = BEN = voorspelling Nitraat! N P C aanvoer (kunst)mest CO2 vastlegging (organische stof) P OVERSCHOT = P BODEMOVERSCHOT

23. Wie weet hoeveel de koeien van eigen land vreten? NETTO OPNAME GRAS/MAIS BEWEIDINGSVERLIEZEN BRUTO PRODUCTIE GRAS/MAIS INKUIL- EN OPSLAGVERLIEZEN

25. Management instrument: Benut meer van eigen land! Netto kVEM benutting/ha Uitdaging? Bron: 60 melkveehouders in Achtkarspelen (Fr)

26. In welke situatie zit u?

27. Optimaal rantsoen afhankelijk van bedrijfssituatie hogere productie per koe kan hier interessant zijn, verschillende (kleinere) partijen gras(kuil) maken, “strippgrazing” productie per koe geen issue, liever paar koeien meer mits de stalruimte dit toelaat. Andere (dubbeldoel) rassen worden interessant Hogere productie per koe kan hier interessant zijn, veel voer telen voor laagst mogelijke prijs. Bouwplan met 3 tot 5 jaren grasklaver, 1 jaar snijmaïs en 1 jaar graan. productie per koe geen issue (?) deel krachtvoer zelf telen. Eventueel verkoop hoofdgewas en bijproduct voor de melkveehouderij

28. Discussie Wie heeft er een duidelijke bedrijfsstrategie?

29. Hoe benutikmeer van eigen land? Minder krachtvoer voeren ….en van ruwvoer tekort naar ruwvoeroverschot? Onze uitdaging? BSK syndroom voorkomen De aandacht naar voederwinning en conservering Beperkt voeren ipv onbeperkt voeren (structuur!) Fokken op koeien die melk geven uit eigen voer Meer weidegang? Pure graze? Precies het goede bijvoeren (gemalen tarwe om de structuur in de brand te zetten)

31. KORTE TERMIJN = melkafrekening

33. MINDERHOUDHOEVE ONDERZOEK

34. Resultaat Minderhoudhoeve Landelijk Minderhoudhoeve VEM/kg DS 975 875 DS OPNAME kg 20 – 23 20 - 23 RE% 18 15 OEB g > 300 0 KG melk 8300 8700 % vet 4,30 4,30 % eiwit 3,40 3,37 Ureum mg/dl 20 - 30 < 20 N-eff. Koe 25% 35% Kg N/ton DM 4,9 3,4 % N organisch 50% 65% C/N verhouding 7 11

35. Maximale herkauwactiviteit Laag eiwit Minderhoudhoeve 14 % RE Speeksel Regulier 18 % RE Speeksel Suiker  Zetmeel Krachtvoer Ruwvezel Hooi, Stro Hoog eiwit

37. Productie speeksel 150 – 200 liter/dag

39. Speeksel bevat enzymen – voorvertering

40. Via speeksel komt ureum weer terug in de pens (stikstof kringloop)

41. Minimale herkauwactiviteit 60 slagen per voerbolus noodzakelijk voor goede absorptie voedingsstoffen

43. Optimaal rantsoen beredeneren Laag eiwit Lichte mest Suiker Stro Citrus pulp Mais Aardappelproducten Vogeltjeshooi Bieten pulp Tarwe Geplet graan GPS Trage Hooi Koolhydraten Dunne mest graskuil Snelle Dikke mest Krachtvoer koolhydraten Lucerne Vers gras Mais gluten Bierbostel Koolzaad Soya Hoog eiwit Donkere mest

44. VOEDERMIDDELEN

45. GEHEIM GOEDKOOP V(B)OEREN ZIT IN HET EIGEN VOER!?

46. Zorgdatersuiker in kankomen 300 250 200 g/kg ds 150 100 50 Suiker 0 4-mei 9-mei 14-mei 19-mei 24-mei 29-mei 3-jun maaidatum

47. Minder eiwit, meerstructuur 300 250 200 g/kgds 150 100 RuwEiwit RuweCelstof 50 0 4-mei 9-mei 14-mei 19-mei 24-mei 29-mei 3-jun maaidatum

49. Discussie Hooi winnen altijd goed? Ook voor bijvoeren in de zomer?

50. VAN RANTSOEN NAAR MEST EN TERUG

51. Zichtbaar lage rantsoenefficiëntie

52. Spreiding in drijfmest samenstelling Bron: 56 melkveehouderijbedrijven in Noord-Oost Friesland

53. Excretie en RE in het rantsoen

54. Mestkwaliteit Goede mest stinkt niet!

55. DE BODEM

57. Zo MIN mogelijk scheuren

58. Indien scheuren dan consequent en: vanggewassen inzetten, wisselbouw en organische mest (compost?)

60. Hoeksma – Drogeham (Fr)

61. Nitraatuitspoeling

62. DE ECONOMIE

64. Diergezondheid/-welzijn (geen gesodemieter)

65. Goedkoop voeren en zo onafhankelijk mogelijk?

66. Mestplaatsing binnen nieuwe mestbeleid (derogatie ja/nee)

67. Geen schaalvergroting om het schaalvergroten

69. Hoge melkproductie tegen elke prijs?

70. Duurzaamheidsrapport happy planet happy cow happy people 1 ct per kg melk extra? of gewoon 5 ct kg lagere voerkosten?

71. Wat krijg je er voor terug? (DMS)

72. Wat krijg je er voor terug? (DMS)

76. Bedrijven < 12.500 kg melk/ha zouden (theoretisch) het complete rantsoen zelf kunnen verbouwen!

77. Topsport = maximale van eigen land en uit eigen koeien halen, ZONDER hulpmiddelen

78. Stap naar bio uit financieel oogpunt?

79. Waarom wel? Waarom niet?

82. Mestwet zet bedrijfsmanagement op scherp! Cijfers (MINAS, BEX, BEA) geven waardevolle managementinfo!

83. Optimaal rantsoen is afhankelijk van de bedrijfssituatie

84. Eiwitgehalte rantsoen kan terug naar 14 tot 15% RE

85. Optimaal rantsoen EERST beredeneren DAN uitrekenen

86. Mestkwaliteit is te sturen! Andere mest = minder ammoniak = meer bodemleven = meer NLV

87. Meer structuur = Meer herkauwen = veel MEER speeksel = minder sores = goedkoop b(v)oeren

89. Als je de ‘koe als topsporter’ ziet dan kan ik je nu al verklappen dat topsport geld kost en slechts voor weinigen in dit land geld oplevert. Het betekend ook continue op de tenen lopen! Dat is leuk met 30 koeien op de grupstal, maar met 100 koeien is er weinig tijd meer om je met elke individuele koe uitgebreid bezig te gaan houden. Keep it Smart and Simple!