2. carrière maken in de
energiebranche?
Kies voor de HAN!
HAN is dé hbo-instelling op het gebied van duurzame elektrische
energie. De hogeschool werkt samen met regionale energiebedrijven,
die staan te springen om technisch talent. Door vergrijzing en de
snelle opkomst van duurzame energietechnologie ontstaat een
tekort aan kundig personeel. Kortom: met een energiediploma
van de HAN ligt een succesvolle carrière voor het oprapen!
Edwin Tazelaar
“Een energieke toekomst? Kies een engineeringbachelor.”
– Herman Janssen, directeur Instituut Engineering
bachelor
De HAN verwerkt duurzame elektrische energie in technische
“Onze Master Control Systems Engineering is de enige in zijn
soort in Nederland. En dat terwijl meet- en regeltechniek van
groot belang is voor duurzame elektrische energie!”
- Edwin Tazelaar, coördinator Master Control Systems Engineering
bacheloropleidingen zoals Elektrotechniek, Werktuigbouwkunde en Industrieel
master
Product Ontwerpen. Studenten maken in een vroeg stadium van hun studie
Masters op de HAN passen academische kennis en vaardigheden toe in de
kennis met dit thema. De HAN voegt energieonderwijs toe aan bestaande lessen,
energiebranche. Met succes! De Master Control Systems Engineering werd in
organiseert energieprojecten en neemt studenten mee op excursie.
de Keuzegids Masters 2011, 2012 en 2013 als ‘zeer goed’ bestempeld.
Hbo’ers die zich willen specialiseren in duurzame elektrische energie hebben
In 2014 start binnen de Master Control Systems Engineering de specialisatie
tal van mogelijkheden op de HAN. Studenten doen onderzoek in samenwerking
Energy Management, naast de bestaande keuzerichtingen Process Industry en
met energiebedrijven en brengen hun kennis en vaardigheden in de praktijk.
Mechatronics. Studenten die voor Energy Management kiezen, leren over het
Zo werken ze aan een boot die op zonne-energie vaart en ontwerpen ze
balanceren van netten, de mismatch tussen vraag en aanbod, power system
energiezuinige technologie voor bedrijven.
stabilizers en spanning-frequentieregelingen.
Meer weten over energiegerelateerde bacheloropleidingen?
Maar niet alleen technische masters richten zich op de energiebranche.
www.han.nl/engineering
Medewerkers van energiebedrijven, die voor een uitdaging staan die te maken
heeft met internationalisering, kunnen deelnemen aan de Master International
Business.
Meer weten over de Master Control Systems Engineering?
“Wij bieden maatwerk. Professionals leren specifieke kennis
en vaardigheden die energiebedrijven nodig hebben.”
www.han.nl/mcse
Meer weten over de Master International Business?
www.han.nl/internationalbusiness
– Bram Steennis, directeur Cursussen, Post-hbo
en Maatwerkopleidingen
post-hbo
De HAN biedt bijna dertig cursussen, opleidingen en trainingen op het gebied
van duurzame energie. Die variëren van opfriscursussen wis- en natuurkunde
“ Studenten worden mede-opgeleid door energieprofessionals.
Dat is belangrijk, omdat bedrijven aan technologie werken
die nog niet standaard is.”
tot gericht onderwijs over energienetten.
– Tinus Hammink, programmamanager SEECE
Zo is er een cursus Smart Grids, die cursisten voorbereidt op het energienet
businessmodel rond elektrische netten verandert drastisch. Dat komt door de
sustainable electrical energy centre
of expertise
opkomst van wind- en zonne-energie, het gebruik van elektrische voertuigen en
De HAN heeft unieke verbindingen met energiebedrijven, dankzij het Sustainable
vormen van elektrische energieopslag.
Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE).
van de toekomst. De infrastructuur, technologie, regelgeving en het totale
SEECE is een publiekprivate samenwerking tussen de Hogeschool van Arnhem
Meer weten over energiegerelateerde post-hbo-cursussen?
en Nijmegen, Liander, DNV GL (voormalig KEMA), TenneT, kiEMT en ALFEN. SEECE
www.han.nl/werkveldenergie
doet, met en voor bedrijven, onderzoek naar duurzame elektrische energie en
verwerkt nieuwe kennis in het onderwijs. Dankzij de samenwerking tussen de
HAN en het bedrijfsleven worden er voldoende, goedgeschoolde medewerkers
opgeleid voor de energiewereld van morgen.
www.seece.nl

3. Energie made in
[Arnhem]
Het programma Energie made in [Arnhem] bestaat uit vele
projecten die elkaar beïnvloeden en overlappen. Samen vormen ze de driehoek people, planet en profit. Inwoners van
Arnhem en partners van Energie made in [Arnhem] werken
samen op het gebied van duurzaamheid, energiebesparing,
opwekking van duurzame energie en de ontwikkeling en
stimulering van innovaties en werkgelegenheid in de energie- en milieutechnologie.
Twitter: #EMIA #Arnhem
Via een digitale nieuwsbrief en een LinkedIn-platform houdt
men elkaar op de hoogte van duurzame activiteiten. Doe
mee of meld u aan voor de nieuwsbrief op:
www.arnhem.nl/energie
Volop in
beweging
Beste lezer,
vanzelf allerlei duurzame projecten aanhaken, waar de
energie vanaf spat. Dat succes is vooral te denken aan wat ik
standaard de vijf O’s noem: ondernemers, onderwijs, overheid,
onderzoek en ondernemende inwoners.
We weten elkaar steeds meer en beter te vinden. En dat leidt tot
concrete resultaten, zoals hiervoor al beschreven. In deze krant
vindt u tal van voorbeelden die laten zien hoe Energie made in
Arnhem staat op de kaart als het gaat om energie. Arnhem
[Arnhem] leeft. En natuurlijk tips over energiebeparen zelf.
ElectriCity is een woordcombinatie die in dat verband menigmaal wordt gebruikt. Wellicht vraagt u zich af: ‘Wat merk ik
Een paar laatste zinnen wil ik graag wijden aan onze jeugdam-
daar dan van als inwoner van deze energiehoofdstad? ‘ Het
bassadeur voor duurzaamheid, Raoul Alblas. Het enthousias-
antwoord op deze vraag is best eenvoudig. Kijk om u heen.
me en de bevlogenheid die Raoul aan de dag legt als het gaat
om de toekomst van onze wereld en in het bijzonder energiebesparing en duurzame energie, is meer dan hartverwarmend.
Raoul is in mijn ogen de verpersoonlijking van alles waarvoor
Energie made in [Arnhem] staat. Beweging, ambitie en actie!
Margreet van Gastel
Wethouder Milieu c.a.
Arnhem
Millennium
Gemeente
Colofon
Uitgave in opdracht van de gemeente Arnhem,
verzorgd door: ETT Media, Postbus 70112,
9704 AC Groningen.
Telefoon: 050 - 313 76 00
E-mail: info@ettgroep.nl, Internet: www.ettmedia.nl
Op straat verrijzen steeds meer oplaadpunten voor elektrisch
Teksten: &Teksten, gemeente Arnhem
vervoer en de hoeveelheid opgewekte energie met zonnepane-
Foto’s: gemeente Arnhem, Alain Baars, Theo Kruse
len heeft een flinke vlucht genomen. En wat te denken van het
Koninklijke Burgers’ Zoo
loket De KAS, waar iedere Arnhemmer terecht kan voor vragen
In september 2000 maakten de wereldleiders in VN-verband,
Spread: Karina Dimitriu
over energiebesparing. In de winkel van De KAS aan de Ir van
de Millenniumtop, afspraken om gezamenlijk armoede en
Concept en realisatie: ETT Media en Skitter
Muijlwijkstraat en op de website www.rijnenijsselenergie.nl. En
honger, ongelijkheid tussen man en vrouw, milieuverontrei-
Drukker: Hoekstra Krantendruk, Emmeloord
wist u dat alle toegangswegen van Arnhem worden verlicht
niging en HIV/AIDS te bestrijden en om zich in te zetten voor
Oplage: 77.650 exemplaren
met energiezuinige ledverlichting?
verbetering van de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en
schoon water. Deze beloften vormen de acht Millenniumdoe-
Uitgave: januari 2014
len. De doelen moeten in 2015 gehaald zijn. Daarom startte
Deze krant is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid
de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) in 2007 de
samengesteld. ETT Media en de gemeente Arnhem zijn
campagne Millennium Gemeente. Meer dan 100 Millennium
niet aansprakelijk voor fouten en/of omissies in deze
Gemeenten doen mee aan deze campagne. Ook Arnhem!
krant.
Arnhem zet zich vooral in voor doel 7: ‘er leven meer mensen
in een duurzame samenleving’ en doel 8: ‘het bevorderen van
Gemeente Arnhem, www.arnhem.nl, T 0900-1809
een eerlijke handel en schuldverlichting’.
www.millenniumgemeente.nl
www.arnhem.nl/energie
In 2011 zijn we in Arnhem begonnen met het project Energie
made in [Arnhem]. Onze ambities waren vanaf het begin klip
en klaar: drie procent energiebesparing en zeven procent
meer opwekking van duurzame energie. Het is inmiddels
uitgegroeid tot een duurzame beweging in onze stad, waar
3

4. Wereldwinkel Arnhem
www.renault-ze.com www.bochane.nl
VERANDER DE WERELD
VOOR SLECHTS € 20.990,NÚ BIJ BOCHANE
de Fairtrade
cadeauwinkel
Tegenover het roze feestaardvarken en vlakbij Rozet vind je in de
Kortestraat de Wereldwinkel Arnhem. Hier heb je een ruime keuze
aan cadeaus met een eerlijk verhaal! Achter ieder cadeau van de
Wereldwinkel schuilt namelijk het verhaal van de maker. Dat zijn
kleine ondernemers - cacaoboeren, houtsnijders en pottenbakkersof kansarme boeren die met traditionele middelen de mooiste producten
maken. Van het geld dat zij ontvangen kan hun familie leven en
kunnen zij hun leefsituatie verbeteren. Cadeaus van de Wereldwinkel
zijn volgens de Fairtrade principes gemaakt. Door de eerlijke prijs
maken zij niet alleen de ontvanger blij, maar ook de maker.
Kortestraat 20 | 6811 EP Arnhem | 026 - 44 33 529 | www.arnhem.wereldwinkels.nl
Openingstijden: Maandag 13 - 18 uur | Dinsdag t/m Vrijdag 10 - 18 uur | Zaterdag 10 - 17 uur
4% BIJTELLING*
GEEN WEGENBELASTING
AANTREKKELIJKE SUBSIDIES*
VANAF € 20.990,-**
BATTERIJHUUR VANAF: € 79,- PER MAAND***
RENAULT ZOE.
100% ELEKTRISCH.
RONDUIT REVOLUTIONAIR.
BOCHANE ARNHEM
VELDOVEN 15, TEL. (026) 320 11 70
* 0% bijtelling is geldig bij registratie in 2013, vanaf 2014 geldt een bijtelling van 4%. Voor de zakelijke koper zijn er diverse aantrekkelijke (fiscale) stimulaties om elektrisch te gaan rijden. Veelal
kunnen landelijke subsidies aangevuld worden met subsidies op lokaal niveau. Kijk op www.renault.nl/fiscalevoordelen voor meer informatie. **Genoemde vanafprijs is inclusief belastingen,
exclusief batterijhuur en kosten rijklaar maken. *** Dankzij de batterijhuur bent u altijd gegarandeerd van een werkende batterij (tot 75% capaciteit), hierdoor hoeft u zich nooit zorgen te maken
(ook niet bij doorverkopen) over de staat van uw batterij. Huurprijs op basis van een contract van minimaal 36 maanden en tot 12.500km per jaar.
.nl
ssobureau
Gratisinca van Actis Jura.
el
is onderde

6. Arnhem gaat grootschalig
over op LED-verlichting
Dimbare LED-armaturen zorgen voor enorme besparing
Met haar ambities op het gebied van duurzaamheid voor ogen gaat de gemeente Arnhem op grote schaal LED-verlichting
toepassen. 2300 lantaarnpalen langs de grotere wegen van de stad krijgen dimbare LED-armaturen. Met deze maatregel wordt
een energiebesparing bereikt van circa 47%, wat neerkomt op 500.000 kWh per jaar. De investering zal worden terugverdiend
door de lagere kosten voor energieverbruik, onderhoud en lampvervanging. Het project neemt vier jaar in beslag en is recent
gestart in Arnhem-Zuid rond de Groningensingel.
Energie
Het college van burgemeester en wethouders maakt zich sterk voor duurzame
LED-innovaties met een hogere lichtkwaliteit voor Arnhemmers. Verantwoordelijk
wethouder Margreet Van Gastel: “Arnhem zet vol in op energiebesparing. Met het
programma Energie Made in [Arnhem] werken we inmiddels met zo’n 100 organisaties
aan een duurzame toekomst voor onze stad. Door onze straatverlichting uit te
rusten met LED-verlichting wil Arnhem het lichtend voorbeeld zijn als het gaat om
energiebesparing in de openbare ruimte.”
Verlichting voor introductie van LED.
“Gemiddeld 40 procent op de energiefactuur van Nederlandse steden is te wijten
aan openbare verlichting. Een besparing daarop heeft dus een grote impact op de
begroting van een stad.” zegt Floriaan Tasche, Commercieel Directeur Openbare
Verlichting. “Arnhem staat al eeuwen bekend als de groene stad aan de Rijn. Philips
is trots dat de gemeente deze traditie verderzet en investeert in de toekomst met
duurzame LED-lampen.”
Dimbare lichtniveaus langs verkeerswegen
Arnhem vervangt de traditionele lampen in de lantaarnpalen door dimbare LEDlampen in een groot deel van de openbare verlichting langs verkeerswegen.Volgend op
de Groningensingel zullen stap voor stap in ongeveer vier jaar alle straatlantaarns langs
doorgaande wegen en de wijkontsluitingswegen worden uitgerust met LED-verlichting.
Na installatie Philips Led verlichting, helder verlichting en
kleuren en contrast goed zichtbaar.
De hoeveelheid licht die op een weggedeelte nodig is, hangt af van de verkeerssituatie
en het moment van de nacht. De gemeente Arnhem houdt de richtlijnen aan van de
Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde.Wanneer er ‘s nachts weinig verkeer op
de grotere wegen is, kan de verlichting gedimd worden met behoud van veiligheid.
Investeren in een groene toekomst
De verwachting is dat de investeringskosten kunnen worden terugverdiend door
de lagere kosten voor energieverbruik, onderhoud en lampvervanging. LED-lampen
branden vier keer zo lang als traditionele lampen en hoeven dus minder vaak
vervangen te worden. De verwachting is dat LED-innovaties in de toekomst nóg
energiezuiniger worden. Dankzij de inwisselbare modules van Philips, zal de gemeente
Arnhem ook daar de vruchten van plukken. Zo wordt een extra energiebesparing van
circa 200.000 kWh verwacht in de toekomst.
Goed overzicht van de overgang van normale verlichting
naar Philips Led verlichting.

7. Schuytgraaf
heeft zon
Herfst vorig jaar brak de dag aan waar Ruud Bink lange
tijd naar had uitgekeken: op zijn dak werden vijftien
zonnepanelen geplaatst. “Samen met andere inwoners
heb ik collectief zonnepanelen gekocht via het initiatief
Schuytgraaf heeft zon. Een prachtig project, laat de zon
maar flink schijnen!”
Ruud ging afgelopen voorjaar op uitnodiging naar een voorlichtingsavond over Schuytgraaf heeft zon. “Ik was al geïnteresseerd in zonnepanelen, dus de uitnodiging kwam mooi uit. De
voorlichtingsavond maakte mij alleen maar enthousiaster.”
Onopvallende zonnepanelen
Hoewel Ruud geïnteresseerd was, was hij ook terughoudend.
“Je hoort weleens verhalen over slechte zonnepanelen die
snel kapot gaan of een lager rendament hebben dan beloofd.
Het heldere, informatieve verhaal op de voorlichtingsavond
overtuigde mij. Ook de presentatie van leverancier Atama
Solar Energy was geruststellend.” Deelnemers aan Schuytgraaf
heeft zon kunnen kiezen uit verschillende zonnepanelen. “Dat
heeft zeker meegeteld in mijn beslissing. Ik ben erg blij met
mijn huis en wil het graag zo mooi mogelijk houden. Mijn dak
is bedekt met zwarte leistenen dakpannen. Is het dan niet
fantastisch dat je kunt kiezen voor zwarte zonnepanelen met
zwarte omlijsting? De zonnepanelen vallen nauwelijks op.”
www.schuytgraafheeftzon.nl
Spijkerenergie, door
en voor buurt
Duurzaam leven
“De verwachting is dat ik zo’n 3500 kilowattuur per jaar ga opwekken. Als de zon flink schijnt, heb ik de panelen in acht jaar
terugverdiend.” Ruud vindt het fijn dat hij over een aantal jaar
met zijn zonnepanelen geld bespaart, maar een zo duurzaam
mogelijke levensstijl is minstens zo belangrijk. “Dat gaat verder
dan bewust omgaan met energie. We kopen zo veel mogelijk
biologische producten en het huis is uitstekend geïsoleerd.
En ik ben niet de enige die duurzaam leeft. Om mij heen zie ik
Het buurtinitiatief Spijkerenergie is in november 2012
steeds meer zonnepanelen. Arnhem verduurzaamt!”
gestart door enkele actieve buurtbewoners van het
Mogelijkheden zonnepanelen
Spijkerkwartier. Onder het motto ‘door de buurt, voor de
Minder energieverbruik en meer duurzaamheid in het Spijker-
buurt’ zetten ze zich in voor het opwekken van duurzame
kwartier: dat is het doel. Buurtbewoners met een eigen dak
energie.
zijn geadviseerd over de mogelijkheden van zonnepanelen. Na
www.meermetminder.nl
de eerste informatieavond in juni 2013 zijn al zeker driehonderd zonnepanelen geïnstalleerd!
Ook aan mensen zonder eigen dak is gedacht. In het Spijkerkwartier staan veel appartementencomplexen en gebouwen
waarin een Vereniging van Eigenaren actief is. Spijkerenergie
onderzoekt de mogelijkheden van een centraal dak-oplossing:
een grote zonnepanelen-installatie waarmee meerdere buurtbewoners of een bedrijf worden voorzien van stroom.
www.spijkerenergie.nl
Steeds meer betrokken buurtbewoners sluiten zich aan bij
Spijkerenergie. Allemaal met hun eigen kennis, bijvoorbeeld
van duurzame energie, grid management, vastgoedontwikkeling, projectmanagement en psychologie. Samen bezig zijn
met verduurzamen van energie maakt veel positiviteit los.
Samenwerken aan één doel versterkt de buurt.
www.spijkerenergie.nl
Pilot met Volkshuisvesting
Woningcorporatie Volkshuisvesting raakte geïnspireerd door
de aanpak van Spijkerenergie. Daarom worden de buurtbewoners van het initiatief betrokken bij een duurzame energieoplossing voor gestapelde bouw. Een van de gebouwen van
Volkshuisvesting in het Spijkerkwartier zal dienen als pilot naar
een oplossing die op sociaal en financieel gebied positief is en
bijdraagt aan woongenot.
www.volkshuisvesting.nl
7

8. Wij zijn het gezicht achter
ENERGIE MADE

10. Aandacht
fairtrade
groeit
“Duurzame
ontwikkelingshulp werkt!”
Over
bamboefietsen en
Arnhempje
Eerlijke handel groeit in Nederland! Steeds meer mensen
en organisaties zorgen op deze simpele manier voor duurzame armoedebestrijding in ontwikkelingslanden.
Hilde van Dijk heeft een bijzondere band met Bangladesh.
Haar vriend, die sinds zijn zevende in Nederland woont,
Arnhempje
werd er geboren. In 2010 bezoekt ze het land en bij thuis-
Prachtig, zo’n product voor de lokale markt. “Maar fietsen
komst is Hilde zo geïnspireerd dat ze zich op ontwikke-
maken is mannenwerk in Bangladesh en we willen ook banen
lingshulp stort: met haar vriend richt ze Stichting Pani op.
voor vrouwen.” In gesprek met de gemeente begon het balletje vorig jaar langzaam te rollen. Een mascottewedstrijd op
het Montessori College Arnhem zorgde voor een verrassende
wending: “We zochten een mascotte voor fairtrade en de
ambachtschool voor vrouwen. Scholiere Lotte bedacht het
Arnhempje, een duurzaam gemaakt hemdje voor alle leeftijden.” Hoezo mascotte? Het Arnhempje was het product
waar Hilde naar op zoek was. “De naaimachines staan er al,
vrouwen worden lokaal opgeleid en het Arnhempje is gemaakt
van biologische producten: pure fairtrade.”
“We zijn niet over een dag ijs gegaan en hebben goed uitgezocht wat de voorwaarden zijn van succesvolle ontwikke-
Meer fairtrade-producten
lingshulp. In Bangladesh vertelde een vrouw mij over hygië-
Uit de EKO-tellingen van Milieudefensie blijkt dat landelijk het
neles, gegeven door de overheid. Daar had ze helemaal geen
aanbod van biologische en fairtrade-producten in de super-
behoefte aan. Ze wilde een baan, om een leven op te bouwen,
marktschappen in 2013 weer flink gestegen is: fairtrade met
zodat ze zelf zeep kon kopen.”
twintig procent en biologisch met tien procent. Gemiddeld lig-
www.stichtingpani.nl
gen er nu 155 biologische producten en 41 fairtrade-producten
in het Nederlandse winkelschap. In Arnhem hielp Stichting
Ambachtelijke bamboefietsen
Fairtrade Gemeente Arnhem met tellen.
Moderne ontwikkelingshulp is duurzaam. “Wij willen op termijn
overbodig zijn. Daarom zijn we een ambachtschool in het
Help mee!
dorpje Rajarhat gestart. We hebben alleen hulp gehad van een
Een enthousiaste groep vrijwilligers is via de Stichting Fairtrade
Nederlandse architect; de bouwvakkers en het bouwmateriaal
Gemeente Arnhem actief om fairtrade nog verder te brengen.
komen allemaal uit de regio. Lokaal werk creëren, daar gaat
In 2014 ligt de focus op horeca, koffie, mode en wijnen. Kennis
het om. Dertig mensen kunnen fulltime op de ambachtschool
en helpende handen zijn meer dan welkom. Heeft u interesse?
werken, tachtig kinderen volgen er een ambachtelijke oplei-
Geef uw gegevens door via info@fairtradearnhem.nl.
ding. Wat ze op de school maken? Bamboefietsen! Bamboe is
www.fairtradearnhem.nl
duurzaam en de fiets is het meest gebruikte vervoersmiddel in
Bangladesh.”
Iedereen een
Arnhempje
Eind 2013 zijn Stichting Pani, stichting Fairtrade Gemeente
Arnhem, de vijftienjarige scholiere Lotte Voorend van het Montessori College en de gemeente Arnhem samen gestart met
een mooi én verassend Arnhems project. Lotte ontwierp voor
een mascotte-ontwerpwedstrijd het Arnhempje. Ze koos bewust voor een kledingstuk. “Fairtrade moet dagelijks zichtbaar
zijn in de Arnhemse straten,” vindt Lotte. En dat was de jury
direct met haar eens. “En als ik aan Arnhem denk, denk ik aan
het modeambacht.” Voor haar was de link met de ambachtschool van Stichting Pani snel gemaakt.
10

11. DE GROENE BENDE
speelmoeras van boerderij de Korenmaat. Op woensdagmiddag kun je op boerderij Presikhaaf meedoen met de boerderijkidz, een groep kinderen die meehelpt met het verzorgen van
de dieren. Vraag van tevoren wel even of er nog plek is.
Kom tuinieren
Vind je tuinieren leuk? Doe dan vanaf april mee in de kindertuinen van boerderij de Korenmaat. Een seizoen lang elke dinsdagmiddag zaaien, planten verzorgen en uiteindelijk oogsten.
Het voedsel dat je verbouwt mag je zelf houden. Vanaf eind
februari kun je je aanmelden.
Speel en
leer op de
boerderij
Altijd iets te doen
Verder zijn er regelmatig leuke dingen te doen op de laatste
woensdagmiddag van de maand: wintervoer maken voor
vogels, nestkastjes bouwen of een kijkje nemen in de dierotheek op boerderij de Korenmaat. Kijk op de website van het
Natuurcentrum als je wilt weten op welke dagen iets te doen
is. Kom gauw een keertje langs!
www.natuurcentrumarnhem.nl
geplaatst en is ledverlichting aangesloten. In de hal hangt
een televisie waarop je direct ziet hoeveel energie we
Kennen jullie het Natuurcentrum van Arnhem? Vast wel.
besparen. Héél duidelijk. Ouders zien de televisie ook als
Misschien zijn jullie met school voor een les bij ons ge-
ze hun kind(eren) ophalen. We hebben het in de lessen
weest of leent jullie juf of meester leskisten en dieren bij
ook veel over het milieu en duurzaamheid, want bewust-
ons om in de klas mee les te geven.
wording is net zo belangrijk als het besparen zelf.”
www.slimopgewekt.nl
Het Natuurcentrum doet niet alleen dingen voor scholen. Je
kunt ook zelf naar ons toe komen! Op de twee stadsboer-
Les in duurzaamheid
derijen (Presikhaaf en de Korenmaat) ben je altijd van harte
Duurzaamheid zit standaard in het lesprogramma. Het begint
welkom. Kijk bij de dieren, maak een speurtocht of speel in het
al bij de allerjongsten. “Met hen gaan we het schoolplein op.
Vroeg
beginnen
met duurzaamheid
We zoeken afval op en de leerkracht legt uit wat er gebeurt
De Johannesschool is gaan samenwerken met Slim
Mijn favoriet? ‘Over vijftien jaar zit om elke fabrieksschoor-
Opgewekt, het initiatief dat zich inzet voor duurzame
steen een koepel die alle rook schoonmaakt voordat het uit de
scholen én bewustwording. Vanessa Bijsters: “Rond de
schoorsteen komt’. Bijzonder, toch?”
voorjaarsvakantie van 2013 zijn zonnepanelen op het dak
www.de-johannesschool.nl
als je dat laat liggen: heel duidelijk. Over zonnepanelen praten
heeft met kleine kinderen minder effect. Daar beginnen we
mee in groep drie. Met hen bespreken we uitgebreid wat
schadelijk is voor het milieu en zoeken we creatief naar oplossingen. Kinderen kunnen dat goed, ze zien zo veel verrassende
en goede mogelijkheden. Daar kunnen we nog veel van leren.”
Over vijftien jaar…
“Dat kinderen creatieve oplossingen bedenken, werd duidelijk toen we onze wensen in tijdscapsules begroeven onder
het schoolplein. We vroegen kinderen hoe de wereld er over
vijftien jaar uit moest zien. Dat leverde prachtige ideeën op.
11

13. Op pad
Naast specifieke acties die Raoul samen met het duurzaamheidsteam onderneemt, trekt de jeugdambassadeur eropuit
om mensen bekender te maken met duurzaamheid. Raoul
gaat met de wethouder naar scholen in de gemeente Arnhem
om mee te praten over duurzaamheid. Begin december ging
hij zelfs naar Den Haag om in debat te gaan met de Eerste
Kamer en aanwezig te zijn op de tribune in de Tweede Kamer.
Meer initiatieven
Het duurzaamheidsteam wil alle leerlingen bij de acties
betrekken. “In de onderbouw en bovenbouw zijn steeds meer
mensen actief bezig met duurzaamheid: de leerlingen organiseerden bijvoorbeeld een lesmarathon, waarbij bovenbouwers
zich lieten sponsoren voor het volgen van 24 uur les, achter
Energie uit de wc
elkaar, zonder te slapen. De opbrengst van de actie ging naar
Raoul Alblas, jeugdambassadeur duurzaamheid gemeente
Serious Request.”
Arnhem, was één van de juryleden die voor de moeilijke taak
www.facebook.com/duurzaam.montessori
stond de winnaar te kiezen. Er waren veel verrassende ideeën,
maar de Binnenstadschool won. Het idee was om energie uit
KinderEerste jeugd- klimaattop
ambassadeur Arnhem
de wc te halen. Water gaat met zo’n kracht door het toilet,
daar moet je meer mee kunnen, meenden de leerlingen. Zo
ontstond het idee voor een rioolturbine die energie levert. Hét
Gouden Idee!
Gouden ideeën
Het zou fantastisch zijn als volwassenen de gouden ideeën
oppakken. Naast de rioolturbine waren er namelijk meer inspirerende plannen:
duurzaamheid
De dertienjarige Raoul Alblas is de allereerste jeugdambassadeur duurzaamheid voor de gemeente Arnhem. Een
hele eer! Raoul adviseert wethouder Margreet van Gastel
over hoe zij de jeugd en scholen nog beter bij het thema
duurzaamheid kan betrekken.
Raoul zit in 2A van het Montessori College Arnhem (MCA). Hij
vindt het leuk dat hij door de wethouder gevraagd is jeugdambassadeur te zijn. Als lid van de leerlingenraad zette hij zich al
met een duurzaamheidsteam in voor duurzaamheid op school.
“Duurzaamheid is belangrijk, daarom wil ik anderen inspireren
zich hier ook mee bezig te houden. Dat kan door bewustmaking en door acties te bedenken. We hebben een actie gehouden om zonnepanelen te kopen om duurzaam energie op te
wekken. We verkochten armbandjes met de tekst ‘MCA gaat
groen, ik zeg doen!’. De gemeente verdubbelde de opbrengst.
We hebben al een paar zonnepanelen, maar dat moeten er
veel meer worden. We hopen dat heel veel mensen meedoen.
www.facebook.com/duurzaam.montessori
Het was zoeken naar hét Gouden Idee voor een betere
- Gebruik de CO2-uitstoot van auto’s om plantjes te laten
toekomst tijdens de eerste Kinderklimaattop van Arnhem.
Inspirerende
websites
groeien. Bijvoorbeeld in de achterbak. Zo kan iedereen CO2-
Ruim zeventig kinderen van de Boomhut, De Wijzer, Jo-
neutraal autorijden.
hannesschool, Montessori Binnenstad en de Jan Ligthart-
- Laat lonen langzaam stijgen om fairtrade-handel te krijgen.
school deden mee.
- Bedek alle fabrieken met zonnepanelen.
- Laad mobiele telefoons met zonne-energie op via je telefoonhoesje aan je riem of rugzak.
www.speelstoet.nl
Word ook fairtrade-school!
Arnhemse speelgoedwinkel zonder kassa. Zoek een
Arnhem is Fairtrade Gemeente en wil graag dat alle scholen
aantal keer per jaar speelgoed uit.
fairtrade worden! Dat kan eenvoudig. Je school moet bij-
(In samenwerking met Volkshuisvesting en Siza).
voorbeeld fairtrade koffie en thee kopen en waar mogelijk
fairtrade-producten gebruiken. Ook moet je fairtrade onder
www.geefcafe.nl
de aandacht brengen, lessen hierover volgen en een leuke
Goed, eerlijk en lekker eten. Jij bepaalt wat je betaalt.
fairtrade-actie bedenken. Als je jouw school een handje wilt
helpen, mail dan naar info@fairtradearnhem.nl.
www.faitradegemeenten.nl
Pennenactie
We verspillen in Nederland veel, terwijl in derdewereldlanden
gebrek is. “Dat is zonde, daarom verzamelen we lege en kapotte pennen en stiften. Op school staat daarvoor een speciale
recycle-pennenbak. De pennen en stiften kunnen we tegen
twee cent per stuk inleveren bij een stichting. Het geld steken
Op school dachten de kinderen na over de thema’s voeding,
we in duurzame projecten en de stichting zorgt ervoor dat er
vervoer, afval, fairtrade, energie en water. Tijdens de top
nieuwe pennen en stiften van gemaakt worden.”
presenteerden ze hun ideeën en gingen ze in gesprek met het
www.facebook.com/duurzaam.montessori
bestuur van de gemeente Arnhem over een betere toekomst.
14

14. “Zorg voor elkaar,
handel duurzaam”
“Op het Montessori College is duurzaamheid van iedereen. Van de school, als onderdeel van het beleid en van de conciërge die zich stoorde aan de onachtzame manier waarop leerlingen met de school omgingen en dat wilde veranderen. Maar ook van de leerlingen, die in de leerlingenraad met een duurzaamheidsteam zijn gestart”, aldus Berni Drop,
directeur van het Montessori College. De school jaagt duurzaam handelen aan met kleine en grote acties.
medewerkers de parkeerplaats gebruiken, buiten kantoortijden en in het weekend parkeren sportparkbezoekers er. Daardoor parkeren ze niet in de wijk, waardoor ze geen overlast
veroorzaken en de wijk veiliger voor kinderen is. Bovendien
heeft het ziekenhuis meer parkeerruimte. Een win-winsituatie
die mogelijk is door samenwerken.”
Zonnepaneel en lichtwand
Inzetten voor duurzaam Arnhem
Leerlingen, leraren én de directie zijn actief, bijvoorbeeld met
Het Montessori College doet meer: “We hebben drip-knoppen
de zonnepanelenactie Zonnepaneel en lichtwand van de leer-
op de kranen in de wc’s, die 93 procent water besparen en
lingenraad (via Greencrowd). Ook Energie! made in [Arnhem]
we scheiden afval. In september organiseerden we verder een
werkte mee. “De leerlingen haalden vijftienhonderd euro op
Keep it clean day. Leerlingen uit verschillende klassen gingen
via de verkoop van groene bandjes, de gemeente Arnhem
de wijken in en maakten er samen schoon. Dit was de aftrap
Van actiegroep tot dialoogpartner
verdubbelde dit bedrag. Mede met dit geld is een ledlichtwand
voor een wekelijkse schoonmaakbeurt in de buurt. Zo zorgt
Toen Rijnstate zich vestigde bood de wijkverenging nog tegen-
een simpele actie al voor een beter milieu.”
stand. “Maar de wijkvereniging is allang actiegroep af. We zoe-
www.keepitcleanday.nl
ken juist de dialoog. Het ziekenhuis is een grote werkgever en
belangrijk voor Arnhem. Daarom denken we mee over hoe we
Arnhems eerste fairtrade-school
Rijnstate kunnen laten groeien op een manier waarbij zo veel
Als eerste school in Arnhem is het Montessori College
mogelijk Arnhemmers profiteren. We waken er wel voor dat
fairtrade-school geworden. “We gebruiken vanzelfsprekend
het groene karakter van de wijk behouden blijft. Deze handels-
fairtrade-producten. Leerlingen promoten het gebruik ervan
wijze is ook toepasbaar op andere samenwerkingsprojecten.
via de Facebook-pagina Duurzaam Montessori. Ook op school
Eenzelfde relatie hebben we bijvoorbeeld met Burgers’ Zoo.”
geven we het goede voorbeeld. In de kantine en lerarenkamer
www.craneveer.nl
schenken we eerlijke koffie en thee. Ook de snacks zijn waar
mogelijk fairtrade. De leerlingen hadden verder als uitdaging
Werk ook succesvol samen
om een mascotte te ontwerpen voor Fair Trade Gemeente
Geïnteresseerd in informatie over succesvol samenwerken?
Arnhem, dat werd het ‘Arnhempje’.”
Bel 06 - 14 40 80 66 of mail
www.fairtradearnhem.nl
m.lankheet@upcmail.nl.
www.greencrowd.nl
Maurice geeft u graag tips!
Samen kom
je verder
Wie aan duurzaam denkt, denkt
al snel aan het milieu en energiebesparing. Maar duurzaamheid
is meer. “Het is ook investeren in
langetermijnrelaties”, vertelt Maurice Lankheet, voorzitter Wijkvereniging Alteveer ’t Cranevelt. “Niet
in regenboogkleuren gekocht. De lichtwand krijgt energie
via zonnepanelen en is een oplaadpunt voor elektronische
voor niets is een oud Afrikaans
gezegde: ‘In je eentje ben je sneller, samen kom je verder’.”
apparatuur. Daar waar de apparatuur aangesloten is, dempt
“Crowdfunding is een andere manier om projecten
te financieren. Waar je normaal gesproken naar de
bank stapt, financieer je het project nu door aan veel
een baan in de lichtwand, dus je bent je meteen bewust van je
“Onderneem voor meer dan eigen gewin en ga relaties aan
mensen een beetje geld te vragen. Dat kan op het
energieverbruik.”
waarin iedereen functioneert, profiteert, samenwerkt en
platform van stichting Greencrowd. Voorbeelden van
Uiteindelijk moeten er vijfentwintig zonnepanelen op het
kennisdeelt”, adviseert Maurice. Een goed voorbeeld van een
crowdfunding zijn geld doneren, geld ruilen voor pro-
schooldak liggen. Daar is al veel geld voor opgehaald. Zelf kunt
duurzame relatie is de samenwerking tussen ziekenhuis Rijn-
ducten, investeren en lenen”, aldus Jan Willem Zwang,
u ook bijdragen. Kijk daarvoor op:
state Arnhem en de wijkvereniging. “Naast Rijnstate wordt in
directeur Greencrowd.
www.greencrowd.nl/project/zonnepanelen-montessori-
het sportpark ’t Cranevelt een parkeerplaats met driehonderd
www.greencrowd.nl
college-arnhem
parkeerplaatsen aangelegd. Op werkdagen kunnen Rijnstate-
15

15. VAN DE BUNT
isolatietechniek B.V.
Spouwmuurisolatie
Vloerisolatie
Gevelisolatie
Dakisolatie
Kruipruimte-isolatie
HOOIJER RENKUM B.V.
* Grondwerk, sloopwerk, groenwerk en
recycling
HOOIJER WEGENBOUW B.V.
Ontwerp, voorbereiding en uitvoering van
infrastructurele en milieutechnische werken
*
HOOIJER MILIEU B.V.
* Asbestsaneringen
T: 0317 - 318 666
W: www.hooijer.nl
E: info@hooijer.nl
Slim kopen ...met
een
groen
hart
dé manier om energie te besparen!
www.vandebuntisolatie.nl
0341- 745 064
Een prachtige energieneutrale woning
vlakbij groen en water!
Kijk snel op
www.volkshuisvesting.nl
Ook wij gaan voor een
DUURZAAM ARNHEM

16. Duurzame
initiatieven
Bezoekerscentrum
Sonsbeek
Hommeltje: duurzame delicatesse
Sint Marten is zo’n beetje dé ecowijk van Arnhem. Woningcorporatie Portaal werkt al enkele jaren aan een wijkstrategie die
onder andere het ondernemerschap en de werkgelegenheid
in de buurt versterkt. Dit doet de organisatie met de kenmerkende drie D’s: duurzaamheid, design en delicatessen. Bakker
Tom van Otterloo nam dit heel serieus en ontwierp samen met
fooddesigner Nick Twaalfhoven en architect Peter Groot het
smaakvolle Hommeltje; een flinke zeshoekige koek in de vorm
van een honingraat, met een verwijzing naar de Hommelseweg. Een aanrader!
www.hommeltje.info
Het Bezoekerscentrum Sonsbeek draait op een hypermoderne BlueGen-installatie. “Deze stroomvoorziening
is ontzettend efficiënt en duurzaam”, vertelt directeur
Iedereen denkt mee
Jeroen Voskuilen. Het bezoekerscentrum heeft nog veel
“Dit is echt een burgerinitiatief. Bewoners en ondernemers
meer duurzame initiatieven.
leveren verreweg de grootste inspanning, de gemeente faciliteert. Van ondernemers verwachten we dat ze iets toevoegen
aan Coehoorn, zoals een jaarlijkse lezing of leuke borrels in
het park. Iedereen bij Coehoorn betrekken is dé manier voor
Coehoorn
Centraal
maken we
samen
duurzame gebiedsontwikkeling. Zo blijft de wijk in beweging,
als een huis dat nooit af is en steeds mooier wordt.”
“De gemeente Arnhem heeft in de wijk Coehoorn gebouwen en een braakliggend terrein voor vijf jaar aan ons
uitgegeven, zonder dat wij een eindbeeld van het gebied
hebben: dat is uniek. Samen met bewoners en betrokken
Zuinige BlueGen-installatie
organisaties maken we er een prachtig gebied van”, ver-
“Nu de maatschappij verandert, verduurzaamt Arnhem ineens
telt mede-initiatiefnemer en architect Peter Groot.
razendsnel. Prachtig!” De BlueGen-installatie, een gift van de
gemeente Arnhem, is een mooi voorbeeld. “Wij kopen groen
gas, dat de BlueGen efficiënt omzet in elektriciteit. De warmte
die daarbij vrijkomt, herwinnen we. Op het infopaneel in ons
centrum zie je in één oogopslag hoeveel energie we opwekken, verbruiken en herwinnen. De BlueGen is heel interessant
voor een gezin met een jaargebruik van ongeveer 3.500kWh.
Ik hoop dat veel Arnhemmers mijn enthousiasme voor de
BlueGen gaan delen.”
www.bluegeneration.nl
Wijkexpeditie
Coehoorn
In 2050 zijn fossiele brandstoffen en energiereuzen
ouderwets. Energetic City 2050 onderzoekt hoe de
stad van de toekomst eruitziet, wanneer inwoners
zelf zorgen voor hun voedsel, mobiliteit, energie,
afval, communicatie, water en het groen in de wijk.
“Verspreid over Arnhem zijn veel creatieve ondernemers, van
modeontwerpers tot grafisch vormgevers. In de zeven leeg-
Op zoek naar een wijk met een rijke voedingsbodem
staande panden in Coehoorn willen we een creatief centrum
kwam men terecht in de wijk Coehoorn. Bewoners
maken, met Stadspark Coehoorn als groene hart.”
geven hun eigen toekomst vorm in de Wijkexpeditie
www.coehoorncentraal.nl
Coehoorn. Captain Jurgen Mesman vond elf voor-
Duurzaam meel: overheerlijk
uitdenkers die nieuwsgierig zijn naar hoe het is om
Duurzaamheid is ook profiteren van Moeder Natuur. “Sinds
Ontmoetingsplek voor iedereen
samen met bewoners, ondernemers en organisaties
1983 beheren wij de Witte Watermolen. Daarmee produce-
“Stadspark Coehoorn bepaalt het aangezicht van de wijk. Het
een wijk te ontwerpen. Deze Blue Men bestaan uit
ren we jaarlijks bijna dertigduizend kilo meel van duurzaam
park kwam razendsnel tot stand. Dat is de verdienste van alle
uitvinders en aanpakkers van Sita, Vitens, het Water-
verbouwd graan dat alleen lokaal verkocht wordt. Het Open-
betrokken bewoners en organisaties. Mijn complimenten.
schap, de gemeente, Breedband Arnhem en Liander.
luchtmuseum verkoopt én gebruikt ons meel. Ook Urban Chef,
NL Greenlabel bood aan te helpen en de basisschool aan
Het is onderdeel van Energetic City 2050, een initia-
Sara Bakkerij, Hemels Lekker en het T-Huis maken er lekkere
de rand van het park helpt met het onderhoud. Fantastisch!
tief van Alliander en de gemeente Arnhem.
producten van. Ambachtelijke bakker Tom van Otterloo bakt
Stadspark Coehoorn is straks dé ontmoetingsplek voor omwo-
www.energeticcity2050.nl
ons brood. Het resultaat is overheerlijk!”
nenden en lokale ondernemers.”
www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl/watermolen
www.nlgreenlabel.nl
17

19. Duurzame brandstoffen: groengas en groene stroom
Rijd schoon en goedkoop
Help mee de luchtkwaliteit te verbeteren. Rijden op groengas en groene stroom is schoon en
beter voor het klimaat. Groengas wordt gemaakt van groente- en tuinafval.
Yvonne Sinay, projectmedewerker Elektrisch Rijden bij de
Stadsregio Arnhem Nijmegen, bij een elektrisch oplaadpunt
op de Markt in Arnhem.
Margreet van Gastel, Wethouder Milieu van de gemeente
Arnhem, op een elektrische scooter.
Samen met de gemeente Arnhem maakt de Stadsregio Arnhem
Nijmegen zich sterk voor rijden op groengas en groene stroom:
Theo Tijsse Klasen, projectleider Rijden op Groengas,
bij het groengas tankstation van Fuwell aan de
IJsseloordweg 42 in Arnhem.
– Subsidie voor de aanschaf van een elektrische scooter
– Plaatsing van E-laadpalen in de openbare ruimte
– Subsidie voor de aanschaf van een groengas voertuig
(Audi, Fiat, Mercedes, Opel en Volkswagen voeren diverse
groengas modellen)
– Meer groengas vulpunten
De maatregelen zijn onderdeel van De Groene Kracht,
de regionale samenwerkingsagenda voor energie en klimaat
in de Stadsregio Arnhem Nijmegen.
Meer informatie www.fuelswitch.nl www.vccoost.nl
Groo
t sch
Wij bouwen duurzaam
voor komende generaties
al ige
War
m
te-
en K
oud
e-O
psla
g- t
oep
ass
ing
,w
on
ing
en
De
Sn
iep
Di
em
De wetenschap dat elke ontplooiing van bouwactiviteit zijn erfenis achterlaat voor komende generaties daagt
ons voortdurend uit om te innoveren en te verduurzamen. In samenwerking met gerenommeerde kennisinstituten en toonaangevende ketenpartners ontwikkelen we praktisch toepasbare concepten voor de
woning- en utiliteitsbouw en infrastructuur. Deze zijn gericht op de reductie van CO2-uitstoot, minder energiegebruik en klimaataanpassing. Onze PCS-Hybride woningen, ‘Bouwen op Water’-projecten of lage temperatuur
asfaltsoorten zijn hiervan mooie praktijkvoorbeelden.
13206
We bouwen toekomstbestendig. Om komende generaties van een veilige en duurzame toekomst te voorzien.
Postbus 439, 2100 AK Heemstede, T (023) 752 97 00 www.duravermeer.nl
Dura Vermeer Bouw Midden West BV
en

20. Schone en
goedkope
brandstof
De luchtkwaliteit in en rond de gemeente Arnhem is hier
Groene auto’s
Het aantal auto’s dat in de stadsregio op groen gas rijdt is in
drie jaar enorm toegenomen, mede door het project Rijden
op groen gas. “In 2011 reden er in de stadsregio ongeveer
honderd auto’s op groen gas, in 2013 is dit aantal gestegen tot
500. Landelijk rijden er in totaal 7000 voertuigen. Dit betekent
ook dat er steeds meer tankstations komen waar je groen gas
kunt tanken. Er zijn nu in de stadsregio drie vulpunten voor
groen gas.”
www.degroenehub.nl
en daar slecht. Europese normen worden overschreden.
Om de luchtkwaliteit te verbeteren, zetten de Stadsregio
Arnhem Nijmegen en de gemeente Arnhem in op onder
meer elektrisch rijden en groen gas. Ook u kunt meehelpen de luchtkwaliteit te verbeteren.
Subsidie auto’s
Theo Tijsse Klasen, projectleider biomassa, energie en klimaat
Provincie Gelderland
bij de stadsregio vertelt over de groene brandstoffen en welke
Bedrijfsauto’s en particuliere auto’s rijdend op groen gas.
voordelen ze opleveren voor het milieu en de Arnhemmers zelf.
€ 1000,- voor een groengasauto (CNG) voor particulieren
€ 2000,- voor een groengasauto (CNG) voor bedrijven
€ 6000,- voor een vrachtauto (CNG)
€ 15.000,- voor een vrachtauto (LNG)
www.gelderland.nl/4/Energietransitie,-subsidies.html
Elektrische scooter
Gemeente Arnhem
€ 750,- (in combinatie met slopen oude benzinebrommer)
Het subsidiebedrag is dertig procent van de aanschafwaarde, tot een maximum van € 750,-.
E-laadpalen
www.arnhem.nl/energie/schoon_vervoer
Ook elektrisch rijden is goed voor het milieu, zeker als je rijdt
op groene stroom. “Elektrisch rijden levert geen lokale luchtverontreiniging op, zoals stikstofoxiden, roet en fijnstof. Ook
Wat is geschikt voor u?
geeft het nauwelijks geluidshinder. Je hebt wel een elektrische
“Elektrisch rijden is vooral geschikt voor kleine voertuigen die
laadpaal nodig om de accu’s op te laden. Een laadpaal kan ook
korte afstanden afleggen (rijden in de stad). Voor auto’s en
prima in eigen tuin. Is dat niet mogelijk, dan kun je bij de ge-
bussen die langere afstanden afleggen is groen gas geschik-
meente Arnhem een laadpaal aanvragen op de openbare weg.”
ter. En voor zwaardere en grotere voertuigen als vrachtauto’s
www.arnhem.nl/energie
raden we vloeibaar aardgas (LNG) aan.”
www.fuelswitch.nl
www.mywheels.nl
Schoon vervoer
Subsidie taxi’s en
bestelauto’s
Het zou mooi zijn als zo veel mogelijk mensen duurzame
(elektrisch, groen gas, LPG, Euro-6)
brandstoffen gaan gebruiken. “Denk daarbij aan rijden op
€ 5000,- voor een elektrische taxi of bestelauto in
groen gas of groene stroom en in de toekomst waterstof. Door
Arnhem en direct aangrenzende gemeenten
op deze brandstoffen te rijden, zijn we minder afhankelijk
€ 3000,- voor een Euro-6 taxi of bestelauto
van fossiele brandstoffen als benzine en diesel, en stoten we
€ 1250,- voor een taxi of bestelauto met CNG- of LPG-
minder CO2 uit. Dat is beter voor het milieu. Groen gas wordt
Deel een auto, huur en verhuur wanneer het jou uitkomt.
installatie
www.agentschapnl.nl/subsidies-regelingen/emissiearme-taxis-en-bestelautos
gemaakt van groente- en tuinafval dat vergist wordt. Het
biogas dat daarbij vrijkomt, wordt gereinigd en daar rijden we
vervolgens op.”
Groen gas = goedkoper
“Groen gas bijvoorbeeld, is niet alleen schoner, het is ook
goedkoper. Per kilo kost het ongeveer 1,05 euro. Ter illustratie
(cijfers van september 2013, zie www.fuelswitch.nl): als je duizend kilometer aflegt, kost groen gas 58 euro, diesel 78 euro
en benzine 117 euro. Dat is nogal een verschil en dat merk je
in je portemonnee. Ook zijn er subsidieregelingen (zie kader)
waardoor de aanschaf van een voertuig op bijvoorbeeld groen
gas een stuk goedkoper wordt. De stadsregio geeft een subsidie van tweeduizend euro en voor vrachtauto’s zesduizend
euro.” Vraag de subsidie aan via www.vccoost.nl.
Subsidie auto’s
Stadsregio Arnhem Nijmegen
Auto’s en vrachtauto’s rijdend op groen gas.
€ 1000,- voor de kleinste CNG-modellen (< 95 gram
CO2/km)
€ 2000,- voor personenauto en bestelauto
€ 6000,- voor vrachtauto
www.vccoost.nl/semi-overheid/beleidsondersteuning-en-projectmanagement/uitvoering-groengassubsidie-stadsregio-arnhem-nijmegen
21

21. Locate your business in Arnhem
Meer bedrijven en banen plus de promotie van Arnhem als dé vestigingsplek voor energieprofessionals. Met dat doel
werken Industriepark Kleefse Waard (IPKW), Arnhems Buiten Energy Business Park en de gemeente Arnhem samen met
de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Stichting kiEMT en vele andere Arnhemse bedrijven en (kennis-)instellingen.
Meer weten of meedoen? Kijk op:
ipkw.nl
arnhemsbuiten.nl
han.nl/seece
arnhem.nl/energie

22. Industriepark
Kleefse Waard
helpt technostarters
Vliegende start met Greenhouse
Starters met een nieuw product op het gebied van energie- en
milieutechnologie kunnen terecht in de Greenhouse. “Wij ondersteunen ze met business development, financiering en huisvesting. Een professioneel team, bestaande uit onder andere een
accountant, ingenieur en vormgever, staat wekelijks klaar voor
gratis advies. Voor de afname van diensten krijgen ondernemers
Brainstormen in de Energyclub
“De Energyclub is een clubhuis voor energieprofessionals,
opgericht voor kennisdeling. Hier kunnen zij onder gunstige
omstandigheden kantoorruimte huren. In de Energyclub ontmoeten ze elkaar, alsof ze in een constante brainstorm zitten.”
Al snel zat de Energyclub vol. “Daarom verdubbelen we de
ruimte. Het is de place to be voor beginnende energieprofessionals.”
www.energyclubarnhem.nl
“Veel bedrijven in de energie- en milieutechnologie
korting. Stichting kiEMT biedt desgevraagd uitgebreide begelei-
openen hun fabriek op Industriepark Kleefse Waard
ding.” De Greenhouse wijst ondernemers op subsidies, fondsen en
(IPKW) en groeien enorm. We richten ons op innovatie
regelingen als StartLife. “We richten ook ons eigen investerings-
en intensieve samenwerking: ondernemers sluiten daar
fonds op. Huisvesting is bovendien zo geregeld.”
graag bij aan”, vertelt Louis de Boer van de Greenhouse,
www.greenhouse-arnhem.nl
de incubator op IPKW.
Groene Tandwiel
“Het ontwikkelen en testen van nieuwe producten is duur.
Arnhem heeft veel organisaties met research and development-afdelingen, maar je moet ze weten te vinden. Met het
Groene Tandwiel brengen we, samen met studenten van de
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, alle meetapparatuur en
laboratoria in kaart. Het doel? Facility sharing. Denk aan een
Arnhem inspireert
Arnhem inspireert als energiestad. Ook de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en ministeries zijn onder de indruk.
Gezamenlijk promoten partners Arnhem als dé stad
voor innovatieve, energiegerelateerde bedrijven. Met
succes! Werkgelegenheid in de Arnhemse energie- en
mileutechnologiesector is sinds 2006 met bijna 25%
gegroeid. Ruim 6900 banen, bijna 7% van het
Arnhemse totaal!
starter die het laboratorium van een grote organisatie gebruikt
om zijn product te testen. Kennisdeling biedt kansen. Samen
kom je verder.”
Watt connects
In de Energyclub staat de Smart Grid-demonstratietafel van
Arnhems
Buiten
Kennisdeling en innovatie
Watt connects. Initiatiefnemers DNV KEMA, Liander en Tennet
willen met Watt connects hét Smart Grid inspiratie- en demonstratiecentrum van Europa zijn. “Bezoekers zien bij Watt connects de toekomst van energietechnologie. Met Smart Grids
zorgen we dat vraag en aanbod van energie in balans blijft. Je
ziet meteen de voordelen van slimme energienetwerken.”
www.wattconnects.com
Energy Business Park Arnhems Buiten is een voormalig
landgoed van 54 hectare. Slechts tien procent is bebouwd. “Vorig jaar hoorden we bij de beste bedrijventerreinen van Nederland, omdat we investeren in energie,
kennis en samenwerking”, vertelt Mark Achterberg van
vastgoedbeheerder ARRA Management.
Industriepark Kleefse Waard
“HyGear startte met twee man, nu werken er bijna zeventig.
Accsys Technologies groeide in tien jaar tijd uit tot een beursgenoteerd bedrijf. Twee voorbeelden van toonaangevende clean
tech bedrijven die gegroeid zijn op IPKW. Ook is er veel ruimte
Ideeën uitwerken
voor technostarters. Met de Greenhouse begeleiden we ze.”
Is de Energyclub een broedplaats voor nieuwe ideeën, dan is
www.ipkw.nl
Powerlab dé laagdrempelige labruimte. “Powerlab is bedoeld
voor echte doeners: ideeën worden uitgewerkt en getest.
Ook studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
komen er, want zij moeten alle ruimte krijgen om te experi-
Samen werkt!
menteren.”
Arnhem heeft een energie-dna om trots op te zijn.
De Energie made in [Arnhem] partners weten dat, u
ook? Gelderland staat in de top 3 van Nederland voor
bedrijvigheid in innovatieve en duurzame energietech-
“Op ons park zijn bedrijven gevestigd die zich bezighou-
nologie, met regio Arnhem als koploper. Groene groei
den met energie en milieutechnologie. Voor bewoners en
en nog meer banen voor Arnhem? Doe mee en haal
medewerkers is het park een heerlijke omgeving, met een
uw netwerk naar Arnhem!
tennisbaan en horecapaviljoen. Je kunt er wandelen, fietsen
www.arnhem.nl/energie
en workshops en evenementen bezoeken. En vanuit een bedrijfspand zie je alleen maar natuur, geen buren.”
www.arnhemsbuiten.nl
23

23. Milieuvriendelijke
warmte voor
Arnhem.
Woont u in Schuytgraaf of Presikhaaf? Dan is de kans
groot dat uw woning op stadswarmte is aangesloten.
Daar mag u best trots op zijn omdat u daarmee
50 procent CO2-uitstoot bespaart ten opzichte van
woningen met een cv-ketel. Stadswarmte is namelijk
restwarmte van elektriciteitsproductie die we anders
zouden weggooien. Deze warmte gebruiken we nuttig
door er hele woonwijken mee te verwarmen.
En het milieuvoordeel wordt nog groter nu warmtebronnen steeds duurzamer worden. Komend jaar
verbinden we het warmtenet in Arnhem met die van
Westervoort en Duiven. Zo kunnen we in de toekomst
Arnhemse stadswarmte
wordt steeds duurzamer.
www.nuon.nl/stadswarmte
restwarmte van de afval- en energiecentrale in
Duiven leveren aan Arnhem. De CO2-besparing loopt
daarmee op tot meer dan 70%!