Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Modernizacja energetyczna
polskiej wsi: w stronę
energetyki prosumenckiej

Modernizacja energetyczna
polskiej wsi:
w stronę energetyki
prosumenckiej

Warszawa, marzec 2013

2 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stronę energetyki prosumenckiej

Forum Rozwoju Efektywnej Energii
Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) propaguje wiedzę na temat nowoczesnych źró-
deł energii i działa na rzecz zwiększania dostępu do nich, w szczególności na obszarach
wiejskich. W ocenie członków FREE modernizacja energetyczna jest warunkiem udziału ob-
szarów wiejskich w konkurencyjnym rozwoju gospodarczym Polski. Jednocześnie wymaga
ona odrębnego podejścia i innowacyjnych mechanizmów wsparcia.

FREE prowadzi dialog z lokalnymi społecznościami. Pomaga im zabierać głos w publicznej
debacie na temat ich energetycznych potrzeb i możliwości. Współpracuje z ekspertami, or-
ganizacjami pozarządowymi i przedsiębiorcami, którzy dostrzegają problemy, ale i ogromny
potencjał drzemiący w obszarach wiejskich w Polsce.

FREE przekonuje, że rozwój energetyki prosumenckiej, powstającej na podstawie rozpro-
szonych źródeł energii, jest wielką szansą dla mieszkańców obszarów wiejskich. Szansą
na mniejsze rachunki za energię elektryczną, nowe miejsca pracy i ochronę środowiska
naturalnego.

Zróżnicowanie źródeł energii na wsi już dziś jest możliwe. W Polsce dostępne są tech-
nologie i urządzenia efektywne energetycznie, wykorzystujące źródła odnawialne i paliwa
przyjazne dla środowiska, takie jak gaz ziemny, płynny czy biogaz. Konieczne jest jednak
dotarcie z tą wiedzą do wszystkich, którym jakość życia i prowadzenia biznesu na wsi nie
są obojętne.

To właśnie jest głównym zadaniem Forum Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) na
poziomie krajowym i europejskim.

Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) jest projektem paneuropejskim. Zostało zapo-
czątkowane przez ﬁrmę SHV Energy – globalnego lidera rynku LPG. W Polsce działa pod
mecenatem ﬁrmy GASPOL, która w ten sposób postanowiła rozwinąć rozpoczęty w 2009
roku program „GASPOL kibicuje klimatowi”.

Raporty z działalności FREE dostępne są na stronie www.forumfree.pl


Słowo wstępne
Szanowni Państwo,

przekazuję na Państwa ręce ważny doku-
ment, którego celem jest zaproszenie do
dyskusji, ale również pobudzenie do wspól-
nego działania na rzecz rozwoju obszarów
wiejskich w Polsce.

Sytuacja społeczno-gospodarcza w Europie
w ostatnich latach bardzo mocno wpłynę-
ła na energetykę, na nowo określając wa-
runki jej działania. W Polsce otwarty został
proces legislacyjny najważniejszych aktów
prawnych dotyczących rynku energii. Decy-
zje, jakie podejmiemy w tym procesie, na
wiele lat określą nową rzeczywistość biz-
nesową. Wpłynie ona nie tylko na sposób
funkcjonowania ﬁrm z rynku energii, ale także na sytuację całych regionów kraju i różnych
grup społecznych. Nie wolno zapominać o grupach, których głos bywa mniej słyszalny –
o mieszkańcach i przedsiębiorcach z obszarów wiejskich.

Decyzja o tym, jak ma wyglądać rynek energii w Polsce w ciągu następnych 20 lat, musi
uwzględniać potrzeby i możliwości rozwoju wsi. Drzemie w niej ogromny potencjał, który
można uwolnić, wzmacniając jej największe atuty. Rozproszony charakter zabudowy na
wsi można postrzegać jako przeszkodę dla modernizacji energetycznej. Jednak przy wspar-
ciu źródeł rozproszonych – bariera stanie się atutem, bo okaże się, że pomaga domknąć
bilans i wzmacnia bezpieczeństwo energetyczne całego kraju. Umożliwiając rozwój źródeł
odnawialnych i niskoemisyjnych, zadbamy o nowe miejsca pracy oraz dodatkowe źródła
dochodów dla mieszkańców. Dzięki temu unikniemy pogłębiania się dysproporcji w jakości
życia pomiędzy miastem a wsią, nie mówiąc już o tym, że będziemy mieli znaczący wkładzie
w ochronę środowiska naturalnego.

W niniejszym dokumencie zawarliśmy wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie FREE,
opracowanie „Miks Energetyczny dla terenów wiejskich” oraz warte szczególnej uwagi
przykłady zastosowania nowoczesnych technologii energetycznych w Polsce. Wskazaliśmy
optymalne modele i warunki rozwoju nowoczesnej energetyki na obszarach wiejskich.

Zapraszam do lektury dokumentu i kontaktu z FREE.

Sylwester Śmigiel

Przewodniczący Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE)


Spis treści
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Gospodarka niskoemisyjna – nowe tory rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Racjonalny rozwój gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Gazowe rozwiązanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Energetyka prosumencka pożądanym modelem rozwoju energetyki na terenach wiejskich . 11
Energetyka w małej skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Główne wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Rosnący potencjał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Nowoczesne technologie warunkiem realnej modernizacji na wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne w zestawach hybrydowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Gazowe pompy ciepła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Mikrokogeneracja (mikro-CHP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Kotły grzewcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
LNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
LPG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Polska wieś i jej sytuacja społeczno-ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Po pierwsze, polska wieś zmienia się demograficznie i ekonomicznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Po drugie, polska wieś przestaje być wsią rolniczą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Po trzecie, na tereny wiejskie coraz częściej migrują mieszkańcy miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Po czwarte, świadomość ekologiczna na wsi jest zbyt niska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Po piąte, polska wieś używa tradycyjnych źródeł energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Uwarunkowania systemowe i trendy w polskiej elektroenergetyce . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Zobowiązania międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Planowana modernizacja energetyczna Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Nowe trendy w energetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Polska wieś i jej potrzeby energetyczne – wnioski z badań. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Obszary wiejskie w polityce energetycznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Infrastruktura budowlana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Ocieplenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Sposoby ogrzewania i podgrzewania na wsi oraz ich koszty w gospodarstwach domowych . . . . 34
Preferowane źródła energii – kierunki modernizacji wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Polska wieś: postulowane kierunki modernizacji energetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Po pierwsze, rozproszenie i dywersyfikacja źródeł energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Rekomendowany miks energetyczny dla obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Rekomendowany miks zużycia energii przez gospodarstwo domowe
na obszarach wiejskich w latach 2030-2035 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Rekomendowany miks zużycia energii przez rolnictwo jako sektor gospodarki w latach 2030-2035 . . 41
Po drugie, miks technologii gazowych z energią odnawialną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Po trzecie, efektywne technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Przykłady nowoczesnych zastosowań energetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Pierwsza w Polsce instalacja mikrokogeneracyjna w rozlewni gazu płynnego . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Największa w Polsce farma fotowoltaiczna w Wierzchosławicach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystujące pompy ciepła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystujące kolektory słoneczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Słowniczek – wyjaśnienie terminów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51


Podziękowania
Przyjaciele FREE:
– dr Andrzej Hałasiewicz – Kancelaria Prezydenta RP
– prof. Danuta Hübner – poseł do Parlamentu Europejskiego
– prof. Lena Kolarska-Bobińska – poseł do Parlamentu Europejskiego
– Lambert van Nistelrooij – poseł do Parlamentu Europejskiego

Mecenat:

Partnerzy:

Projekt: Piotr Rogalski MENOS PR www.menos.zam.pl

Koalicjanci:


Podsumowanie
Wyzwania na rynku energii
Nadchodzące lata będą trudne zarówno dla odbiorców, jak i dostawców energii. Presja na
wytwarzanie coraz większej ilości energii, w tym zwiększanie udziału źródeł odnawialnych
w miksie energetycznym, a także poprawa efektywności energetycznej wpłyną na wyso-
kość cen energii. Dotyczyć to będzie zarówno cen na rynku hurtowym, jak i dla odbiorców
końcowych.

Rozwiązania dzisiejszych problemów wiele osób upatruje w gazie łupkowym i energetyce
nuklearnej. Jednak dyskusja o nich nie uchroni nas przed ogromnymi inwestycjami w infra-
strukturę przesyłową oraz moce produkcyjne, chociażby ze względu na planowane wyłą-
czenie z eksploatacji przestarzałych bloków energetycznych i przewidywany wzrost zużycia
energii elektrycznej.

Jeśli chodzi o źródła energii, eksperci Komisji Europejskiej, Agencji Rynku Energii, Między-
narodowej Agencji Energetycznej oraz Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) zgadzają
się co do tego, że w ciągu najbliższych 20 lat dodatkowe zapotrzebowanie na energię bę-
dzie zaspokajane przez energię odnawialną i gaz, co doprowadzi do dywersyﬁkacji miksu.

Kierunki przyszłości
Trend budowania gospodarek niskoemisyjnych jest wyraźnie zauważalny na świecie. Został
też zauważony w Polsce pomimo naszych znaczących zasobów węgla i jego dominacji
w miksie energetycznym. Budowa gospodarki niskoemisyjnej ma bezpośrednie przełożenie
na wzrost innowacyjności i efektywności energetycznej. Wraz z nią powinna się rozwijać
energetyka prosumencka, oparta na wysokowydajnych źródłach rozproszonych, w której
konsument może stać się jednocześnie producentem energii.

Energetyka prosumencka, oparta na źródłach rozproszonych, jest sposobem na pełne
wykorzystanie potencjału energetycznego kraju. Rozwijana w przemyślany sposób może
stać się doskonałym uzupełnieniem dużej energetyki systemowej, wszędzie tam, gdzie ze
względów ekonomicznych czy środowiskowych nie jest ona optymalnym rozwiązaniem.

Kluczowe postulaty
Zwrot w kierunku energetyki prosumenckiej i rozproszonej powinny wesprzeć odpowiednie
przepisy legislacyjne, ułatwiające uruchamianie mikroźródeł oraz ﬁskalne zachęcające do
inwestowania w te mikroźródła odbiorców indywidualnych oraz przedsiębiorców.

W naszych warunkach klimatycznych docenienia wymagają źródła gazowe (gaz ziemny
i płynny (LPG)), które w instalacjach łączonych (hybrydowych) sprawdzają się jako doskona-
ły stabilizator źródeł odnawialnych.

Eksperci zwracają też uwagę na ogromny potencjał związany z popularyzacją skojarzonego
wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w mikroskali, czyli tzw. mikrokogeneracji. Jest to
technologia bardzo wydajna, a urządzenia mCHP osiągają nawet 96% sprawności skojarzonej.

Wsparcie rozwoju mikrokogeneracji to duży krok w przyszłość, który powinien zostać wy-
konany w Polsce już dziś. Mikroźródła kogeneracyjne powinny zostać objęte takim samym


wsparciem jak mikroźrodła odnawialne. Wielkie korzyści jakich dostarcza ta technologia
dostrzegli już Brytyjczycy i Niemcy, którzy zdążyli wdrożyć specjalne programy wsparcia dla
rozwoju mikroźródeł kogeneracyjnych.

Teraz Polska
Polska jest w trakcie formułowania najważniejszych aktów prawnych, które na wiele lat
określą, jak będzie wyglądała energetyka w naszym kraju. Czy dołączymy do czołówki eu-
ropejskiego peletonu, rozwijając swoją innowacyjność i dobrobyt, czy będziemy jednym
z wielu krajów, które nie wykorzystały swojej szansy – wszystko to okaże się już niebawem.
Przyjecie tzw. „dużego trójpaku” – pakietu najważniejszych dla energetyki ustaw – zostało
przesunięte na rok 2014.

Nadal istnieje szansa, że do tego czasu uda się zwrócić uwagę na nowe w Polsce techno-
logie.

Nadal istnieje szansa, że w nowej polityce energetycznej uwzględnione zostaną potrzeby
mieszkańców wsi, dla których mikroźródła są sposobem na niezależność, mniejsze rachunki
za prąd i dodatkowe źródła dochodów.


Gospodarka niskoemisyjna
– nowe tory rozwoju
fot. iStockphoto.com

obszarów wiejskich


Nie ma ucieczki od stopniowego przechodzenia polskiej gospodarki na rozwiązania
niskoemisyjne. Jednak dobrze przygotowana strategia takiej transformacji mogłaby
stanowić bardzo silny impuls rozwojowy dla Polski. W szczególności dotyczyć to może
obszarów wiejskich. Eksperci podkreślają, że kluczem do sukcesu są sprawdzone źródła
i technologie, które społecznościom wiejskim zapewnią bezpieczeństwo energetyczne.
Jednocześnie te urządzenia i technologie powinny prowadzić do ograniczenia emisji
oraz większej efektywności energetycznej. Pomostowym paliwem pomiędzy powszech-
nie wykorzystywanym w kraju węglem a wymogami UE może stać się gaz.

Racjonalny rozwój gospodarczy
Przed Polską stoi konieczność podjęcia decyzji o kierunku rozwoju energetyki i całej
gospodarki. Wynika to zarówno z kryzysu sektora energetycznego, jak i z działań po-
dejmowanych przez UE – w tym wprowadzenia obligatoryjnych celów oszczędności
energii czy nowych wymogów dla efektywności energetycznej oraz udziału odnawial-
nych źródeł energii w zaopatrzeniu w energię.

Zdaniem Ministerstwa Gospodarki perspektywy zawarcia prawnie wiążącego globalne-
go porozumienia w zakresie ochrony klimatu nie są pewne. Zgodnie z polskim stanowi-
skiem, które już od kilku lat jest prezentowane na forum UE i ONZ, nowe porozumienie
powinno dotyczyć wszystkich państw. Ponoszenie ciężarów redukcji CO2 i, co się z tym
wiąże – transformacji gospodarki – tylko przez niektóre państwa nie ma żadnego sensu
ekologicznego.

Takie rozwiązanie mogłoby także spowodować niepożądane skutki ekonomiczne. Jeśli
tylko niektóre kraje podejmą zobowiązania w kwestii redukcji CO2, powstanie niebez-
pieczeństwo, że na skutek zaostrzania polityki klimatycznej w danym kraju ﬁrmy zaczną
przenosić produkcję do innych państw, w których obowiązują łagodniejsze lub nie obo-
wiązują żadne rozwiązania w zakresie ochrony klimatu.

Polska jest jednym z większych emitentów CO2 w Europie (średni poziom jest porówny-
walny z Francją czy Hiszpanią). Wynika to z wielkości kraju, przestarzałej infrastruktury
wytwórczej oraz powszechności węgla jako surowca napędzającego polskie elektrow-
nie. Zdaniem ekspertów z Instytutu Badań Strukturalnych Polska może liczyć na obniże-
nie energochłonności o 45%, a emisyjności – o 50% względem 2010 roku tylko dzięki
postępowi technologicznemu, nadrabianiu opóźnień wobec Europy Zachodniej oraz
restrukturyzacji gospodarki do 2050 roku. Warunkiem zaistnienia tych procesów jest
modernizacja energetyczna i wzrost zapotrzebowania na energię w głównych sekto-
rach gospodarki, z wyjątkiem rolnictwa.

Przejście do gospodarki niskoemisyjnej – czyli takiej, w której zasoby wykorzystywane
są w sposób efektywny przy użyciu technologii bezpiecznych dla środowiska – to je-
den z celów opracowywanego właśnie Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej.
Przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki, które koordynuje działania związane z opra-
cowywaniem NPRGN, argumentują, że w obliczu braku porozumienia globalnego to
właśnie na podstawie strategii krajowych należy podejmować kroki służące redukcji
emisji gazów cieplarnianych.

Uruchomienie takiego programu będzie z pewnością kierunkiem słusznym, ale tyl-
ko pod warunkiem uwzględnienia w jego założeniach specyficznych warunków


panujących na terenach wiejskich. Do tej pory w polskiej polityce energetycznej
prezentowany był punkt widzenia przede wszystkim wielkich, często państwowych
korporacji.

Modernizacja energetyczna jest więc niezbędna, aby ograniczyć emisyjność naszej go-
spodarki i musi objąć wszystkie obszary kraju. Pierwsze zmiany zostały już zainicjo-
wane. W listopadzie 2012 r. została opublikowana dyrektywa o efektywności energe-
tycznej. Nałożyła ona na państwa członkowskie obowiązek dokonania do końca 2015
roku kompleksowej oceny potencjału zastosowania wysokosprawnej kogeneracji oraz
efektywnych systemów ciepłowniczych i chłodniczych. Praktycy działający na rynku
energii zwracają uwagę, że realna zmiana energetyczna powinna być powiązana z ra-
cjonalnym rozwojem gospodarczym. Polska powinna postawić na rozwiązania już do-
stępne, czyli na sprawdzone źródła i technologie. Istotnym elementem motywującym
do przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną są też kwestie zdrowotne. Głośnym
echem odbił się apel prezydenta Krakowa o wprowadzenie zakazu palenia węglem
w piecach ze względu na permanentne przekraczanie norm zanieczyszczeń powietrza
w mieście. Można przypuszczać, że pod względem zanieczyszczenia powietrza sytuacja
na terenach wiejskich, szczególnie zimą, jest jeszcze gorsza, natomiast używanie wyso-
koemisyjnych źródeł jest społecznie akceptowane z uwagi na ograniczone możliwości
ﬁnansowe mieszkańców.

Gazowe rozwiązanie
W politykę energetyczną UE i Polski dobrze wpisują się źródła gazowe. Niezależnie od
ich pochodzenia (czy jest to gaz ziemny, biogaz czy gaz płynny (LPG)), cechują się one
wysoką efektywnością energetyczną i niską emisyjnością – emisje CO2 ze spalania gazu
są znacznie mniejsze niż w przypadku spalania tradycyjnych źródeł energii, takich jak
węgiel czy olej opałowy. Czyni to źródła gazowe wartym rekomendowania rozwiąza-
niem dla polskich terenów wiejskich. Rozpowszechnienie użycia gazu ziemnego na tych
obszarach może jednak napotkać na przeszkodę w postaci braku odpowiedniej infra-
struktury. Kwestię tę można jednak rozwiązać, popularyzując na wsiach i poza miastami
wykorzystywanie gazu płynnego (LPG) w butlach.

Gaz płynny (LPG) to paliwo, które posiada wiele przewag nad innymi źródłami energii.
Oprócz łatwej dostępności, zaletami LPG są wydajność i wygoda stosowania. Gaz ten
może być wykorzystywany w różnorodnych celach: do ogrzewania budynków, goto-
wania, podgrzewania wody czy ekologicznego transportu. Może także posłużyć jako
źródło energii dla urządzeń wykorzystywanych w ogrodzie, w tym grilli gazowych czy
parasoli grzewczych. Dodatkowym atutem LPG jest też fakt, że rynek gazu płynnego
jest w Polsce bardzo dobrze rozwinięty, a odpowiednia infrastruktura (sieci dystrybucyj-
ne, rozlewnie, terminale kolejowe i morskie) już jest dostępna – dlaczego by więc nie
oprzeć modernizacji energetycznej terenów wiejskich na rozwiązaniach, którymi już
dysponujemy.

Decydując o kierunku rozwoju energetyki i całej gospodarki, Polska może wybrać po-
litykę unikania, decydując się na niedokonywanie trudnych wyborów i niepodejmowa-
nie niepopularnych decyzji. Może też bronić interesów sektora węglowego i energe-
tyki opartej na monopolu wielkich państwowych korporacji. Jednak o wiele bardziej
słusznym kierunkiem wydaje się rozsądne wykorzystanie tych zasobów, które Polska już
posiada, przy jednoczesnym wspieraniu nowych źródeł energii.


Energetyka prosumencka
pożądanym modelem
rozwoju energetyki

na terenach wiejskich


W powszechnym przekonaniu energetyka to moloch tworzony przez gigantyczne elektrow-
nie zapewniające prąd całemu krajowi. Wizja ta jednak może wkrótce odejść do lamusa.
Może tak się stać dzięki tzw. rozwiązaniom prosumenckim, opartym na rozproszonych mi-
kroźródłach. Użytkownicy takich rozwiązań – prosumenci – mają możliwość sprzedawania
nadwyżek energii do sieci krajowej.

Energetyka w małej skali
Już dziś trzeba zacząć myśleć o energetyce nie tylko w kontekście wielkich elektrowni,
ale także rozproszonych mikroźródeł energii. Jest to konieczne tym bardziej, że największe
bloki energetyczne mogą wkrótce przestać spełniać swoje funkcje. Do 2017 roku Polska
powinna zamknąć te elektrownie, które nie spełniają standardów środowiskowych Unii Eu-
ropejskiej. Jest to realny problem, gdyż wytwarzana przez nie energia dostarcza prądu dla
1/3 ludności kraju.

Nie ma jednocześnie stuprocentowej pewności, że wielkie koncerny na czas zrealizują swoje
ambitne plany, które zakładają dostarczenie ok. 14,8 GW nowych mocy (jak prognozuje
raport ING Banku Śląskiego i PwC). Realizacja tych założeń może napotkać wiele przeszkód,
począwszy od kłopotów ze znalezieniem wiarygodnych wykonawców, a na problemach
z ﬁnansowaniem skończywszy.

Jednym ze sposobów na domknięcie bilansu energetycznego Polski po 2015 roku jest roz-
wój tzw. małej energetyki, która opiera się na prosumentach – świadomych konsumentach
energii, którzy produkują energię na własne potrzeby, a jej ewentualne nadwyżki sprzedają
do sieci. Produkcja tej energii odbywa się w mikroźródłach, wykorzystywanych na potrzeby
własne przez gospodarstwa domowe czy przedsiębiorstwa.

Rozwój mikroźródeł i mikrosieci daje ogromną szansę na polepszenie dostępu do źródeł
energii na terenach wiejskich. Warunek jest jeden: polscy bierni konsumenci energii mu-
szą stać się prosumentami.

Chociaż dziś może trudno to sobie wyobrazić, to sytuacja, w której w całym kraju po-
wstają tysiące lub setki tysięcy małych producentów energii, wytwarzających energię
na własne potrzeby i sprzedających jej nadwyżki swoim sąsiadom, jest bardzo praw-
dopodobna. Tak stało się chociażby w Niemczech czy Wielkiej Brytanii, gdzie powstały
specjalne mechanizmy wsparcia dla tego typu małych instalacji.

Główne wyzwania
Podczas debaty poświęconej nowym źródłom energii, zorganizowanej w grudniu
2012 roku przez Kancelarię Prezydenta RP, Prezes URE Marek Woszczyk podkreślił,
że energetyka prosumencka, o ile oparta będzie na źródłach rozproszonych, pozwoli
na dostosowanie oferty do indywidualnych potrzeb i ustanowienie optymalnych cen
energii.

Energetyka prosumencka wymaga jednak budowy odpowiedniej infrastruktury, a zatem
podjęcia szeregu inwestycji w zakresie dostosowania do obecnej sieci elektroenergetycznej.
Na obszarach wiejskich, często charakteryzujących się przestarzałą infrastrukturą energe-
tyczną lub nieposiadających jej w ogóle, to dość duży problem. Szczególnie istotne jest
wprowadzenie mechanizmów działania tzw. inteligentnych sieci energetycznych, bowiem
tylko one pozwolą na włączanie małych instalacji do sieci w optymalny sposób.


Rozwój energetyki prosumenckiej w Polsce w najbliższych latach będzie wymagać zastoso-
wania nowoczesnych technologii. Będą one oparte zarówno na źródłach odnawialnych, jak
i na konwencjonalnych. Do takich technologii należą m.in. mikrokogeneracja czy zestawy
hybrydowe (np. mikrowiatrak i panel fotowoltaiczny albo kocioł gazowy i panel solarny).
Jednak tego typu rozwiązania nie będą stosowane na szerszą skalę – a już na pewno nie
na terenach wiejskich – jeśli nie zostaną objęte odpowiednim systemem wsparcia, również
w postaci przyjaznych przepisów legislacyjnych.

Długo dyskutowana ustawa o OZE, która do pewnego stopnia będzie regulować obszar
energetyki prosumenckiej, odnosi się jedynie do mikroinstalacji opartych na źródłach odna-
wialnych i nie przewiduje wsparcia choćby dla mikrokogeneracji. Jej autorzy argumentują,
że nie jest to źródło odnawialne. Specjaliści, w tym przewodniczący Narodowej Rady ds.
Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej Krzysztof Żmijewski, zwracają uwagę, że mikrokoge-
neracja, jako rozwiązanie zwiększające efektywność energetyczną, powinna być objęta
wsparciem podobnym do wsparcia odnawialnych źródeł energii.

Dodatkowo konieczna jest zmiana nastawienia Operatorów Sieci Dystrybucyjnych (OSD).
Obecne bariery biurokratyczne, przez które muszą przejść osoby chcące podłączyć małe
źródło do sieci, są uciążliwe, a przepisy odnoszące się do podłączenia urządzeń mikrokoge-
neracyjnych do sieci są podobne do uregulowań, którym podlega duża energetyka.

Rosnący potencjał
Promowanie efektywnej energetyki na obszarach wiejskich zyskuje mocnych sojuszników.
Na początku stycznia tego roku Parlament Europejski zdecydowaną większością głosów
przyjął raport autorstwa europoseł Leny Kolarskiej-Bobińskiej, w którym znalazło się wiele
odniesień do terenów wiejskich oraz efektywności energetycznej. W ten sposób Parlament
Europejski odnotował potrzebę zwiększania efektywności energetycznej i rozwoju odna-
wialnych źródeł energii na obszarach wiejskich.

Podkreślił również rosnący potencjał w zakresie oszczędności energii w wiejskich gospo-
darstwach domowych, który może wymagać innowacyjnych sposobów ﬁnansowania (ze
względu na fakt, że społeczności nie mają odpowiednich instytucji ﬁnansowych mogących
wspierać takie projekty). Poparto również dążenie do ułatwienia dostępu do nowych tech-
nologii na obszarach wiejskich, zwłaszcza w zakresie mikrokogeneracji. Wsparciem dla od-
nawialnych źródeł energii na obszarach nieobjętych siecią gazową mógłby być gaz płynny
(LPG) lub skroplony gaz ziemny, co przyniosłoby dodatkowe korzyści środowiskowe.

Prąd z mikroźródeł naprawdę może popłynąć. Rosnąca rola konsumenta, wzrost jego pod-
miotowości i dążenie do niezależności sprawią, że sam będzie wybierał technologie, na
których może polegać. To ogromna szansa dla polskich terenów wiejskich. Niestety, dłu-
go dyskutowana ustawa o OZE stwarza możliwości dla rozwoju energetyki prosumenckiej
opartej tylko na odnawialnych źródłach energii. Tymczasem rynek nowoczesnych techno-
logii energetycznych nie będzie się powiększał bez wsparcia dla innych mikroźródeł – oczy-
wiście takich, które są wysokoefektywne energetycznie i przyjazne dla środowiska. Mogą
one odegrać istotną rolę szczególnie w naszych warunkach klimatycznych, w których nie
zawsze można polegać na odnawialnych źródłach energii z uwagi na brak odpowiedniego
nasłonecznienia czy bezwietrzną pogodę. Większa możliwość wyboru technologii w wielu
przypadkach zadecyduje o tym, czy polskie tereny wiejskie będą przechodzić na jasną – ni-
skoemisyjną stronę energetyki, czy też pozostaną przy rozwiązaniach tradycyjnych.


Nowoczesne technologie
warunkiem realnej

modernizacji na wsi


Poprawa dostępu obszarów wiejskich do nowoczesnych i niskoemisyjnych źródeł energii
jest koniecznością. Nie nastąpi ona jednak bez popularyzacji urządzeń i technologii, które
odpowiadają specyﬁcznym potrzebom tych terenów. Nie jest jednak tak, że polska wieś
stwarza jedynie bariery. Oferuje ona bowiem dobre warunki rozwoju dla niekonwencjonal-
nych rozwiązań energetycznych.

Jedno jest pewne: modernizacja energetyczna polskiej wsi nie może opierać się wyłącznie
na energetyce wielkosystemowej. Duże bloki energetyczne zaspokajają potrzeby przede
wszystkim wielkich miast. Tymczasem obszary wiejskie różnią się od miejskich nie tylko ze
względu na uboższą infrastrukturę energetyczną, ale także z powodu odmiennej ekono-
micznej i społecznej sytuacji ich mieszkańców. Stąd głównymi kryteriami doboru rozwiązań
energetycznych powinny być: możliwość działania niezależnie od konwencjonalnych sieci
elektroenergetycznych i gazowych, wygoda użytkowania, niskie koszty instalacji, wysoka
wydajność i niska emisyjność.

Takie urządzenia i technologie już istnieją. Część z nich jest już powszechnie wykorzystywa-
na w niektórych krajach Unii Europejskiej i zaczyna być coraz bardziej popularna również
w Polsce. Inne są rozwiązaniami stosunkowo nowymi, a więc wciąż dość kosztownymi. Ich
cena będzie jednak maleć w ramach upowszechniania się nowych technologii.

Rozwiązaniami, które wpisują się w potrzeby energetyczne terenów wiejskich, są:

Panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne wzestawach hybrydowych
O ogromnym potencjale obszarów wiejskich w zakresie wykorzystywania odnawialnych
źródeł energii mówi się nie od dzisiaj. Jednak bardzo często porusza się ten temat głów-
nie w kontekście produkcji biomasy i wytwarzania biogazu. Nie można jednak zapomi-
nać o możliwościach, jakie terenom wiejskim oferuje energia słoneczna. Chociaż kolektory
słoneczne i panele fotowoltaiczne są coraz powszechniejszym widokiem na polskiej wsi,
urządzeń tych jest w Polsce o wiele mniej niż w Niemczech, gdzie panują podobne warunki
nasłonecznienia.

Obydwa rodzaje urządzeń są często ze sobą mylone. Panele fotowoltaiczne składają się
z ogniw, które przetwarzają światło słoneczne na energię elektryczną. Mogą produkować
prąd na potrzeby zarówno elektrowni czy fabryk, jak i przedsiębiorstw czy gospodarstw
domowych. Są rozwiązaniem niemal zeroemisyjnym.

Kolektory słoneczne energię słoneczną zamieniają w ciepło użytkowe. W polskich warun-
kach pogodowych są głównie źródłem energii wykorzystywanym do podgrzewania wody
użytkowej, ale również zdarzają się przypadki ogrzewania pomieszczeń.

Warto rozwiązania te łączyć z konwencjonalnymi systemami – gdy brakuje słońca, wykorzy-
stuje się np. gaz. Do ogrzewania pomieszczeń przez cały rok można wykorzystywać zesta-
wy hybrydowe: kolektory słoneczne połączone ze źródłami gazowymi (gazem ziemnym lub
płynnym (LPG)). Wówczas można używać gazu płynnego (LPG) do gotowania i ogrzewania,
a kolektorów słonecznych do podgrzewania wody.

W przypadku paneli fotowoltaicznych warto wspomnieć o wysokich kosztach inwesty-
cyjnych oraz skomplikowanym procesie przyłączania paneli do sieci elektrycznej. Program
wsparcia tych rozwiązań oraz uproszczenia procedur – podobny do tych, jakie istnieją już


w niektórych krajach Unii Europejskiej – mógłby znacznie wpłynąć na zwiększenie produkcji
energii w tych źródłach.

Gazowe pompy ciepła
Paliwa gazowe mogą także wspomagać wykorzystywanie na terenach wiejskich pomp cie-
pła – urządzeń, które zasługują na rekomendację ze względu na swoją wysoką sprawność,
niskie koszty działania (wykorzystywanie energii odnawialnej) oraz szeroką dostępność
(w przypadku braku gazu ziemnego można wykorzystać gaz płynny (LPG)).

Pompy ciepła to urządzenia, które pobierają ciepło z powietrza, gleby lub wody, czasami
dodatkowo je podgrzewają, a następnie przenoszą w inne miejsce. Pompa ciepła może z po-
wodzeniem zapewnić ciepło oraz, w razie potrzeby, chłód w dużych budynkach. Rozwiązanie
to jest powszechnie spotykane w sklepach, hotelach, restauracjach czy biurach, lecz może być
także stosowane na obszarach wiejskich, w budynkach użyteczności publicznej i obiektach
handlowo-usługowych, szczególnie tam, gdzie infrastruktura elektryczna jest słabo rozwinię-
ta. Problematyczny w kontekście terenów wiejskich może być fakt, że większość obecnie dzia-
łających pomp ciepła zasilanych jest energią elektryczną, której potrzebują w dużych ilościach.
Dla wiejskich sieci elektroenergetycznych może być to zbyt duże obciążenie. Rozwiązaniem
są pompy ciepła zasilane gazem płynnym (LPG), których praca wymaga tylko niewielkiej ilości
energii elektrycznej, a większość energii pochodzi ze spalania gazu.

Używane do celów ogrzewania i klimatyzacji gazowe pompy ciepła pozwalają na obniżenie
emisji dwutlenku węgla do 30% w porównaniu z konwencjonalnymi klimatyzorami na prąd.
Często też korzystanie z pomp ciepła okazuje się tańsze niż korzystanie zklimatyzatorów.

Mikrokogeneracja (mikro-CHP)
Jednostki mikrokogeneracyjne zainstalowane w budynkach to małe urządzenia wielkości
kotła, służące do produkcji ciepła i elektryczności oraz podgrzewania wody. Urządzenia te
są bardzo efektywne, a jeśli są przy tym zasilane gazem – naturalnym lub płynnym (LPG) – są
też rozwiązaniem niskoemisyjnym. W porównaniu do tradycyjnych rozwiązań wykorzysty-
wanych w produkcji ciepła i energii emitują do ok. 25% mniej dwutlenku węgla. W krajach
takich jak Polska, gdzie dominuje energetyka oparta na węglu, popularyzacja urządzeń
mikrokogeneracyjnych może więc przyczynić się do znacznego obniżenia emisji. W kon-
tekście produkcji energii mikrokogeneracja pozwala nie tylko na zmniejszenie rachunków
za elektryczność, lecz nawet na generowanie dodatkowych dochodów w przypadku, jeśli
nadprodukcję energii się sprzedaje.

Jest to rozwiązanie polecane szczególnie w tych budynkach, gdzie istnieje potrzeba ciągłych
dostaw ciepła i energii, np. budynkach handlowo-usługowych i użyteczności publicznej,
hotelach, ośrodkach sportowo-rehabilitacyjnych połączonych z basenami.

Technologia mikrokogeneracyjna jest obecnie testowana w wielu domach i przedsiębior-
stwach na terenie Unii Europejskiej. Szczególnie dużo dostaw i instalacji urządzeń mikroko-
genracyjnych obserwuje się w Niemczech i Wielkiej Brytanii, gdzie istnieją systemy wspiera-
jące tego typu rozwiązania.

Kotły grzewcze
Kotły kondensacyjne to nowoczesne urządzenia grzewcze, które służą do ogrzewania po-
mieszczeń oraz podgrzewania wody użytkowej. Efektywność gazowych kotłów kondensa-


cyjnych wobec konwencjonalnych kotłów grzewczych może osiągnąć nawet 109% – dzięki
odzyskowi ciepła ze spalin. W porównaniu do nowych kotłów konwencjonalnych efektyw-
ność kondensacyjnych kotłów gazowych jest większa o 10-15%. Na tych obszarach wiej-
skich, które nie mają dostępu do konwencjonalnej sieci gazowej, kotły mogą być zasilane
gazem płynnym (LPG).

Oprócz opisanych wyżej rozwiązań technologicznych warto pamiętać o innych rodzajach
paliwa gazowego, które są dostępne poza istniejącą siecią gazu ziemnego, takich jak:

LNG
LNG to gaz ziemny skroplony do bardzo niskiej temperatury i przechowywany w postaci
płynnej. Zazwyczaj transportuje się go z miejsca produkcji drogą morską i przechowuje
w dużych terminalach zlokalizowanych w strategicznie ważnych portach. Na całym świecie
dostarczany jest powszechnie do sieci gazowych, które nie mają bezpośredniego dostępu
do miejsc wydobycia gazu. Z terminali może być również rozwożony cysternami bezpośred-
nio do instalacji użytkowników. Wówczas po dostawie do odbiorcy końcowego jest prze-
chowywany w specjalnych zbiornikach, zamieniany w fazę gazową oraz wykorzystywany
w procesach ogrzewania lub technologicznych. Dzięki temu gaz niskoemisyjny może być
używany na obszarach nieposiadających dostępu do konwencjonalnej sieci gazowej.

LPG
Gaz płynny może być wykorzystywany do zasilania wielu urządzeń domowych oraz prze-
mysłowych, w tym kuchenek i podgrzewaczy wody, a także do ogrzewania i produkcji
energii elektrycznej. Jeśli używany jest w zastępstwie tradycyjnych źródeł energii, przyczynia
się do obniżenia poziomu emisji. Istotną zaletą gazu płynnego przechowywanego w zbior-
nikach lub w butlach jest brak konieczności przyłączania odbiorcy do sieci gazowej oraz
fakt, że jest to paliwo dostępne szybko i łatwo w każdym miejscu.

Bez czystych i nowoczesnych rozwiązań energetycznych polską wieś czeka energetyczna
stagnacja. Z badań zrealizowanych dla FREE wynika, że najpowszechniej wykorzystywany-
mi źródłami energii na terenach wiejskich w Polsce są obecnie te wysokoemisyjne: węgiel
i drewno. Wiąże się to z negatywnym wpływem na stan środowiska naturalnego i zdrowie
mieszkańców, a także utrudnia spełnienie przez Polskę klimatycznych celów wyznaczonych
przez Unię Europejską. Prezentowane powyżej rozwiązania są przyjazne dla środowiska
naturalnego i przynoszą korzyści lokalnym społecznościom, przyczyniając się do lepszego
wykorzystania energii, zmniejszenia rachunków za energię oraz do poprawy środowiska,
w którym żyją.


Polska wieś i jej sytuacja

społeczno-ekonomiczna


Polska AD 2013 to Polska zmian – społecznych, ekonomicznych, gospodarczych, wizerun-
kowych. Obszary wiejskie zamieszkiwane są przez ponad 14 mln obywateli i zajmują ok.
93% terytorium naszego kraju. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce
jest obecnie 1571 gmin wiejskich oraz 602 gminy miejsko-wiejskie. Oznacza to, że w całym
kraju są aż 2173 gminy, w obrębie których znajdują się tereny wiejskie, i tylko 306 gmin
miejskich. Pomimo faktu, że obszary wiejskie zajmują większość terytorium Polski, wydają
się pozostawać w tle większości zjawisk i przeobrażeń zachodzących w kraju. Zbyt często
polska wieś postrzegana jest w sposób stereotypowy. Patrząc na obszary wiejskie tylko
przez pryzmat rolnictwa, trudno dostrzec ich wieloaspektowość i potencjał. Tymczasem,
jak zauważa dr Andrzej Hałasiewicz, to właśnie poza miastami zachodzą w Polsce głębokie
przemiany społeczne i gospodarcze. Również Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w swo-
im raporcie Polska 2011 podkreśla, że skala zmian obserwowanych na polskiej wsi ma
niespotykane od lat natężenie. Jaka jest więc dziś polska wieś?

Po pierwsze, polska wieś zmienia się demograficznie iekonomicznie
Tendencje obserwowane w naszej części świata, takie jak spadek liczby urodzin, starzenie
się społeczeństwa oraz globalizacja, nie pozostają bez wpływu na demografię i sytuację
ekonomiczną polskich obszarów wiejskich. Chociaż dzietność na polskiej wsi utrzymuje się
na niskim poziomie, to jednak pozostaje wyższa niż w miastach. Pomimo niskiej dzietno-
ści liczba mieszkańców terenów wiejskich wzrasta. Dzięki temu mieszkańcy ci mają coraz
większy udział w ogólnej liczbie ludności Polski. Według danych Głównego Urzędu Sta-
tystycznego w 2009 roku obszary wiejskie zamieszkiwało 14,9 mln obywateli. Stanowiło
to niemal 40% ludności kraju. Według informacji podanych przez Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego w 2010 roku na wsi mieszkało już ponad 15 mln Polaków.

Wzrost liczby ludności na terenach wiejskich dotyczy jednak w głównej mierze obszarów
położonych w pobliżu aglomeracji miejskich. Tym samym do wzrostu przyczynia się głównie
ludność napływowa migrująca z centrów dużych miast na ich peryferie i obrzeża. Jedno-
cześnie na wielu obszarach wiejskich w Polsce ludność starzeje się, a młodzi mieszkańcy
migrują ze wsi do miast w celu zdobycia pracy lub wykształcenia. Większość wsi w Polsce,
zwłaszcza na wschodzie kraju, jest rozproszonych i ma zazwyczaj stosunkowo niewielką
liczbę mieszkańców. Z powodu małej liczby potencjalnych odbiorców doprowadzenie sie-
ci kanalizacyjnej lub wodociągowej do wielu miejscowości jest znacznie utrudnione. Sami
mieszkańcy mają natomiast mniejsze możliwości zakładania działalności pozarolniczej.

Zjawiskiem pozytywnym, wartym odnotowania w kontekście sytuacji ekonomicznej miesz-
kańców wsi, jest konsekwentne zmniejszanie się różnicy dochodów pomiędzy miastem
i wsią. Wciąż jednak dysproporcja ta jest znaczna – na podstawie danych GUS-u dochód
rozporządzalny na jedną osobę był w 2009 roku aż o 41,1% mniejszy na obszarach wiej-
skich w porównaniu do analogicznego dochodu na obszarach miejskich. Nadal obserwuje
się też wyraźną różnicę w strukturze wydatków. Przykładowo mieszkańcy wsi wydają na
kulturę średnio połowę kwoty wydawanej przez mieszkańców miast. Mieszkańcy terenów
wiejskich również bardziej niż mieszkańcy miast są zagrożeni ubóstwem.

Zmiany obserwowane na polskiej wsi będą w najbliższych latach nadal zachodziły i spra-
wią, że w 2050 roku wieś będzie zupełnie innym miejscem niż obecnie. W perspektywie
najbliższych kilkudziesięciu lat tereny wiejskie, przynajmniej pod względem demograficz-
nym, będą upodabniać się do miast. Coraz powszechniejsze migracje ludności na wieś spo-
wodują, że na grunt wiejski przeszczepiony zostanie miejski model rodziny, składający się


z rodziców i maksymalnie dwojga dzieci. Równolegle postępować też będzie starzenie się
społeczeństwa na wsiach, czego nie zahamuje nawet migracja do nich młodych, wykształ-
conych osób.

Po drugie, polska wieś przestaje być wsią rolniczą
Przeobrażenia demograficzno-ekonomiczne na polskich terenach wiejskich nie pozostają bez
związku z innym wartym odnotowania zjawiskiem. Jest nim dezagraryzacja wsi, która z kolei
pociąga za sobą konieczność zmiany dotychczasowej struktury pracy na tych obszarach.

Tradycyjnie wieś w Polsce definiowana jest przede wszystkim poprzez swój związek z rol-
nictwem i działalnością okołorolniczą. Tymczasem polska wieś nie tylko staje się mniej
rolnicza, ale i samo rolnictwo stopniowo zmienia swój charakter. Według najnowszych
danych obecnie żadnego związku z produkcją rolną nie ma już ok. 60% mieszkańców
wsi, a wyłącznie lub w głównej mierze z rolnictwa żyje zaledwie 1/3 osób mieszkających
na wsi. Coraz mniejsza jest także powierzchnia gruntów przeznaczanych na użytki rolne.

Wszystkie wyżej wymienione tendencje mają swoje konsekwencje w zmieniającej się struktu-
rze polskiego rolnictwa. Systematycznie maleje liczba gospodarstw rolnych, i to zarówno tych
najmniejszych, jak i tych o powierzchni sięgającej 30 ha. Aby móc kontynuować swą działal-
ność, szczególnie mniejsze gospodarstwa zmuszone są często szukać źródeł dochodu poza
rolnictwem. W 2011 roku działalność pozarolnicza była źródłem 8,4% dochodów osiąganych
na wsiach. Wśród głównych kierunków działalności pozarolniczej należy wymienić turystykę,
usługi, handel, leśnictwo, drobną wytwórczość i mieszkalnictwo. Na wsi w Polsce od kilku lat
obserwuje się także systematyczny wzrost podmiotów gospodarczych, w tym tych prowadzo-
nych przez osoby fizyczne. Coraz więcej z nich działa w handlu, budownictwie, przetwórstwie
przemysłowym czy usługach. Należy dodać, że pomimo wyraźnej dezagraryzacji zatrudnienia
na wsiach rolnictwo pozostaje tą gałęzią polskiej gospodarki, w której pracuje dość duża gru-
pa (według różnych źródeł – od ok. 13% do ok. 16%) zatrudnionych w Polsce.

W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat wszystkie wymienione powyżej zjawiska będą się
nasilać. Wraz z postępującą dezagraryzacją życia na wsi rolnictwo przestaje być głównym
czynnikiem wpływającym na rozwój i dobrobyt polskiej wsi. Warto przy tym nadmienić,
że chociaż udział rolnictwa w PKB będzie się stopniowo zmniejszał, a tym samym zmaleje
jego znaczenie na terenach tradycyjnie z nim utożsamianych, pozostanie ono jedną z klu-
czowych gałęzi polskiej gospodarki. Nadal bowiem tylko rolnictwo będzie gwarantowało
bezpieczeństwo żywnościowe kraju, a także coraz częściej – dzięki produkcji biomasy
i udostępnianiu terenów pod rozwój energetyki wiatrowej czy słonecznej – bezpieczeń-
stwo energetyczne.

Po trzecie, na tereny wiejskie coraz częściej migrują mieszkańcy miast
Malejące powiązanie wsi z rolnictwem jest być może jednym z czynników, który powoduje,
że wieś jest coraz częściej wybierana jako miejsce do życia. Według dostępnych danych
w 2010 roku z miast na pobyt stały przeniosło się ok. 139 tys. Polaków, podczas gdy ze wsi
do miast przeprowadziło się kilkadziesiąt tysięcy osób mniej.

Osoby, które podjęły decyzję o zamieszkaniu na wsi, to często ludzie młodzi i zamożni.
Wieś kojarzy się im nie tyle z ciężką pracą na roli, co ze spokojem i zdrowszym stylem życia.
Przyczyną zamieszkania na wsi bywa również chęć zdobycia dodatkowych źródeł docho-
du poprzez wykorzystanie warunków, jakie oferują tereny wiejskie (np. dzięki działalności


agroturystycznej). Mówiąc ogólnie, wieś przestaje być tym gorszym od miasta miejscem
zamieszkania, a staje się pod wieloma względami miejscem atrakcyjniejszym.

Polska wieś oferuje coraz lepsze warunki do życia m.in. dzięki wsparciu unijnych programów
pomocowych, przede wszystkim dopłat bezpośrednich oraz Programu Rozwoju Obszarów
Wiejskich 2007-2013. Jak podaje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, do
2011 roku środki z PROW umożliwiły realizację na wsiach wielu inwestycji budowlanych
oraz unowocześnienie dziesiątek ﬁrm. Ponadto, dzięki wsparciu PROW, stworzono na te-
renach wiejskich w Polsce ok. 20 tys. miejsc pracy niezwiązanych z rolnictwem – głównie
w nowych sklepach, lokalach gastronomicznych i ﬁrmach. Na wsiach powstają również
place zabaw, odnawiane i wyposażane są świetlice, buduje i modernizuje się wodociągi
oraz kanalizację, unowocześnia gospodarkę wodno-ściekową.

Nie należy przy tym zapominać, że nadal istnieją obszary, w których sytuacja mieszkańców
terenów wiejskich jest znacznie gorsza niż osób mieszkających w miastach. W dalszym
ciągu mieszkańcy wsi mają utrudniony dostęp np. do dóbr kultury, odpowiedniej opieki
zdrowotnej czy informacji. Zazwyczaj korzystają też ze słabszej infrastruktury drogowej,
wodociągowej oraz kanalizacyjnej, a także mają większe trudności ze znalezieniem pracy.
Ponadto mieszkańcy wsi znacznie bardziej od osób mieszkających w miastach są zagrożeni
wykluczeniem z powyższych sfer życia.

Pomimo istnienia tych zagrożeń osoby mieszkające na terenach pozamiejskich, w tym na
wsiach, są w dużej mierze zadowolone ze swojego miejsca zamieszkania. Wykazało to ba-
danie TNS OBOP zrealizowane w 2010 roku na zlecenie Forum Rozwoju Efektywnej Energii
(FREE). Zadowolenie wyraziło 80% ankietowanych, a jego brak – zaledwie 6%. Wśród
zalet mieszkania na wsi wymieniano m.in. ciszę, spokój, dostęp do czystego i zdrowego
powietrza, bliskość natury, bezpieczeństwo, spokojne tempo życia, mniejszą niż w miastach
anonimowość i mniejsze zagrożenie przestępczością.

Należy przypuszczać, że swoje miejsce do życia na wsi znajdować będzie coraz większa
liczba osób pracujących w dużych miastach. Zmęczeni zbyt gwałtownym tempem życia
w aglomeracjach miejskich przywędrują na wieś w poszukiwaniu ciszy i spokoju. Wraz
z prognozowanym na całym świecie rozwojem telepracy odległości pomiędzy miejscem
zamieszkania i zatrudnienia będą traciły na znaczeniu. Tendencja ta będzie jedynie ułatwiała
coraz silniejszą migrację młodych i obeznanych w nowych technologiach osób poza miasta.
Walory wsi będą też coraz powszechniej wykorzystywane w pozarolniczej działalności go-
spodarczej – tu również spory udział będą mieli nowi mieszkańcy wsi. W 2050 roku wieś nie
tylko nie będzie przegrywać z miastem jako miejsce do życia, ale będzie bardziej niż teraz
przypominać miasto, zachowując jednocześnie te cechy, które świadczą o jej wyjątkowości.

Po czwarte, świadomość ekologiczna na wsi jest zbyt niska
Wśród cech, które powszechnie kojarzą się z wsią i obszarami wiejskimi, jest bliskość natury
i ekologiczny tryb życia. Niestety – jak pokazują cytowane już wyniki badania TNS OBOP dla
Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) – to ostatnie wyobrażenie o polskiej wsi ma wciąż
niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Uczestników badania, którymi byli mieszkańcy terenów wiejskich i podmiejskich, zapy-
tano o kryteria, jakimi kierowali się przy wyborze źródła energii dla swoich gospodarstw
domowych. Kwestie ekologiczne były dla nich o wiele mniej istotne niż chociażby koszt


użytkowania, koszt instalacji, prostota obsługi czy bezpieczeństwo użytkowania danego
źródła. Duża grupa respondentów żywiła przy tym nie zawsze słuszne przekonanie o ni-
skim koszcie instalacji, uruchomienia i eksploatacji tradycyjnych źródeł energii. Również
w przypadku kryteriów stosowanych przy wyborze źródła ogrzewania ekologia znalazła
się na odległym miejscu. Ważniejsze dla respondentów były chociażby koszt używania,
koszt instalacji czy bezpieczeństwo używania danego źródła.

Być może przyczyna takiego stanu rzeczy leży w niskiej pozycji, jaką ekologia zajmuje w ran-
kingu wartości życiowych wyznawanych przez mieszkańców terenów wiejskich. Co ciekawe,
większość respondentów była świadoma negatywnych dla środowiska skutków używania naj-
bardziej popularnych źródeł energii, takich jak węgiel czy drewno. Wśród najbardziej niekorzyst-
nych skutków wymieniano brud, osad na budynkach i oknach oraz zwiększoną emisję CO. 2

Można przypuszczać, że prognozowany wcześniej napływ na wieś nowych mieszkańców
pochodzących z miast poprawi ogólną świadomość ekologiczną na terenach wiejskich
w Polsce. Jednocześnie, patrząc na wyniki badania, trudno oprzeć się wrażeniu, że bez
odpowiedniej polityki informacyjnej państwa i programów pomocowych w zakresie ﬁnan-
sowania poprawa tej świadomości będzie procesem raczej powolnym.

Po piąte, polska wieś używa tradycyjnych źródeł energii
Niska świadomość ekologiczna to nie jedyny środowiskowy problem terenów wiejskich
w Polsce. Jednym z obszarów, w którym sytuacja mieszkańców wsi jest zdecydowanie gor-
sza niż mieszkańców miast, jest dostęp do źródeł energii, w tym szczególnie tych nowocze-
snych i niskoemisyjnych. Polska wieś jest także znacznie bardziej niż polskie miasta zagro-
żona zjawiskiem ubóstwa energetycznego. Narażone na nie może być obecnie ponad 1/3
mieszkańców terenów wiejskich w Polsce.

W swoim codziennym funkcjonowaniu gospodarstwa wiejskie potrzebują dużych ilości energii.
Jest ona wykorzystywana nie tylko tam, gdzie niezbędna jest również w mieście – podczas
przygotowywania posiłków, ogrzewania pomieszczeń, w pracach umysłowych, procesach pro-
dukcyjnych i w transporcie – lecz także w pracach około gospodarskich idziałalności rolniczej.

Tymczasem, dostęp do źródeł energii jest na polskich terenach wiejskich znacznie utrudnio-
ny. W 2009 roku większość gospodarstw domowych w mieście (58,6%) ogrzewana była
przez ciepło z sieci, a paliwa stałe do ogrzewania mieszkań wykorzystywane były w mniej
niż 1/3 gospodarstw. W tym samym czasie na wsiach prawie 90% gospodarstw używało
w celach grzewczych paliw stałych, a ciepło z sieci docierało tylko do 3,4% gospodarstw.
Bardzo często na wsiach używano paliw stałych również do ogrzewania wody – wyko-
rzystywała je około połowa gospodarstw (tylko 1,9% mieszkań pozyskiwało ciepłą wodę
z sieci ciepłowniczej), podczas gdy w miastach było to tylko 10% gospodarstw (ponad 1/3
korzystała z sieci ciepłowniczej).

Dane GUS-u potwierdzają również, że chociaż w ostatnich latach długość sieci gazowej roz-
dzielczej na obszarach wiejskich się zwiększyła, to poza obszarami miejskimi sieć dystrybu-
cyjna gazu jest słabo rozwinięta. W 2008 roku dostęp do niej miało jedynie 18,8% ludności
wiejskiej oraz, dla porównania, 73,6% ludności w miastach.

Według badania TNS OBOP przeprowadzonego na zlecenie Forum Rozwoju Efektywnej
Energii (FREE) na wsi wyraźnie dominuje użycie tradycyjnych źródeł energii, przede wszyst-


kim drewna (83% użytkowników tradycyjnych źródeł) i węgla (80% tych użytkowników).
Dużo mniejszą popularnością cieszy się najpowszechniejsze według badania nietradycyjne
źródło energii – olej opałowy (52% użytkowników innych niż tradycyjne źródeł energii) oraz
gaz płynny (LPG) (niespełna 1/5 użytkowników innych niż tradycyjne źródeł energii). Energia
słoneczna używana jest przez zaledwie 9% użytkowników nietradycyjnych źródeł energii.

Warto nadmienić, że na podstawie tego samego badania, to właśnie energia słoneczna by-
łaby przez badanych wykorzystywana najchętniej, gdyby nie istniały ograniczenia w postaci
barier ﬁnansowych i ekologicznych. Energia słoneczna została także przez respondentów
oceniona jako najbardziej przyszłościowe źródło energii; kojarzona jest przede wszystkim
z czystością użytkowania oraz niskimi kosztami eksploatacji.

Na stosunkowo niską efektywność energetyczną polskiej wsi wpływa jeszcze jedno zjawi-
sko. Często, poza węglem i drewnem, w domowych piecach spalane są różnego rodzaju
odpadki. Niektóre z nich, takie jak odpadki plastikowe, są przez to źródłem jeszcze więk-
szych zanieczyszczeń dla środowiska niż węgiel. W wielu przypadkach przyczyną takiego
stanu rzeczy jest niewiedza, wynikająca przede wszystkim z niskiej świadomości ekologicz-
nej mieszkańców wsi.

Można domniemywać, że postępująca modernizacja polskiej wsi pociągnie za sobą zmiany
w świadomości jej mieszkańców oraz – co za tym idzie – większe wykorzystanie efektyw-
nych źródeł energii. Niewątpliwy wpływ na sytuację w tym obszarze będą miały wymagania,
jakie w kontekście redukcji CO2 nakłada na Polskę Unia Europejska.

Podsumowanie
Polska wieś być może nie ulega tak widocznym transformacjom jak miasta, jednak i ona
przeobraża się na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim jest to płaszczyzna demograﬁczno-
ekonomiczna – zmieniająca się struktura populacji, coraz wyższe dochody, ale także –
w dużym stopniu – odchodzenie od rolnictwa jako podstawowej działalności wiejskiej.
Wszystko to powoduje, że dezaktualizuje się stereotypowe postrzeganie wsi, a coraz
więcej osób w Polsce wybiera jako miejsce zamieszkania właśnie tereny wiejskie. Wśród
aspektów, które dają wsi przewagę nad miastem, jest bliskość natury i większe możliwości
życia zgodnie z zasadami ekologii. Niestety – jak pokazują badania – ze świadomością
ekologiczną wśród mieszkańców terenów wiejskich nie jest najlepiej. Przekłada się to na
wciąż powszechne wykorzystanie na wsiach tradycyjnych, wysokoemisyjnych źródeł energii.
Odejście od ich stosowania powinno być nieodłącznym elementem dalszej modernizacji
wsi w Polsce. Dużego znaczenia nabiera tutaj dążenie do zwiększenia wykorzystania na
terenach wiejskich odnawialnych oraz niskoemisyjnych źródeł energii.


Uwarunkowania systemowe
i trendy w polskiej
fot. depositphoto.com

elektroenergetyce


Tereny wiejskie, pomimo zauważalnych przemian, zachowują swą specyfikę oraz od-
mienne od terenów miejskich problemy i potrzeby – również w zakresie elektroener-
getyki. Kwestii tych nie da się rozwiązać, obierając za punkt wyjścia potrzeby wielkich
miast. A jednak, chociaż to właśnie tereny wiejskie stanowią zdecydowaną większość
terytorium Polski, nie istnieje ani jeden kluczowy krajowy akt prawny, który w cało-
ści odnosiłby się tylko i wyłącznie do rozwoju elektroenergetyki na tych obszarach,
przy uwzględnieniu ich obecnej sytuacji i warunków, które tam panują. Istotne czynniki
kształtujące politykę energetyczną i tym samym wpływające na miks energetyczny Pol-
ski to zobowiązania międzynarodowe, krajowe ustawodawstwo oraz trendy pojawia-
jące się na rynku.

Zobowiązania międzynarodowe
Wiele decyzji, które dotyczą elektroenergetyki na terenach wiejskich, jest podej-
mowanych w związku z zobowiązaniami, jakie na Polskę nakłada Unia Europejska.
Należy tutaj wspomnieć przede wszystkim o przyjętym w 2008 roku pakiecie ener-
getyczno-klimatycznym. Jest to zestaw projektów legislacyjnych, których celem jest
przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmiany klimatu. Pakiet zobowiązuje kraje Unii
Europejskiej do spełnienia konkretnych celów, związanych przede wszystkim z reduk-
cją emisji dwutlenku węgla (zmniejszenie jej poziomu o 20% w stosunku do poziomu
emisji z 1990 roku), wzrostem zużycia energii z odnawialnych źródeł (dla Polski –
z obecnych 7% do 15%) oraz zwiększeniem efektywności energetycznej (do 2020
roku o 20%).

Postanowienia pakietu energetyczno-klimatycznego wymagają transpozycji na grunt
krajowy w postaci rodzimych aktów prawnych. Najnowszym z dokumentów, które mają
gwarantować pełne wdrożenie zobowiązań określonych w pakiecie, jest projekt Usta-
wy o odnawialnych źródłach energii zaprezentowany we wrześniu 2012 roku. Istotne
dla rozwoju odnawialnych źródeł energii na terenach wiejskich są niewątpliwie zapisy
wspierające rozwój mikroinstalacji wykorzystujących OZE oraz biogaz rolniczy. W dal-
szym ciągu jednak proponowana ustawa nie wspiera w żaden szczególny sposób źródeł
niskoemisyjnych, bazującym na gazie ziemnym i płynnym (LPG). Projekt nowelizacji in-
nej ustawy, Prawa energetycznego, wprowadza natomiast system wsparcia dla energii
wytwarzanej w nowych jednostkach kogeneracji. Wsparcie to będzie dostępne tylko
dla tych jednostek, które rozpoczną wytwarzanie energii i ciepła po 2012 roku. Zakłada
się, że system tzw. pomarańczowych certyfikatów będzie zachętą do budowy jednostek
kogeneracyjnych w najbliższych latach (w zamierzeniu ma on obowiązywać tylko do
2030 roku).

Celem innego kluczowego dla elektroenergetyki aktu prawnego, Ustawy o efektywno-
ści energetycznej z kwietnia 2011 roku, jest stworzenie ram prawnych niezbędnych do
poprawy efektywności energetycznej całej polskiej gospodarki. Ustawa ma zapewnić
pełne wdrożenie dyrektyw unijnych związanych z poprawą efektywności energetycznej.
W szczególności są to zapisy Dyrektywy 2006/32/WE dotyczącej końcowego wykorzy-
stania energii i usług energetycznych. Jednym z ważniejszych wprowadzonych przez
ustawę rozwiązań jest system białych certyfikatów, pomyślany jako mechanizm rynko-
wy pozwalający na uzyskanie większych oszczędności energii, wymaganych przepisami
Dyrektywy. Zgodnie z treścią ustawy pozyskanie określonej liczby certyfikatów będzie
obowiązkowe dla wszystkich firm, które zajmują się dystrybucją energii, ciepła lub gazu
bądź sprzedają je odbiorcom końcowym, a także dla jednostek samorządu terytorial-


nego. Według zapowiedzi Ministerstwa Gospodarki system białych certyfikatów ma za-
cząć funkcjonować już w 2013 roku.

Bardzo ważne dla polskich celów energetycznych będą także zapisy nowej Dyrektywy
o Efektywności Energetycznej, zatwierdzonej w październiku 2012 roku przez Radę
Unii Europejskiej. Dyrektywa ta zalicza do rozwiązań efektywnych energetycznie tak-
że mikrokogenerację, obligując wszystkie państwa członkowskie – w tym Polskę – do
wprowadzenia przepisów wspierających tę technologię.

Planowana modernizacja energetyczna Polski
Wypełnienie przez Polskę zobowiązań unijnych, w szczególności pakietu energetyczno-
-klimatycznego, wiąże się z gruntowną modernizacją całego systemu energetycznego,
a także koniecznością wprowadzenia odpowiednich przepisów lub uchwalenia zupełnie
nowych aktów prawnych. Kluczowym dokumentem, który nakreśla prognozowane kie-
runki rozwoju polskiej elektroenergetyki, jest strategia Polityka energetyczna Polski do
2030 roku, przyjęta przez rząd polski w listopadzie 2009 roku. Jest to pierwszy doku-
ment, który w tak obszerny sposób odnosi się do przyszłości polskiej elektroenergetyki.

W strategii wyznaczono 6 kierunków, zgodnie z którymi powinna rozwijać się polska
elektroenergetyka. Są nimi poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeń-
stwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej
poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystywania efektywnych źró-
deł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych źródeł energii oraz ograniczenie
oddziaływania energetyki na środowisko. Każdemu z przyjętych kierunków przypisa-
no cele szczegółowe i działania wykonawcze. Co istotne, również ten kluczowy dla
przyszłości elektroenergetyki w Polsce dokument nie odnosi się w żaden sposób do
specyficznej sytuacji tego sektora na terenach wiejskich. Wskazuje jedynie, wśród naj-
ważniejszych elementów polityki lokalnej i regionalnej, na konieczność modernizacji
i dostosowania do aktualnych potrzeb odbiorców sieci dystrybucji energii elektrycznej
na terenach wiejskich oraz rozbudowy sieci dystrybucyjnej na terenach słabo zgazyfi-
kowanych.

Planowanie energetyczne jest również istotną częścią Koncepcji Przestrzennego Zago-
spodarowania Kraju – najważniejszego dokumentu dotyczącego ładu przestrzennego
Polski. Dokument, przyjęty przez Radę Ministrów w grudniu 2011 roku, wskazuje poli-
tykę energetyczną jako jedną z polityk, które mają szczególne znaczenie dla zagospoda-
rowania przestrzennego kraju. Co istotne, w dokumencie zauważono wkład obszarów
wiejskich w zapewnienie zrównoważonego rozwoju kraju (przede wszystkim w sferze
produkcji, oddziaływania na środowisko oraz konsumpcji), a także zwrócono uwagę na
istniejące wciąż dysproporcje pomiędzy miastem a wsią (w tym również w kontekście
dostępności energetycznej). Podkreślono także konieczność wykorzystywania walorów
tych obszarów, np. w zakresie produkcji energii w na podstawie lokalnych źródeł surow-
ców oraz modernizacji infrastruktury energetycznej. Jako jeden z sześciu celów polityki
przestrzennego zagospodarowania Polski Koncepcja podaje zwiększenie odporności
struktury przestrzennej kraju m.in. na utraty bezpieczeństwa energetycznego. W opisie
celu słusznie zwrócono uwagę na wyjątkowo niekorzystną sytuację sieci dystrybucyj-
nych na terenach wiejskich. Sieć ta charakteryzuje się wysoką awaryjnością. Jednakże,
chociaż w dokumencie założono zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych
i zapewnienie większej dywersyfikacji źródeł, a także kilkakrotnie wspomniano o nie-


zbędnej rozbudowie i modernizacji sieci elektroenergetycznych, Koncepcja nie odnosi
się szerzej do energetycznej przyszłości obszarów wiejskich.

Dokumentem, w którym zauważono specyﬁkę obszarów wiejskich w kontekście ich po-
trzeb energetycznych, jest projekt strategii Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko.
W projekcie podkreślono, że energetyczny rozwój tych obszarów przyczynia się do za-
pewnienia całemu krajowi pewnych i bezpiecznych dostaw energii. Do 2020 roku pla-
nuje się podjęcie szeregu działań, m.in. opracowanie Programu rozwoju energetyki na
obszarach wiejskich, upowszechnianie świadomości ekologicznej na terenach wiejskich
oraz stworzenie możliwości rozwoju energetyki rozproszonej wykorzystującej lokalne,
odnawialne źródła energii.

Mówiąc o planowanej modernizacji elektroenergetycznej, można powiedzieć, że trzy
obszary, w których najbardziej widoczne są działania polskiego rządu, to zapewnienie
dalszego wykorzystywania lokalnych zasobów węgla, rozpoczęcie wydobycia lokalnych
zasobów gazu łupkowego oraz budowa pierwszej w Polsce elektrowni atomowej.

W przeciwieństwie do trendów obserwowanych w niektórych innych państwach Unii
Europejskiej Polska nie chce rezygnować z wydobycia i wykorzystywania węgla, które-
go jest w UE największym producentem. Polskie władze stoją na stanowisku, że węgla
nie należy traktować jako brudne paliwo, lecz jako wspólne dobro Unii Europejskiej.
W Polityce energetycznej do 2030 roku przewidziano, że w Polsce nadal wykorzysty-
wane będą wszelkie dostępne technologie wytwarzania energii z węgla; założono
jednak, że technologie te będą stosowane tylko wtedy, jeśli będą się przyczyniać
do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. Sam węgiel ma pełnić rolę „ważnego
stabilizatora bezpieczeństwa energetycznego kraju”, szczególnie w kontekście ko-
nieczności uniezależnienia polskiej gospodarki od zewnętrznych dostaw gazu i ropy
naftowej. Do roku 2030 planuje się także rozpoczęcie eksploatacji nowych złóż węgla
kamiennego i brunatnego.

Warto w tym miejscu odnotować, że skierowanie się w stronę gospodarki węglowej nie
jest w skali globalnej podejściem wyjątkowym. Zgodnie z informacjami podanymi przez
Międzynarodową Agencję Energetyczną światowe zużycie węgla w ciągu ostatnich
dziesięciu lat zwiększyło się niemal o połowę, a tylko w ostatnim roku w Europie wzro-
sło o 3,3%. Oznacza to, że nie tylko w Polsce względy ekologiczne wciąż przegrywają
z ekonomią, a w dobie kryzysu trudniej jest zawalczyć o źródła energii mniej szkodzą-
ce środowisku, lecz droższe. Jednak, o czym również nie należy zapominać, obecnie
używane technologie węglowe wraz z instalacjami prośrodowiskowymi zdecydowanie
mniej zanieczyszczają atmosferę niż bloki już istniejące.

Polskę od wielu innych krajów UE – chociażby właśnie od sąsiadujących Niemiec – od-
różnia natomiast skierowanie polityki elektroenergetycznej w stronę energii atomowej.
Plany rządu zakładają wybudowanie przez PGE dwóch elektrowni jądrowych o łącznej
mocy ok. 6000 MW. Zakłada się, że elektrownia atomowa powstanie w Polsce najpraw-
dopodobniej w 2023 roku.

Kolejnym, obok złóż węgla i energii atomowej, zabezpieczeniem dla Polski ma być
większe wykorzystanie gazu jako paliwa, w tym wydobycie lokalnych złóż gazu niekon-
wencjonalnego, a dokładniej – gazu z łupków.


Według prognoz Międzynarodowej Agencji Energetycznej, zamieszczonych w ostatnim ra-
porcie World Energy Outlook, gaz ziemny to jedyne paliwo kopalne, na które popyt na świecie
będzie wzrastał; sama zaś MAE już w 2011 roku zapowiedziała nadejście „złotej ery gazu
ziemnego”. Opublikowany w czerwcu 2012 roku raport BP, zatytułowany Statistical Review
of World Energy, wskazuje na wzrost konsumpcji gazu na świecie z 2453,6 mld m3 w 2001
roku do 3153,1 mld m3 w 2010 roku. W 2011 roku konsumpcja ta wzrosła jeszcze o 2,2%
i wyniosła 3222,9 mld m3. Według tego samego raportu, w analogicznym okresie w Polsce
konsumpcja gazu ziemnego zwiększyła się z 11,5 mld m3 w 2001 do 15,5 mld m3 w 2010.

W Polsce za kilkadziesiąt lat wykorzystanie źródeł gazowych będzie z pewnością więk-
sze niż obecnie. W tej chwili ich popularność nie jest ustabilizowana. Dane z ostatniego
kwartału 2012 roku wskazują na pewien spadek sprzedaży w sektorze kotłów gazo-
wych w stosunku do analogicznego okresu rok wcześniej. Dotyczy to zwłaszcza sektora
konwencjonalnych gazowych kotłów wiszących. Spowodowane to było niepewnością
i wstrzymywaniem wydatków wynikających ze spowolnienia gospodarczego. Powol-
ny wzrost zaobserwowano w sektorze gazowych kotłów kondensacyjnych. Znaczny
spadek sprzedaży miał miejsce w przypadku kotłów gazowych stojących. Jeśli jednak
uwzględni się dane SPIUG-u z ostatnich kilku lat, zauważalny jest wzrost sprzedaży
kotłów gazowych kondensacyjnych, szczególnie wiszących (od 51 tys. w 2009 roku do
prognozowanych 116 tys. w 2013 roku).

Gaz ziemny jest paliwem czystym, łatwo dostępnym i niewymagającym drogiej infra-
struktury. Podobnie przyszłościowym paliwem jest gaz płynny (LPG), którego zużycie na
świecie również się zwiększa – w 2011 roku o 4% w stosunku do roku poprzedniego.
W odróżnieniu od gazu ziemnego, który wymaga jednak konwencjonalnej infrastruk-
tury, gazu płynnego (LPG) można używać w zasadzie wszędzie, również tam, gdzie nie
ma dostępu do innych źródeł energii.

Pomimo że wciąż nieznana jest rzeczywista wielkość wydobywalnych zasobów gazu łup-
kowego w Polsce, a kolejne raporty podają sprzeczne dane na ten temat, od końca 2007
roku wydano w Polsce ponad 100 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekon-
wencjonalnych złóż węglowodorów. Chociaż większość koncesjonariuszy to ﬁrmy zagra-
niczne, głównie amerykańskie, plany polskiego rządu zakładają uruchomienie wydobycia
gazu łupkowego przez spółki polskie przed końcem 2014 lub z początkiem 2015 roku.
O tym, jak istotnym obszarem w polskiej elektroenergetyce ma się stać wydobycie gazu
łupkowego, świadczy fakt, że jego wydobycie będzie regulowane przez specjalną ustawę,
której założenia przyjął rząd w październiku 2012 roku. Nie bez znaczenia jest tutaj także
utworzony w lipcu 2012 roku program badań nad gazem łupkowym.

Nowe trendy w energetyce
Obserwując i analizując plany polskiego rządu odnośnie kierunków rozwoju polskiej
energetyki, trudno nie ulec wrażeniu, że inwestycje te są rozwiązaniem doraźnym i nie
będą w stanie zaspokoić rosnących potrzeb energetycznych w przyszłości. W szczegól-
ności dotyczy to potrzeb energetycznych na terenach wiejskich, które ze względu na
brak odpowiedniej infrastruktury nie będą mogły zostać zaspokojone przez duże insta-
lacje energetyczne. Dlatego – planując modernizację polskiej wsi – warto zwrócić uwa-
gę na energetykę rozproszoną i energetykę prosumencką. Zdaniem ekspertów, prof.
Jana Popczyka czy prof. Krzysztofa Żmijewskiego, są to tendencje, na których powinna
opierać się polska polityka energetyczna.


Energetyka rozproszona, czyli instalowanie małych jednostek wytwórczych na terenie
całego kraju, jest rozwiązaniem korzystnym. Pozwala na wytwarzanie energii i cie-
pła w sposób zdecentralizowany, bardzo często dzięki użyciu lokalnych zasobów.
W rezultacie wytworzone ciepło lub energia mogą w bardziej efektywny sposób być
wykorzystane na gruncie lokalnym, obciążenie szczytowe maleje, a w przypadku za-
stosowania w kogeneracji odnawialnych lub niskoemisyjnych źródeł energii – zmniej-
sza się emisja gazów cieplarnianych. Model energetyki rozproszonej realizowany jest
w sąsiadujących z Polską Niemczech. Konieczność znalezienia alternatywnych źródeł
energii przekłada się tam na stopniowe zastępowanie produkcji energii w wielkich
elektrowniach produkcją energii w źródłach rozproszonych. W energetyce odnawial-
nej zatrudnionych jest obecnie więcej osób niż w energetyce nuklearnej i węglowej
łącznie. Co ciekawe, dotyczy to nie tylko zawodów związanych bezpośrednio z ener-
getyką odnawialną, ale również zawodów związanych z przemysłem tradycyjnym. Od
kwietnia 2012 roku w Niemczech funkcjonuje ponadto system wsparcia dla mikro-
kogeneracji. Niemiecka ustawa o mikrokogeneracji (Kraft-Wärme-Kopplungsgesetz),
której ostatnia nowelizacja weszła w życie w lipcu 2012 roku, przewiduje, że do
2020 roku udział energii elektrycznej produkowanej w tego typu instalacjach wzro-
śnie w Niemczech do 25%.

Model energetyki prosumenckiej to taki, w którym odbiorca energii jest jednocześnie
jej producentem i konsumentem. Produkując ciepło lub energię elektryczną na własne
potrzeby, prosument może przy tym ewentualne ich nadwyżki odstąpić innym odbior-
com. Energetyka prosumencka to trend obserwowany w coraz większej ilości państw
na świecie. Przykładem może być Wielka Brytania, gdzie w 2010 roku uruchomiono
specjalny program energetyki prosumenckiej. Zakłada się, że do roku 2020 w Wielkiej
Brytanii powstanie ok. 40 tys. MW nowych mocy, głównie dzięki instalacjom fotowol-
taicznym na dachach domów.

Doświadczenia tak Niemiec, jak Wielkiej Brytanii pokazują, że rozwój energetyki prosu-
menckiej oraz energetyki rozproszonej to kierunek, w którym warto podążać. Ten zwrot
powinny wesprzeć odpowiednie przepisy legislacyjne dotyczące wytwarzania energii na
potrzeby domowe w mikroźródłach. Istotną kwestią jest również wspieranie rozwoju
źródeł niskoemisyjnych poprzez rozbudowę sieci gazu ziemnego, a tam, gdzie nie jest
to możliwe, wspieranie zastosowania gazu płynnego (LPG).

Przyszłość i dynamika rozwoju energetyki prosumenckiej zależy jednakże w dużej mie-
rze od jednego ważnego czynnika. Jest nim rozwój inteligentnych sieci energetycznych
(ISE), dzięki którym energia i ciepło mogą popłynąć od prosumenta do sieci. Nie mniej
istotny jest fakt, że wyprodukowana przez prosumenta i ewentualnie sprzedana przez
niego do sieci energia powinna być właściwie rozliczana, co nie jest możliwe przy wy-
korzystaniu tradycyjnych, pasywnych sieci energetycznych. Równolegle z rozbudową
inteligentnych sieci powinno zmieniać się otoczenie prawne, tak aby przyłączenie mi-
kroźródeł do inteligentnej sieci było szybkie i łatwe.

Tylko pod takimi warunkami konsumenci będą skłonni przestawić się na energetykę pro-
sumencką. Pewne uproszczenia obowiązujących przepisów wprowadził projekt Ustawy
o odnawialnych źródłach energii, zaprezentowany przez Ministerstwo Gospodarki we
wrześniu 2012 roku. Istotne jest, aby kierunek wprowadzania ułatwień dla tych osób,
które zainteresowane są wytwarzaniem energii we własnym zakresie i sprzedawaniem


jej ewentualnych nadwyżek do sieci, był kontynuowany. Przede wszystkim należałoby
tutaj zadbać o potrzeby mniejszych konsumentów, w tym tych produkujących prąd
i ciepło na potrzeby własne. Równie ważne jest, aby ułatwienia legislacyjne i proce-
duralne dotyczyły nie tylko mikroźródeł opartych o energię odnawialną, ale w szerszej
perspektywie źródeł niskoemisyjnych, w tym rozwiązań bazujących na paliwach gazo-
wych. Dopełnieniem koniecznych zmian powinno być konsekwentne rozwijanie, obok
niewątpliwie potrzebnych nowych dużych instalacji energetycznych, także źródeł ma-
łych i rozproszonych.

Podsumowanie
Analizując planowane główne kierunki rozwoju polskiej elektroenergetyki w kontekście
specyﬁcznej sytuacji polskich obszarów wiejskich i ich potrzeb energetycznych trudno
nie zauważyć, że rozwój energetyki opartej na węglu, samym tylko gazie łupkowym
czy energii nuklearnej znacząco polepszy sytuację tylko w skali ogólnokrajowej. Rozwój
ten będzie miał ponadto wpływ na sytuację przede wszystkim w wielkich miastach.
Zasoby kopalne nadają się głównie do wytwarzania dużych ilości energii na potrzeby
przemysłu, który w większości przypadków zlokalizowany jest w obrębie aglomeracji
miejskich. Nawet jeśli w 2015 roku ostatecznie dojdzie do produkcji gazu z łupków
na skalę komercyjną zgodnie z planami rządu, a posiadane przez Polskę zasoby
tego surowca pozwolą na produkowanie gazu ziemnego w dużych ilościach, jego
wykorzystanie na terenach pozamiejskich będzie wymagało budowy sieci gazociągów
oraz elektrociepłowni. Ze względów czysto ekonomicznych raczej mało prawdopodobne
jest, że uda się to osiągnąć w krótkim czasie. Pożądanym kierunkiem jest natomiast
rozproszenie źródeł oraz wykorzystanie potencjału konsumentów zarówno pod kątem
efektywności energetycznej, jak i produkcji energii na własne potrzeby.


Polska wieś i jej potrzeby
energetyczne – wnioski

z badań


Polska wieś i jej potrzeby energetyczne były przedmiotem wielokrotnych badań prowadzonych
przez Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE). Wychodząc z założenia, że proponowane
rekomendacje muszą znajdować swoje uzasadnienie w istniejącym stanie faktycznym, badania
zawsze są realizowane przez niezależne instytuty badawcze (TNS OBOP w Polsce oraz Ecofys
w Europie) i są opiniowane przez ekspertów. W ramach dotychczasowych prac FREE
przeanalizowano postawy, opinie oraz zwyczaje mieszkańców wsi w zakresie stosowania różnych
źródeł energii, zbadano świadomość mieszkańców Polski w zakresie efektywności energetycznej,
sprawdzono także opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich w polityce
energetycznej. Ponadto w ramach badań porównawczych dokonano analizy wykorzystania źródeł
energii na wsi w porównaniu z Francją, Niemcami, Włochami oraz Wielką Brytanią. Aby uzyskać
najbardziej dokładne dane, badano oddzielnie użytkowników tradycyjnych (węgiel, drewno)
i pozostałych źródeł energii (gaz płynny, energia odnawialna).

Tak syntetyczne podejście pozwoliło na uzyskanie jedynych w swoim rodzaju, unikalnych
wyników pozwalających na ustalenie faktycznego obrazu postaw zachowań i preferencji
mieszkańców polskiej wsi, w zakresie potrzeb i braków energetycznych. Poniżej
zamieszczamy główne elementy, jakie w opinii FREE kształtują energetykę na wsi – wpływają
na jej stan obecny oraz mogą kształtować przyszłość. Szczegółowe wyniki są dostępne na
stronie internetowej www.forumfree.pl

Obszary wiejskie w polityce energetycznej
Energetyczne zachowania mieszkańców terenów wiejskich są wypadkową istniejącej
infrastruktury, preferencji indywidualnych oraz polityki energetycznej kształtowanej na
poziomie kraju i samorządu terytorialnego.

Rys. 1 Co Pani/Pana zdaniem może być przeszkodą dla realizacji polityki energetycznej
w polskich gminach? – Opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich
w polityce energetycznej RAPORT TNS OBOP

Protesty mieszkańców / obawy
społeczeństwa lokalnego 67
Brak środków własnych
gminy / zadłużenie 51
Brak wiedzy nt. możliwości
i korzyści 47
Brak regulacji prawnych
ułatwiających inwestycje 41
Brak zachęt dla gmin dla realizacji
założeń polityki energetycznej 19
Brak programów dotacji ze środków
publicznych dla indywidualnych odbiorców 3
Ograniczone możliwości dofinansowania
ze środków publicznych 2

Inne 2


Przykrym faktem jest stwierdzenie, że zdaniem większości burmistrzów i prezydentów
miast obszary wiejskie obecnie nie realizują założeń polityki energetycznej Polski.
Stoją temu na przeszkodzie głównie względy finansowe – ograniczone możliwości
dofinansowania ze środków publicznych oraz brak programów dotacji dla indywidualnych
odbiorców.

Jednocześnie, mimo przeszkód, na terenach polskich gmin są realizowane
inwestycje sprzyjające podniesieniu efektywności energetycznej. Najczęściej jest to
termomodernizacja budynków – stosowana w większości badanych gmin (82%).
Popularne jest również inwestowanie w odnawialne źródła energii (56%). Jednak aby
polityka energetyczna była kształtowana w sposób pełny, niezbędne jest właściwe
przełożenie priorytetów i środków na grunt statystycznego mieszkańca wsi – jego
specyficznych uwarunkowań i potrzeb.

Infrastruktura budowlana
Dla mieszkańców wsi korzystanie z określonych źródeł energii jest zdeterminowane
przede wszystkim istniejącą infrastrukturą budowlaną – wiekiem oraz powierzchnią
budynku mieszkalnego. Średnia powierzchnia użytkowa budynku mieszkalnego
wśród użytkowników tradycyjnych źródeł energii wynosi około 117 m2. W przypadku
osób korzystających z nowoczesnych źródeł energii – średnia powierzchnia to
149 m 2. Z kolei średni wiek budynku mieszkalnego, w którym korzysta się
z tradycyjnych źródeł energii, wynosi 43 lata; użytkownicy pozostałych źródeł energii
mieszkają natomiast w budynkach młodszych – mających średnio 25 lat. Już to
pierwsze rozróżnienie pokazuje znaczący wpływ źródła energii na komfort życia na
wsi i potrzebę modernizacyjną.

Rys. 2 Powierzchnia użytkowa budynku mieszkalnego; wszyscy respondenci n=800

tradycyjne źródła 18% 7%
19% 20% 15% 21%
energii

pozostałe źródła 8% 8% 15% 21% 36% 13%
energii

do 60 m 2 61 – 90 m 2 91 – 110 m 2 111 – 140 m 2
141 – 200 m 2 pow yżej 200 m 2

Ocieplenie
Efektywne wykorzystanie z energii w budynkach mieszkalnych związane jest z zastosowanymi
technologiami termicznymi. W przypadku osób korzystających ze źródeł tradycyjnych
najczęściej występujące typy ocieplenia budynku mieszkalnego to energooszczędne okna,
obecne w 60% przypadków, izolacja termiczna ścian (np. styropian, wełna mineralna – 48%
przypadków) oraz izolacja termiczna dachu (33%). U osób korzystających z nowoczesnego
ogrzewania systemy ocieplenia są zdecydowanie częściej stosowane. W efekcie prowadzi
to do wniosku, że korzystanie z nowoczesnych źródeł energii na wsi jest bezpośrednio
powiązane z wysoką efektywnością energetyczną budynków, w których te źródła
zastosowano.


Rys. 3. Metody ocieplenia budynku; wszyscy respondenci n=800
60%
energooszczędne okna 75%
izolacja termiczna ścian (np. 48%
styropian, wełna mineralna) 75%
izolacja termiczna dachu 33%
66%
izolacja termiczna podłóg 23%
42%
izolacja termiczna piwnicy (np. 14%
ocieplenie sufitu w piwnicach) 26%
wentylacja mechaniczna 13%
19%
brak dodatkowego ocieplenia 17%
6%

tradycyjne źródła energii pozostałe źródła energii

Sposoby ogrzewania i podgrzewania na wsi oraz ich koszty
w gospodarstwach domowych
Najbardziej powszechną formą ogrzewania budynku mieszkalnego na wsi jest centralne
ogrzewanie. To w zasadzie jedyna wspólna cecha osób korzystających z tradycyjnych
i nowoczesnych źródeł energii. Poza tym widać wyraźnie, że osoby, które postawiły na
nowoczesne źródła energii, wykorzystują je na wiele sposobów – jak najbardziej efektywnie
i adekwatnie do sytuacji. Użytkownicy źródeł tradycyjnych na tym tle są ich „zakładnikami”
i nawet w przypadku niewielkiej dodatniej temperatury na zewnątrz są zmuszeni włączać
cały system centralnego ogrzewania, by zapewnić ciepło domownikom.

Rys 4. Sposób ogrzewania budynku; wszyscy respondenci n=800

centralne ogrzewanie (piec/kocioł 84%
rozprowadzający ciepło do kaloryferów) 90%
16%
piec kaflowy 4%
kominek ogrzewający 4%
jedno pomieszczenie 15%
ogrzewanie podłogowe podłączone 5%
do pieca centralnego ogrzewania 11%
kominek, który rozprowadza ciepło 3%
do wielu pomieszczeń 9%
piece elektryczne 3%
(np. farelki) 11%
ogrzewanie podłogowe 1%
elektryczne 4%

pompa ciepła 2%

solary
2%



Podstawowym źródłem energii wykorzystywanym do palenia w piecu centralnego
ogrzewania jest węgiel (72%). Na drugim miejscu znajduje się drewno (44%),
a na trzecim odmiana węgla tzw. ekogroszek (6%). W przypadku użytkowników
nowoczesnych źródeł na pierwszym miejscu jest olej opałowy/grzewczy – 57%,
dalej gaz płynny (LPG) – 19%, oraz drewno – 12%. Piec rozprowadzający ciepło do
kaloryferów centralnego ogrzewania w większości budynków mieszkalnych znajduje
się w wydzielonym pomieszczeniu w piwnicy (65%) lub jest zlokalizowany na parterze/
piętrze budynku (23%).

Rys. 5 Źródło energii wykorzystywane do paleniu w piecu/kotle centralnego ogrzewania;
respondenci posiadający CO

72%
Węgiel
11%
44%
Drewno
12%

Olej opałowy/ grzewczy
57%

Gaz płynny (LPG)
19%
Ekogroszek 6%
3%

Biomasa / Pelety
3%
Koks 1%
1%
Miał / miał węglowy 1%

Energia elektryczna 1%
1%
Trociny 1%

Inne
1%

tradycyjne źródła energii (n=540) pozostałe źródła energii (n=218)

W 70% budynków używających tradycyjnych źródeł energii woda do mycia podgrzewana
jest poprzez wykorzystanie pieca (centralne ogrzewanie + podgrzewanie wody). 43%
gospodarstw podgrzewa wodę w bojlerze, a aż 9% na kuchence. Inaczej ta sytuacja
wygląda u użytkowników nowoczesnych źródeł energii – w 74% budynków woda do mycia
podgrzewana jest przez kocioł grzewczy (centralne ogrzewanie + podgrzewanie wody),
29% gospodarstw podgrzewa wodę w bojlerze, a 9% poprzez kolektory słoneczne. Do
gotowania posiłków niezmiennie wykorzystywane są w zdecydowanej większości kuchenki
na butle gazowe (odpowiednio 84% i 66% użytkowników tradycyjnych i nowoczesnych
źródeł energii).

Średni koszt ogrzewania tradycyjnymi źródłami energii wykosi ok. 3200 złotych rocznie.
Użytkownicy pozostałych źródeł energii wydają rocznie więcej pieniędzy na ogrzewanie


budynku, bo przeciętnie 5100 złotych. Obie grupy nie różnią się pod względem subiektywnej
oceny wysokości kosztów ponoszonych na ogrzewanie; w jednej i drugiej grupie około 60%
badanych uważa, że koszty te są za wysokie w stosunku do ich możliwości ﬁnansowych.

Preferowane źródła energii – kierunki modernizacji wsi
Gdyby koszty i dostęp do źródeł nie grały żadnej roli przy wyborze rozwiązań energetycznych,
największym zainteresowaniem wśród respondentów, niezależnie od obecnie
wykorzystywanego przez nich źródła, cieszy się energia słoneczna oraz źródła gazowe.
To pokazuje kierunek, w jakim może przebiegać modernizacja energetyczna polskiej wsi.
Dalekie miejsce węgla oraz jego pochodnych świadczy, że odwrót od tych źródeł jest już
nieunikniony. Zaskakująco nisko wśród preferencji znajduje się biomasa, co także pokazuje,
że nie jest to właściwy kierunek zmian energetycznych dla polskiej wsi.

Rys. 6 Źródła energii służące do ogrzewania budynków mieszkalnych, których używaniem
respondent byłby zainteresowany, gdyby decyzja nie była ograniczona ani ceną, ani
dostępnością

energia słoneczna 30%
39%
23%
gaz ziemny z sieci
15%

olej opałowy/ grzewczy 13%
23%
energia pozyskiwana 10%
z wiatru 13%
drewno 12%
5%
energia elektryczna 11%
11%
energia geotermalna 9%
– pompy ciepła 12%
8%
gaz płynny (LPG)
10%

węgiel 9%
2%
4%
ekogroszek
5%
energia pozyskiwana 3%
z wody 4%

biomasa / pelety 1%
2%

koks 1%
1%
wierzba energetyczna 1%

torf 1%

nie wiem 13%
11%



Wprowadzanie nowoczesnych energetycznych rozwiązań na rynek i ich akceptacja
społeczna często jest uwarunkowana systemami wsparcia. Gdyby istniał taki system,
70% mieszkańców Polski jest skłonnych inwestować w modernizację energetyczną.
Te osoby najchętniej zastosowałyby w swoim gospodarstwie domowym kolektory
słoneczne (63%). Co ciekawe, inwestycja w tę technologię była wskazywana ponad
dwa razy częściej niż wymiana domowych urządzeń na energooszczędne. To pokazuje,
że w Polsce ciągle jeszcze liczy się bardziej zapotrzebowanie na nową energię niż
oszczędzanie energii.

Rys. 7 Jakie rozwiązania chciał(a)by Pan/i zastosować w domu/firmie/przedsiębiorstwie, jeśli
byłyby dofinansowane? – Efektywność energetyczna. Wyniki badania TNS OBOP

Kotły grzewcze 63

Mikrokogeneracja: produkcja energii cieplnej 33
i elektrycznej w skojarzeniu, czyli łącznie

Gazowe pompy ciepła 28

Zamiana paliw wysokoemisyjnych (np.węgiel)
10
na niskoemisyjne (np. LPG - gaz)
Modernizacja lub wymiana urządzeń
6
przeznaczonych do użytku domowego
Termomodernizacja budynku
(np. ocieplenie budynku) 6

Kolektory słoneczne 5

Nie wiem 11

Rys. 8 Jakie rozwiązania był(a)by Pan/i skłonny/a wdrożyć na poziomie gminy, jeśli byłyby
dofinansowane ze środków publicznych? – Opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli
obszarów wiejskich w polityce energetycznej RAPORT TNS OBOP

Termomodernizacja budynków 67

Odnawialne źródła energii (np. kolektory 63
słoneczne, energia geotermalna, biogazownie)
Modernizacja lub wymiana 46
urządzeń cieplnych

Biogazownie 27

Instalacja urządzeń mikrokogeneracji
22
w budynkach komunalnych

Kotły grzewcze 13

Gazowe pompy ciepła 13

Inne 1

Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (12)

Semelhante a Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Semelhante a Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej (20)

Mais de Forum Rozwoju Efektywnej Energii FREE

Mais de Forum Rozwoju Efektywnej Energii FREE (14)

Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej