kkkkk

2. subjektet primare dhe sekundare, të cilat nga burimet e ndryshme sigurojnë mjete konsumuesve (institucioneve dhe organizatave që zhvillojnë edukim dhe arsimim),

3. rrjedhat e mjeteve financiare deri te konsumuesit e fundit (llojet dhe struktura) . Është i mundur dhe përcaktimi i ngusht i sistemit të financimit të arsimimit :

4. burimet e financimit ,

6. Në Litvani do të jenë shpërndajnë mjetet ngjajshëm si në shtetet skandinave sipas modelit të financimit »të procesit prodhues« (aktiviteteve) .

7. Liechtenstein mëndon për ndarjen e bilancit në mes shetit dhe komunave (në 50%). Ndarja do të ndikojë në komunat dhe do te inicojnë inkluzionin.

8. Në Çeki do të vëndosen të financojnë nxënsit posaçërisht tëintegruar. Shuma do të mvaret nga qëndrimet e eksperteve për PP nxënës. Gjithsesi do të dedikojnë për nxënës më pak sesa ishte I dedikuar për arsimim në shkollën e posçme.

9. Në Austri ka ndikuar dukshëm modeli i investimit është në bazë të përdoruesve në shtimin e padëshirueshëm të mjeteve për arsimim të UPP. Njëra tjetren e ka zvogluar dhe e ka minimizuar kujdesin për masa preventive.

10. Në Gjermani debatojnë për decentralizim dhe autonomi në shkolla. Decentralizimi do të ndikojë pozitivisht në inkluzion de do të zvoglojnë shkallën e arsimimit jashtë sistemit arsimor të përgjithshëm (të rregullt).

11. Në Irlandë, Ministria e arsimit dhe shkencës mbështet planin qeveritar strategjik sipas të cilit sa është e mundur do të inicojnë arsimimin UPP në sistemin shkollor të »rregullt«.

12. Në Belgjikë (bashkësia flamane) debaon mbi sistemin e financimit ashtu që në të ardhmen pritet të bëhen ndryshimet në politikën e sistemit të investimit.

14. Ngrit nivelin e demokracisë lokale. Nëse një pjesë e madhe e përgjegjësisë për drejtimin eshkollave transferohet tek banorët vendas, përmes asamblesë komunale dhe bordeve shkollore, prindërit do të kenë më shumë ndikim dhe interesat e tyre do të rriten.

15. Ngrit motivimin e punonjësve. Përvoja e vendeve tjera ka treguar se kur punonjësit mund të marrin vendime vetë dhe të punojnë të pavarur, kënaqësia në punë rritet dhe njëkohësisht rritet edhe kualiteti i punës së tyre.

16. Inkurajon përdorimin më të mirë të burimeve. Kur Asambleja Komunale, Drejtori Komunal I Arsimit dhe drejtorët e shkollave të kenë më shumë përgjegjësi, përgjegjësia e tyre ndaj financave ngritet. Shpenzimet të cilat më parë janë bërë shumë lehtë tani rishikohen shume hollësisht. Për shembull, shkollat mund të kuptojnë që shpenzimet për ngrohje mund të reduktohen apo koha e personelit mund të përdoret me më shumë efektshmëri. Në këtë mënyrë mjetet mund të ruhen dhe të shpenzohen për nevoja tjera. DKA dhe drejtorët e shkollave do të kenë stimulime për ti përdorur më mirë fondet në dispozicion për arsim dhe atyre do tu duhet ti raportojnë popullatës lokale mbi përdorimin e fondeve për arsim.Ndarja e përgjegjësive për shkollat<br />Rregullorja e propozuar “Rregullorja mbi arsimin fillor dhe të mesëm” cakton përgjegjësitë e Ministrisë, komunave, drejtorëve të shkollave dhe bordeve shkollore. Një doracak mbi qeverisjen e arsimit komunal siguron më shumë informata për mënyrën se si duhet të ushtrohen këto përgjegjësi.<br />Ne nivelin lokal, përgjegjësi specifike i janë dhënë Zyrtarëve të Lartë të Arsimit (ZLA), Drejtorit Komunal për Arsim (DKA), Zyrtarit Financiar për Arsim (ZFA), drejtorit të shkollës dhe bordit shkollor.<br />Zyrtari i Lartë i Arsimit (ZLA) përfaqëson Ministrinë e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë në nivelin lokal dhe është përgjegjës për monitorimin e implementimit të rregulloreve të Ministrisë në nivlin para-shkollor, fillor dhe të mesëm të arsimit. Roli i ZLA është i përqëndruar në qështjet që kanë të bëjnë me kurikulumin dhe qështjet tjera që kanë të bëjnë me kualitetin e arsimit në Kosovë.<br />Drejtori Komunal i Arsimit dhe Zyrtari Financiar i Arsimit janë pjesë e administratës komunale . DKA i raporton asamblesë komunale përmes zyrtarit kryesor dhë është përgjegjës për mbështetjen materiale dhe logjistike të shkollave, si dhe për mirëmbajtjen e ambientit fizik të sistemit arsimor. Gjatë vitit 2002 DKA gjithashtu do të marrë përgjegjësinë për administrimin e buxhetit për personelin e shkollave. Menaxhimi i buxhetit arsimor komunal është njëra nga detyrat kryesore të DKA-së.<br />Drejtori i shkollës është përgjegjës ndaj Ministrisë për kualitetin e arsimit që u sigurohet<br />nxënësve , si dhe ndaj DKA-së për menaxhimin e ndërtesave shkollore, pajisjeve dhe<br />shërbimeve, si dhe për menaxhimin e personelit shkollor. Drejtori i shkollës gjithashtu do të jetë përgjegjës për menaxhimin e burimeve financiare që i sigurohen shkollës nga komuna apo nga donatorët.<br />Bordi shkollor përfaqëson prindërit e shkollës dhe krijon rregulloret e shkollës mbi zhvillimin e kurikulumit, personelit, mirëqenies së nxënësve, financimin e nxënësve.<br />Diagrami i aranzhimeve për financimin e shkollave<br />Fondet tjera për shkolla<br />Ka burime tjera potenciale të fondeve për të mbështetur arsimin shkollor në Kosovë<br />Grantet special<br />Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë mundet kohë pas kohe tu japë grante shtesë<br />komunave për qëllime speciale të cilat nuk mbulohen nga grantet normale komunale. Kjo<br />përfshin, për shembull fondet për projekte të mëdha kapitale, programe speciale për vajza ,<br />minoritete apo grupe të pafavorizuara, si dhe fonde për tu ballafaquar me emergjenca apo<br />situata të papritura. Këto grante duhet të llogariten si burime në buxhetin komunal të arsimit.<br />Fondet e siguruara si grante speciale duhet të përdoren vetëm për qëllimin specifik për të cilin<br />janë siguruar.<br />Ministria duhet të jetë transparente gjatë administrimit të granteve speciale. Ministria duhet të<br />krijoj kriterien për akordimin e këtyre granteve publike, duhet tu japë të gjitha komunave<br />mundësi për të aplikuar për këto fonde, si dhe duhet ti raportojnë publikut mbi shumën e<br />siguruar dhe qëllimin për të cilin fondet jane dhënë. Në të ardhmën, ministritë tjera si<br />përshembull Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve apo Ministria e Punës dhe Mirëqenies<br />Sociale, mund të marrin vendim për tu siguruar komunave grante për implementimin e<br />programeve të ndryshme në shkolla, siç mund të jenë aktivitetet kulturore, sportet apo<br />programet e mirëqënies për fëmijët e pafavorizuar.<br />Burimet komunale<br />Komuna pranon një grant thelbësor nga buxheti i Kosovës i cili mund të përdoret për çfarëdo<br />aktiviteti komunal. Komuna gjithashtu pranon fonde nga tarifat e ndryshme, dënimet si dhe<br />taksat mbi pronën. Asambleja komunale mund të vendosë që të përdorë disa nga këto fonde<br />për ti mbështetur shkollat në komunë.<br />Fondet nga donatorët<br />Donatorët janë një burim i mirë i fondeve. Donatorët kanë siguruar një shumë të<br />konsiderueshme për rindërtimin e ndërtesave shkollore. Donatorët mund të sigurojnë ndihmë<br />për komunat apo drejtpërdrejt në shkolla.<br />Burimet e shkollave<br />Disa shkolla, veqanërisht shkollat e mesme profesionale, janë në gjendje të gjenerojnë të holla<br />nga burimet siç mund të jenë shitja e mallrave të prodhuara nga shkollat (psh. prodhimet<br />bujqësore), koncertet (nga nxënësit e muzikës), galeritë e artit (nga shkollat e artit). Këto të<br />ardhura mund të përdoren për aktivitetin e shkollave, por duhet të përfshihet në llogaritjen<br />financiare të shkollës dhe të përdoren për mallra dhe shërbime në shkollë.<br /> Kontributet e prindërve<br />Prindërit mund të japin kontribute vullnetare në para të gatshme apo në mënyra tjera. Për<br />shembull, ata mund të ndihmojnë në përmirësimin e shkollës.<br />Buxhetet Komunale<br />Burimet e fondeve komunale<br />Komunat pranojnë fonde nga disa burime. Kryesoret janë:<br />- Të ardhurat dhe tarifat për shërbimet komunale dhe taksat mbi pronën lokale<br />- Një grant nga buxheti i përgjithshëm i Kosovës<br />- Grante specifike të fondeve nga buxheti i përgjithshëm i Kosovës për arsye siç mund të<br />jenë shëndetësia apo arsimi.<br />Fondet nga të ardhurat komunale dhe granti nga buxheti i përgjithshëm mund të përdoren për çfarëdo funkcioni komunal (siç është e përshkruar në rregulloren 2000/45). Fondet nga grantet specifike duhet vetëm të përdoren për qëllimin për të cilin janë siguruar dhe komuna duhet të njdekë direktivat nga Ministria përkatëse qeveritare. Prandaj, fondet nga granti i arsimit duhet të përdoren për shpenzime që kanë të bëjnë me përgjegjësitë komunale ndaj arsimit dhe duhet të shpenzohen sipas rregulloreve të caktuara nga Ministria e Arsimit. Nëse fondet nuk përdoren për shkolla, ato nuk mund të përdoren për asnjë aktivitet tjetër komunal. Komuna duhet të sigurojë që të mbahen shënime të sakta për atë se për çfarë janë përdorur fondet dhe duhet të raportohet vazhdimisht që të sigurohet se ky kusht është duke u përmbushur. Komuna mundet, sidoqoftë, të marrë vendime për mënyrën se si ti shpenzojë grantet për shkolla. Për shembull, komuna mundet të vendosë se sa të shpenzojë në pajisje, furnizime dhe riparime, si dhe si ti përdorë më se miri burimet njerëzore (personelin).<br />Komuna gjithashtu mund ti përdorë burimet e saj për qëllime arsimore. Për shembull, fondet nga burimet komunale apo nga donatorët mund të përdoren të rritet masa e buxhetit komunal të arsimit. Nëse bëhet kjo, sidoqoftë, komuna duhet të jetë e bindur se do të jetë në gjendje që të ndihmojë nivelin më të lartë të financimit ne kohë të gjatë.<br />Procesi i buxhetit komunal<br />Rregullorja e UNMIK 45 i cakton proceset që duhet të përdoren për buxhetin komunal.<br />Komisioni komunal për rregullore dhe financa është përgjegjës për propozimin e buxhetit dhe formulimin e direktivave strategjike të cilat duhet të ndiqen nga komuna.<br />Regullorja kërkon që buxheti komunal të jetë i balancuar, të jetë i përgatitur në një mënyrë transparente dhe të jetë i bazuar në një kriterie objektive. Buxheti duhet të përmbajë një paln mbi aktivitetet dhe menaxhimin ekonomik gjatë vitit fiskal, si dhe ti përfshijë të gjitha vlerësimet e burimeve të të ardhurave, shpenzimet kapitale dhe shpenzimet aktuale komunale. Duhet ti akordojë fondet që janë në dispozicion për ti përmbushur kërkesat e komunës.<br />Viti fiskal komunal fillon me 1 janar dhe komisioni për rregullore dhe financa duhet të ia<br />dorëzojë buxhetin Asamblesë Komunale për miratim sa më shpejt që është e mundëshme pasi që komuna të jetë njoftuar mbi shumën e transfereve financiare për vitin e ardhshëm.<br />Administratori komunal i UNMIKU-ut është përgjegjës për miratimin e buxhetit si dhe për tu siguruar se burimet e të ardhurave të shpenzohen në pajtueshmëri me buxhetin, si dhe që të gjitha vendimet financiare të bëhen me arësye dhe në një mënyrë transparente, si dhe që të gjitha transakcionet financiare të regjistrohen. Vendimet për miratimin apo zgjerimin e buxhetit nuk mund të hyjnë në fuqi pa bashkë-nënshkrimin e Administratorit Komunal.<br />Komuna duhet të publikojë një raport vjetor pas çdo viti fiskal komunal dhe duhet ti<br />presentohet Asamblesë Komunale jo më vone se më 30 maj të vitit vijues. Raporti do ti<br />përmbledh objktivate e komunës që kanë të bëjnë me secilën nga aktivitetet për të cilat<br />komuna është përgjegjëse, dhe ta vlerësojë efektshmërinë e saj në lidhje me ato qëllime në vitin e fiskal. Do të spjegojë se si secila nga aktivitetet është financuar dhe vendosur në pozicionin financiar të komunës në fund të vitit. Raporti gjithashtu do të përmbajë deklarata financiare.<br />Autoriteti Qëndror do të caktojë një kontrollues financiar të pavarur (auditor të pavarur) për ti kontrolluar deklaratat financiare të secilës komunë, kontrolluesi financiar duhet të ketë qasje ndaj të gjitha deklaratave financiare, librave apo dokumenteve tjera, dhe mund të kërkojë informata shtesë të cilat i duhen atij/asaj për të kryer kontrollin financiar. Kontrolluesi financiar do ti dorëzojë një raport Asamblese Komunale mbi secilin kontroll dhe Asambleja Komunale do të vendos për veprimet që duhen të ndërmirren mbi rekomandimet. Raporti i kontrolluesit financiar do të bëhet publik.<br />Inspektimet dhe kontrolli financiar<br />Inspektimet<br />DKA është përgjegjës për të siguruar që fondet e Buxhetit Komunal të Arsimit të cilat u janë<br />siguruar shkollave janë duke u përdorur me efektshmëri dhe saktësi, dhe që po përdoren për<br />qëllimin për të cilin janë siguruar. DKA prandaj duhet inpektojë kontabilitetin e shkollave, duke<br />përfshirë edhe deponimet dhe inventarët, për të siguruar që fondet dhe pajisjet jaën duke u<br />përdorur efektivisht. DKA duhet të mundohet që ta zgjidhë qështjen së bashku me drejtorin e<br />shkollës dhe të mundohet që të sqarojë situatën para se të marrë masa të mëtutjeshme.<br />Roli i Ministrisë së Arsimit<br />Ministria e Arsimit është përgjegjëse për të siguruar që fondet publike të cilat u janë dhënë<br />komunave për arsim janë duke u përdorur efektivisht dhe për qëllimin për të cilin janë siguruar.<br />ZLA përfaqëson komunën gjatë kryerjes së detyrave të tilla. Raportet dhe deklaratat financiare<br />që sigurohen nga DKA-të dhe ZLA-të janë një lloj sigurie e cila i jepet MASHT mbi atë që<br />fondet janë duke u shpenzuar me përgjegjësi. MASHT do ti rishikojë raportet dhe deklaratat<br />financiare për të shikuar nëse ka pasur ndryshime domethënëse në nivelet e pritura të<br />shpenzimit dhe llojet e shpenzimeve.<br />Roli i Ministrisë së Financave dhe Autoritetit Qëndror Fiskal<br />AQF momentalisht monitoron shpenzimet e të gjitha njësive publike në Kosovë në baza<br />mujore. Përgjegjësia për monitorimin e Institucioneve të Përkohëshme të Vetëqeverisjes mund<br />të kalojë tek Ministria e Financave dhe Ekonomisë. Procesi mujor i monitorimit siguron që<br />shpenzimet janë në pajtueshmëri me rrjedhjet e parave të gatshme. Nëse ka ndryshime të<br />mëdha ndërmjet planit dhe shpenzimit aktual, nga komuna mund të kërkohet një spjegim mbi<br />këtë dukuri.<br />Kontrolli financiar (Auditori)<br />Sipas rregullores Nr. 2000/45 seksioni 43 “Auditori i Pavarur”, Autoriteti Qëndror Fiskaldo të<br />caktojë një auditor të pavarur për të kontrolluar deklaratat financiare të çdo komune. Ky<br />funkcion fillimisht do të ushtrohet nga Zyra Kombëtare Holandeze e kontrollit financiar. Kur<br />zyra e Auditorit të përgjithshëm të Kosovës të vendoset atëherë ajo do ta marrë këtë<br />përgjegjësi. Rregulloreja 45 deklaron që auditori do të ketë qasje në të gjtha deklaratat<br />financiare, librat apo letrat dhe dokumentet tjera, dhe mund të kërkojë informatat shtesë të cilat i nevojiten atij apo asaj për qëllimin e kontrollit financiar.<br />Në këtë bazë fondet e Buxhetit Komunal të Arsimit do të kontrollohen financiarisht çdo vit.<br />Sipas përgjegjësive që ia janë dhënë auditorit të përgjithshëm në draft,auditori i përgjthshëm<br />gjithashtu mund të ndërmarrë kontrolle mbi efektshërinë që janë të përqëndruara në<br />përdorimin e saktë dhe efektiv të burimeve arsimore. Auditori i përgjithshëm do ti dorëzojë një<br />raport mbi këto kontrolle PSSP-së dhe një kopje tjetër Asamblesë së Kosovës.<br />Gjithashtu, parashikohet që Buxheti Komunal i Arsimit do të jetë edhe subjekt i kontrolleve të<br />brendshme financiare. Këto kontrolle do të ndërmirren nga personeli i Ministrisë së Arsimit,<br />Shkencës dhe Teknologjisë apo nga komuna. Nëse kontrollet financiare kryhen nga<br />departamenti atëherë raporti do ti dorëzohet sekratarit të departamentit. Nëse ato kryhen nga<br />komuna atëherë raporti do ti dorëzohet kryetarit të asamblesë komunale dhe një kopje do ti<br />dorëzohet Ministrisë.<br />Sistemi i edukimit<br />Ekzistojnë dallime të mëdha në nivelin e arsimimit në Kosovë. Në të gjitha grup-moshat femrat kanë nivel arsimimi më të ulët sesa meshkujt. Popullsia rurale është më pak e arsimuar. Për të mos u befasuar, dallimet më të mëdha në nivelin arsimor hasen në mes të femrave që jetojnë në fshatra dhe meshkujve që jetojnë në qytete (ESK 2002).<br />Fillimisht në Kosovë kishte 57.120 nxënës dhe 777 arsimtarë, me kalimin e viteve Kosova po fitonte të drejta në sistemin e arsimit , ashtu që në vitin 1970 fiton të drejtën e themelimit të Universitetit të parë të Kosovës. Në vitin 1980 sistemi i arsimit në Kosovë numëronte 358.521 nxënës dhe studentë dhe 17.751 arsimtarë dhe punëtorë tjerë të arsimit. Pushteti serb duke mos qenë i kënaqur me zhvillimin e shpejtë të shoqërisë kosovare, në vitin1989 vendosi regjimin ushtarak në Kosovë dhe ndaloi sistemin e arsimit.<br />Në vitin 1991, duke ju përgjigjur rrethanave shumë të rrezikshme të zhbërjes së sistemit të arsimit, u vendos të punohet në një sistem të pavarur të arsimit. Pas luftës nëpërmjet përfaqësuesve kosovarë dhe UNMIK-ut, arsimi u bë njëra prej shtyllave më të rëndësishme të shoqërisë civile dhe iu dha një hapësirë e veçantë, dhe u themelua Departamenti i Arsimit dhe Shkencës si institucion i përbashkët qeverisës nga ndërkombëtarët dhe vendasit. Në vitin shkollor 2000/2001 u vendos për krijimin e sistemit të ri të arsimit I klasifikuar sipas ISCED 971 (5+4+3-4), vendosjen e standardeve në arsim, zhvillimin e plan-programit të përgjithshëm të arsimit të nivelit 1, 2 dhe 3, nxjerrjen e Statusit të Përkohshëm për Universitetin e Prishtinës, me çka u vendos një strukturë e re e organizimit administrativ dhe profesional (fillimi I zbatimit të marrëveshjes së Bolonjës).<br />Procesi i ndërtimit të sistemit të arsimit, thellohet edhe më tej më 2 shtator 2002 me dorëzim-pranimin e përgjegjësive nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, me përjashtim të disa të drejtave të rezervuara nga KB në fushën e buxhetit dhe për minoritete.<br />Gjendja e tashme<br />Në vitin 2002 MASHT-i krijoi një strukturë të re për arsim (shih figurën më poshtë). Struktura e re ofron 5 vite të arsimit fillor, pasuar nga 4 vite të shkollimit të ulët të mesëm dhe 3 apo 4 vite të shkollimit të lartë të mesëm. Modeli 5+4+3 po zëvendëson strukturën e mëparshme 4+4+4. Me strukturën e re, arsimi i obligueshëm është zgjatur për një vit, pra në 9 vite (klasat nga 1 deri 9) dhe mosha shkollore e obligueshme tash është nga mosha 6 deri 15 vjeç. Kjo e bën sistemin e arsimit të Kosovës të përputhshëm me shtetet e BE-së dhe disa shtete të Evropës Lindore.<br />Të dhënat nga anketa e NVM-ve të Riinvest e 2002 tregojnë se 85% e punëtorëve në ndërmarrjet private kanë kryer një lloj trajnimi gjatë 2002. Megjithatë nuk është e qartë kohëzgjatja e kursit të ndjekur. Oferta në tregun e punës (punëtorët që kërkojnë punë) në Kosovë ende nuk ofron nivelin e dëshiruar të aftësive që punëdhënësit kërkojnë. Ky pohim mbështetet nga anketa me 600 NVM në Kosovë i kryer nga Riinvest gjatë dhjetorit të vitit 2002. Mes të tjerash arsyeja kryesore për këtë është mungesa e aftësive praktike. <br />Tabela 1.29: A i përmbush tregu i punës nevojat tuaja për staf të kualifikuar: <br />Plotësisht 40% <br />Pjesërisht 48% <br />Shumicën e rasteve 7% <br />Nuk e di 5% <br />Burimi: Anketa e Riinvest-it me NVM-ët 2002 <br />Për më tepër sistemi arsimor nuk po përgatit njerzit si duhet për tregun e punës. Shumica e firmave (nga anketa e NVM-ve, Riinvest 2002) u përgjigjën që ato i vlerësojnë aftësitë që kanë të diplomuarit e rinj si mesatare ose nën mesataren. Mes të tjerash ata sygjerojnë që trajnime shtesë për të sapo diplomuarit janë të nevojshme në këto fusha: marketing, financë, kontabilitet, sistemi informatik, etj. Ky trajnim duhet të koordinohet me qendrat e trajnimit profesional që veprojnë në Kosovë nën ombrellën e MPQS. <br />Tabela 1.30: Si i vlerësoni aftësit e atyre që kanë të kryer shkolën e mesme <br />Shumë të mirë 25% <br />Mesatare 47% <br />Jo të knaqur 6% <br />Pp 22% <br />Burimi: Anketa e Riinvest-it me NVM-ët 2002 <br />Nga ana tjetër duket se ka një përmisim në polikën e marrjes në punë, përsa kohë që si kritere për marrjen në punë merren parasysh aftësitë e aplikantit (kualifikimi dhe aftësitë e aplikantit janë kriteret që përdoren më së shumti me rastin e pranimit të punëtorëve në punë, rreth 47%). <br />Tabela 1.31: Kriteriumi sipas të cilit bizneset private punësojnë punëtorë <br />Kualifikimi 25% <br />Gjendja sociale 47% <br />Mardhëniet familjare 6% <br />Aftësit e kanditatit 22% <br />Burimi: Anketa e Riinvest-it me NVM-ët 2002<br />TREGU I PUNËS NË BE<br />Treguesit e tregut të punës <br />Bazuar në statistikat zyrtare të vendeve të BE-së dhe EUROSTAT-it, tregu i punës në BE po përmimrësohet filluar nga viti 1996. Rreth 2.5 milion vende të reja të punës janë krijuar që nga atëherë, duke sjellë normën e papunësisë nën 8%. Rreth 70% të vendeve të reja të punës iu takojnë femrave. Kjo ëshë e rëndësishme sa i përkët produktivitetit të popullsisë në moshë të punës duke marrë parasysh normën e vogël të pjesmarrjes. Shumica e vendeve të reja të punës po krijohet në sektorin e shërbimeve dhe kërkesa për punë manuale po bie vazhdimisht. Kjo tregon se de-industrialzimi i vendeve të BE-së është ende në proces. Papunësia afatgjatë është në normën prej 3.3%, ku 41% të të papunëve janë të papunë afatgjatë. Norma e përgjithshme e punësimit është 63.9%, duke qenë 55% për femra dhe 72% për meshkujt. <br />Tregu i punës në BE dhe nevoja për më shumë fleksibiltet <br />Edhepse papunësia në BE nuk është e lartë si në vendet në tranzicion, ajo është e shpërndarë në mënyrë të pabarbartë midis grupeve të ndryshme. Ende është e ultë norma nderegjionale dhe ndërkombëtare e emigrimit të fuqisë punëtore në vendet e BE-së. Kjo është e rëndësishme për të lehëtsuar papunësinë e lartë që ekziston në disa vende të BE-së. Kohëve të fundit gjithnjë e më shumë po dëgjohen zëra për një fleksibiltet më të madh për shkak të faktorëve në vijim: <br />(i) Globalizimi <br />(ii) Teknologjia/ekonomia e re dhe <br />(iii) UME <br />Tregu i punës në BE dhe sistemi arsimor <br />Kohëve të fundit, një theks i veçantë po vendoset në nevojen për më shumë koordinim midis trendeve të tregut të punës dhe sistemit arsimor. Në afat të gjatë, këto dyjat duken të jenë të bashkë-integruara, prandaj ekziston nevoja për një trajtim të përbashkët të tyre dhe pranimit të faktit se janë të varura dhe ndikojnë njëra tjetrën. <br />Shpenzimet mesatare publike për arsim në BE janë 5% të PPB-së. Por, ekzistenca e të arrituarve të vogla në kuadër të grupeve të paavancuara është e pranishme. Të dhënat statistikore tregojnë se 1 në 5 persona të moshës 18-24 vjeç janë vetëm me kualifikim të shkollës së mesme apo edhe më pak. Në anën tjetër, reth 30% të popullsisë së rritur marrin pjesë në disa forma të vazhdimit të shkollimit ose trajnimit. <br />Reformat në sistemin arsimor janë të bazuara në treg. Theksi është vënë në rritjen e të arriturave duke aplikuar: (i) regjistrimin e hapur; (ii) menaxhmentin e bazuar në shkollë; (iii) publikimin e tabelave të suksesit; dhe (iv) konkurrencën institucionale. Këto reforma mundësuna nivele më të larta të participimit në edukim, por gjithashtu kanë rritur shtresimin dhe pabarazitë si dhe kanë pasur efekte negative. Sa i përket arritjes së objektivave të Strategjisë së Lisbonit, ekziston nevoja për një reduktin prej 50% në moshen 18-24 vjeçare më shkollim të mestar të ultë.<br />BIBLIOGRAFIA<br />Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Projekti i Bankës Botërore, Prishtinë, Maj 2002<br />IPVQ RAPORT SEKTORIAL – ARSIMI<br />Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë<br />Institute RIINVEST, Prishtine<br />Models for Research Leadership as Entrepreneurial Organising for Research (Finn Hansson & Mette Mønsted) Literature nga Profesor Muje Gjonbalaj<br />Center for International Business Studies, Mays Business School<br /> Texas A&M University CIBER<br />Copenhagen Business School (CBS) <br />Copenhagen, Denmark<br />