1. B UWF RMATIE
O N A F H A N K E L I J K VA K B L A D V O O R D E B E S L I S S E R
29 MAART 2011 NUMMER 4 JAARGANG 4 OPLAGE 20.100 W W W. B O U W F O R M AT I E . N L
Energiepositieve
appartementen
jaar fabrieksgarantie
6 meter
0342 441050
NIEUWS
SPROOKJES EN REALITEIT
Charles Groenhuijsen vertelt over Dis-
ney-sprookjes in managementboeken,
Maurice van Sante neemt in zijn co-
lumn de Crisis en herstelwet nog eens
onder de loep en in een artikel van
zijn hand blijkt dat de middelgrote
bouwbedrijven in 2010 de grootste
omzetdaling voor hun kiezen kregen.
Lees het vanaf... P. 4
VISIE
DUURZAAM BOUWEN
Hendriks Coppelmans Bouwgroep
Mick Eekhout (links) en Jaap van Kemenade voor een van de modellen van Concept House
met vestigingen in Eindhoven en
Uden houdt zich al heel lang met
Meer energie opwekken in je stadse appartement dan je verbruikt, het kan. Een duurzaamheid bezig. In gesprek met
prototype van Concept House - op werkelijke schaal - laat zien hoe. Het wordt Bart Hendriks, algemeen directeur en
momenteel geassembleerd op de voormalige RDM-werf in Rotterdam. “Wij gaan René Beks, directeur ontwikkeling.
“We moeten toch werken aan een
nu al verder dan de eis om energieneutraal te bouwen vóór 2020”, zegt prof.
betere wereld.” En dat doen zij, zelf
Mick Eekhout van TU Delft. gezegd “vanuit de genen”. P. 18
E nergieneutraal bouwen, laat staan:
energiepositief, is bij stapelbare woning-
bouw veel complexer dan bij vrijstaande
Bouwkunde van TU Delft, op verzoek van
enkele bouwers uit het oosten van Nederland,
waar inmiddels een groot aantal onderzoeks-
IN BEELD
HAVEN INSPIRATIE KANTOOR
woningen. Het dakoppervlak is immers veel instellingen en bedrijven bij zijn aangehaakt. De Werken krijgt in de Rotterdamse
kleiner dan het gezamenlijke vloeroppervlak; en uitgangspunten van het onderzoek laten zich Waalhaven een extra dimensie met
Port City: een stedelijke ambiance te
dit betekent dat een groter aantal bewoners de samenballen in drie trefwoorden: ‘plug and
midden van havenactiviteiten op een
opgevangen zonne-energie moeten delen. Dat play’, ‘energiepositief’ en ‘appartementen’ (mid- gedempte strook in het havenbekken,
het binnenkort toch mogelijk is om gestapelde denhoogbouw). Anders gezegd: de onderzoe- een project van vier nieuwe kantoor-
appartementen zelfs energiepositief te bouwen, ken leiden tot een energiepositief appartemen- gebouwen voor maritieme bedrijven.
is te danken aan fundamenteel en innovatief tencomplex dat industrieel produceerbaar en Een prestigieus project in opdracht
van Havenbedrijf Rotterdam. P. 28
onderzoek aan het zogeheten Concept House. bouwbaar is, zowel bouwkundig als installatie-
Het onderzoek is een initiatief van de faculteit technisch. De toekomst? Zie pagina 14
(Vellingkant)-lijmblokken
TEL.: 024 - 648 84 84
Richt-
T 013 57 84 170
84 170
7
Metselblokken
prijzen Gevelstenen
Profielstenen
gemist? Splitstenen KERAMISCHE SNELBOUW
staat voor hoogwaardige kwaliteit
013
BIA-ECO blokken
1
GA NAAR:
Kijk voor nieuws op:
WWW.MATERIAALKOSTEN ONLINE.NL
w w w. b i a - b e t o n . n l www.uniblock.nl

2. 34 ICT
Klant en eindgebruiker
centraal in bouwproces
Waal bouwt al vier jaar met behulp van haar eigen versie van het Bouw Informatie Model: het WIM, het Waal
Informatie Model. Toch koos de Vlaardingse bouwer er voor om mee te doen aan de pilot waarin tien
bouwbedrijven hun kennis en ervaringen over virtueel bouwen met elkaar delen. “Je praat met een groep
vooruitstrevende bedrijven over de implementatie van BIM. Gegarandeerd dat je er wat van opsteekt.”
A evering 2 in een serie over BIM in de praktijk.
Door Suzanne van den Eynden
W at gebeurt er als je naar de bouw kijkt
door de ogen van een zesjarige? Dan
realiseer je je al snel dat het heel
anders moet, vertellen directeur Ebert van der Wal en
teamleider annex modelleur Joris Raaijmaakers. “Je
de klant niet voor wil betalen. Virtueel bouwen is de
tool die deze doelstellingen ondersteunt.”
De bouwsector zoals deze nu is georganiseerd, stelt
Van der Wal, is eigenlijk al failliet. “Ik hoor collega-
bouwers wel eens praten over ‘na de crisis’, als alles
ziet dan dat de huidige focus op de klant, in de weer ‘gewoon’ wordt, maar dat wordt het nooit
branche zoals deze nu is georganiseerd, niet voldoen- meer. We zijn in een soort nieuwe realiteit terecht
de is. Als aannemer is het je taak te zorgen dat zowel gekomen, die vraagt om een nieuwe aanpak.”
klant als eindgebruiker meer dan tevreden zijn, dat
hun verwachtingen steeds overtroffen worden, zodat Vakmanschap
beide echt fan van je worden. Daardoor moeten De eerste stap voor Waal was virtueel bouwen.
klanten en eindgebruiker nog meer centraal komen “Architecten zijn vaak niet meer in staat om een
te staan in het proces.” Deze conclusies leidden tot gebouw op een goede manier technisch uit te
een radicale koerswijziging die Waal zo’n vier jaar werken. Het vakmanschap bij de bouwers neemt
geleden inzette, en die rust op vier pijlers: virtueel drastisch af, de kwantitatieve en kwalitatieve
bouwen, lean productie, een teamorganisatie en instroom is te beperkt, en de uitstroom neemt toe.
ketenintegratie (zie kader). De ene verandering is Wij hebben er daarom bewust voor gekozen de
onlosmakelijk verbonden met de andere, verklaren uitwerking van gebouwontwerpen meer naar ons toe
Van der Wal en Raaijmaakers. ‘Alle zijn ze gericht op te trekken, en om daartoe in samenwerking met alle
het creëren van maximale waarde voor de klant, en betrokkenen gebruik te maken van virtueel bou-
het voorkomen van verspillingen in het bouwproces. wen.” In eerste instantie liet Waal het modelleren
Verspilling, hoewel soms noodzakelijk, is alles waar over aan architecten of engineeringsbureaus. “Daar
B UWF RMATIE

3. SERIE: BIM IN DE PRAKTIJK 35
zijn we van teruggekomen. Gezien de keuze die we
hebben gemaakt voor wat betreft onze rol in het Het winnende team is….
bouwproces, moeten we het gebouw gewoon zelf De weg die Waal insloeg met lean en virtueel bouwen, bleef niet zonder gevolgen voor de
uitpluizen.” Inmiddels heeft Waal zes modelleurs in eigen organisatie. Twee jaar geleden transformeerde Waal zich tot een procesgestuurde
dienst, die van ieder ontwerp een drie-dimensionaal organisatie die werkt volgens de principes van lean productie: gericht op waardetoevoe-
model maken. Uit dit model worden productie- ging voor de klant en het inzichtelijk maken en verminderen van verspilling. “We zagen op
tekeningen gehaald waarmee de bouwploeg per een gegeven moment het licht: als we echt die klant en eindgebruiker centraal willen
specialisme wordt aangestuurd, gekoppeld aan de stellen, moeten we ons anders organiseren. Binnen de traditionele werkwijze wordt voor
planning op dagniveau die samen met alle betrokken ieder project een nieuw team samengesteld. Bouw is echter net topsport: je moet
bouwpartners, de vaklieden en de uitvoerders wordt veelvuldig als team met elkaar trainen wil je er goed in worden. We realiseerden ons dan
gemaakt. Modelleur Raaijmaakers: “Bij virtueel ook dat het steeds samenstellen van gelegenheidsteams niet bijdroeg aan een optimale
bouwen is het eigenlijk de bedoeling dat de mensen prestatie. Bij alle interne overdrachtsmomenten ging bovendien enorm veel kennis
op de werkvloer met vragen komen: kun je dit of dat verloren – waar de klant alleen maar last van heeft.” Dit leidde tot de overstap naar een
teamorganisatie: vaste teams van specialisten die bij elk project met elkaar samenwerken.
Een radicale verandering, erkennen Van der Wal en Raaijmaakers. “Je zet de klant centraal
en vormt daar je organisatie omheen. Je haalt je afdelingshoofden weg, die vaak het MT
van je bedrijf vormen. Maar iemand die ooit hoofd werkvoorbereiding is geworden omdat
hij zo goed brandjes kan blussen, is niet per se een goede teamleider, dus die functies zijn
niet één op één over te zetten.”
De volgende stap voor Waal is te komen tot product-marktcombinaties bestaande uit
optimale, zelfsturende teams, die zich ieder richten op dat type project waarin het
betreffende team excelleert. Naast enthousiasme, riep ook deze verandering binnen de
organisatie hier en daar weerstand op. Van der Wal: “Er zijn mensen weggegaan, goede
mensen, die zich niet konden vinden in de nieuwe organisatiestructuur. Dat is jammer. Aan
de andere kant merken we dat we ook juist mensen aantrekken – medewerkers, klanten
en bouwpartners – juist vanwege onze nieuwe manier van werken.”
B UWF RMATIE NR 4 29 MAART 2011

4. BIM 37
voor mij visualiseren? Zo’n proces moet op gang
komen, dus om maar vragen uit te lokken, vroegen
we vier jaar geleden zelf aan bijvoorbeeld een uit-
voerder wat hij in 3D getekend wilde hebben. Zijn
antwoord? ‘Dat hangt ervan af wat de architect heeft
getekend’. Alsof iemand die door de ober gevraagd
wordt hoe hij zijn biefstuk gebakken wil hebben,
antwoordt: dat hangt ervan af hoe de kok hem klaar- drastisch verminderen. Omdat het te realiseren ge-
maakt. De omslag in het denken moest toen nog bouw van begin tot einde in een 3D- lmpje wordt
gemaakt worden: namelijk van tevoren bedenken vertoond, kunnen we fouten ook veel sneller opspo-
tegen welke problemen je kunt aanlopen, en die in ren. Onlangs zagen we bij het bekijken van het lm-
een zo vroeg mogelijk stadium visualiseren. Het blijkt pje van de planning van een project dat er een foutje
zo’n krachtig middel te zijn. Nu krijgen we bij elk in was geslopen: op de dag dat de wanden zouden
gebouw al veel meer vragen, bijvoorbeeld of we de worden neergezet, bleken de vloeren nog niet te zijn
fundering in 3D kunnen aanleveren, en de invoer van gestort. Doordat we dit ontdekten in de modelleer-
leidingen naar de meterkast. Aan de hand van de fase, kon de fout hersteld worden voordat het bouw-
planning en het model draaien de modelleurs proces startte. Behalve de kostenbesparing, bouwen
volledig uitgewerkte tekeningen uit van ieder onder- we ook veel sneller. We zijn al in staat om grondge-
deel van het gebouw. Omdat de planning samen met bonden woningen binnen tien weken op te leveren.”
alle betrokkenen wordt gemaakt, is die planning Werd virtueel bouwen met gejuich ontvangen binnen
Waal? “Het was een verandering. Dus stuit je op
weerstand”, zegt Van der Wal nuchter. “Door onze
Virtueel bouwen stuitte in eerste overstap naar virtueel bouwen hebben we afscheid
moeten nemen van partners waarmee we jarenlang
instantie op op veel weerstand hebben samengewerkt, maar die niet mee gingen in
die ontwikkeling, om welke reden dan ook. Je zoekt
toch naar gelijkgestemden, partijen die hetzelfde
voor de mensen op de werkvloer ineens niet meer dromen. De ontwikkelingen die we met WIM en lean
‘opgelegd’, maar eentje waar ze hun eigen hand- hebben ingezet, vragen veel van de veranderings-
schrift in herkennen. Iedere ploeg krijgt naast een bereidheid van onze mensen en onze bouwpartners.
visualisatie van het eindproduct een tekening van Het 3D model zelf stuitte niet op veel weerstand,
wat zij die dag moeten maken – niet meer en niet maar het werken ermee is lastiger.” Raaijmaakers:
minder. “Een metselaar hoeft geen tekening te zien “We hebben bijvoorbeeld calculatoren die de bereke-
waarop ook de badkamer staat afgebeeld.” ningen uit het 3D-model nog niet vertrouwen. Zij me-
ten alles nog na met een liniaal; ze willen per se ‘ge-
Goedkoper voel’ hebben bij de cijfers. Die precisie, en die
Waal verwacht mede dankzij virtueel bouwen over structuur, zijn de calculator eigen. Dat vergt wat lob-
twee tot drie jaar dertig procent goedkoper te kun- bywerk van de kant van de directie, maar het is een
nen produceren. “Dat komt omdat de verspillingen kwestie van wennen en tijd totdat we niet anders
waaronder faalkosten met lean en virtueel bouwen meer doen.”
B UWF RMATIE NR 4 29 MAART 2011