Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ – ( ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2012). ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 34 καί Ἱπποκράτους γωνία, Στοά Παλλάδος 10679, 2ος ὄροφος, τηλ.2105227967 καί Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2012 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 10
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ, ΑΡΧΙΜ. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΕΦΑΛΟΠΟΥΛΟΣ,
π. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΑΟΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΔΗΜΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ,
ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ, ΔΡΟΥΓΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΖΑΡΤΑΛΟΥΔΗΣ ΖΩΗΣ, ΖΗΡΙΝΗΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΕΣΤΗΣ, ΚΟΝΤΑΞΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΛΙΑΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ,
ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΑΣΤΟΡΟΚΩΣΤΑ-ΖΕΛΛΙΟΥ ΕΡΑΤΤΩ, ΜΑΧΙΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ,
ΜΠΟΥΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡIOΣ, ΝΑΤΣΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΡΑΚΟΒΑΛΗΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΣΑΜΑΡΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΣΙΑΣΙΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ, ΣΙΩΜΟΣ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΤΖΙΝΙΚΟΥ ΑΘΗΝΑ, ΧΑΤΖΗΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
Ἑπιστροφὴ
στὴν ὕπαιθρο
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ, ΣΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ,
ΣΤΗΝ ΦΥΤΙΚΗ - ΥΓΙΕΙΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΣΤΟΝ ΘΕΟ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ:

2. 1
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ
Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6985 085 012
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Βιλλιώτης Γεώργιος
Θανάσουλας Δῆμος
Παπαδόπουλος Θεόφιλος
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ ΤΕΥΧΟΥΣ
Δρούγκας Ἰωάννης
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Βιλλιώτης Γεώργιος
Τζίκα Δήμητρα
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Ἀνανιάδης Γεώργιος
gmjv2012@gmail.com
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
& ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Ἰωαννίδου Μαρία, Τηλ.: 2310 552 207
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ
Eurobank, BIC: EFGBGRAA
IBAN: GR4002603220000140200352972
Γραφεῖα Θεσσ/νίκης:
Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628
τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209
Γραφεῖα Ἀθηνῶν:
Πανεπιστημίου 34 & Ἱπποκράτους γωνία, Στοά
Παλλάδος, 10679, 2ος ὄροφος, τηλ.2105227967
&
Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου
10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355
Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr
Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@enromiosini.gr
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν
τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους.
ISSN: 1792-2828
ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 10/ ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2012
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
Ὁ Θεὸς πλάθοντας τὸν ἄνθρωπο κατ' εἰκόνα καὶ
καθ' ὁμοίωσιν αὐτοῦ ἔθεσε αὐτὸν στὸν νοητὸ καὶ
αἰσθητὸ Παράδεισο, προκειμένου ἐντὸς αὐτοῦ νὰ
ἐργάζεται καὶ νὰ τὸν φυλάσσει. Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν,
ἀπὸ τὴ στιγμὴ τῆς Δημιουργίας του, τέθηκε ἀπὸ τὸν
Θεὸ ἐντὸς τῆς φύσεως. Ἡ ἀπομάκρυνσή του ἀπὸ τὸν
Παράδεισο λόγῳ τῆς παρακοῆς του, τὸν ὁδήγησε σιγὰ
σιγὰ καὶ στὴν ἀποξένωσή του ἀπὸ τὴ φύση καὶ τὸν
φυσικὸ τρόπο ζωῆς. Ἡ φύση ἀποτελοῦσε πιὰ ἐχθρὸ
γιὰ αὐτὸν μὲ τελικὸ ἀποτέλεσμα σήμερα νὰ εἶναι
ἐγκλωβισμένος σὲ τσιμεντένιες φυλακὲς ἀπάνθρω-
πων πόλεων, μακριὰ ἀπὸ τὴ φυσικὴ ζωὴ καὶ τὸν ἴδιο
τὸν Θεό.
Ἡ Ἑλλάδα μας δυστυχῶς, παρὰ τὴν ὀρθόδο-
ξη πίστη μας, δὲν ἀποτέλεσε ἐξαίρεση σὲ αὐτὴν τὴ
στρεβλὴ πορεία τῆς ἀνθρωπότητας. Μὲ ταχεῖς ρυθ-
μούς, ἰδίως μετὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ἐπιχειρή-
θηκε συνειδητὰ ἡ μείωση τοῦ ἀγροτικοῦ πληθυσμοῦ
καὶ ἡ ἐγκατάλειψη τῆς ὑπαίθρου. Οἱ πολιτικοί μας,
μὲ σειρὰ ἀντιαγροτικῶν μέτρων, ὤθησαν τὸν κόσμο
νὰ ἐγκαταλείψει τὰ χωριά του καὶ νὰ στιβαχθεῖ σὲ κα-
κοχτισμένες πόλεις μὲ ὑποβαθμισμένη ἕως ἀνύπαρ-
κτη ποιότητα ζωῆς. Χωράφια καὶ καλλιέργειες στὴν
ὕπαιθρο ἐγκαταλείφθηκαν καὶ χάθηκαν καλυπτόμε-
να ἀπὸ τὴ δασικὴ βλάστηση ἐνῷ τὴν ἴδια στιγμὴ δα-
σικὲς περιοχὲς πέριξ τῶν μεγάλων ἀστικῶν κέντρων
κατακάηκαν καὶ οἰκοπεδοποιήθηκαν ἐπιτείνοντας
τὴν ὑποβάθμιση τοῦ ἀστικοῦ τρόπου ζωῆς. Ἔθιμα
καὶ παραδόσεις ποὺ σὲ μοναδικὸ πλοῦτο καὶ ποικι-
λία πλαισίωναν καὶ νοηματοδοτοῦσαν τὴν καθημε-
ρινότητα τῶν Ἑλλήνων χάθηκαν ἢ ἀποστεώθηκαν
ὡσὰν νὰ ἦταν τουριστικὸ θέαμα μὲ ἀποτέλεσμα σή-
μερα νὰ ἔχουμε ὡς πλειοψηφία τοῦ πληθυσμοῦ μία
ψευδοαστικὴ τάξη, γκρίζα καὶ ὁμογενοποιημένη ποὺ
μιμεῖται τὸν παγκοσμιοποιημένο ἀστικὸ τρόπο ζωῆς
χωρὶς ἀξίες, παράδοση, ταυτότητα καὶ αἴσθηση κοινό-
τητας. Ὁ πρωτογενὴς τομέας παραγωγῆς συρρικνώ-
θηκε σὲ ἐπικίνδυνα γιὰ τὴν ἐπιβίωση τοῦ Ἔθνους
ἐπίπεδα καὶ τὴν ἴδια στιγμὴ ἀναγκαστικὰ αὐξήθηκαν
οἱ εἰσαγωγὲς ἀκόμη καὶ βασικῶν ἀγροτικῶν ἀγαθῶν
μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται σὲ ἐπιδείνωση τῶν οἰκονο-
μικῶν μεγεθῶν τῆς χώρας.
Ἀπὸ ὅλα τὰ παραπάνω ἀβίαστα καταλήγει κανεὶς
στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ ἀντιαγροτικὴ πολιτικὴ ποὺ
ἐφαρμόστηκε ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια εἶναι μία ἀπὸ τὶς
βασικὲς αἰτίες τῆς κρίσεως ποὺ ἀντιμετωπίζει ὁ τόπος
μας.
Ἡ «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» μὲ τὸ παρὸν τεῦχος-
ἀφιέρωμα ἔρχεται νὰ βοηθήσει καὶ νὰ ὠθήσει τὴν ἐπι-
στροφὴ τῶν Ἑλλήνων στὴν ὕπαιθρο, τὸ φυσικὸ τρόπο
ζωῆς καὶ κατ' ἐπέκταση στὸν ἴδιο τὸν Θεό. Ὁ εὐλογη-
μένος κόπος, ὁ τόπος μας καὶ ἡ Θεία Πρόνοια μποροῦν
νὰ μᾶς παράσχουν ὅλα τὰ ἐφόδια ποὺ χρειαζόμαστε
γιὰ τὸ αὔριο τοῦ Γένους μας. Ἂς δουλέψουμε.
EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ

3. 2ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Υ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ 2 0 1 2
ΑΝΑΒΡΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ
σ. 7
ΚΤΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ
ΤΑΠΕΙΝΑ ΥΛΙΚΑ
Λουκόπουλου Κώστα
σ. 10
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ
ΠΑΡΑΔΟΣΗ- ΑΞΙΕΣ -
ΦΥΣΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ
Μπούρα Δημητρίου
σ. 28
ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ
ΗΡΩΙΔΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Σαΐτη Χαρᾶς
σ. 48
ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΓΙΑ ΤΟΠΙΚΗ
ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Δαουτόπουλου Γεωργίου
σ. 56
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
σ. 4
σ. 5
σ. 5
σ. 7
σ. 10
σ. 13
Η ΚΡΙΣΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΑΓΡΟΤΕΣ
ΤΑ ΧΩΡΑΦΙΑ ΞΑΝΑΖΩΝΤΑΝΕΥΟΥΝ
ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ 1,5
ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΝΕΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Πα­νά­γου Γιά­ννη
ΑΝΑΒΡΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ
ΚΤΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΑΠΕΙΝΑ ΥΛΙΚΑ
Λουκόπουλου Κώστα
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ
Σα­μα­ρᾶ Κωνσταντίνου,
Χατζηα­πο­στό­λου Χρυ­σό­στο­μου
ΡΕΥΜΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ
ΟΡΘΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
σ. 45
σ. 48
σ. 50
σ. 16
σ. 21
σ. 25
σ. 28
σ. 30
σ. 35
σ. 38
σ. 42
ΗΚΡΙΣΗΕΥΚΑΙΡΙΑΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣΣΤΗΝ
ΥΠΑΙΘΡΟΚΑΙΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗΣΤΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΑΣ
Δρεττάκη Γ. Μανόλη
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ
Σιώμου Αναστασίου
Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ
Δρούγκα Ἰωάννη
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ-
ΑΞΙΕΣ - ΦΥΣΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ
Μπούρα Δημητρίου
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ. ΑΛΛΑ ΠΩΣ;
Κατσιαβριᾶ Νικολάου
ΗΕΠΑΝΟΔΟΣΤΩΝΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΩΝ
ΙΔΕΩΔΩΝΣΤΗΝΠΑΤΡΩΑΓΗ
Ζηρίνη Παναγιώτη
Η ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ,
ΚΙΝΗΤΡΟ Ἤ ΕΜΠΟΔΙΟ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ;
Κονταξῆ Δημ. Κων/νου
ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ
Ἀποστόλου Παπαδημητρίου
ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
Σαπρανίδη Χρήστου
ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΓΙΑ ΤΟΠΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Δαουτόπουλου Γεωργίου
ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΖΕΟΛΙΘΟΥ
ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
Ζαρ­τα­λού­δη Ζώ­η
ΤΟ ΙΠΠΟΦΑΕΣ
Γάτσιου Κάσσανδρου
ΣΤΕΒΙΑ,
Η ΖΑΧΑΡΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
Κυριακίδου Μπέττυς
ΣΥΓΧΡΟΝΗ «ΚΙΒΩΤΟΣ» ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
Δήμου Δημητρίου
ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ
ΚΑΙ Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΤΟΥΣ ΓΛΩΣΣΑ
Τζινίκου Ἀθηνᾶς
ΑΓΑΠΑΤΕ ΤΑ ΔΑΣΗ
Ζέλλιου-Μαστοροκώστα Ἐραττῶς
ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ
Ζαρ­τα­λού­δη Ζώ­η
Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μαχιᾶ Ἀθανασίου
ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΣΠΙΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΤΡΟΦΩΝ
ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑ
Ρακοβαλῆ Ἀθανασίου
σ. 52
σ. 56
σ. 64
σ. 65
σ. 68
σ. 71
σ. 73
σ. 77
σ. 83
σ. 88
σ. 91
σ. 92
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ
Λιάου Δημητρίου
ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΗΡΩΙΔΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Σαΐτη Χαρᾶς
ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΡΙΣΗ; ΚΙ ΑΝ ΝΑΙ,
ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΚΡΙΣΗ;
Καλαβρουζιώτη Γεωργίου
ΦΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

4. 3
ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ:
ΤΟ ΟΡΑΜΑ
ΠΟΥ ΨΑΧΝΟΥΜΕ
Τορτοκᾶ Ἄνθιμου
σ. 96
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ:
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΙ
ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Χατζηνικολάου Ἰωάννη
σ. 102
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ
ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΑ
Παρασκευᾶ Γεωργίου
σ. 108
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ
ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΝΗΣΤΕΙΑ
Δρούγκα Χριστίνας
σ. 122
ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥ-
ΚΛΙΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙ-
ΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ
Σεβ. Μητρ. Αἰτωλίας
& Ἀκαρνανίας κ. Κοσμᾶ
σ. 159
σ. 132
σ. 137
ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
σ. 164
σ. 170
σ. 175
σ. 176
σ. 177
σ. 180
σ. 181
AGRINO-ΠΡΟΪΟΝΟΡΘΗΣΓΕΩΡΓΙΚΗΣ
ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ-ΦΥΤΙΚΗΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΤΡΑΠΕΖΑΓΕΝΕΤΙΚΟΥΥΛΙΚΟΥ
ΝΕΡΟΜΑΝΕΣΤΟΥΒΕΡΤΙΣΚΟΥ
ΤΙΠΑΡΑΓΕΙΚΑΙΤΙΕΞΑΓΕΙΗΧΩΡΑΜΑΣ
ΗΚΑΥΣΗΤΩΝΝΕΚΡΩΝ
ΑΠΟΜΙΑΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣΚΟΠΙΑ
ΜΠΟΫΚΟΤΑΖ
ΗΚΡΙΣΗΣΤΡΕΦΕΙΤΟΥΣΕΛΛΗΝΕΣ
ΣΤΟNΘΕΟ
σ. 94
σ. 96
σ. 100
σ. 102
σ. 108
σ. 112
σ. 114
σ. 115
σ. 116
σ. 118
σ. 120
σ. 121
σ. 122
σ. 128
ΦΥΤΙΚΗ-ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
ΟΑΓΑΜΕΜΝΩΝΚΑΙΗΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ
Καλαντζῆ Γεωργίου
ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΤΟ ΟΡΑΜΑ
ΠΟΥ ΨΑΧΝΟΥΜΕ
Τορτοκᾶ Ἄνθιμου
Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΗΛΕΣΙΟΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ
ΚΑΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Χατζηνικολάου Ἰωάννη
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΑ
Παρασκευᾶ Γεωργίου
ΤΟ ΜΕΛΙ ΩΣ ΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΟ
Φυ­σι­κού­δη Ἀ­θα­νασίου
Η ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
ΤΟΥ ΤΑΠΕΙΝΟΥ ΣΟΥΣΑΜΙΟΥ
ΓΕΡΝΑΕΙ ΠΡΟΩΡΑ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ
ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΤΡΩΜΕ ΨΑΡΙΑ
ΛΕΜΟΝΙ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Λαμπρινάκη Δημοσθένη
ΤΑ ΑΓΑΘΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
ΤΑ ΡΑΝΤΙΣΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ
Γέροντος Παϊσίου
ΑΡΤΟΣΜΕΠΡΟΖΥΜΙ«ΤΙΜΙΟΥΣΤΑΥΡΟΥ»
Χαραβόπουλου Σπυρίδωνος
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΔΙΑΤΡΟΦΗ &ΝΗΣΤΕΙΑ
Δρούγκα Χριστίνας
ΥΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ Α ΩΣ ΤΟ Ω
Κατσανοπούλου Μαίρης
βιβλιοπαρουσιαση
Πίσωστὸχωριό... ΘεοδωράκηἈθανασἰου
ΕΙΔΗΣΕΙΣ
σ. 182
σ. 187
σ. 190
σ. 191
ΔΙΑΦΟΡΑ
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ
Κεσελόπουλου Ἀνέστη
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Πρωτοπρεσβ. Ἀναστάσιου Παρούτογλου
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
σ. 142
σ. 145
σ. 150
σ. 154
σ. 159
σ. 162
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ
Μαντζαρίδη Γεωργίου
ΜΕ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΥΝΤΡΙΒΗΣ,
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΣ
Σιάσιου Λάμπρου
ΣΥΝΑΞΑΡΙ
Ἐ­πι­μ. Ἰ­ω­άν­νου Δρούγ­κα, Ἄννας Κωστάκου
Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
Ἀρχιμ. Κυρίλλου (Κεφαλόπουλου)
ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ
Σεβ. Μητρ. Αἰτωλίας & Ἀκαρνανίας κ. Κοσμᾶ
ΝΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΕΣΘΕ
ΤΙΣ ΩΡΑΙΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ
Γέροντος Πορφυρίου
ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Ἐγ­γλέ­ζου-Δε­λη­γι­αν­νά­κηΜα­νό­λη
ΠΑΡΑΔΟΣΗ:ΤΡΟΦΟΣΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
ΝατσιοῦΔημήτρη
ΧΩΡΙΚΟΙΤΩΝΑΝΔΕΩΝΔΕΝΠΡΟΣΒΑΛ-
ΛΟΝΤΑΙΑΠΟΤΟΝΚΑΡΚΙΝΟ

5. 4
ΡΕΥΜΑ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ
Σ
ΤΑ ΧΩΡΑΦΙΑ ἐ­πι­στρέ­φουν οἱ
νέ­οι στὴν προ­σπά­θει­ά τους νὰ
ἐ­πι­βι­ώ­σουν, πα­ρα­τών­τας τὶς
κα­τα­σκευ­ὲς καὶ τὸν του­ρι­σμὸ ποὺ
ἐν μέ­σῳ κρί­σης ἔ­χουν πα­γώ­σει.
Ὅ­πως προ­κύ­πτει ἀ­πὸ τὰ στοι­χεῖ­α
τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Στα­τι­στι­κῆς Ἀρ­χῆς,
τὸ 2011 κα­τα­γρά­φη­κε αὔ­ξη­ση 8%
τοῦ ἀ­γρο­τι­κοῦ πλη­θυ­σμοῦ ἔ­πει­τα
ἀ­πὸ πολ­λὰ χρό­νι­α, μὲ τοὺς νέ­ους
ἀ­γρό­τες νὰ προ­έρ­χον­ται κυ­ρί­ως ἀ­πὸ
τὸν του­ρι­στι­κὸ καὶ τὸν κα­τα­σκευ­α­
στι­κὸ κλά­δο.
Πρό­κει­ται γι­ὰ μί­α ἐλ­πι­δο­φό­
ρα ἐ­ξέ­λι­ξη στὸν ἀ­γρο­τι­κὸ χῶ­ρο, ὁ
ὁ­ποῖ­ος προ­σελ­κύ­ει πλέ­ον ἀν­θρώ­
πους ὑ­ψη­λοῦ μορ­φω­τι­κοῦ ἐ­πι­πέ­
δου, ἀ­κό­μη καὶ μὲ με­τα­πτυ­χι­α­κοὺς
τί­τλους, ποὺ ἔ­χουν ἀ­πο­φα­σί­σει νὰ
κά­νουν μί­α μον­τέρ­να ἐ­πι­στρο­φὴ
στὴν πα­ρά­δο­ση ὅ­πως οἱ βι­ο­λο­γι­κὲς
καλ­λι­έρ­γει­ες.
Σὲ ἀ­πό­λυ­τους ἀ­ριθ­μούς, ὑ­πο­λο­
γί­ζε­ται πὼς ὅ­σοι ἀ­σκοῦν τὸ ἀ­γρο­τι­
κὸ ἐ­πάγ­γελ­μα αὐ­ξή­θη­καν κα­τὰ πε­
ρί­που 60.000._
Ἐ­φημερίδα «Δη­μο­κρα­τί­α»
Η ΚΡΙΣΗ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ
ΑΓΡΟΤΕΣ

6. 5
Ο
ἱ πο­λί­τες δεί­χνουν ἐ­νερ­γο­ποι­
η­μέ­νοι, δὲν ὑ­πο­κύ­πτουν στὰ
κύ­μα­τα τῆς μοι­ρο­λα­τρί­ας, ἀ­να­
ζη­τοῦν εὐ­και­ρί­ες, ἀ­ξι­ο­ποι­οῦν ξε­χα­σμέ­
να πε­ρι­ου­σι­α­κὰ στοι­χεῖ­α, ἐ­πι­στρέ­φουν
στὴν ὕ­παι­θρο χώ­ρα, ψά­χνουν καὶ ψά­
χνον­ται, νι­ώ­θουν δι­α­τε­θει­μέ­νοι νὰ ἀν­
τι­δρά­σουν σ᾿ αὐ­τὸ τὸ κλίμα γε­νι­κευ­
μέ­νης κα­τάρ­ρευ­σης.
Δεί­χνουν σι­γὰ-σι­γὰ νὰ ἀ­πε­λευ­θε­
ρώ­νον­ται, κα­θὼς ξέ­ρουν πι­ὰ ὅ­τι τὸ
κρά­τος δὲν ἔ­χει καὶ δὲν μπο­ρεῖ καὶ
ἀν­τι­λαμ­βά­νον­ται πὼς θὰ πρέ­πει νὰ
στη­ρι­χθοῦν σὲ ἴ­δι­ες δυ­νά­μεις.
Οἱ πλη­ρο­φο­ρί­ες ἀ­πὸ τὴ Στε­ρε­ά,
τὴ Θεσ­σα­λί­α, τὴν Ἤ­πει­ρο, τὴν Πε­
λο­πόν­νη­σο, τὴ Μα­κε­δο­νί­α, τὴ Θρά­
κη καὶ τὰ νη­σι­ὰ θέ­λουν τοὺς ἀ­γρό­τες
ἐ­νερ­γοὺς γι­ὰ πρώ­τη φο­ρὰ ἔ­πει­τα ἀ­πὸ
πολ­λὰ χρό­νι­α.
«Οἱ ἀ­γρό­τες μας δου­λεύ­ουν οἱ ἴ­δι­
οι τὰ χω­ρά­φι­α τους ἔ­πει­τα ἀ­πὸ σχε­δὸν
δύ­ο δε­κα­ε­τί­ες» λέ­νε ὅ­σοι ζοῦν ἐ­κεῖ καὶ
βλέ­πουν τὴν κί­νη­ση καὶ τὸ ἔρ­γο. _
www.tovima.gr
Μ
ὲ τὴν ἀ­νερ­γί­α νὰ σκαρ­φα­λώ­νει
στὸ 21% καὶ ἕ­ναν στοὺς νέ­ους νὰ
εἶ­ναι ἄ­νερ­γος, ἡ γε­ωρ­γί­α γί­νε­ται
πλέ­ον… πο­λὺ ἑλ­κυ­στι­κή.
Κυ­ρί­αρ­χη ἐ­πι­λο­γὴ τῶν νέ­ων εἶ­ναι
ἡ ἐ­να­σχό­λη­ση μὲ τὸ ἀ­γρο­τι­κὸ ἐ­πάγ­γελ­
μα. Τὰ πρῶ­τα στοι­χεῖ­α σχε­τι­κῆς με­λέ­της
τὴν ὁ­ποί­α ἔ­χει πα­ραγ­γεί­λει ἀ­ξι­ό­πι­στος
δη­μό­σιος φο­ρέας, καὶ τὰ ὁ­ποῖ­α σύν­το­μα
θὰ δοῦν τὸ φῶς τῆς δη­μο­σι­ό­τη­τας, κα­τα­
δει­κνύ­ουν ὅ­τι πά­νω ἀ­πὸ 1,5 ἑ­κα­τομ­μύ­
ριο ἄν­θρω­ποι δρο­μο­λο­γοῦν ἤ­δη τὴν ἐ­πι­
στρο­φή τους ἀ­πὸ τὶς με­γα­λου­πό­λεις στὰ
χω­ριά, ἀ­να­ζη­τών­τας ἐ­παγ­γελ­μα­τι­κὲς λύ­
σεις καὶ δρα­στη­ρι­ό­τη­τες ποὺ ἔ­χουν ἄ­με­
ση σχέ­ση μὲ τὸν πρω­το­γε­νῆ το­μέ­α.
Σύμ­φω­να μὲ τὸ δη­μο­σί­ευ­μα τῆς ἐ­φη­
με­ρί­δας Agrenda, εἶ­ναι σα­φὲς ὅ­τι οἱ πα­
ρα­πά­νω ἐ­πι­λο­γὲς βρί­σκον­ται σὲ ἄ­με­ση
συ­νάρ­τη­ση μὲ τὶς συν­θῆ­κες οἰ­κο­νο­μι­κῆς
κρί­σης ποὺ βι­ώ­νουν ἐν­το­νό­τε­ρα αὐ­τὸ
τὸν και­ρὸ οἱ ἄν­θρω­ποι τῶν πό­λε­ων, βα­
σί­ζον­ται ὡ­στό­σο καὶ στὴν πε­ποί­θη­ση ὅ­τι
τὰ ἑ­πό­με­να χρό­νια σο­βα­ρὴ ἀ­ξί­α θὰ ἔ­χει
μό­νο ὅ­τι σχε­τί­ζε­ται ἄ­με­σα μὲ τὴν πα­ρα­
γω­γι­κὴ δι­α­δι­κα­σί­α καὶ ὑ­π᾿ αὐ­τὴν τὴν ἔν­
νοι­α ὁ ἀ­γρο­τι­κὸς το­μέ­ας ἔ­χει με­γά­λο ἐν­
δι­α­φέ­ρον. Ἄλ­λω­στε, ἡ δο­μὴ τοῦ κλή­ρου
στὴ χώ­ρα μας εἶ­ναι τέ­τοι­α, ποὺ οἱ πε­ρισ­
σό­τε­ροι ἀ­πὸ τοὺς «πα­λιν­νο­στοῦν­τες» δι­
α­τη­ροῦν κά­ποι­α σχέ­ση μὲ τὰ χω­ριά τους
καὶ δι­α­θέ­τουν μὲ τὸν ἕ­να ἢ τὸν ἄλ­λο τρό­
πο πρό­σβα­ση σὲ ὁ­ρι­σμέ­να μι­κρὰ ἢ με­
γά­λα κομ­μά­τια γῆς. Δὲν εἶ­ναι τυ­χαῖ­ο τὸ
ΤΑ ΧΩΡΑΦΙΑ
ΞΑΝΑ-
ΖΩΝΤΑΝΕΥΟΥΝ!
ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ
ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ
1,5 ΕΚΑΤ. ΝΕΟΙ
ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Γιά­ννη Πα­νά­γου

7. 6
γε­γο­νὸς ὅ­τι στὴν ἐ­πι­λο­γὴ τῆς Ἐπαρ­χί­ας
στρέ­φον­ται ὄ­χι μό­νο φοι­τη­τὲς καὶ ἄ­νερ­
γοι, ἀλ­λὰ καὶ νέ­οι ἄν­θρω­ποι μὲ στα­θε­ρὴ
ἀ­πα­σχό­λη­ση (σὲ Τρά­πε­ζες, δη­μό­σιους ὀρ­
γα­νι­σμούς, κα­τα­στή­μα­τα κ.ἄ.) βλέ­πουν
ὡ­στό­σο τὸ εἰ­σό­δη­μά τους νὰ μει­ώ­νε­ται
καὶ τὴν ποι­ό­τη­τα τῆς ζω­ῆς τους νὰ χει­
ρο­τε­ρεύ­ει. Ἡ ἐ­πι­λο­γὴ τοῦ χω­ριοῦ ποὺ
δεί­χνει νὰ εἶ­ναι «ἀ­πό­φα­ση ζω­ῆς» γιὰ ἑ­κα­
τον­τά­δες χι­λιά­δες οἰ­κο­γέ­νει­ες, τεί­νει νὰ
ἐ­ξε­λι­χθεῖ σὲ κῦ­μα φυ­γῆς ἀ­νά­λο­γο (ἢ μᾶλ­
λον ἀν­τί­στρο­φο) μ᾿ αὐ­τὸ τῆς ἀ­στυ­φι­λί­ας
ποὺ εἶ­χε ἀ­να­πτυ­χθεῖ τὶς δε­κα­ε­τί­ες τοῦ
᾿50 καὶ τοῦ ᾿60.
Ἡ πρώ­τη κα­τα­γρα­φὴ τῶν δι­α­θέ­σε­
ων τῶν πο­λι­τῶν στὸ συγ­κε­κρι­μέ­νο θέ­μα
κρί­νε­ται ἀ­ναγ­καί­α ὄ­χι μό­νο γιὰ τὴν ἀ­νά­
λυ­ση τοῦ φαι­νο­μέ­νου, ἀλ­λὰ καὶ γιὰ τὴ
δι­α­μόρ­φω­ση μί­ας «νέ­ας στρα­τη­γι­κῆς» ἡ
ὁ­ποί­α ἀ­φε­νό­ς θὰ δι­ευ­κο­λύ­νει τὴν ἐγ­κα­
τά­στα­ση αὐ­τῶν τῶν ἀν­θρώ­πων στὰ «πά­
τρια ἐ­δά­φη», ἀ­φε­τέ­ρου θὰ τοὺς κα­τα­στή­
σει κρί­σι­μους μο­χλοὺς στὸ νέ­ο ἀ­να­πτυ­
ξια­κὸ μον­τέ­λο ποὺ ἀ­να­ζη­τᾶ ἡ χώ­ρα. Κοι­
νω­νι­ο­λό­γοι καὶ οἰ­κο­νο­μι­κοὶ ἀ­να­λυ­τὲς
δη­λώ­νουν ἰ­δι­αί­τε­ρα αἰ­σι­ό­δο­ξοι γιὰ τὴν
«προ­στι­θέ­με­νη ἀ­ξί­α» ποὺ μπο­ροῦν νὰ
δώ­σουν οἱ ἄν­θρω­ποι τῶν πό­λε­ων στὴν
ἀ­νά­πτυ­ξη τῆς ἀ­γρο­τι­κῆς πα­ρα­γω­γῆς. Δὲν
εἶ­ναι τυ­χαῖ­ο, το­νί­ζουν, τὸ γε­γο­νὸς ὅ­τι ση­
μαν­τι­κὲς πρω­το­βου­λί­ες ποὺ ἔ­χουν ἀ­να­
λη­φθεῖ τὸ τε­λευ­ταῖ­ο δι­ά­στη­μα γιὰ τὴ δη­
μι­ουρ­γί­α νέ­ων Ὁ­μά­δων Πα­ρα­γω­γῶν, βα­
σί­ζον­ται στὴ δρα­στη­ρι­ό­τη­τα ποὺ ἔ­χουν
ἀ­να­πτύ­ξει οἱ «ξε­νό­φερ­τοι», ὅ­πως ἀ­πο­κα­
λοῦν­ται, τῶν με­γά­λων πό­λε­ων.
Ἡ «ζύ­μω­ση» αὐ­τή, ντό­πι­ων καὶ πα­
λιν­νο­στούν­των, ὑ­πο­στη­ρί­ζουν οἱ εἰ­δι­
κοί, ἐ­φό­σον ἐ­ξε­λι­χθεῖ μὲ ὁ­μα­λὸ τρό­πο
μπο­ρεῖ νὰ φέ­ρει θε­α­μα­τι­κὰ ἀ­πο­τε­λέ­σμα­
τα τό­σο στὴν ἀ­να­δι­ορ­γά­νω­ση τῶν πα­ρα­
γω­γι­κῶν δο­μῶν, ὅ­σο καὶ στὶς ἐ­πι­λο­γὲς
τῶν προ­ϊ­όν­των ποὺ
θὰ συμ­πε­ρι­λη­φθοῦν
στὸ «κα­λά­θι» τῶν
ἀ­γρο­τι­κῶν ἐκ­με­ταλ­
λεύ­σε­ων. Τὴν ἴ­δια
στιγ­μὴ βέ­βαι­α δὲν
λεί­πει ὁ κίν­δυ­νος σὲ
κά­ποι­ες πε­ρι­πτώ­σεις,
αὐ­τὴ ἡ ἐ­πι­στρο­φὴ νὰ
προ­κα­λέ­σει καὶ κοι­
νω­νι­κὲς ἐν­τά­σεις, σὲ
το­πι­κὸ τουλά­χι­στον
ἐ­πί­πε­δο, κα­θὼς ἀρ­
κε­τοὶ εἶ­ναι αὐ­τοὶ οἱ
ὁ­ποῖ­οι θὰ «ξε­βο­λευ­τοῦν» σὲ σχέ­ση μὲ τὰ
ση­με­ρι­νὰ δε­δο­μέ­να. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κὸ εἶ­
ναι τὸ πα­ρά­δειγ­μα τῶν δη­μο­σί­ων κτη­μά­
των ποὺ θέ­λη­σε νὰ μοι­ρά­σει τὸν τε­λευ­
ταῖ­ο και­ρὸ ὁ ὑ­πουρ­γὸς Κώ­στας Σκαν­δα­
λί­δης, κί­νη­ση γιὰ τὴν ὁ­ποί­α ὑ­πῆρ­ξε «ἐμ­
φύ­λιος πό­λε­μος» σὲ κά­ποι­ες πε­ρι­ο­χές,
μὲ τοὺς «ντό­πιους» νὰ μὴ θέ­λουν τοὺς
«ξέ­νους» καὶ τοὺς κτη­νο­τρό­φους νὰ μὴ
θέ­λουν τὴ γε­ωρ­γι­κὴ ἀ­ξι­ο­ποί­η­ση αὐ­τῶν
τῶν ἐ­κτά­σε­ων. Προ­βλή­μα­τα ἀ­να­μέ­νε­
ται νὰ ὑ­πάρ­ξουν καὶ ἐν­δο­οι­κο­γε­νεια­κὰ
σὲ κά­ποι­ες πε­ρι­πτώ­σεις, κα­θὼς τὰ ξε­χα­
σμέ­να κτή­μα­τα τῶν ἀ­στῶν ἰ­δι­ο­κτη­τῶν
ποὺ ἀ­ξι­ο­ποι­οῦν­ταν μέ­χρι τώ­ρα ἀ­πὸ τοὺς
ἐ­να­πο­μεί­ναν­τες τῶν χω­ρι­ῶν, θὰ πρέ­πει
νὰ πε­ρι­έλ­θουν ἐκ νέ­ου στὰ χέ­ρια τῶν ἰ­δι­
ο­κτη­τῶν, ἀ­να­τρέ­πον­τας τὰ σχέ­δια τῶν
ση­με­ρι­νῶν καλ­λι­ερ­γη­τῶν. _
www.agronews.gr/diatrofi-
agrotourismos/politismos-tis-upaithrou

8. 7
Π
ρόκειται γιὰ ἕνα ἀπομακρυσμένο
ὀρεινὸ χωριὸ ποὺ κατάφερε μετὰ
ἀπὸ συστηματικὴ προσπάθεια, ὄχι
μόνο νὰ σταθεῖ ὄρθιο, ἀλλὰ νὰ γίνει πρό-
τυπο ἀνάπτυξης.
Στὶς δυτικὲς πλαγιὲς τῆς Ὄθρυος, σὲ
ὑψόμετρο 1.000 μέτρων καὶ σὲ ἀπόστα-
ση 40 χιλιομέτρων ἀπὸ τὴν κοντινότε-
ρη κωμόπολη (τὸν Ἁλμυρό), οἱ 700 κά-
τοικοι, ὅλοι τους κτηνοτρόφοι, ἀπολαμ-
βάνουν εἰσοδήματα ἀπὸ 30 ἕως 100 χι-
λιάδες εὐρὼ καὶ μία ποιότητα ζωῆς ποὺ
μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μόνο μὲ τὴν πλού-
σια Ἐλβετία.
Ἐδῶ ὁ κόσμος δὲν φεύγει πρὸς τὰ
ἀστικὰ κέντρα, ἀλλὰ ἐπιστρέφει στὸ χω-
ριό του. Μὲ ποσοστὸ ἀνεργίας στὸ μηδὲν
καὶ μὲ μέσο ὅρο ἡλικίας τὰ 40 ἔτη, ὁ
πληθυσμὸς διπλασιάστηκε τὰ τελευταῖα
15 χρόνια.
Οἱ ὑποδομές του ὑποδειγματικές: Τὸ
αἰολικὸ πάρκο, ποὺ δίνει ἔσοδα 100.000
εὐρὼ ἐτησίως στὴν κοινότητα, τὰ τρία
ὑπερσύγχρονα κτηνοτροφικὰ πάρκα
ποὺ στεγάζουν τὸ χειμώνα (ὅταν ἡ Ἀνά-
βρα ἀποκλείεται ἀπὸ τὰ
χιόνια) 25.000 ζῶα, τὸ
πρότυπο σφαγεῖο, ποὺ
θυμίζει χειρουργεῖο, ὁ
διώροφος χῶρος στάθ-
μευσης, τὸ γυμναστή-
ριο μὲ τὰ τελευταίας
τεχνολογίας μηχανή-
ματα, τὰ γήπεδα ποδο-
σφαίρου καὶ μπάσκετ,
τὸ λαογραφικὸ μουσεῖο
καὶ φυσικὰ τὸ περιβαλ-
λοντικὸ-πολιτιστικὸ
πάρκο, ἐκτάσεως 240
στρεμμάτων.
Ἡ κοινωνικὴ μέρι-
μνα κατέχει πρώτιστη
θέση: νηπιαγωγεῖο καὶ δημοτικό του
«κουτιοῦ», ἀγροτικὸ ἰατρεῖο (πάντοτε
στελεχωμένο), δωρεὰν στέγαση γιὰ τοὺς
δασκάλους καὶ τοὺς γιατρούς, «Βοήθεια
στὸ σπίτι», σχεδιασμὸς γιὰ γηροκομεῖο,
ἀκόμα καὶ γιὰ πισίνα!
Πoιο εἶναι ἄραγε τὸ μυστικὸ τῆς ἐπι-
τυχίας; Πῶς μία μειονεκτικὴ περιοχὴ
κατάφερε τὸ «θαῦμα»;
Ἡ μάχη μὲ τὴ μιζέρια ἄρχισε στὶς
ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ '90, ὅταν τὰ
ἡνία τῆς κοινότητας πῆρε ὁ Δημήτρης
Τσουκαλᾶς, ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἄφησε
τὴν Ἀθήνα γιὰ νὰ γυρίσει στὸ χωριό του
καὶ νὰ προσφέρει στὴ γενέτειρά του. Μὲ
ΑΝΑΒΡΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ
ΕΝΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΧΩΡΙΟ ΠΡΟΤΥΠΟ

9. 8
ἕνα διάλειμμα 4 χρόνων, εἶναι ἀπὸ τότε
κοινοτάρχης τῆς Ἀνάβρας.
Ἡ κατάσταση ποὺ συνάντησε ἦταν
ἀπελπιστική. Τὰ γελάδια, οἱ χοῖροι καὶ
τὰ πρόβατα κυκλοφοροῦσαν ἐλεύθερα
στὸ χωριό. Στοὺς χωματόδρομους. Δὲν
ὑπῆρχε πουθενὰ ἄσφαλτος. Τὸν χειμώ-
να περπατοῦσες μέσα στὴ λάσπη, τὸ κα-
λοκαίρι ἡ σκόνη σὲ
ἔπνιγε. «Προτεραιό-
τητά μας ἦταν ἡ κα-
τασκευὴ κτηνοτρο-
φικῶν πάρκων, γιὰ
νὰ μπεῖ τέλος στὴν
ἀναρχία ποὺ ἐπι-
κρατοῦσε. Μὲ φῶς,
νερὸ καὶ σωστὴ δό-
μηση, σταβλίζουν
τὰ ζῶα τους τὸν χει-
μώνα. Τοὺς ὑπόλοι-
πους μῆνες βόσκουν
ἐλεύθερα στὰ βου-
νά. Αὐτὸς εἶναι καὶ
ὁ λόγος ποὺ τὸ κρέ-
ας τους φημίζεται
γιὰ τὴν ξεχωριστὴ
γεύση του. Ἡ κτη-
νοτροφία εἶναι ἡ
πηγὴ τῶν εἰσοδημά-
των στὴν Ἀνάβρα»,
λέει στὸ ΕΤ.Κ ὁ πρό- εδρος τῆς κοινότη-
τας. «Ἴσως ἐγὼ εἶμαι ὁ πιὸ φτωχὸς τοῦ
χωριοῦ, ἀφοῦ ἡ σύνταξη ποὺ παίρνω
ἀπὸ τὴ ΔΕΗ, ὅπου ἔφυγα μὲ τὸ βαθμὸ
τοῦ ἐπιθεωρητῆ, κυμαίνεται στὰ 2.500
εὐρώ».
Βάσεις ἀνάπτυξης
Ἡ πρόοδος συνεχίστηκε μὲ τὴν κατα-
σκευὴτοῦσφαγείουβιολογικῆςγραμμῆς,
τὸ μοναδικὸ δημόσιο στὴν Ἑλλάδα, μὲ
πιστοποίηση ἀπὸ τὴ ΔΗΩ. Ἔτσι μπῆκε
τάξη καὶ δημιουργήθηκε ἡ βάση γιὰ τὴν
ἀνάπτυξη τῆς βιοκτηνοτροφίας, μὲ συ-
νέπεια οἱ παραγωγοὶ νὰ κερδίζουν ση-
μαντικὰ ποσὰ ἀπὸ τὶς ἐπιδοτήσεις τῆς
Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, μὲ χρήματα τῆς
ὁποίας ἔγιναν οἱ παραπάνω ὑποδομές.
Ξύπνιος, σχολαστικὸς καὶ μὲ ὅρα-
μα ὁ πρόεδρος παρακολουθεῖ ἀνελλιπῶς
κάθε κοινοτικὸ πρόγραμμα καὶ τὸ ἐκμε-
ταλλεύεται δεόντως. Τὸ μεγαλύτερο ἐπί-
τευγμά του, ὅπως λέει ὁ ἴδιος, εἶναι ὅτι
κατάφερε νὰ ἀλλάξει τὴ νοοτροπία τῶν
συγχωριανῶν του. Στὴν ἀρχὴ ἔφεραν
ἀντιρρήσεις στὰ
σχέδιά του, ἀλλὰ μὲ
ἐπιμονὴ καὶ ὑπο-
μονὴ τοὺς ἔπεισε.
Τώρα τοὺς κα-
λεῖ νὰ δημιουργή-
σουν τυποποιη-
τήρια γιὰ τὰ προ-
ϊόντα τους, ὥστε
νὰ ὁλοκληρωθεῖ
τὸ φάσμα τῆς βι-
ολογικῆς παρα-
γωγῆς.Ἡ Ἀνάβρα
δὲν βάσισε τὴν ἀνά-
πτυξή της στὸ κρά-
τος. Ἤθελε ἔσο-
δα δικά της. Ἔτσι,
πρὶν ἀπὸ τρία χρό-
νια ὁλοκλήρωσε τὸ
ἔργο τοῦ αἰολικοῦ
πάρκου, μὲ τὶς 20
ἀνεμογεννήτρι-
ες καὶ ἀνάδοχο τὴν ἰσπανικὴ ἐταιρία
Gamesa.
Ἔσοδα
Τὸ ρεῦμα τὸ ἀγοράζει ἡ ΔΕΗ, ἐνῷ ἡ
κοινότητα γιὰ τὴ χρήση τοῦ χώρου, ποὺ
τῆς ἀνήκει, εἰσπράττει ἕως καὶ 100.000
εὐρὼ τὸ χρόνο.Ὑπὸ δημοπράτηση βρί-
σκεται καὶ ἡ ἀνάπτυξη ὑδροηλεκτρικοῦ
ἐργοστασίου, ἀπὸ τὸ νερὸ τῶν πηγῶν
τῆς Ἀνάβρας. Ἀπὸ ἐκεῖ θὰ εἰσπράττονται
ἄλλα 100.000 εὐρώ.
Ἡ ἐπιστροφὴ στὶς ρίζες εἶναι μία
σταθερὴ πολιτικὴ γιὰ τὸν κ. Τσουκα-
λά. Γιὰ νὰ ἐνισχυθεῖ κι ἄλλο ὁ πληθυ-
σμός, ἔκανε ἐπέκταση τοῦ οἰκισμοῦ καὶ
δίνει οἰκόπεδα σὲ ἄστεγους δημότες στὸ

10. 9
μισὸ τῆς ἀντικειμενικῆς τους ἀξίας καὶ
μὲ ἀποπληρωμὴ σὲ 5 δόσεις.
Μετανάστες σέ... ὀρεινὸ παράδεισο
«Δὲν μᾶς λείπει τίποτα. Ἐγώ, παρόλο
ποὺ γεννήθηκα στὴν Ἀθήνα, ἦρθα στὸ
χωριὸ τῶν γονιῶν μου, μόλις γνώρισα
ἐδῶ, κατὰ τὴ διάρκεια τῶν διακοπῶν,
τὸ σύζυγό μου τὸν Παναγιώτη. Κάναμε
τρία παιδιά. Δουλεύουμε μὲ τὸν ἄνδρα
μου φροντίζοντας τὰ 100 γελάδια ποὺ
ἔχουμε. Πηγαίνουμε γυμναστήριο, πί-
νουμε τὰ τσιπουράκια μας στὶς 5 ταβέρ-
νες τοῦ χωριοῦ καὶ ἂν θέλουμε νυχτε-
ρινὴ ζωὴ πεταγόμαστε μέχρι τὸν Δομοκὸ
ἢ τὸν Ἁλμυ-
ρό», λέει στὸν
ΕΤ.Κ ἡ Νίκη
Μηλιώνη.
Οἱ ἡλικιω-
μένοι αἰσθάνο-
νται ἀσφάλεια
μὲ τὴ μόνιμη
παρουσία τῆς
ἀγροτικῆς για-
τροῦ. Ἡ Ἑλένη
Τριανταφύλ-
λου δέχεται 8
μὲ 9 ἄτομα κα-
θημερινὰ στὸ ἰατρεῖο. Πῆγε στὴν Ἀνά-
βρα στὶς 5 Αὐγούστου καὶ γιὰ τοὺς ἑπό-
μενους 9 μῆνες ποὺ θὰ μείνει ἐκεῖ νιώθει
τυχερὴ ποὺ βρέθηκε σὲ ἕνα τόσο φιλικὸ
περιβάλλον. Μάλιστα, δὲν ἐπιβαρύνεται
ἀπὸ τὴν τσέπη της, γιατί μένει σὲ διαμέ-
ρισμα ποὺ τῆς παραχώρησε ἡ κοινότητα
(ὅπως καὶ οἱ τρεῖς δάσκαλοι).
Ὁ Ἀποστόλης Καπέλος καὶ ὁ Πολύζος
Κανατούλης εἶναι δύο νέοι κτηνοτρόφοι.
Παῖκτες στὴν ποδοσφαιρικὴ ὁμάδα τοῦ
χωριοῦ (Α.Ο. ΟΘΡΥΣ), κάθονται στὸ κα-
φενεῖο καὶ συζητοῦν πῶς θὰ ἀντιμετω-
πίσουν τὸν ΔΟΜΟΚΟ, τὴν ἰσχυρότερη
ὁμάδα τῆς περιοχῆς. Περηφανεύονται γιὰ
τὴν ἄνοδό τους στὴν Α΄ Ἐρασιτεχνικὴ
ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ χωριοῦ
τους. «Νὰ πάτε νὰ δεῖτε τὸ περιβαλλο-
ντικὸ πάρκο», μᾶς λένε. Συναντᾶμε ἕναν
παράδεισο. Αἰωνόβια πλατάνια, σὲ μία
διαδρομὴ πέντε χιλιομέτρων, μὲ γεφύ-
ρια, παιδικὲς χαρές, πετροκτίστη διακό-
σμηση καὶ μὲ τοὺς λαγοὺς καὶ τὰ ἐλάφια
νὰ ξεπετάγονται μέσα ἀπὸ τὰ ξέφωτα, μὲ
φόντο τὸν ὑδάτινο κόσμο τοῦ Ἐνιππέα
(παραπόταμου τοῦ Πηνειοῦ). Ἐδῶ κρα-
τάει ἀκόμα τὸ ἔθιμο τῆς δρυστέλας, ὅπου
οἱ νοικοκυραῖοι πλένουν ροῦχα καὶ χα-
λιὰ μὲ τὰ ὁρμητικὰ νερὰ τῶν πηγῶν.
Μία περιφραγμένη ἔκταση, συνολικοῦ
ἐμβαδοῦ 240 στρεμμάτων, ποὺ ἀποτε-
λεῖ ταυτόχρονα καὶ μουσεῖο παράδο-
σης. Ἄλλη μία
εὐκαιρία γιὰ
νὰ εἰσπράττει
ἡ κοινότητα
ἔσοδα, καθὼς
πολλὰ σχολεῖα
ἐκδηλώνουν
ἐνδιαφέρον γιὰ
ἐπίσκεψη καὶ
ἀναμένεται νὰ
μπεῖ συμβολικὸ
εἰσιτήριο γιὰ τὰ
ἔξοδα συντή-
ρησής του. Τὸ
πλέον μεγαλόπνοο σχέδιο, αὐτὴ τὴν πε-
ρίοδο, εἶναι ἡ ἐπικείμενη ἐγκατάσταση
συστήματος τηλεθέρμανσης. Μὲ προϋ-
πολογισμὸ 1.700.000 εὐρὼ (ἀπὸ εὐρωπα-
ϊκὰ κονδύλια) καὶ μὲ μελέτη ἀπὸ τὸ ΤΕΙ
Κοζάνης ἡ Περιφέρεια ἔχει πεῖ ἤδη τὸ
«ναί». Ἕνας κεντρικὸς λέβητας θὰ το-
ποθετηθεῖ στὸ πάνω μέρος τοῦ χωριοῦ
καὶ ἀπὸ ἐκεῖ θὰ διοχετεύονται ὑπόγειοι
ἀγωγοὶ ἀπὸ τοὺς δρόμους τῆς Ἀνάβρας
μὲ καυτὸ νερό. Τὸ κάθε σπίτι θὰ συνδέ-
εται μὲ τὸ σύστημα καὶ θὰ ἔχει ὁλόκλη-
ρο τὸν χειμώνα ζεστὸ νερὸ καὶ θέρμαν-
ση, μὲ μία ἐλάχιστη ἐπιβάρυνση. Θὰ λει-
τουργεῖ μὲ τὴν καύση βιομάζας (κοπριὲς
τῶν ζώων, ξερὰ φύλλα, ἄχυρο κ.ἄ). _
http://www.kalanea.gr

11. 10
Ὁ
οἰκονομολόγος Κώστας Κοντο-
μάνος ξεκίνησε πρὶν ἀπὸ μερικὰ
χρόνια νὰ χτίζει σπίτια μὲ τὴν
τεχνικὴ κόμπ. Σήμερα θεωρεῖται ὁ πρω-
τοπόρος μίας ἰδέας ποὺ κερδίζει διαρκῶς
ἔδαφος καὶ θέλει τὸν πηλό, τὸ ἄχυρο καὶ
τὴν ἄμμο νὰ ἀποτελοῦν τὰ βασικὰ ὑλικὰ
γιὰ τὴν κατασκευὴ οἰκονομικῶν, περι-
βαλλοντικὰ φιλικῶν, ἄνετων καὶ βιοκλι-
ματικῶν σπιτιῶν.
Δόμηση. Πολλὰ εἶναι τὰ πλεονεκτή-
ματα τῶν ἐναλλακτικῶν τρόπων φυ-
σικῆς δόμησης. Μπορεῖ ἕνα μικρὸ σπί-
τι νὰ εἶναι ἄνετο, φτηνὸ καὶ ὄμορφο;»
ἀναρωτήθηκε κάποια στιγμὴ ὁ οἰκονο-
μολόγος Κώστας Κοντομάνος. Ἀντὶ γιὰ
ἀπάντηση, ἀναπτύσσουμε στὶς ἑπόμενες
παραγράφους τὴ φιλοσοφία πίσω ἀπὸ
τὶς ἐναλλακτικὲς μεθόδους δόμησης ποὺ
βρίσκονται στὴ διάθεση τοῦ κοινοῦ. Τὰ
συγκριτικὰ πλεονεκτήματά τους εἶναι
πολλά, ἀλλὰ ἡ ἐπικράτηση τοῦ ὁπλισμέ-
νου σκυροδέματος ἐξακολουθεῖ νὰ ἔχει
περίπου ἀπόλυτο χαρακτήρα.
«Στὶς ἡμέρες μας ἡ τάση εἶναι νὰ
ἀποκτοῦμε πολὺ περισσότερα τετραγω-
νικὰ μέτρα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἐπιτρέπουν
τὰ οἰκονομικά μας. Τὰ μεγάλα σπίτια
ἀπαιτοῦν ὑψηλὲς καταναλώσεις ἐνέρ-
γειας γιὰ ψύξη καὶ θέρμανση, μὲ τὶς
ἀνάλογες ἐπιπτώσεις στὸν προϋπολογι-
σμό μας καὶ στὸ περιβάλλον. Τὸ κὸμπ
εἶναι μία ἀρχαία τεχνικὴ χτισίματος
μὲ γήινα, φυσικὰ ὑλικά. Τὸν ρόλο τῆς
«μπετονιέρας» ἀναλαμβάνουν τὰ χέρια
καὶ τὰ πόδια μας ποὺ δημιουργοῦν μά-
ζες πηλοῦ ἀναμεμειγμένου μὲ ἄμμο καὶ
ἄχυρο, οἱ ὁποῖες τοποθετοῦνται ἡ μία
πάνω στὴν ἄλλη, διαμορφώνοντας ἔτσι
σταθερὲς μονολιθικὲς κατασκευές. Ἡ
λέξη κὸμπ εἶναι ἀγγλικὴ (cob) καὶ ση-
μαίνει σβῶλος. Ἐξαιτίας τῆς ἐλευθερί-
ας τοῦ σχεδιασμοῦ ποὺ δὲν ἀπαιτεῖ ἴσιες
φόρμες ἢ καλούπια, τὸ ὑλικὸ ἐπιτρέπει
τὴν κατασκευὴ καμπυλόγραμμων τοί-
χων, θόλων καὶ ἁψίδων. Τὸ χτίσιμο μὲ
κὸμπ θυμίζει γλυπτικὴ μὲ πηλό», ἐξη-
γεῖ ὁ κ. Κοντομάνος. Τὰ γήινα σπίτια
εἶναι δροσερὰ τὸ καλοκαίρι καὶ ζεστὰ
τὸν χειμώνα. Ἀπαιτεῖται ἐλάχιστη πρό-
σθετη θέρμανση τοὺς χειμερινοὺς μῆνες
καὶ καθόλου ψύξη ἀκόμη καὶ μὲ καύσω-
να. Χιλιάδες ἄνετα καὶ γραφικὰ σπίτια
ἀπὸ κὸμπ κατοικοῦνται συνέχεια ἐδῶ
καὶ αἰῶνες στὴν Ἀγγλία, ἔχοντας μάλι-
ΚΤΙΖΟΝΤΑΣ
ΜΕ ΤΑΠΕΙΝΑ ΥΛΙΚΑ
Κώστα Λουκόπουλου

12. 11
στα μεγάλη ἐμπορικὴ ἀξία. Ἡ ἀναγέν-
νηση τῆς μεθόδου ξεκίνησε στὴν Ἀμε-
ρική, ὅπου προτιμᾶται ἀπὸ πολὺ κόσμο
ἐξαιτίας τῆς ἀποφυγῆς τοῦ κόστους τῶν
παραδοσιακῶν κατασκευῶν ἀπὸ σκυρό-
δεμα. Αὐτὴ ἡ ἁπλὴ τεχνικὴ δὲν ὁδηγεῖ
στὴν καταστροφὴ τῶν δασῶν ἢ στὴν
κατασπατάληση τῶν ὀρυκτῶν πόρων.
«Μερικὲς ἀπὸ τὶς δράσεις μας εἶναι τὸ
κτίσιμο σπιτιῶν ἀπὸ ὁμάδες, ποὺ ἔχει
καὶ τὸν χαρακτήρα σεμιναρίου γιὰ τὴν
ἐκμάθηση τῶν διαφορετικῶν τεχνικῶν.
Περνᾶμε καλὰ καὶ βελτιώνουμε τὴν τε-
χνογνωσία μας».
Πλιθιά.Χτίζονταςμὲπλιθιὰστὸπλαί-
σιο ἑνὸς ἐργαστηρίου φυσικῆς δόμησης.
Στὸν δικτυακὸ τόπο www.cob.gr ἀνα-
καλύπτει κάποιος ἔννοιες ὅπως ἡ φυ-
σικὴ δόμηση καὶ ἡ βιοκλιματικὴ ἀρχι-
τεκτονική, πρακτικὲς ποὺ ἐξοικονομοῦν
πόρους καὶ ἐνέργεια, ἡ πρώτη στὴν κα-
τασκευὴ καὶ ἡ δεύτερη στὴ διατήρηση
σταθερῶν συνθηκῶν διαβίωσης. Καὶ
στὶς δύο περιπτώσεις ἔχουμε σημαντικὸ
περιβαλλοντικὸ καὶ οἰκονομικὸ ὄφελος.
Ἡ φυσικὴ δόμηση ἀφορᾶ σὲ μία δομικὴ
προσέγγιση προσανατολισμένη στὴ
χρήση τοπικῶν ἢ καὶ ἀνακυκλωμένων
ὑλικῶν. Σὲ ὅλους σχεδὸν τοὺς τόπους, ἡ
φύση ἐξασφαλίζει τὰ δομικὰ ὑλικὰ ποὺ
χρειαζόμαστε. Μερικὰ εἶναι ἀνανεώσι-
μα, ὅπως τὰ δένδρα ἢ τὸ ἄχυρο, ἐνῷ οἱ
πέτρες καὶ τὸ χῶμα εἶναι ἀνεξάντλητα.
Σεμινάριο. Πιτσιρίκια ποὺ παίζουν
μὲ τὸν πηλὸ σὲ κάποια ἐκπαιδευτικὴ
διοργάνωση.
Ἂς δοῦμε ὅμως καὶ ἄλλες ἐνδιαφέ-
ρουσες μεθόδους κτισίματος. Τὰ πλιθιὰ
εἶναι ἐπίσης ἀπὸ τὰ πιὸ παλιὰ δομικὰ
ὑλικά. Κατασκευάζονται ἀπὸ ἀργιλῶδες
χῶμα ποὺ ἔχει ὑγρανθεῖ μὲ νερό, προ-
σθέτοντας γιὰ ἐνίσχυση κομμένο ἄχυρο,
τρίχες κατσίκας ἢ ἄλλες ἴνες. Τὸ μεῖγμα
ἀφήνεται νὰ στεγνώσει στὸ ἐπιθυμητὸ
σχῆμα. Τὰ πλιθιὰ ἔχουν συνήθως σχῆμα
παραλληλεπίπεδου καὶ κτίζονται ὅπως
τὰ τοῦβλα. «Στὴν Ἑλλάδα, τὰ σπίτια μὲ
πλιθιὰ θεωροῦνται τριτοκοσμικά, κάτι
ποὺ ἀποτελεῖ προκατάληψη. Τὸ cob.gr
βρίσκεται πέντε χρόνια στὸν ἀέρα, καὶ
τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ κόσμου εἶναι μεγά-
λο. Ἂς σημειωθεῖ ὅτι μεγάλος δῆμος τῆς
Θεσσαλίας προσέφερε ἔκταση 150 στρεμ-
μάτων γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῶν ἐναλλα-
κτικῶν οἰκοδομικῶν δραστηριοτήτων
ποὺ προωθοῦμε, ἀλλὰ τὸ «τέρας» τῆς
γραφειοκρατίας πάγωσε τὴ διαδικασία
γιατί ἔπρεπε πρῶτα νὰ ἀλλάξει ἡ χρήση
γῆς», ἐξηγεῖ ὁ κ. Κοντομάνος.
Ἐσωτερικό. Σπίτι ἀπὸ cob. Ἡ τεχνο-
τροπία ἐπιτρέπει πλαστικότητα στὶς
μορφὲς καὶ ὀργανικὰ σχήματα δανεισμέ-
να ἀπὸ τὴ φύση.
Τεχνικὲς καὶ κόστη
Συλλογικότητα. Ὁμαδικὴ συμμε-
τοχὴ στὸ χτίσιμο. Οἱ ἰδιοκτῆτες τοῦ σπι-

13. 12
τιοῦ, ἡ οἰκογένεια, οἱ φίλοι τους ἀλλὰ
καὶ ἀρκετοὶ ἐθελοντές.
Τὸ ἄχυρο μὲ πηλὸ χρησιμοποιεῖται
γιὰ τοιχοποιίες ποὺ δὲν φέρουν φορ-
τία. Κατασκευάζεται ἀπὸ ἄχυρα, κατὰ
προτίμηση μὲ μακριὰ ἴνα, ποὺ ἀναμει-
γνύονται μὲ διάλυμα πηλοῦ, ὁ ὁποῖος
λειτουργεῖ συνεκτικά. Πλεονεκτήματα
αὐτῆς τῆς μεθόδου εἶναι ἡ ταχύτητα κα-
τασκευῆς καὶ ἡ ἐξαιρετικὴ θερμομόνω-
ση. Τὰ σπίτια ἀπὸ ἀχυρόμπαλες εἶναι
πολὺ τῆς μόδας στὴν Ἀγγλία καὶ στὶς
νοτιοδυτικὲς πολιτεῖες τῶν ΗΠΑ, ὅπου
ὑπάρχουν ἐξειδικευμένοι πολεοδομικοὶ
κανονισμοὶ καὶ δυνατότητες ἀντίστοι-
χων στεγαστικῶν δανείων ἀπὸ τράπε-
ζες. Τὰ τσουβάλια μὲ χῶμα εἶναι ἄλλη
μία τεχνική. Ἡ τοιχοποιία εἶναι γερὴ
καὶ ἀντέχει ὅλων τῶν εἰδῶν τὶς καταπο-
νήσεις. Τὴ μέθοδο ἐπανέφερε ὁ Ἰρανοα-
μερικανὸς ἀρχιτέκτονας Nader Khalili
ποὺ χρησιμοποίησε, ὡς δομικὸ ὑλικό,
σάκους γεμάτους πηλὸ δημιουργώντας
ἔτσι θόλους καὶ ἁψίδες. Ο Khalili ἦταν
ἐξοικειωμένος μὲ τεχνικὲς ἀπὸ τὴ Μέση
Ἀνατολὴ ποὺ χρησιμοποιοῦν πλιθιὰ καὶ
ἀντιλήφθηκε εὔκολα ὅτι οἱ σάκοι μὲ
χῶμα εἶναι ἰδανικοὶ γιὰ θολωτὰ σπίτια.
Ἡ μέθοδος μὲ τὸ χῶμα σὲ καλούπια εἶναι
τουλάχιστον τόσο παλιὰ ὅσο καὶ τὸ Σι-
νικὸ Τεῖχος: Μοιάζει μὲ τὰ πλιθιὰ καὶ τὸ
κόμπ, ὡς πρὸς τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ μεῖγμα
ἀποτελεῖται κυρίως ἀπὸ ἄμμο καὶ πηλό.
Ἡ ρευστὴ γῆ εἶναι ὅμοια μὲ τὸ κοινὸ
μπετὸν γιατί τὰ ὑλικὰ ἀναμειγνύονται
μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, χρησιμοποιώντας τσι-
μέντο ὡς συνεκτικὸ ὑλικό. Ἡ διαφορὰ
εἶναι ὅτι, ἀντὶ γιὰ τὴν ἄμμο καὶ τὰ χαλί-
κια ποὺ χρησιμοποιοῦνται στὸ μπετόν,
ἀξιοποιεῖται ἐδῶ τὸ κοινὸ χῶμα ποὺ δι-
αθέτει κάποιες συγκεκριμένες ἐξαιρε-
τικὲς ἰδιότητες.
Ὀραματιστής. Ὁ κ. Κοντομάνος, ἕνας
ἀπόστολος τῆς φυσικῆς δόμησης.
«Σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὰ κόστη τῶν κατα-
σκευῶν μὲ ὅλες τὶς παραπάνω μεθόδους,
σπάνια ὑπερβαίνουμε τὰ 800 - 900 εὐρὼ
ἀνὰ τετραγωνικὸ μέτρο, ἐνῷ, στὴν περί-
πτωση ποὺ χρησιμοποιηθοῦν τοπικὰ ἢ
ἀνακυκλωμένα ὑλικά, μποροῦμε νὰ τὰ
καταφέρουμε μία χαρὰ μὲ 150 - 200 εὐρὼ
τὸ μέτρο», τονίζει ὁ κ. Κοντομάνος.
Σύμφωνα μὲ τὴ νομοθεσία μας, τοιχο-
ποιίες ἀπὸ πλιθιὰ ἢ cob δὲν μποροῦν νὰ
φέρουν φορτία, γιατί δὲν ὑπάρχει τρό-
πος νὰ ἀποδειχθεῖ ἡ στατική τους ἐπάρ-
κεια. Μπορεῖ, ὡστόσο, νὰ ἐκδοθεῖ οἰκοδο-
μικὴ ἄδεια στὴν περίπτωση ποὺ ὑπάρχει
ἄλλη κατασκευὴ ποὺ θὰ φέρει τὰ φορ-
τία, ἐνῷ ὁ πηλὸς θὰ χρησιμοποιεῖται ὡς
μέσο πλήρωσης. Ἔχουν ἤδη ἀδειοδοτη-
θεῖ ἀρκετὲς κατοικίες μὲ αὐτὸν τὸν τρό-
πο. «Τὸ ἰδανικὸ βέβαια θὰ ἦταν νὰ ἀσχο-
ληθεῖ ἡ πολιτεία καὶ ὁ τεχνικὸς κόσμος
μὲ τὰ σχετικὰ θέματα, γιὰ νὰ μπορέσου-
με κάποτε νὰ ἔχουμε καὶ πρότυπα γιὰ τὰ
χωμάτινα σπίτια», καταλήγει ὁ καινοτό-
μος κατασκευαστής. _
www.ethnos.gr
look@pegasus.gr
Τὰ γήινα σπίτια
εἶναι δροσερὰ τὸ καλοκαίρι καὶ ζεστὰ τὸν χειμώνα.
Ἀπαιτεῖται ἐλάχιστη πρόσθετη θέρμανση τοὺς χειμερινοὺς μῆνες
καὶ καθόλου ψύξη ἀκόμη καὶ μὲ καύσωνα.

14. 13
Ὁ
χει­μώ­νας κρύ­ος σὰν τὸν φε­τει­νό.
Τὰ χρό­νι­α δύ­σκο­λα σὰν τὰ τω­
ρι­νά. Οἱ ἀ­νάγ­κες φαν­τα­ζό­μα­στε
πολ­λές, οἱ δυ­σκο­λί­ες με­γά­
λες. Πῶς ἀν­τι­με­τώ­πι­ζε ἡ
ἑλ­λη­νι­κὴ οἰ­κο­γέ­νει­α, καὶ
ὁ ἄν­θρω­πος γε­νι­κό­τε­ρα, τὸ
κρύ­ο στὸν 20ο αἰ­ώνα καὶ
πα­λαι­ό­τε­ρα;
Ἂς προ­σπα­θή­σου­με νὰ
προ­σεγ­γί­σου­με πα­ρα­κά­τω,
τοὺς τρό­πους καὶ τὶς με­
θό­δους ποὺ χρη­σι­μο­ποί­η­σε
στὸ πα­ρελ­θὸν ὁ ἄν­θρω­πος,
γι­ὰ νὰ ἀν­τι­με­τω­πί­σει τὸ
κρύ­ο στὸ μέ­ρος ὅ­που ζοῦ­
σε καὶ τὰ «ἐρ­γα­λεῖ­α» ποὺ
χρη­σι­μο­ποί­η­σε καὶ μπο­ρεῖ νὰ χρη­σι­μο­
ποι­ή­σει ἀ­κό­μη καὶ σή­με­ρα.
Ἡ λέ­ξη θέρ­μαν­ση ἔ­χει δύ­ο ἔν­νοι­ες.
Πρῶ­τον, τὴν ἄ­νο­δο τῆς θερ­μο­κρα­σί­ας σ᾿
ἕ­να σῶ­μα καὶ δεύ­τε­ρον τὴ χρή­ση θερ­μό­
τη­τας ἀ­πὸ τὸν ἄν­θρω­πο γι­ὰ ν᾿ ἀν­τι­με­τω­
πί­σει τὸ κρύ­ο στὸ μέ­ρος ποὺ ζεῖ καὶ ἐρ­
γά­ζε­ται. Ὡς πρω­ταρ­χι­κοὺς τρό­πους, ποὺ
θὰ μπο­ρού­σα­με νὰ τὸ ὀ­νο­μά­σου­με «ἀρ­χι­
τε­κτο­νι­κὰ μυ­στι­κὰ τῶν ἀρ­χαί­ων Ἑλ­λή­
νων» τὰ ὁ­ποῖ­α ἐν­τυ­πω­σι­ά­ζουν ἀ­κό­μη μέ­
χρι καὶ σή­με­ρα, εἶ­ναι τὰ ἑ­ξῆς:
Θερ­μο­μό­νω­ση: Οἱ τοῖ­χοι τῶν σπι­τι­ῶν
φτει­ά­χνον­ταν συ­νή­θως ἀ­πὸ λά­σπη καὶ
ἀ­πὸ πέ­τρες. Μιᾶς καὶ δὲν εἶ­χε ἀ­να­κα­λυ­
φθεῖ ἀ­κό­μα τὸ τσι­μέν­το (ὁ­πλι­σμέ­νο σκυ­
ρό­δε­μα) γι­ὰ μα­ζι­κὴ χρή­ση, χρη­σι­μο­ποι­
οῦ­σαν γι­ὰ κα­λύ­τε­ρο «δέ­σι­μο» καὶ ἀν­το­
χὴ τῆς λά­σπης, ἄ­χυ­ρο, ἀβ­γὰ καὶ μαλ­λι­ὰ
ἀ­πὸ κατ­σί­κες. Σή­με­ρα μπο­ροῦν καὶ κα­
τα­σκευ­ά­ζον­ται οἱ τοῖ­χοι μὲ τοῦ­βλα καὶ
μο­νω­τι­κὸ ὑ­λι­κό, ἀλ­λὰ καὶ
μὲ ἐ­πέν­δυ­ση ἀ­πὸ πέ­τρα γι­ὰ
με­γα­λύ­τε­ρη ἀ­πο­τε­λε­σμα­τι­
κό­τη­τα θερ­μο­μό­νω­σης. Ὁ
βό­ρει­ος τοῖ­χος γι­νό­ταν πα­
χύ­τε­ρος καὶ μὲ τὰ ἐ­λά­χι­στα
δυ­να­τὰ ἀ­νοίγ­μα­τα. Ἡ εἴ­
σο­δος συ­νή­θως βρι­σκό­ταν
στὴν ἀνα­το­λι­κὴ καὶ σπα­νι­
ό­τε­ρα στὴ νό­τι­α πλευ­ρά.
Χρή­ση φυ­τῶν γι­ὰ κλι­
μα­τι­σμό: Στὴ βό­ρει­α πλευ­
ρὰ τοῦ σπι­τι­οῦ συ­νή­θως
φύ­τευ­αν κά­ποι­α ἀ­ει­θα­
λῆ δέν­τρα, ὅ­πως ἐ­λι­ές, ὥ­στε μὲ τὸ φύλ­
λω­μά τους νὰ ἐμ­πο­δί­ζουν τὸ χει­μω­νι­ά­τι­
κο κρύ­ο, βό­ρει­ο ἄ­νε­μο νὰ πέ­σει ἀ­π᾿ εὐ­θεί­
ας πά­νω στὸ σπί­τι. Στὴ νό­τι­α πλευ­ρὰ συ­
νή­θως ὑ­πῆρ­χαν φυλ­λο­βό­λα δέν­δρα, ποὺ
τὸν χει­μῶνα χω­ρὶς φύλ­λα δὲν ἐμ­πό­δι­ζαν
τὸν ἥ­λι­ο ἀ­πὸ τὸ νὰ ζε­στά­νει τὸ σπί­τι, ἀλ­
λὰ τὸ κα­λο­καί­ρι ὅ­μως, προ­σφέ­ρα­νε ὅ­λη
τους τὴ σκι­ά. Μί­α ἄλ­λη ἔ­ξυ­πνη ἐ­ναλ­λα­
κτι­κὴ κί­νη­σή τους ἦ­ταν ἡ χρή­ση κλη­μα­
τα­ρι­ᾶς συγ­κε­κρι­μέ­νου ὕ­ψους καὶ πλά­
τους. Ἔτ­σι, πε­τύ­χαι­ναν σχε­δὸν τὰ ἴ­δι­α
ἀ­πο­τε­λέ­σμα­τα καὶ τρώ­γα­νε καὶ τὰ στα­
φύ­λι­α!
Μό­νο ὅ­σος ἥ­λι­ος χρει­ά­ζον­ταν: Χρη­σι­
μο­ποι­οῦ­σαν πά­νω ἀ­πὸ τὶς νό­τι­ες πόρ­τες
καὶ πα­ρά­θυ­ρα μί­α προ­έ­κτα­ση τῆς σκε­πῆς
μὲ προ­σε­κτι­κὰ σχε­δι­α­σμέ­νο μέ­γε­θος. Τὸ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ
ΤΡΟΠΟΙ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ
Σα­μα­ρᾶ Κωνσταντίνου
Χατζη­πο­στό­λου Χρυ­σό­στο­μου
Ἀρχιτεκτόνων – Μηχανικῶν

15. 14
μέ­γε­θος αὐ­τῆς τῆς προ­έ­κτα­σης ἦ­ταν ὑ­πο­
λο­γι­σμέ­νο μὲ τέ­τοι­ο τρό­πο, ποὺ τὸ κα­λο­
καί­ρι ὁ ἥ­λι­ος ἐμ­πο­δι­ζό­ταν ἀ­πὸ τὸ νὰ πέ­
σει μέ­σα στὸ σπί­τι, ἀλ­λὰ τὸ χει­μώνα ποὺ
ἔ­χει χα­μη­λό­τε­ρη τρο­χι­ά, αὐ­τὴ ἡ προ­έ­
κτα­ση δὲν τὸν ἐμ­πό­δι­ζε ἀ­π᾿ τὸ νὰ ζε­σταί­
νει καὶ τὸ ἐ­σω­τε­ρι­κό τοῦ σπι­τι­οῦ.
Θερ­μο­α­να­κλα­στι­κὸ χρῶ­μα: Φυ­σι­κά,
ὅ­πως μπο­ροῦ­με νὰ δοῦ­με μέ­χρι καὶ σή­
με­ρα στὰ πε­ρισ­σό­τε­ρα πα­ρα­δο­σι­α­κὰ ἑλ­
λη­νι­κὰ σπί­τι­α, τὸ χρῶ­μα πα­ρα­μέ­νει λευ­
κό! Αὐ­τὸ συ­ναν­τᾶ­ται κυ­ρί­
ως στὰ ἡ­λι­ό­λου­στα νη­σι­ὰ
καὶ χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται γι­ὰ
νὰ ἐ­λα­χι­στο­ποι­ή­σει τὴ ζέ­
στη ἀ­π᾿ τὸν ἥ­λι­ο.
Στὴ συ­νέ­χει­α θὰ προ­
σεγ­γί­σου­με ἀ­πὸ μί­α ἄλ­λην
πλευ­ρὰ τὸ θέ­μα κά­νον­τας
μί­αν ἀ­να­δρο­μὴ καὶ κα­τα­
γρα­φὴ πη­γῶν θέρ­μαν­σης
καὶ καύ­σι­μης ὕ­λης.
Φω­τι­ά εἶ­ναι ἡ ταυ­τό­
χρο­νη ἀ­νά­πτυ­ξη καὶ πα­
ρα­γω­γὴ θερ­μό­τη­τας καὶ
φλό­γας-φω­τὸς κα­τὰ τὴν
καύ­ση.
Τὶς κρύ­ες μέ­ρες καὶ
νύχ­τες τοῦ χει­μῶνα, ὅ­λη ἡ οἰ­κο­γέ­νει­α
μα­ζευ­ό­ταν γύ­ρω ἀ­πὸ τὸ ἀ­ναμ­μέ­νο τζά­κι.
Ἀ­πὸ τὸν Σε­πτέμ­βρι­ο μέ­χρι τὸν Ἀ­πρί­λι­ο
τὸ τζά­κι ἦ­ταν ἀ­ναμ­μέ­νο καὶ δὲν ἔ­σβη­
νε σχε­δὸν πο­τέ. Χον­τρὰ με­γά­λα ξύ­λα
ἀ­πὸ κορ­μοὺς δέν­δρων ἔ­και­γαν ὅ­λη μέ­ρα.
Στὴν ἑ­στί­α τοῦ τζα­κι­οῦ ὑ­πῆρ­χε ὁ τρί­πο­
δας ἢ πυ­ρο­σι­ὰ ὅ­που πά­νω σ᾿ αὐ­τὴν ἔβα­
ζαν τὴν κατ­σα­ρό­λα τοῦ φα­γη­τοῦ ἢ τὴν
τσα­γι­έ­ρα ἢ τὸ τσου­κά­λι. Δί­πλα ἀ­πὸ τὸ
τζά­κι κρε­μό­ταν ἀ­πὸ ἕ­να καρ­φί, τὸ γκα­
ζο­κάν­τη­λο (μι­κρὴ τε­νε­κε­δέ­νι­α λάμ­πα
χω­ρὶς λαμ­πο­γυ­ά­λι), ποὺ πε­ρισ­σό­τε­ρο
κά­πνι­ζε, πα­ρὰ ἔ­φεγ­γε. Αὐ­τὸ ἐχρησιμο-
ποιεῖτο γι­ὰ νὰ φω­τί­ζε­ται τὸ σπί­τι καὶ νὰ
κι­νοῦν­ται μέ­σα στὴ νύχ­τα χω­ρὶς νὰ σπά­
σει. Τὸ τζά­κι ἔ­κα­νε τὴν ἐμ­φά­νι­σή του
στὴ Δυ­τι­κὴ Εὐ­ρώ­πη τὸν 12ο αἰ­ῶνα. Ἐμ­
φα­νί­ζον­ται λοι­πὸν τὰ τζά­κι­α ἡ­μι­κυ­κλι­
κοῦ σχή­μα­τος, κτι­σμέ­να μέ­σα στὸν τοῖ­χο
ποὺ πλαι­σι­ω­νό­ταν ἀ­πὸ μί­α λι­τὴ δι­α­κό­
σμη­ση. Τὸν 13ο αἰώ­να οἱ δι­α­στά­σεις τῶν
τζα­κι­ῶν αὐ­ξά­νον­ται, γι­ὰ νὰ μπο­ροῦν νὰ
ζε­σταί­νουν με­γα­λύ­τε­ρους χώ­ρους. Ἀ­πὸ
τὸν 15ο ἕ­ως τὸν 18ο αἰ­ώνα τὸ τζά­κι στὴν
Εὐ­ρώ­πη ἀ­κο­λου­θεῖ τὴν ἐ­ξέ­λι­ξη τῆς Ἀρ­χι­
τε­κτο­νι­κῆς τῆς ἑ­κά­στο­τε ἐ­πο­χῆς. Τὸν 19ο
αἰώνα στὰ σπί­τι­α τῆς Δυ­τι­κῆς Εὐ­ρώ­πης
κα­τὰ κα­νό­να ὑ­πάρ­χει καὶ ἕ­να τζά­κι. Αὐ­
τὴ ἡ τά­ση ὅ­μως στα­δι­α­κὰ
ἐγ­κα­τα­λεί­πε­ται, κα­θὼς
ἀρ­χί­ζουν νὰ χρη­σι­μο­ποι­
οῦν­ται, οἱ ξυ­λό­σομ­πες
καὶ ἀρ­γό­τε­ρα ἡ κεν­τρι­κὴ
θέρ­μαν­ση λό­γῳ τῆς ἀ­νά­
πτυ­ξης τοῦ με­ταλ­λουρ­γι­
κοῦ το­μέ­α.
Ἔτ­σι λοι­πὸν με­τὰ τὸ
1965 εἰ­σέ­βα­λαν στὸ ἐμ­
πό­ρι­ο οἱ σόμ­πες, γι­ὰ νὰ
πά­ρουν σύν­το­μα τὴν θέ­
ση τῶν τζα­κι­ῶν. Σόμ­πες
μὲ ξύ­λα, μό­νο γι­ὰ θέρ­
μαν­ση ἢ καὶ πα­ρα­σκευ­ὴ
φα­γη­τοῦ, ὅ­πως οἱ λε­γό­
με­νες μα­σί­νες, οἱ ὁ­ποῖ­
ες εἶ­χαν τὴν ἑ­στί­α τῆς φω­τι­ᾶς καὶ δί­πλα
τὸν φοῦρ­νο γι­ὰ τὴν πα­ρα­σκευ­ὴ τοῦ φα­
γη­τοῦ. Αὐ­τὲς τὶς το­πο­θε­τοῦ­σαν κυ­ρί­ως
στὴν κου­ζί­να-κα­θι­στι­κὸ καὶ στὸ ὑ­πό­λοι­
πο σπί­τι θὰ ὑ­πῆρ­χε καὶ μί­α ἄλ­λη σόμ­πα,
μό­νο γι­ὰ τὴ θέρ­μαν­ση τοῦ χώ­ρου. Ἡ θέρ­
μαν­ση τῶν ἀρ­χαί­ων οἰ­κι­ῶν γι­νό­ταν μὲ
τὸ μαγ­κά­λι. Μί­α συ­σκευ­ὴ ἀ­πὸ σί­δε­ρο καὶ
χαλ­κὸ ὅ­που το­πο­θε­τοῦν­ται ξυ­λάν­θρα­κες
γι­ὰ θέρ­μαν­ση μι­κρῶν χώ­ρων. Στη­ρι­ζό­
ταν στὴν κα­τά­κτη­ση τῆς ἀρ­χῆς γι­ὰ τὴ
δη­μι­ουρ­γί­α ρεύ­μα­τος ἀ­έ­ρα. Τὰ φο­ρη­τὰ
μαγ­κά­λι­α μὲ ξυ­λο­κάρ­βου­να ἦ­ταν ἡ βα­
σι­κὴ συ­σκευ­ὴ θέρ­μαν­σης τῆς ἀρ­χαι­ό­τη­
τας. Τὰ μαγ­κά­λι­α αὐ­τὰ τὰ ἀ­νάβα­νε ἔ­ξω
καὶ με­τα­φέ­ρον­ταν στὸ ἐ­σω­τε­ρι­κό τῆς οἰ­
κί­ας, ἀ­φοῦ ἡ φω­τι­ὰ ἄ­να­βε πρῶ­τα γι­ὰ τὰ
κα­λά.

16. 15
Τό ταν­τού­ρι. Ταν­τού­ρι «κα­λεῖ­ται οὕ­
τω, ἴ­δι­α ἐν Ἀ­να­το­λῇ, τρά­πε­ζα κα­λυ­πτο­
μέ­νη μέ­χρι τοῦ ἀρ­κού­των, ὑ­πὸ πα­χέ­
ος σκε­πά­σμα­τος συ­νή­θως ἐ­φα­πλώ­μα­τος
καὶ ἔ­χου­σα κάτω­θεν αὐ­τῆς μαγ­γά­λι­ον.
Πε­ρὶ τὴν τρά­πε­ζαν ταύ­την κά­θην­ται συ­
νή­θως αἱ γυ­ναῖ­κες θερ­μαί­νου­σαι τοὺς
πό­δας καὶ τὰς χεῖ­ρας των». Τὸ μαγ­κά­λι
καὶ τὸ ταν­τού­ρι τὸ συ­ναν­τᾶ­με στὶς πό­
λεις, ὅ­που ἡ ἔλ­λει­ψη τῆς καύ­σι­μης ὕ­λης
καὶ ἡ ἀ­κρί­βει­α δὲν ἐ­πι­τρέ­πουν τὸν λα­ὸ
νὰ καί­ει τζά­κι ἢ σόμ­πα.
Τὸ πο­δα­ρού­λι. Πο­δα­ρού­λι «Σι­δη­ροῦν
κοῖ­λον δι­ὰ τὸ ζέ­
στα­μα τῶν στρω­
μά­των, γι­ὰ τὸ ζέ­
στα­μα τῶν πο­δι­ῶν,
αἴ­θρο­νος καὶ σι­δε­
ρω­τή­ρι­ον τῶν βε­
λού­δων».
Ἡ φου­φού. Φο­
ρη­τὴ με­ταλ­λι­κὴ ἢ
πή­λι­νη κυ­λιν­δρι­
κὴ συ­νή­θως κα­
τα­σκευ­ὴ μὲ τρί­α ἢ
τέσ­σε­ρα στη­ρίγ­μα­
τα μέ­σα στὴν ὁ­ποί­α
βά­ζουν κάρ­βου­να.
Ἡ ἐν­δο­δα­πέ­δι­α θέρ­μαν­ση. Στὴν ἐν­
δο­δα­πέ­δι­α θέρ­μαν­ση τὸ δά­πε­δο εἶ­ναι τὸ
θερ­μαν­τι­κὸ σῶ­μα τοῦ χώ­ρου καὶ ἡ θερ­
μό­τη­τα ἐκ­πέμ­πε­ται πρὸς τὰ ἄ­νω, δη­λα­δὴ
ἀ­πὸ τὸ δά­πε­δο πρὸς τὸν χῶ­ρο. Ἕ­να σύ­
στη­μα ἐν­δο­δα­πέ­δι­ας θέρ­μαν­σης ἀ­να­πτύ­
χθη­κε ἐ­πί­σης γι­ὰ τὴ θέρ­μαν­ση δη­μό­σι­ων
χώ­ρων στη­ρι­ζό­με­νο στὸ φαι­νό­με­νο ὅ­τι
ὁ θερ­μὸς ἀ­έ­ρας ἀ­νέρ­χε­ται πρὸς τὰ ἄ­νω.
Ἔτ­σι λοι­πὸν ζε­σταί­νον­τας σὲ μί­α πη­γὴ
τὸν κρύ­ο ἀ­έ­ρα τοῦ πε­ρι­βάλ­λον­τος καὶ δι­
ο­χε­τεύ­ον­τάς τον μὲ σω­λῆ­νες κά­τω ἀ­πὸ
ἕ­να ξύ­λι­νο ἢ μαρ­μά­ρι­νο δά­πε­δο, ἀ­νά­λο­γα
δι­α­μορ­φω­μέ­νο, ἐ­πι­τυγ­χά­νου­με τὴν θέρ­
μαν­ση αὐ­τοῦ τοῦ χώ­ρου. Ἕ­να τέ­τοι­ο δά­
πε­δο εἶ­ναι τὸ δά­πε­δο τοῦ να­οῦ τοῦ Ἁ­γί­ου
Ἀν­δρέ­α (Σα­ρά­ι) στὶς Κα­ρυ­ὲς τοῦ Ἁ­γί­ου
Ὄ­ρους, κα­θὼς καὶ σὲ πολ­λὰ ἄλ­λα κτήρι-
­α ἀ­νὰ τὸν κό­σμο. Ἀ­πὸ τὰ κλασ­σι­κὰ χρό­
νι­α οἱ Ἕλ­λη­νες ἀ­πο­λάμ­βα­ναν ζε­στὸ μπά­
νι­ο σὲ δη­μό­σι­α λου­τρά. Οἱ Ρω­μαῖ­οι ὅ­μως
ἦ­ταν αὐ­τοὶ ποὺ ἐ­πι­νό­η­σαν τὰ ὑ­πό­καυ­
στα, ἕ­να προ­ηγ­μέ­νο καὶ ἔ­ξυ­πνο σύ­στη­μα
θέρ­μαν­σης τῶν λου­τρῶν. Τὰ ὑ­πό­καυ­στα
ἦ­ταν χα­μη­λοί, ὑ­πό­γει­οι χῶ­ροι κά­τω ἀ­πὸ
τὰ δά­πε­δα τῶν λου­τρῶν, ὅ­που κυ­κλο­φο­
ροῦ­σαν τὰ καυ­τὰ ἀ­έ­ρι­α ποὺ πα­ρά­γον­ταν
ἀ­πὸ μί­α φω­τι­ὰ ποὺ ἔ­και­γε στὴν ἑ­στί­α.
Σύμ­φω­να μὲ τὸν Βε­τρού­βι­ο τὰ ὑ­πό­καυ­
στα δη­μι­ουρ­γοῦν­ταν μὲ τὴν ὑ­πε­ρύ­ψω­ση
τῶν δα­πέ­δων κα­τὰ τὴν ἕ­δρα­σή τους πά­
νω σὲ στυ­λί­σκους,
τῶν ὁ­ποί­ων τὸ ἰ­δα­
νι­κὸ ὕ­ψος ἦ­ταν
0,60 μ. Τὸ σύ­στη­
μα θέρ­μαν­σης τῶν
δω­μα­τί­ων συμ­πλή­
ρω­σαν στὸ 2ο μι­σό
τοῦ 1ου π.Χ. αἰ­ώ­
να οἱ θερ­μαι­νό­με­
νοι θό­λοι, ὅ­που τὰ
θερ­μὰ ἀ­έ­ρι­α κυ­κλο­
φο­ροῦ­σαν μέ­σα σὲ
πή­λι­νους σω­λῆ­νες
κυ­κλι­κῆς ἢ τε­τρά­
γω­νης δι­α­το­μῆς, ποὺ ἐ­φά­πτον­ταν στοὺς
τοί­χους, ἢ μέ­σα ἀ­πὸ κε­νὰ ποὺ δη­μι­ουρ­
γοῦν­ταν μὲ πή­λι­να πλα­κί­δι­α στε­ρε­ω­μέ­να
σὲ ἀ­νά­λο­γη ἀ­πό­στα­ση ἐμ­πρὸς ἀ­πὸ τοὺς
τοί­χους. Ἡ κα­τα­σκευ­ὴ κα­λυ­πτό­ταν συ­
νή­θως ἀ­πὸ ὀρ­θο­μαρ­μά­ρω­ση, ἐ­νῷ μὲ μάρ­
μα­ρο ἦ­ταν στρω­μέ­να καὶ τὰ δά­πε­δα.
Μή­πως ἐν τέ­λει δὲν εἶ­ναι ἡ ζέ­στη πού
λεί­πει ἀ­πὸ τὴν ση­με­ρι­νὴ ἑλ­λη­νι­κὴ κοι­
νω­νί­α; Μή­πως μᾶς λεί­πει ἡ ζε­στα­σι­ὰ τῆς
ψυ­χῆς μας; Καὶ πῶς θὰ ἔλ­θει αὐ­τή; Θὰ
ἔλ­θει μὲ ἁ­πλό­τη­τα στὶς ἀ­νάγ­κες μας, στὴ
σκέ­ψη μας. Μὲ τὴν ἐ­πα­να­δη­μι­ουρ­γί­α τῆς
οἰ­κο­γέ­νει­ας. Σόμ­πα θὰ πρέ­πει νὰ γί­νου­
με ὅ­λοι μας γο­νεῖς, ἱ­ε­ρεῖς, δι­δά­σκα­λοι...
Ὅ­ταν ἡ ψυ­χή μας βγά­λει ἀ­γά­πη, τό­τε θὰ
ζε­στα­θεῖ ὅ­λη ἡ Ἑλ­λά­δα μας καὶ θὰ ξα­να­
βρεῖ τὸν δρό­μο της, μὲ ἕ­ναν δι­α­φο­ρε­τι­κὸ
μυ­στη­ρι­α­κὸ τρό­πο. _

17. 16
ΟΡΘΟΣ ΤΡΟΠΟΣ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
Τ
ὰ τε­λευ­ταῖ­α 60 χρό­νια ἔ­χουν ση­
μει­ω­θεῖ πο­λὺ με­γά­λες ἀλ­λα­γὲς σὲ
ὅ­λους τούς το­μεῖς τῆς οἰ­κο­νο­μι­κῆς,
κοι­νω­νι­κῆς καὶ πο­λι­τι­στι­κῆς ζω­ῆς τοῦ
τό­που, χω­ρὶς δυ­στυ­χῶς νὰ εἶ­ναι ὅ­λες
πρὸς τὸ κα­λύ­τε­ρο. Ἰ­δι­αί­τε­ρα με­γά­λες
ἦ­ταν οἱ με­τα­κι­νή­σεις τοῦ πλη­θυ­σμοῦ
καὶ οἱ με­τα­βο­λὲς στὴν ἀ­πα­σχό­λη­σή
του.
Με­τὰ τὸν Β΄ Παγ­κό­σμιο καὶ τὸν Ἐμ­
φύ­λιο Πό­λε­μο καὶ στὴ διά­ρκεια τῆς δε­
κα­ε­τί­ας τοῦ ᾿50 λό­γῳ ἔλ­λει­ψης ὁ­ποι­ασ­
δή­πο­τε πο­λι­τι­κῆς πε­ρι­φε­ρεια­κῆς ἀ­νά­
πτυ­ξης, ἕ­νας με­γά­λος ἀ­ριθ­μὸς κα­τοί­κων
τῆς ὑ­παί­θρου συ­νέρ­ρευ­σε στὶς πό­λεις
καὶ ἰ­δι­αί­τε­ρα στὴν Ἀτ­τι­κὴ καὶ στὴ Θεσ­
σα­λο­νί­κη. Στὴν ἴ­δια δε­κα­ε­τί­α ὁ­ρι­σμέ­νοι
ἀ­να­ζή­τη­σαν τὴν τύ­χη τους στὸ ἐ­ξω­τε­ρι­
κό, με­τα­να­στεύ­ον­τας στὶς Η.Π.Α., τὸν
Κα­να­δᾶ, τὴν Αὐ­στρα­λί­α καὶ τὸ Βέλ­γιο.
Τὴ δε­κα­ε­τί­α τοῦ ᾿60 λό­γῳ τῆς με­γά­
λης ἀ­νερ­γί­ας ἑ­κα­τον­τά­δες χι­λιά­δες νέ­οι
μὲ τὶς οἰ­κο­γέ­νει­ές τους με­τα­νά­στευ­σαν
Η ΚΡΙΣΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ
ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ
ΚΑΙ
ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗΣ
ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ
Μανόλη Δρεττάκη
Ἀν­τι­προέ­δρου τῆς Βου­λῆς,
Ὑ­πουρ­γοῦ, Κα­θη­γη­τοῦ ΑΣΟΕΕ

18. 17
στὴ Δυ­τι­κὴ Εὐ­ρώ­πη (κυ­ρί­ως στὴν τό­
τε Γερ­μα­νί­α). Ἀ­πὸ τὰ μέ­σα τῆς δε­κα­ε­τί­ας
τοῦ ᾿70 ἄρ­χι­σε ἡ ἐ­πι­στρο­φὴ ὁ­ρι­σμέ­νων
με­τα­να­στῶν, ἀλ­λὰ οἱ πε­ρισ­σό­τε­ροι ἀ­πὸ
αὐ­τούς, ἀν­τὶ νὰ ἐ­πι­στρέ­ψουν στὰ χω­
ριά τους, ἀ­π᾿ ὅ­που εἶ­χαν φύ­γει, ἐγ­κα­τα­
στά­θη­καν στὰ ἀ­στι­κὰ κέν­τρα (στὴ Γερ­
μα­νί­α πα­ρέ­μει­νε μό­νι­μα ἕ­να ση­μαν­τι­κὸ
πο­σο­στὸ ἐ­κεί­νων ποὺ εἶ­χαν πά­ει ἐ­κεῖ τὴ
δε­κα­ε­τί­α τοῦ ᾿60). Ταυ­τό­χρο­να συ­νε­χί­
στη­κε καὶ ἡ ἐ­σω­τε­ρι­κὴ με­τα­νά­στευ­ση
ἀ­πὸ τὰ χω­ριὰ πρὸς τὰ ἀ­στι­κὰ κέν­τρα, δε­
δο­μέ­νου ὅ­τι ἡ ἀ­που­σί­α πο­λι­τι­κῆς πε­ρι­
φε­ρεια­κῆς ἀ­νά­πτυ­ξης συ­νε­χί­στη­κε καὶ
γιὰ ὅ­σους εἶ­χαν παι­διὰ σχο­λι­κῆς ἡ­λι­κί­
ας, δὲν ὑ­πῆρ­χαν σχο­λεῖ­α, κυ­ρί­ως δευ­τε­
ρο­βάθ­μιας ἐκ­παί­δευ­σης, κον­τὰ στὰ χω­
ριά τους. Στὴ διά­ρκεια τῆς δε­κα­ε­τί­ας τοῦ
᾿80 ση­μει­ώ­θη­κε δρα­μα­τι­κὴ μεί­ω­ση τῶν
γεν­νή­σε­ων τό­σο στὶς πό­λεις ὅ­σο καὶ στὰ
χω­ριά, γε­γο­νὸς τὸ ὁ­ποῖ­ο εἶ­χε καὶ συ­νε­χί­
ζει νὰ ἔ­χει σο­βα­ρὲς ἐ­πι­πτώ­σεις σὲ ὅ­λους
τοὺς το­μεῖς τῆς ζω­ῆς τοῦ Τό­που.
Ὅ­σοι ἔ­μει­ναν στὰ χω­ριὰ πα­ρό­τρυ­
ναν τὰ παι­διά τους νὰ σπου­δά­σουν καὶ
νὰ στα­δι­ο­δρο­μή­σουν στὶς πό­λεις. Ἔ­τσι
ἔ­μει­ναν ἐ­κεῖ οἱ με­γα­λύ­τε­ροι στὴν ἡ­λι­
κί­α, κα­θὼς καὶ λί­γοι νέ­οι ποὺ θέ­λη­σαν
νὰ συ­νε­χί­σουν νὰ καλ­λι­ερ­γοῦν τὴ γῆ
καὶ νὰ ἔ­χουν κο­πά­δια. Τό­σο, ὅ­μως, ἐ­ξαι­
τί­ας τῆς γή­ραν­σης τῶν με­γα­λύ­τε­ρων
στὴν ἡ­λι­κί­α ὅ­σο καὶ τοῦ μι­κροῦ ἀ­ριθ­
μοῦ τῶν νέ­ων Ἑλ­λή­νων ποὺ ἀ­σχο­λοῦν­
ταν μὲ τὴ γε­ωρ­γί­α καὶ τὴν κτη­νο­τρο­φί­α,
ἕ­να με­γά­λο πο­σο­στὸ τῶν ἐρ­γα­σι­ῶν στὴν
ὕ­παι­θρο (ἀλ­λὰ καὶ ἐρ­γα­σι­ῶν στὶς πό­
λεις) ἀ­νέ­λα­βαν οἱ ἑ­κα­τον­τά­δες χι­λιά­δες
με­τα­να­στῶν καὶ λα­θρο­με­τα­να­στῶν ποὺ
εἰ­σῆλ­θαν στὴ χώ­ρα τὶς δε­κα­ε­τί­ες τοῦ ᾿90
καὶ τοῦ 2000. Ἂν δὲν ὑ­πῆρ­χαν οἱ με­τα­
νά­στες, ἡ συρ­ρί­κνω­ση τῆς ἀ­πα­σχό­λη­σης
στὸν πρω­το­γε­νῆ το­μέ­α θὰ ἦ­ταν ἀ­κό­μα
με­γα­λύ­τε­ρη.
Ὅ­λες αὐ­τὲς οἱ ἐ­ξε­λί­ξεις στὴν ἀ­πα­
σχό­λη­ση, τό­σο στὸν ἀ­γρο­τι­κὸ ὅ­σο καὶ
στοὺς ἄλ­λους δύ­ο το­μεῖς τῆς οἰ­κο­νο­μί­ας
τῆς χώ­ρας μας, ἀ­πο­τυ­πώ­νον­ται στὸν πί­
να­κα ποὺ ἀ­κο­λου­θεῖ. Στὸ πρῶ­το μέ­ρος
τοῦ πί­να­κα δί­νε­ται ἡ ἀ­πα­σχό­λη­ση σὲ χι­
λιά­δες στοὺς το­μεῖς: πρω­το­γε­νῆ (γε­ωρ­
γί­α, κτη­νο­τρο­φί­α, ἁ­λι­εί­α, δά­ση), δευ­τε­
ρο­γε­νῆ (βι­ο­μη­χα­νί­α, ὀ­ρυ­χεῖ­α, ἠ­λε­κτρι­
σμός, ὕ­δρευ­ση καὶ κα­τα­σκευ­ὲς στὸ δη­
μό­σιο καὶ ἰ­δι­ω­τι­κὸ το­μέ­α) καὶ τρι­το­γε­νῆ
(ὅ­λες τὶς ὑ­πη­ρε­σί­ες, δη­λα­δὴ τὸν του­ρι­
σμό, τὸ ἐμ­πό­ριο, τὶς με­τα­φο­ρές, τὴν ἐκ­
παί­δευ­ση, τὶς ὑ­πη­ρε­σί­ες ὑ­γεί­ας, τὴ δη­
μό­σια δι­οί­κη­ση, τὶς τρά­πε­ζες κ.λπ.) τὰ
ἔ­τη 1961, 1971,1981 καὶ 1991 (στοι­χεῖ­α
ἀ­πὸ τὶς ἀ­πο­γρα­φὲς τοῦ πλη­θυ­σμοῦ τῶν
Ἡ ἐ­πι­στρο­φὴ στὴ φύ­ση, θὰ προ­σφέ­ρει
–ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὰ οἰ­κο­νο­μι­κὰ μέ­σα ἐ­πι­βί­ω­σης καὶ μέ­ρος
τῶν τρο­φί­μων ποὺ θὰ κα­τα­να­λώ­νουν–
καὶ ἕ­να πιὸ φυ­σι­κὸ τρό­πο ζω­ῆς μα­κριὰ ἀ­πὸ τὸ θό­ρυ­βο
καὶ τὸ ἄγ­χος τῶν κέν­τρων, ἀν­θρώ­πι­νες ἐ­πα­φὲς
καὶ ἐ­πι­στρο­φὴ στὴν πα­ρά­δο­ση καὶ
γιὰ ὅ­σους δὲν με­τεῖ­χαν ἐ­νερ­γὰ στὴν Ἐκ­κλη­σί­α
τὸ ἔ­ναυ­σμα νὰ τὴν πλη­σιά­σουν.

19. 18
ἐ­τῶν αὐ­τῶν) καὶ τὰ ἔ­τη 2001 καὶ 2010
(στοι­χεῖ­α ἀ­πὸ τὶς τρι­μη­νια­ῖες ἔ­ρευ­νες
τῆς ἀ­γο­ρᾶς ἐρ­γα­σί­ας). Πη­γὴ ὅ­λων τῶν
στοι­χεί­ων εἶ­ναι ἡ Ἐ­θνι­κὴ Στα­τι­στι­κὴ
Ὑ­πη­ρε­σί­α τῆς Ἑλ­λά­δος (ποὺ με­το­νο­μά­
στη­κε πρό­σφα­τα σὲ Ἑλ­λη­νι­κὴ Στα­τι­στι­
κὴ Ἀρ­χή). Στὸ δεύ­τε­ρο μέ­ρος τοῦ πί­να­
κα δί­νε­ται ἡ πο­σο­στια­ία κα­τα­νο­μὴ τῶν
ἀ­πα­σχο­λου­μέ­νων στοὺς τρεῖς το­μεῖς τῆς
οἰ­κο­νο­μί­ας.
Ἀ­πὸ τὸν πί­να­κα αὐ­τὸν φαί­νε­ται ἡ κα­
τάρ­ρευ­ση τῆς ἀ­πα­σχό­λη­σης στὸν πρω­το­
γε­νῆ το­μέ­α. Ἡ με­γα­λύ­τε­ρη μεί­ω­ση ση­
μει­ώ­θη­κε τὴ δε­κα­ε­τί­α τοῦ ᾿60. Ἕ­νας
ἀ­πὸ τοὺς βα­σι­κοὺς λό­γους ἦ­ταν ἡ μα­
ζι­κὴ με­τα­νά­στευ­ση ἀ­πὸ τὰ χω­ριὰ στὴ
Γερ­μα­νί­α τὴ δε­κα­ε­τί­α αὐ­τή. Τὴ δε­κα­
ε­τί­α τοῦ ᾿70 πα­ρου­σι­ά­ζε­ται μί­α μι­κρὴ
αὔ­ξη­ση, ἴ­σως λό­γῳ τῆς ἐ­πι­στρο­φῆς ἑ­νὸς
μι­κροῦ ἀ­ριθ­μοῦ τῶν πα­λιν­νο­στούν­των
στὰ χω­ριά τους. Τὶς δύ­ο ἑ­πό­με­νες δε­κα­
ε­τί­ες ση­μει­ώ­θη­κε πα­ρα­πέ­ρα μεί­ω­ση μὲ
τε­λι­κὸ ἀ­πο­τέ­λε­σμα ἡ ἀ­πα­σχό­λη­ση στὸν
πρω­το­γε­νῆ το­μέ­α τὸ 2010 νὰ εἶ­ναι κα­τὰ
70%! χα­μη­λό­τε­ρη ἀ­π᾿ ὅτι τὸ 1961 (μεί­ω­
ση κα­τὰ 1.396.000). Ἐ­ξαι­τί­ας τῆς δρα­μα­
τι­κῆς αὐ­τῆς μεί­ω­σης, ἡ συμ­με­το­χὴ τοῦ
πρω­το­γε­νοῦς το­μέ­α στὴ συ­νο­λι­κὴ ἀ­πα­
σχό­λη­ση ἀ­πὸ πά­νω ἀ­πὸ 50% τὸ 1961 μει­
ώ­θη­κε σὲ κά­τω ἀ­πὸ 13% τὸ 2010. Στὸ
δευ­τε­ρο­γε­νῆ το­μέ­α με­τὰ ἀ­πὸ αὔ­ξη­ση τὶς
δε­κα­ε­τί­ες τοῦ ᾿60 καὶ τοῦ ᾿70 πα­ρου­σι­
ά­ζε­ται κά­ποι­α στα­θε­ρό­τη­τα, ἐ­νῷ στὸν
τρι­το­γε­νῆ το­μέ­α ση­μει­ώ­νε­ται συ­νε­χὴς
αὔ­ξη­ση (τρι­πλα­σια­σμὸς στὸ δι­ά­στη­μα
τῆς 50ετίας).
Ἐ­ξαι­τί­ας τό­σο τῆς με­γά­λης μεί­ω­σης
τῆς ἀ­πα­σχό­λη­σης στὸν πρω­το­γε­νῆ το­μέ­α
ὅ­σο καὶ τῶν χα­μη­λῶν τι­μῶν τῶν εἰ­σα­γό­
με­νων τρο­φί­μων σὲ σχέ­ση μὲ τὶς τι­μὲς
τῶν πα­ρα­γό­με­νων στὴ χώ­ρα, ἡ συμ­με­
το­χὴ τοῦ πρω­το­γε­νοῦς το­μέ­α στὸ Ἀ­κα­
θά­ρι­στο Ἐγ­χώ­ριο Προ­ϊ­ὸν συρ­ρι­κνώ­θη­
κε πε­ρισ­σό­τε­ρο ἀ­π᾿ ὅτι ἡ ἀ­πα­σχό­λη­ση
στὸν το­μέ­α αὐ­τό. Ἡ κύ­ρια αἰ­τί­α τῶν μὴ
ἀν­τα­γω­νι­στι­κῶν τι­μῶν τῶν ἐγ­χώ­ρι­ων
γε­ωρ­γι­κῶν καὶ κτη­νο­τρο­φι­κῶν προ­ϊ­
όν­των δὲν εἶ­ναι τὸ ὑ­ψη­λὸ ἐρ­γα­τι­κὸ κό­
στος. Οἱ ὑ­ψη­λό­τε­ρες τι­μές τους ὀ­φεί­λον­
ται σὲ ἕ­να πλῆ­θος πα­ρα­γόν­των, ἀ­νά­με­σα
στοὺς ὁ­ποί­ους εἶ­ναι: οἱ ἐ­πι­βα­ρύν­σεις (τὰ
κέρ­δη) τῶν με­σα­ζόν­των, ὁ μὴ ἐκ­συγ­χρο­
νι­σμὸς τοῦ ἀ­γρο­τι­κοῦ το­μέ­α, ἡ ἔλ­λει­ψη
ἐ­πι­στη­μο­νι­κῆς βο­ή­θειας στοὺς ἀ­γρό­τες,
ΠΙΝΑΚΑΣ
Απασχολουμενοι σε χιλιάδες και ποσοστιαία κατανομή τους στους
τρεις τομείς της οικονομίας τα έτη 1961,1971,1981,1991,2001
και 2010
ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ 1961 1971 1981 1991 2001 2010
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ
Πρωτογενής 1.960 834 972 671 599 564
Δευτερογενής 697 701 1.039 874 963 865
Τριτογενής 981 794 1.533 2.341 3.052 2.960
ΣΥΝΟΛΟ 3.639 2.330 3.544 3.886 4.614 4.389
ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ KATANOMΗ ΣΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΤΟΜΕΙΣ
Πρωτογενής 53,9 35,8 27,4 17,3 13,0 12,9
Δευτερογενής 19,2 30,1 29,3 22,5 20,9 19,7
Τριτογενής 27,0 34,1 43,2 60,2 66,1 67,4
ΣΥΝΟΛΟ 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

20. 19
ἡ ἀ­πα­ξί­ω­ση τοῦ συ­νε­ται­ρι­στι­κοῦ κι­νή­
μα­τος κ.λπ.
Γιὰ ὅ­λους τους πα­ρα­πά­νω λό­γους
πολ­λὲς καλ­λι­έρ­γει­ες ἐγ­κα­τα­λεί­φθη­καν
ὡς μὴ συμ­φέ­ρου­σες (δυ­στυ­χῶς οἱ ἀλ­
λα­γὲς ποὺ ἔ­γι­ναν τε­λευ­ταῖ­α στὴν κοι­
νὴ ἀ­γρο­τι­κὴ πο­λι­τι­κὴ τῆς Εὐ­ρω­πα­ϊ­κῆς
Ἕ­νω­σης ἐ­πέ­τει­ναν τὴν ἐγ­κα­τά­λει­ψη
αὐ­τή), μὲ ἀ­πο­τέ­λε­σμα νὰ αὐ­ξη­θεῖ δρα­μα­
τι­κὰ ἡ ἐ­ξάρ­τη­ση τῆς χώ­ρας μας ἀ­πὸ εἰ­
σα­γω­γὲς τρο­φί­μων (ἀ­πὸ
κρέ­α­τα καὶ γα­λα­κτο­κο­
μι­κὰ προ­ϊ­όν­τα καὶ λα­
χα­νι­κά), πολ­λὰ ἀ­πὸ τὰ
ὁ­ποῖα εἰ­σά­γον­ται ἀ­πὸ πο­
λὺ μα­κρι­νὲς χῶ­ρες, ὅ­πως
ἡ Χι­λή, ἡ Νό­τια Ἀ­φρι­κὴ
ἤ, ἀ­κό­μα, καὶ ἡ Νέ­α Ζη­
λαν­δί­α, χω­ρὶς νὰ εἶ­ναι
ἀ­πα­ραί­τη­τα κα­λύ­τε­ρης
ποι­ό­τη­τας ἀ­πὸ αὐ­τὰ ποὺ
πα­ρά­γον­ται στὴ χώ­ρα
μας. Ἴ­σως, μά­λι­στα, νὰ
εἶ­ναι καὶ κα­τώ­τε­ρης ποι­
ό­τη­τας.
Ἡ παγ­κό­σμια οἰ­κο­νο­
μι­κὴ κρί­ση ποὺ ξέ­σπα­σε
τὸ 2008 καὶ ποὺ κο­ρυ­φώ­
θη­κε στὴ χώ­ρα μας τὸ 2009 καὶ ἡ πο­λι­
τι­κὴ ποὺ ἐ­πι­βλή­θη­κε στὴ χώ­ρα μας ἀ­πὸ
τὴν τρό­ι­κα τῶν δα­νει­στῶν της καὶ τὴν
ὁ­ποί­α ἐ­φαρ­μό­ζει ἡ κυ­βέρ­νη­ση, εἶ­χαν ὡς
ἀ­πο­τέ­λε­σμα νὰ ἐ­πι­δει­νω­θοῦν δρα­μα­τι­κὰ
τὰ κοι­νω­νι­κὰ προ­βλή­μα­τα ποὺ ὑ­πῆρ­χαν
τὰ προ­η­γού­με­να χρό­νια, μὲ δι­πλα­σια­σμὸ
τοῦ ἀ­ριθ­μοῦ τῶν ἀ­νέρ­γων (πλη­σιά­ζουν
τὸ 1.000.000), τὴ δρα­στι­κὴ μεί­ω­ση τῶν
εἰ­σο­δη­μά­των τῶν ἐρ­γα­ζο­μέ­νων καὶ τῶν
συν­τα­ξι­ού­χων, λό­γῳ τῶν πε­ρι­κο­πῶν
ποὺ ἔ­γι­ναν σ᾿ αὐ­τὰ καὶ τὴ με­γά­λη αὔ­ξη­
ση τῶν φο­ρο­λο­γι­κῶν βα­ρῶν κ.λπ.
Ὅ­λες οἱ πα­ρα­πά­νω ἐ­πι­πτώ­σεις τῆς οἰ­
κο­νο­μι­κῆς κρί­σης καὶ τῆς ἐ­φαρ­μο­ζό­με­
νης πο­λι­τι­κῆς, καὶ εἰ­δι­κό­τε­ρα ἡ ἀ­νερ­γί­α,
ἔ­χουν προ­κα­λέ­σει ἤ­δη μί­α τά­ση ἐ­πι­στρο­
φῆς καὶ ἐγ­κα­τά­στα­σης στὴν ὕ­παι­θρο
τῶν ἀ­νέρ­γων ποὺ δι­α­θέ­τουν σπί­τια καὶ
κτή­μα­τα, τὰ ὁ­ποῖ­α ἀρ­χί­ζουν νὰ καλ­λι­ερ­
γοῦν. Ἡ μεί­ω­ση, ἐ­ξάλ­λου, τῶν εἰ­σο­δη­
μά­των ἔ­χει ὁ­δη­γή­σει ὁ­ρι­σμέ­νους κα­τοί­
κους πό­λε­ων ποὺ ἔ­χουν καλ­λι­ερ­γή­σι­μες
ἐ­κτά­σεις καὶ δι­α­θέ­τουν τὸν ἀ­παι­τού­με­
νο ἐ­λεύ­θε­ρο χρό­νο, νὰ ξα­ναρ­χί­σουν τὴν
καλ­λι­έρ­γεια τῶν κτη­μά­των τους.
Προ­κει­μέ­νου οἱ τά­σεις αὐ­τὲς νὰ συ­
νε­χι­στοῦν, ὥ­στε νὰ ὑ­πάρ­ξει ἀ­να­ζω­ο­γό­
νη­ση τῆς ὑ­παί­θρου καὶ αὔ­ξη­ση τῆς πα­
ρα­γω­γῆς προ­ϊ­όν­των προ­κει­μέ­νου νὰ
κα­λυ­φθεῖ ἕ­να με­γα­λύ­τε­ρο πο­σο­στὸ τῶν
ἀ­ναγ­κῶν μας σὲ τρό­φι­μα ἀ­πὸ τὴ ντό­πια
πα­ρα­γω­γὴ καὶ νὰ ἐ­νι­σχυ­θεῖ ἡ ἐ­ξα­γω­γὴ
προ­ϊ­όν­των τὰ ὁ­ποῖα εἶ­ναι ἀν­τα­γω­νι­στι­
κά, εἶ­ναι ἀ­νάγ­κη νὰ ὑ­πάρ­ξει ἐ­πι­τέ­λους
καὶ νὰ ἐ­φαρ­μο­στεῖ μί­α συγ­κρο­τη­μέ­νη
πε­ρι­φε­ρεια­κὴ καὶ εἰ­δι­κό­τε­ρα ἀ­γρο­τι­κὴ
πο­λι­τι­κὴ ἀ­πὸ τὴν πλευ­ρὰ τῆς Πο­λι­τεί­
ας. Γιὰ τὸν σκο­πὸ αὐ­τὸ θὰ πρέ­πει ὅ­σοι
ἐ­πι­στρέ­φουν στὴν ὕ­παι­θρο νὰ κα­θο­δη­
γη­θοῦν ἀ­πὸ εἰ­δι­κευ­μέ­να στε­λέ­χη τοῦ
Ὑ­πουρ­γεί­ου Γε­ωρ­γί­ας νὰ ἀ­σχο­λη­θοῦν
μὲ καλ­λι­έρ­γει­ες προ­ϊ­όν­των στὰ ὁ­ποῖ­α ἡ
χώ­ρα μας ἔ­χει συγ­κρι­τι­κὰ πλε­ο­νε­κτή­
μα­τα. Ταυ­τό­χρο­να θὰ πρέ­πει νὰ ὑ­πάρ­ξει
ἐκ­συγ­χρο­νι­σμὸς τῶν καλ­λι­ερ­γη­τι­κῶν

21. 20
με­θό­δων (π.χ. μὲ ἐ­νί­σχυ­ση τῶν βι­ο­λο­
γι­κῶν καλ­λι­ερ­γει­ῶν), μεί­ω­ση τῆς φο­ρο­
λο­γί­ας τῶν πρώ­των ὑ­λῶν ποὺ χρη­σι­μο­
ποι­οῦν­ται στὸν ἀ­γρο­τι­κὸ το­μέ­α, ἐ­ξυ­γί­
αν­ση καὶ ἐ­νί­σχυ­ση τῶν Συ­νε­ται­ρι­σμῶν
καὶ τῶν ὁ­μά­δων καλ­λι­ερ­γη­τῶν ὥ­στε νὰ
τοὺς δο­θεῖ ἡ δυ­να­τό­τη­τα δι­ά­θε­σης τῶν
προ­ϊ­όν­των τους ἀ­πευ­θεί­ας στοὺς κα­τα­
να­λω­τὲς χω­ρὶς δι­α­με­σο­λά­βη­ση τῶν με­
σα­ζόν­των κ.λπ.
Πο­λὺ θὰ βο­η­θή­σει στὴν ἐ­πι­στρο­φὴ
στὴν ὕ­παι­θρο καὶ ἡ ἐ­πι­στρο­φὴ στὴν πα­
ρα­δο­σια­κὴ ἑλ­λη­νι­κὴ κου­ζί­να, τὴν ὁ­ποί­α
ἤ­δη ἀ­ξι­ο­ποι­οῦν οἱ ξέ­νοι. Μὲ κα­τάλ­λη­λη
ἐ­νη­μέ­ρω­ση γιὰ τὰ πλε­ο­νε­κτή­μα­τα τῶν
πα­ρα­δο­σια­κῶν φα­γη­τῶν, πα­ρα­σκευ­α­
σμέ­νων μὲ ντό­πια ὑ­λι­κὰ καὶ πα­ρό­τρυν­
ση τοῦ κοι­νοῦ νὰ ἀ­γο­ρά­ζει τρό­φι­μα ποὺ
πα­ρά­γον­ται στὴ χώ­ρα (σ᾿ αὐ­τὸ θὰ βο­η­θή­
σουν οἱ ἀν­τα­γω­νι­στι­κὲς τι­μὲς στὶς ὁ­ποῖ­
ες θὰ προ­σφέ­ρον­ται τὰ προ­ϊ­όν­τα αὐ­τά),
θὰ ὑ­πάρ­ξει αὔ­ξη­ση τῆς πα­ρα­γω­γῆς τους
καὶ ταυ­τό­χρο­να θὰ ἀ­πο­τε­λέ­σει κί­νη­τρο
γιὰ ἐ­πι­στρο­φὴ καὶ ἄλ­λων στὴν ὕ­παι­θρο.
Στὴν προ­σπά­θεια αὐ­τὴ πο­λὺ θὰ βο­η­θή­
σει καὶ ἡ ἐκ­παί­δευ­ση, ἂν στὰ σχο­λεῖ­α γί­
νον­ται σχε­τι­κὰ ἐ­νη­με­ρω­τι­κὰ μα­θή­μα­τα
καὶ ἄν, στὶς πε­ρι­πτώ­σεις ποὺ προ­σφέ­ρε­
ται φα­γη­τὸ σ᾿ αὐ­τά, αὐ­τὸ ἐ­πι­κεν­τρώ­νε­
ται στὰ πα­ρα­δο­σια­κὰ ἑλ­λη­νι­κὰ φα­γη­τά.
Εἶ­ναι αὐ­το­νό­η­το ὅ­τι θὰ πρέ­πει νὰ ὑ­πάρ­
χει συ­νε­χὴς ἔ­λεγ­χος τῶν πα­ρα­γό­με­νων
στὴ χώ­ρα προ­ϊ­όν­των ὥ­στε νὰ εἶ­ναι ὑ­ψη­
λῆς ποι­ό­τη­τας.
Προ­κει­μέ­νου νὰ ἐγ­κα­τα­στα­θοῦν καὶ
νὰ ζή­σουν νέ­ες οἰ­κο­γέ­νει­ες στὰ χω­ριὰ
ποὺ θὰ ἀ­σχο­λη­θοῦν ἀ­πο­κλει­στι­κὰ μὲ τὴ
γε­ωρ­γί­α καὶ τὴν κτη­νο­τρο­φί­α θὰ πρέ­πει
νὰ βελ­τι­ω­θοῦν οἱ συν­θῆ­κες
δι­α­βί­ω­σής τους. Π.χ. μὲ τὴν
πα­ρο­χὴ χα­μη­λό­το­κων δα­
νεί­ων γιὰ νὰ ἀ­να­και­νί­σουν
τὰ σπί­τια τους ἢ νὰ χτί­σουν
και­νούρ­για, τὴ συν­τή­ρη­ση
τοῦ ὁ­δι­κοῦ δι­κτύ­ου, ὥ­στε
νὰ μὴν ὑ­πάρ­χουν δυ­σκο­
λί­ες πρό­σβα­σης στὰ χω­ριά,
τὴ λει­τουρ­γί­α σχο­λεί­ων κα­
θὼς καὶ κοι­νο­τι­κῶν ἰ­α­τρεί­
ων ποὺ δὲν θὰ βρί­σκον­ται
μα­κριὰ ἀ­πὸ τὰ χω­ριά, τὴν
ὀρ­γά­νω­ση πο­λι­τι­στι­κῶν ἐκ­
δη­λώ­σε­ων ἐ­πι­κεν­τρω­μέ­νων
στὴν ἑλ­λη­νι­κὴ πα­ρά­δο­ση
κ.λπ.
Ἂν ἐ­φαρ­μο­στοῦν ὅ­λα
τὰ πα­ρα­πά­νω, θὰ ἐ­νι­σχυ­θεῖ ἐ­πι­στρο­φὴ
στὴν ὕ­παι­θρο. Μὲ δε­δο­μέ­νες ὅ­μως τῆς
κα­θι­ε­ρω­μέ­νες συ­νή­θει­ες καὶ τὸν τρό­πο
ζω­ῆς στὶς πό­λεις, ἡ δι­α­δι­κα­σί­α αὐ­τὴ θὰ
ἀ­παι­τή­σει χρό­νο, ὑ­πο­μο­νὴ καὶ ἐ­πι­μο­νή.
Γιὰ ὅ­σους μποῦν σ᾿ αὐ­τήν ἡ ἐ­πι­στρο­φὴ
στὴ φύ­ση, θὰ προ­σφέ­ρει –ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὰ
οἰ­κο­νο­μι­κὰ μέ­σα ἐ­πι­βί­ω­σης καὶ μέ­ρος
τῶν τρο­φί­μων ποὺ οἱ ἴ­διοι θὰ κα­τα­να­
λώ­νουν– καὶ ἕ­να πιὸ φυ­σι­κὸ τρό­πο ζω­ῆς
μα­κριὰ ἀ­πὸ τὸ θό­ρυ­βο καὶ τὸ ἄγ­χος τῶν
κέν­τρων, ἀν­θρώ­πι­νες ἐ­πα­φὲς καὶ ἐ­πι­
στρο­φὴ στὴν πα­ρά­δο­ση καί, γιὰ ὅ­σους
δὲν με­τεῖ­χαν ἐ­νερ­γὰ στὴν Ἐκ­κλη­σί­α, τὸ
ἔ­ναυ­σμα νὰ τὴν πλη­σιά­σουν. _