Un texto de Jaime Vándor

1. Xerusalén: unha e múltiple
Jaime Vándor
«Escribe unhas cuartillas sobre Xerusalén, e non importa que sexan persoais.
É unha cidade da que nunca se pode acabar de dicir todo, e a diversidade de
enfoques tamén é interesante.» Así rezaba o encargo que renovaba a pregunta
que levo corenta anos tratando de contestarme, cal é realmente o meu
Xerusalén?
Na súa introdución ao Historical Atlas of Jerusalem, de Dan Bahat, Teddy
Kollek escribe: «Xerusalén é un símbolo e un soño - a capital eterna de Israel.
Con todo, ademais da Xerusalén celestial, existen moitas outras Xerusalén.
Está a Xerusalén das diferentes épocas: a cidade histórica dos conquistadores
e dos reis, a dos profetas, a dos sabios e a dos narradores. Existe a Xerusalén
Sacra, a da fe - a de Israel, da Cristiandad, a do Islam, coas súas orixes
comúns e diverxentes, as súas variadas seitas e adaíles. E de xeito conxunto
con todo iso, a Xerusalén feita de pedra e de monta-a, cargada de antigos
sons, cores e ventos.»
Kollek é un dos grandes, personaxe ligado xa para sempre á historia da cidade,
eu son un particular, e ademais da diáspora. Que podo dicir, como ser humano
e como xudeu, de Xerusalén? É a súa cidade, pero tamén é a miña. Sinto no
máis profundo esa Xerusalén múltiple, variada, rica e máxica da que fala.
Quizais a nosa linguaxe sexa común, porque nos nutren as mesmas raíces do
respecto ao outro, a convicción da calidade parigual subxacente aos humanos
máis aló das súas crenzas, o valor intrínseco de cada individuo, nesa tradición
que vai do bíblico/semítico ao occidental, sen esquecer os ideais de igualdade
e fraternidade da Ilustración. E tamén nacemos ambos en Viena...
Para min Xerusalén é realmente símbolo e sueco. Son lazos que non se poden
analizar por vía da razón. estiven moitas veces, pero a que máis me marcou foi
a miña primeira estadía, por razóns de estudo, en 1958. Vivía nos lindes da
Xerusalén israelí, no St.Andrew's, antigo convento escocés cuxo claustro fora
convertido en residencia temporal: entre os ocos das columnas habilitárense
verdadeiras celas. Baixando a estrada, aos poucos metros erguíase o val que
era Terra de Ninguén. En fronte, no alto, o Monte Sión estaba en mans xudías,
pero polas murallas inmediatas paseábanse os soldados xordanos, armados.
Non se distinguían as caras, pero si o brillo dos fusís. Desde a Cidade Vella a
algunhas horas oíase o tañir das campás ou o canto do muecín. fun novo,
ilusionado, feliz no Derech Hevron... ou o soñei?
Xunto á Xerusalén dos recordos teño tamén a da vida diaria, no campo do
ensino: referencias á súa historia, alusións aos seus museos, a súa
arquitectura, o seu particular clima, os diferentes barrios con xentes que os
habitan e os dolorosos conflitos que asoman, ás veces entre os veciños dunha
mesma casa. A cor tan especial da cidade que se pode explicar, e o aire, a súa
viveza ou a súa somnolencia, para os que non existen palabras. Os conceptos

2. lingüísticos, como o verbo antigo subir que chegou a significar ascender á
Cidade Santa, peregrinar ao Templo, e de que modo o mesmo termo subir fai
xa máis dun século significa tamén inmigrar desde calquera confín do mundo a
Eretz Israel, e a Medinat Israel desde hai exactamente cincuenta anos.
As referencias á Idade Media, a aquel xénero poético hebreo, a siónida, un tipo
particular de elixía que expresaba unha dupla añoranza, a añoranza física que
os xudeus do Andalus ou da España cristiá sentían pola Cidade Santa, non moi
distinta da nostalxia que aflixía ao salmista 1600 ou 1800 anos antes, xunto ás
augas de Babilonia... E expresaba tamén a siónida a outra añoranza, a do
xudeu do seu tempo, exiliado e sen patria, por aquela Época remota da súa
Historia cando os xudeus eran libres e soberanos na súa propia terra.
Logo está a Xerusalén dos pintores, a dos museos. As representacións
xeralmente ideais dos artistas de todas as épocas que pintan castelos, almenas
e torres medievais nunha campiña verde, bañada de ríos e lagos, plácida, pero
europea... Ou a Terra Santa dos pesebres da arte popular, colocados ante un
diorama de fondo celeste, con cúpulas, oliveiras e cipreses que a pesar da súa
inxenuidade achéganse moito máis á realidade. Ao afeccionado á música
sóanlle Haendel, oratorios e operas barrocas coa súa letra alusiva á Biblia, os
oratorios e paixóns de Bach, a Sinfonía dos Salmos de Strawinsky, ou ben, non
se se por encima de todo, aqueles fragmentos doídos: «Que amables son as
túas estancias... -A miña alma desfallece polos atrios do Señor...- Felices, ai,
os que moran na túa casa...», do estremecedor Réquiem alemán que un
Johannes Brahms sufriente e esnaquizado escribiu á morte da súa nai. Ou os
Tehilim de Leonard Bernstein que a Coral Sant Jordi canta directamente en
hebreo.
E aínda teño outra Xerusalén, a da literatura de todas as épocas, desde as
Sacras Escrituras pasando pola o-Harizí, Yehudá Ha-Leví ou Yosef ben
Chicatella (veciño de Medinaceli no s. XIV) ata Torquato Tasso ou o drama
filosófico Natán o Sabio do cristián Lessing, do Século das Luces, sobre a
Época de Saladino e dos Cruzadas. As novelas protosionistas de Abraham
Mapu, Disraeli, George Eliot. Altneuland, de Herzl. E a literatura hebrea do
noso século: obras do Nobel Agnón, as poesías de Fichman, Shlonsky, Lea
Goldberg, Altermann, Zelda, os novelas de Brenner, Pinhas Sadeh, Yehoshúa,
Shájar e tantos outros.
Pero non todo é arte e beleza. Desgraciadamente a vida é dura, e os israelís
son sen dúbida os xudeus do mundo que con máis retos téñense que enfrontar
ao longo da súa existencia. Estes a sonvos especialmente difíciles, por
circunstancias que todos sabemos. Calquera jerosolimitano, calquera
telavivense poderíanos contar unha infinidade de historias, de terrorismo,
desconcerto, crispación, incerteza. Entre todos os horrores é de destacar o
fanatismo. Todo fanatismo, pero o que quizá máis nos doe é o que
esporadicamente aparece nas nosas propias filas. Aquel sábado de novembro
de 1995...
Con todo, nada disto debía desalentarnos. Nácese con sangue e entre lloros,
os individuos o mesmo que os estados. Entre luces e sombras celebramos o

3. medio século da nosa existencia. Israel cambiou e con ela o lugar do xudeu no
mundo. A historia xustifica posteriormente canto foi necesario para que un país
ache o seu lugar entre as nacións: son as dores do parto.
Tamén está nacendo unha nova Xerusalén. Cando antes na Historia viu esta
capital tanto esplendor, de parques, edificios públicos, museos, esculturas ao
aire libre, bibliotecas e centros de estudo? Non nos deixemos desalentar e
teñamos confianza, fe no futuro. Deus queira que nos próximos anos se pouse
a branca pomba nesa castigada rexión do mundo, que os discursos de Yom
Haatzmaut non falen de procesos de paz, senón da súa culminación. Como
dixo o poeta, un día a froita maduraría e comeremos dela ate o fin dos días. Así
sexa.