Traballo sobre as etnias maories para o proxecto colectivo "O Home no seu mundo" de 2º de ESO no IES de Ames. Coordinación Anxo Sampedro Millares.

1. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
1
O home no seu mundo
IES de Ames.
Educación para a Cidadanía.
Juan Zalvide Pombo.
2º ESO D.

2. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
2
O pobo Maorí é un pobo Polinesio asentado no que actualmente é
Nova Zelanda. Estas xentes desenvolveron una cultura fascinante e única polo
illamento do arquipélago co resto do mundo, desde a súa chegada ás illas ata
a chegada dos europeos a finais do século XVIII. Para a civilización moderna
moderno a súa cultura tradicional pode resultar un tanto ou moi primitiva
debido á súa forma de vivir e a que as ferramentas tradicionais que eles
utilizaban distaban moito de estar tan avanzados tecnoloxicamente como as
europeas. Pero non é todo así, desenvolveron técnicas de caza e pesca moi
efectivas e tiñan e seguen tendo un gran coñecemento do medio que os
rodea.
Este medio ao que me estou a referir corresponde ás illas da actual
Nova Zelanda coñecida polo pobo Maorí como Aoteraoa que significa na nosa
lingua ´terra da gran nube branca`. Estas illas están situadas no suroeste do
océano Pacífico e pertencen ao continente de Oceanía. Referíame
anteriormente ao seu illamento xeográfico xa que están a dous mil
quilómetros ao sueste da poboación humana significativa, Australia e a máis
de mil da illa máis próxima, de moi pequena extensión. Actualmente o estado
neozelandés é un dos países máis avanzados
do mundo social e tecnolóxicamente, o que
contrasta coa primitiva cultura dos maoríes.
Con respecto á poboación este pobo só
representa o doce por cento da poboación
actual do estado, unhas cento sesenta mil
persoas. Nas illas a poboación maorí non
está repartida homoxeneamente por todo o
territorio, senón que habita segundo os
asentamentos tradicionais das principais
tribos que corresponden á illa norte e
dentro dela aos extremos noreste e
noroeste e aos territorios do centro-oeste.
O relevo destas illas non ten nada de extraordinario aínda que é
impresionante, en cambio a biodiversidade si que é especial e única no
planeta con seres vivos non coñecidos polo mundo ata o descubrimento deste
territorio, isto é debido ao illamento do arquipélago respecto a outros
territorios. En relación ao relevo, na costa destacan os grandes acantilados
formados polas ondas que provocan as frecuentes borrascas na zona e as
praias formadas pola erosión conformando unha costa semellante á galega.
No interior destacan as terras con relevos de baixa altura recubertos de
vexetación, a excepción dos Alpes do Sur, na illa sur con grandes relevos que
superan os 3000 metros sobre o nivel do mar, e chegando aos 3754 no monte
Cook, denominado Aoraki no idioma maorí . Debido ao clima abundan os ríos
que levan moita forza nos seus nacementos nas montañas e forman grandes
canóns con rápidos e cascadas impresionantes.

3. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
3
O relevo ten un papel moi importante na biodiversidade. Na
poboación vexetal xoga un papel moi importante a altitude aínda que
predomina o bosque oceánico, que consta de especies de árbores de folla
caduca e dun tupido sotobosque formado por arbustos, fentos e herbas. No
tocante á fauna, no mar existe una gran cantidade de peixes que conviven
cunha grande poboación de focas e de
elefantes mariños así como una gran
cantidade de aves que habitan nos
acantilados. Nas épocas migratorias
pasan polas súas costas gran
cantidade de cetáceos. No interior
destaca o kiwi, unha ave endémica de
Nova Zelanda non voadora, que
consta dun grande pico co que atrapa
insectos no chan.
Para que neste territorio se encontre esta biodiversidade e para que
se forme este relevo teñen que darse unas condicións climáticas
determinadas. Neste territorio dáse o clima oceánico típico tamén
caracteístico de Galicia, caracterizado polas abundantes precipitacións, entre
1000 e 1200mm ao ano e por ter invernos e veráns suaves sen grandes xeadas
nin grandes vagas de calor. No verán a temperatura mínima é duns 12ºC e ao
longo do día non rebasa os 21ºC. Nos meses desta estación as precipitacións
roldan arredor dos 70mm e as horas de luz son aproximadmente 240. No
inverno a temperatura mínima diaria é duns 6ºC e a máxima rolda entre os 11
e os 12ºC. Nesta época do ano caen uns 140mm de auga ao mes e hai arredor
de cen horas de luz. No inverno, nas zonas máis meridionais poden rexistrarse
abundantes nevaradas.
Os primeiros humanos que chegaron a estas terras eran polinesios
que non estaban acostumados a este clima pero adaptáronse rapidamente.
Chegaron en canoas a través do océano e aínda hoxe en día é difícil de
explicar como puideron atravesar tan grande extensión de auga. Os polinesios
están extendidos por boa parte de Oceanía. As características físicas e
antropométricas deste pobo sdistínguese claramente. Son morenos de pel e
adoitan ter o cabelo negro, pero pode variar a outros tons de cor escura.
Tenden á obesidade coa comida occidental debido á grande cantidade de
graxa que teñen carnes como as porcinas e as bovinas, pero non coa súa
propia dieta, máis saudable. A estatura media dun home adulto e de algo máis
que 1,70m e o seu peso é de arredor de 70-75kg. Estes humanos
denomínanse a si mesmos Maoríes que no noso idioma significa normal,
natural, ordinario e tamén local, as veces tamén son denominados Tangata
Whenua que significa “xente da terra”. Estas xentes tamén desarroiaron una
lingua propia o Te Reo que pertence á rama das polinesias do leste. Esta

4. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
4
lingua é parecida en todas as zonas das illas pero hai variacións dialectais
entre os diferentes territorios, sobre todo entre a illa norte e a sur.
Os maoríes divídense a súa vez en
diferentes grupos. Están fragmentados en
grandes tribos chamadas Iwis. Cada una
destas tribos conta cun territorio delimitado
e está formada por persoas cunha mesma
ascendencia. A poboación destes grupos é
moi variable e pode ir dunhas centos de
persoas a máis de cen mil en casos extremos
sendo o Iwi Nagapuhi, no noroeste da illa
norte, o que máis poboación alberga con
arredor de 120000 habitantes. No mundo
moderno moitas das persoas pertencentes a
un Iwi xa non viven no territorio tradicional
senón que se desprazaron por traballo ou outros motivos ás grandes cidades.
Á súa vez estes extensos grupos divídense en Marae, que son poboacións que
forman parte dun mesmo Iwi. Cada Marae ten un centro relixioso arredor do
que se organiza o poboado onde é levada ao cabo a vida social.
Cada unha destas pequenas tribos estaba gobernada por un xefe que
organizaba a tribo, facía de xuíz e dirixía aos guerreiros en caso de producirse
unha das frecuentes guerras contra unha tribo inimiga. Na sociedade maorí a
muller non podía chegar a ser xefa pero podía ostentar un gran poder e
conseguir o respecto que o líder profesaba a calquer home de alto rango.
Cada Marae estaba dividida en varios grupos familiares, os Whahanu, que
constaban dun home maior e a súa parella, os seus fillos, as esposas destes e
os posibles netos do patriarca. Cos casamentos entre familias dúas delas
podían chegar a fusionarse, e así sucesivamente, ata chegar a formar familias
moi extensas. Actualmente estas familias seguen existindo pero tan só teñen
un significado simbólico e xa non viven todos os compoñentes xuntos como
era tradición.
Nos poboados atopamos as
vivendas tradicionais maoríes,
construídas con madeira, denominadas
Wharenui. A vivenda é comunal e está
situada no centro dos Maraes. Cada
edificio representa a un ancestro ou a
un ser mitolóxico e leva o seu nome;
ademais a estrutura está totalmente
recuberta de relevos que representan
imaxes místicas e da figura á que está dedicada. A vivenda é sagrada polo que
os ritos relixiosos realízanse dento ou arredor dela. A estrutura é alongada e

5. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
5
cada zona representa a unha parte do corpo do ser ao que o edificio está
dedicado. Ten un só piso que está dividido en dúas salas utilizadas para xuntas
sobre o goberno, para recibir a visitantes e para realizar os ritos sagrados.
Sobre as salas sitúase un tellado que normalmente é de color vermello e a
dúas augas para evitar a acumulación de auga na parte superior xa que no
clima oceánico as precipitacións son abundantes.
Tradicionalmente no poboado todo o mundo participaba na
organización da vida e facía tarefas útiles para a subsistencia do poboado.
Unha destas tarefas era a procura de alimentos, sen os que, naturalmente, o
grupo non podía subsistir. Existían varias formas para obter comida como a
recolección de plantas comestibles e froitos no medio natural, a pesca, a caza
e a agricultura. Os maoríes practicaban as catro.
Unha das máis importante era a pesca, actividade denominada Te hi
ika polo pobo maorí. O pescado era e segue sendo unha das bases da súa
alimentación, quizais un dos alimentos máis consumidos. A pesca
considerábase unha actividade sagrada e tiña un gran significado relixioso.
Ademais os maoríes son moi supersticiosos e tiñan un calendario cos días
propicios e cos días catastróficos para levar ao cabo esta actividade. Para a
atrapar peixes contaban cunha gran variedade de ferramentas entre as que
destacaban os anzós de madeira con punta ósea atados a unha corda feita con
fibras vexetais e as redes feitas tamén con
fibras vexetais. Tamén cazaban as focas
que poboan as praias para conseguir a súa
graxa, óso para fabricar ferramentas,
dentes para facer arpóns, pel illante
térmica e impermeable e carne con altos
valores nutritivos. Para cazar estes
grandes animais utilizaban arpóns con
punta ósea.
Para o transporte durante a pesca utilizábanse as canoas
denominadas Wakas. As canoas son
barcos alongados propulsados por
remeiros. As canoas utilizadas para
a pesca eran de pequeno tamaño,
pero estas embarcacións podían ter
outros usos como o de transporte
dun poboado enteiro dunhas illas a
outras ou incluso grandes viaxes
transoceánicas como o que levou
aos maoríes a descubrir Aoteraoa.

6. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
6
As canoas utilizadas para esta actividade son enormes, teñen ata oitenta
remeiros e uns corenta metros de eslora e van decoradas con motivos
relixiosos e mitolóxicos así como identificacións da tribo correspondente.
Pero volvendo á cuestión da procura de alimento hai que dicir que os
maoríes non só pescan peixes senón que tamén cazan en terra firme. Pero as
súas presas eran só aves, algunhas voadoras e outras, como o kiwi e o xa
extinto moa, unha enorme ave non voadora e carnívora que era a especie
terrestre dominante nas illas ata a chegada dos humanos, non voadoras.
Atrapábanas de diversos métodos: cunha corda arredor do pescozo ou dos
pés, se eran pequenas capturábanse nos niños pola noite, mediante trampas
colocadas nas árbores (unha especie de caixas) e se eran moi grandes, como
os moa, con lanzas. Os paxaros, a parte de proporcionar alimento tamén
proporcionan as plumas que son utilizadas para confeccionar as vestimentas
tradicionais porque son illantes térmicas e ademais moi vistosas.
Pero non todos os alimentos eran sacados directamente da natureza.
Tamén cultivaban vexetais. A especie máis cultivada era un tubérculo propio
da illa norte e do norte da illa sur, o Kumara, que poderíamos definilo como
unha pataca pero cun sabor moito máis doce. Os campos eran fértiles pero ao
cabo de varias colleitas desfertilizábanse, e como non tiñan ningún produto
para que a terra volvera a ser produtiva o
que facían era queimar os campos. Esta
pataca xunto co pescado, os paxaros e os
vexetais recolectados constitúen a dieta
maorí, que hoxe en día moitos nativos
seguen consumindo. O método
tradicional de cociñar é asar o alimento
mediante un forno escavado na terra, o
hangi. En ocasións este forno pode
quentarse coa calor de fontes termais.
O medio non proporciona só alimento
senón tamén materiais para a confección da
vestimenta para combater o frío e as
precipitacións. A vestimenta tradicional maorí
é un manto posto polos ombros que cubre ata
unha altura entre os xeonllos e os pés. Non ten
mangas nin perneiras, o que dificulta a
mobilidade. A prenda está feita con fibras
vexetais de plantas propias da zona e
recuberta con plumaxe que fai de illante
térmico, de impermeable e dálle ao traxe
vistosidade. Nos meses máis calorosos poden
ir cubertos tan só por un taparrabos

7. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
7
confeccionado con fibras vexetais.
A inmensa maioría dos maoríes, mesmo os homes, complementaban
a vestimenta con abundantes xoias que hoxe en día séguense usando, incluso
os non maoríes. As xoias que máis se fabrican son os colares e os pendentes
feitos predominantemente de xade e en menor medida de óso e perlas. Coa
chegada dos europeos tamén se introduciron os metais preciosos,
principalmente prata. As alfaias non son simplemente para parecer máis
guapos, sobre todo na antigüidade, cando este pobo non estaba integrado na
sociedade moderna. Tiñan un significado espiritual, críase que traían bos
presaxios, representaban a divindades, daban protección e transferían forza
aos guerreiros antes da batalla.
Outra forma de adornar o corpo era mediante as tatuaxes,
denominadas ta moko, que hoxe en día séguense utilizando e poden chegar a
recubrir todo o corpo. Comezábanse a facer a unha idade moi temperá,
arredor de oito anos e íanse renovando ao longo de vida. Tradicionalmente
facíanse con puntas de óso de albatros
impregnadas de tinta que se cravaban na pel
en diferentes puntos para ir debuxando a
tatuaxe. Servían para marcar unha xerarquía
dentro da tribo e identificaban a cada
individuo, xa que cada tatuaxe ten un deseño
único. Ademais teñen significado máxico e
relixioso e na cultura maorí críase que con
eles podíase burlar á morte. Outra función era
a de asustar ao inimigo na batalla.
Pero aínda hai máis, nas cerimonias e ritos e tamén antes da batalla
utilizábanse unhas fermosas, feras e expresivas máscaras. A fabricación destas
máscaras é unha actividade aínda practicada hoxe. Están feitas cun anaco de
madeira tallado cun cincel e coloreado con pigmentos naturais. Estas
máscaras teñen un significado espiritual e poden representan: a persoa que as
leva postas reproducíndose nelas tatuaxes que leva fielmente; tamén poden
representar animais; e por último, deidades, aínda que estas últimas non son
representadas frecuentemente en máscaras senón en grandes esculturas.
Outra función, como as tatuaxes, era a de amedrentar aos inimigos e a de
mostrar poder ante eles.
Estas non son as únicas formas de amedrentar e de manifestar poder
ante as tribos inimigas. Seguramente a máis efectiva e, desde logo, a máis
coñecida sexa a de bailar a danza de guerra tradicional, a Haka. Esta danza era
bailada polos guerreiros antes da batalla, hoxe en día tan só se baila en
cerimonias a falta de guerras entre tribos. Os movementos da danza son
vigorosos para mostrar forza, estes movementos van acompañados dun

8. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
8
golpeo rítmico dos pés contra o chan e con percusión corporal. No baile as
expresións faciais son desafiantes, como
por exemplo poñer os ollos en branco e a
lingua fóra. Esta danza fíxose
mundialmente famosa ao ser bailada
antes de cada partido polo equipo
nacional de rugby neocelandés, os All
Blacks, un dos mellores conxuntos deste
deporte do mundo. Esta práctica deixa
boquiaberto ao rival e quizais axude a
gañar os partidos.
Xa dixemos que hai referencias a persoaxes mitolóxicos e a
simbolismos. A súa cultura ten unha grande cantidade de lendas e mitos que
se transmitían oralmente mediante poesía e prosa narrativa ou
materialmente con máscaras e bastóns e actualmente por escrito. Estes mitos
están ambientados no pasado remoto e contan historias sobrenaturais e
incribles como: a idea maorí sobre como se creou o universo e o mundo, da
que falarei máis adiante; a orixe dos diferentes deuses, a súa historia e a
creación das persoas; a explicación de fenómenos naturais como o clima e a
formación da paisaxe; a creación do mundo animal e vexetal; a creación do
sol, da lúa e das estrelas; e moitos máis.
Un destes mitos conta a orixe dos deuses. O panteón maorí conta
con seis deuses principais que segundo a tradición son irmáns, son
representados tradicionalmente con bastóns tallados de diferente maneira
para a representación de cada un deles, ou mediante esculturas talladas en
madeira. Estas seis deidades son: Tumatuenga, deus da guerra e do reino
humano, e o deus máis poderoso; Tawhirimatea, é o deus do clima e dos
fenómenos meteorolóxicos; Tane,
divinidade do bosque e dos
paxaros; Tangaroa, deus do mar e
do peixe; Rongo, deus do alimento
cultivado, é dicir, da agricultura; e
por último Haumia-tiketike, deus
do alimento non cultivado que
provén directamente da natureza.
Un dos mitos maoríes no que participan os deuses é o que explica a
orixe do universo, o mito de Rangi e Papa. Na cultura maorí Ranginui é o pai
do ceo e Papatuanuku é a nai da Terra. Un día Rangi e Papa uníronse nun
forte abrazo, polo que a Terra e o ceo quedaron unidos. Tras esta unión
tiveron seis fillos varóns, os deuses. Co paso do tempo algúns deuses
volvéronse hostiles contra os seus pais e querían separalos e incluso matalos.
Ao conseguir separalos enfadaron aos outros, o que provocou unha guerra

9. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
9
entre deuses. No medio dunha batalla, Tumatuenga, un dos partidarios de
separar aos seus país, come a todos os seus irmáns e forma o mundo terrestre
tal e como o coñecemos. O único deus ao que Tamatuenga non come é a
Tawhirimatea, deus do clima e dos fenómenos meteorolóxicos. Aínda hoxe
estes dous deuses seguen batallando e Tawhirimatea manda as borrascas e os
furacáns para destruír o mundo do seu inimigo.
Por isto e por moito máis os maoríes son un pobo fascinante. Forman
unha sociedade moi complexa, xa que teñan grandes grupos e a súa vez
poboados máis pequenos organizados perfectamente, a pesar das frecuentes
guerras que mantiveron entre eles en tempos máis antigos. Dentro destes
poboados a vida está organizada á perfección en diferentes actividades, entre
as que destaca a pesca, sendo o pescado unha das bases da súa alimentación.
Outra actividade á que se dedican é á creación de arte, a forma material da
súa cultura. Unha cultura única debido a que este pobo non estivo en
contacto con outros humanos en moitos anos. Todas estas características
definen aos maoríes, un pobo que non é como outro calquera.

10. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
10
BIBLIOGRAFÍA
Non encontrei demasiada información nin en galego nin en castelán, polo que
tiven que buscar en inglés, xa que nese idioma hai moitísima información.
 Wikipedia the free enciclopedia
 .en.wikipedia.org/wiki/Maorí-people:nesta páxina
hai aspectos xerais da etnia e da súa organización.
 en.wikipedia.org/wiki/New-Zeland: encontramos
aspectos do territorio, do clima, da flora e da fauna.
 en.wikipedia.org/wiki/Wharenui: páxina dedicada
unicamente á vivenda tradicional, con moita
información.
 en.wikipedia.org/wiki/Waka-(canoe): información
sobre as canoas, tanto de pesca como de transporte.
 en.wikipedia.org/wiki/Maori-traditional-
textiles:dirección web dedicada á vestimenta
tradicional maorí.
 en.wikipedia.org/wiki/Maori-language: esta
páxina está dedicada a súa linguaxe.
 en.wikipedia.org/wiki/Maori-mithology: mitos
maoríes, orixe do mundo, dos deuses...
 en.wikipedia.org/wiki/Haka: páxina onde explica
qué é a Haka e como se realiza.
 en.wikipedia.org/wiki/Rangi-Papa:artículo da orixe
do universo segundo os maoríes, ben escrito.
 Te Ara enciclopedya: é unha enciclopedia dedicada
exclusivamente a Nova Zelanda que ten moita información, é
moi útil.
 www.teara.govt.nz/en/te-hi-ika-maoro-fishing:
método de pesca tradicional.
 www.teara.govt.nz/en/te-tahere-manu-bird-
catching: explicación da caza maorí de paxaros.
 www.teara.govt.nz/en/wahanu-maori-and-
family: extenso e moi informativo texto sobre a familia
maorí.

11. O home no seu mundo. Os maoríes. Juan Zalvide Pombo
11
 www.boneart.co.nz: esta páxina contén moita información
obre todos os tipos de arte tradicional.
 Maorisource.com/Maoritattoing.htm: nesta páxina se
pode encontrar todo o relacionado coas tatuaxes.
 www.squidoo/Maori-wood-carvings: moita información
sobre máscaras, así como de esculturas feitas de madeira, moi
interesante.