1. 1

2. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,
e-booki .

3. Jakub Frankiewicz
Wizja idealnego społeczeństwa w renesansowych utopiach.
Jędrzejów 2008
2

4. Jakub Frankiewicz
Wizja idealnego społeczeństwa w renesansowych utopiach.
Korekta: Anna Matusewicz
Wydanie pierwsze, Jędrzejów 2008
ISBN: 978-83-60320-38-9
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Autor oraz Wydawnictwo dołożyli wszelkich starań, by informacje zawarte w tej publika-
cjach były kompletne, rzetelne i prawdziwe. Autor oraz Wydawnictwo Escape Magazine nie
ponoszą żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikające z wykorzystania infor-
macji zawartych w publikacji lub użytkowania tej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w publikacji są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towa-
rowymi ich właścicieli.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie całości lub fragmentu w jakiejkolwiek po-
staci jest zabronione. Kopiowanie, kserowanie, fotografowanie, nagrywanie, wypożyczanie,
powielanie w jakiekolwiek formie powoduje naruszenie praw autorskich.
Wydawnictwo Escape Magazine
ul. Spokojna 14
28-300 Jędrzejów
http://www.escapemagazine.pl
3

5. Spis treści:
Spis treści
WSTĘP.......................................................................................................................................6
ROZDZIAŁ I...........................................................................................................................10
WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI UTOPII. .....................................................10
1.ROZWAŻANIA WSTĘPNE.........................................................................................................................................10
2.DEFINIOWANIE UTOPII...........................................................................................................................................13
3.GŁÓWNE TYPOLOGIE.............................................................................................................................................16
4.BUDOWA UTOPII...................................................................................................................................................19
5.ŹRÓDŁA UTOPII. ..................................................................................................................................................26
6.ZNACZENIE UTOPII................................................................................................................................................28
ROZDZIAŁ II.........................................................................................................................32
TOMASZ MORUS - „UTOPIA”...........................................................................................32
1.RENESANSOWA ZMIANA.........................................................................................................................................32
2.ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ TOMASZA MORUSA.................................................................................................................37
3.PRZYCZYNY POWSTANIA „UTOPII” .........................................................................................................................44
4.GŁÓWNE ZAŁOŻENIA „UTOPII” TOMASZA MORUSA..................................................................................................48
ROZDZIAŁ III........................................................................................................................71
TOMASZ CAMPANELLA - „MIASTO SŁOŃCA”..........................................................71
1.ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ TOMASZA CAMPANELLI............................................................................................................71
2.PRZYCZYNY POWSTANIA „MIASTA SŁOŃCA”. .........................................................................................................74
3.GŁÓWNE ZAŁOŻENIA „MIASTA SŁOŃCA” TOMASZA CAMPANELLI ...............................................................................76
ROZDZIAŁ IV......................................................................................................................100
FRANCISZEK BACON - „NOWA ATLANTYDA”........................................................100
1. ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ FRANCISZKA BACONA...........................................................................................................100
2. PRZYCZYNY POWSTANIA „NOWEJ ATLANTYDY”. .................................................................................................101
3. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA „NOWEJ ATLANTYDY” BACONA...........................................................................................103
ROZDZIAŁ V.......................................................................................................................121
MORUS, CAMPANELLA, BACON. SYNTEZA STANOWISK....................................121
1.SUPER UTOPIA - PRÓBA SYNTEZY. .......................................................................................................................121
2.UTOPIA. MRZONKA CZY PRZEDWCZESNA WIZJA ŚWIATA? .........................................................................................137
ZAKOŃCZENIE...................................................................................................................146
BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................149
4

6. Każdy z Nas zasługuje na to, aby dać mu szansę.
Tym wszystkim, którzy wyciągnęli do mnie pomocną dłoń,
serdecznie dziękuję.
Pracę tą dedykuję Rodzinie.
Jakub Frankiewicz
5

7. Wstęp
Ludzkie marzenia mogą być nierealistyczne i okazać się całkowitą bzdurą czy
mrzonką wyssaną z palca. Oczywiście marzenia mogą być także jak realne i prawdzi-
we. Każdy z nas może do woli marzyć, o czym tylko zechce, bo jak mówi niemieckie
przysłowie: Marzenia i myśli nie znają granic (Träume und Gedanken kennen keine
Schranke). A zatem marzenia mogą być banalne, drobne i dotyczyć spraw przyziem-
nych, ale mogą również odnosić się do rzeczy wielkich, wzniosłych i niezrozumiałych
dla przeciętnego zjadacza chleba.
Bez względu jednak na to, jakie zagadnienia poruszają i czy są realne, czy też
nie, nie ulega wątpliwości, że marzenia są częścią naszej historii i nas samych. Od
dzieciństwa, przez młodość, a następnie dorosłość aż do starości każdy ma swoje skry-
te oczekiwania wobec życia i innych ludzi. Dzieje się tak zawsze, choć niekiedy nie
chcemy, albo boimy się do tego przyznać.
Czysto teoretycznie załóżmy, że pewna partia „A” w kraju „B” wprowadza
ustawowy zakaz marzenia. Gdyby coś takiego udało się zrealizować, to ludzie bez-
sprzecznie utraciliby cząstkę samych siebie. No, bo, gdyby nie marzenia o wzbiciu się
w przestworza, nie mielibyśmy samolotów i promów kosmicznych, a gdyby ludzie nie
pragnęli podróżować, to pewnie nie stworzono by samochodu itd. Przykłady można
rzecz jasna mnożyć w nieskończoność. Redukując nawet tę listę do wymienionych już
przeze mnie usprawnień cywilizacyjnych, z łatwością można wysnuć pewien wniosek.
Moim zdaniem brzmieć on powinien następująco: Marzenia inspirują i zmuszają ludzi
od działania. W nieustannej gonitwie dnia codziennego nawet nie dostrzegamy, ile
otaczających nas rzeczy i zjawisk jest owocem czyjejś fantazji.
W swojej pracy magisterskiej pt. Wizja idealnego społeczeństwa w renesanso-
wych utopiach, chciałbym opowiedzieć o innym rodzaju marzeń. Opowiem o nie-
śmiertelnym śnie o skonstruowaniu i urzeczywistnieniu idealnego społeczeństwa. Ma
to być społeczeństwo ludzi równych i szczęśliwych. Życie tam toczyć ma się bez we-
wnętrznych konfliktów i zagrożeń, w dobrobycie i bez lęku o to, co przyniesie nowy
dzień. Pragnienie realizacji tych wizji jest niesłychanie silne. Bez względu na szero-
kość geograficzną, czy krąg kulturowy, wszędzie i w każdej epoce historycznej odnaj-
6

8. dziemy bardziej lub mniej rozbudowane pomysły na usprawnienie stosunków społecz-
no-politycznych.
Utopia klasyczna stała się tematem mojej pracy nieprzypadkowo. Po pierwsze
wybór mój wynika z głębokiej fascynacji tą problematyką. Już jako młody student so-
cjologii dałem się „zaczarować” utopistom i ich marzeniom. Po drugie uległem także
pewnemu mechanizmowi działania. Jeśli coś jest nieustannie krytykowane, to czło-
wiek jako istota przekorna na złość wszystkiemu i wszystkim, sięga właśnie po to, co
inni zabraniają i na różne sposoby szkalują. Nie ukrywam, że chciałem także wyrobić
sobie swój własny osąd na ten temat, i to mi się udało. W swojej pracy chciałem rów-
nież spróbować odnaleźć odpowiedź na pytania:
• Co takiego jest w tych wizjach idealnego społeczeństwa, że przetrwały one do
dzisiaj i wcale nie widać ich zmierzchu?
• Na czym polega ich magia, która zawładnęła umysłami najwybitniejszych my-
ślicieli w dziejach ludzkości?
• Postaram się także ustalić, czy utopie to tylko mrzonki, bajki dla grzecznych
dzieci, czy jak mówi Lamartine: „utopie to przedwczesne prawdy”?
• Czy o utopistach można powiedzieć, że są to buntownicy niezgadzający się
z istniejącym status quo?
W swojej pracy skupię się na dziełach trzech myślicieli: Tomasza Morusa -
„Utopia”, Tomasza Campanellego - „Miasto Słońca” i Franciszka Bacona - „Nowa
Atlantyda”. Dzieła te stanowią kolebkę rozważań na temat idealnego społeczeństwa.
Kolejne utopie są ich bądź to powieleniem, bądź też krytyką. Dzieła te różnią się mie-
dzy sobą, ale wszystkie są próbą znalezienia „cudownej recepty” na niedoskonałość
świata.
Jeśli chodzi o strukturę, to moja praca magisterska składać się będzie z pięciu
głównych rozdziałów. Rozdział pierwszy rozpocznę od krótkiego wprowadzenia do
omawianej tu problematyki. W dalszej części tego rozdziału dokonam próby zdefinio-
wania zjawiska, jakim jest utopia oraz zaprezentuje główne typologie. Omówię ponad-
to klasyczną budowę utopii. Postaram się także przedstawić przyczyn, które sprawiły,
że możemy w ogóle mówić o utopii, jako wizji idealnego państwa. Podsumowaniem
tego rozdziału będzie określenie istoty i znaczenia utopii w historii myśli społecznej.
7

9. Trzy kolejne rozdziały chciałbym poświęcić myślicielom, którzy zainspirowali
mnie do napisania tej pracy, czyli Morusowi, Campanelli i Baconowi. Każdemu z nich
poświęcę osobny rozdział mojej pracy, aby w ten sposób przybliżyć nieco ich sylwet-
ki, życie i twórczość oraz ich wizje idealnego społeczeństwa.
I tak oto rozdział drugi rozpocznę od przypomnienia najistotniejszych informa-
cji na temat Renesansu, by móc następnie przejść do opowieści o życiu i twórczości
Tomasza Morusa. W rozdziale tym przedstawię jego krótką notkę biograficzną oraz
postaram się omówić jego główne poglądy. Natomiast główną część tego rozdziału
stanowić będzie charakterystyka i opis tez zawartych w dziele Morusa pt. „Utopia”.
Rozdział trzeci z kolei poświęcę życiu i twórczości Tomasza Campanellego.
Zaprezentuje jego główne poglądy, ale uwagę zamierzam skupić na największym dzie-
le Campanellego, czyli „Miastu Słońca”.
Bardzo podobnie do dwóch poprzednich rozdziałów będzie wyglądała struktura
rozdziału czwartego. Tutaj z kolei zajmę się życiem, twórczością i głównymi pogląda-
mi Franciszka Bacona. Najwięcej miejsca poświęcę zaś tezom zawartym w jego dziele
pt. „Nowa Atlantyda”.
Wszystkie wymienione przeze mnie dzieła można omawiać i opisywać na różny
sposób. Moim celem nie jest tylko i wyłącznie suche streszczać tych dzieł, ale zamie-
rzam spojrzeć na nie pod kątem kilku problemów szczegółowych:
• Kto rządzi w państwie?
• W jaki sposób sprawowane są rządy?
• Jak wygląda ich system prawny?
• Czy społeczeństwa te żyją w mieście, czy na wsi i jaki ma to wpływ na ich
funkcjonowanie?
• Jak patrzą na problem choroby, starości i śmierci?
• Jak wygląda ich życie rodzinne?
• Jakie relacje panują między płciami? Czy istnieje w nich równość, czy może
raczej dominacja jednej z płci?
• Czy istnieją instytucje podobne do małżeństwa? Czy jest to społeczeństwo
monogamiczne?
• Czy dzieci wychowywane są przez rodziców?
8

10. • Wokół czego koncentruje się edukacja?
• Czy istnieje własność prywatna?
• Czy cechuje je przepych materialny, czy surowość i prostota?
• Jaki jest sposób ich życia: dążą do przyjemności czy wytrwałe pracują? Czy ży-
cie tych mieszkańców jest bezpieczne czy pełne przygód i niebezpieczeństw?
• Czy ma dla nich znaczenie wygląd zewnętrzny?
• Jak wygląda ich strój i jakie pełni funkcje? Czy ma dla nich znaczenie moda?
• Jaką rolę odgrywa w ich życiu technika?
• Jakie jest znaczenie religii w tych społeczeństwa?
• Czy ma dla nich znaczenie sport?
• Jaką rolę odgrywa w ich społeczeństwie sztuka?
• Jakie są główne zwyczaje tego społeczeństw?
Problemy te stawiam nieprzypadkowo. Informacje, które dzięki nim otrzymam,
pozwolą mi przybliżyć się do sedna mojej pracy magisterskiej, czyli próby stworzenia
syntetycznej koncepcji „idealnego społeczeństwa” wg. Morusa, Campanellego i Baco-
na. Syntezę tę będzie można nazwać na potrzeby tej pracy „Super Utopią”. Problemo-
wi temu poświęcony będzie piąty rozdział mojej pracy. W rozdziale tym postaram się
także odpowiedzieć na pytanie: Utopia. Mrzonka czy przedwczesna wizja świata?
Chciałbym dzięki temu wydać mój własny osąd na temat, co w utopiach jest „wizją”
dającą się zrealizować, a co tylko wymysłem marzycieli skazanym na wieczne pozo-
stanie w sferze fantazji.
9

11. Rozdział I
Wprowadzenie do problematyki utopii.
„Na mapę świata, niezawierającą Utopii,
nie warto patrzeć, gdyż pomija ona ten kraj,
do którego ludzkość ciągle dąży.
Postęp to urzeczywistnienie Utopii”.
Oscar Wilde
1. Rozważania wstępne.
Wprowadzenia do problematyki utopii nie można zacząć inaczej jak tylko od przy-
wołania roku 1516. Zapyta ktoś zapewne:, „dlaczego data ta ma mieć takie
znaczenie?”. Śpieszę już z wyjaśnieniem. Otóż owego, pamiętnego roku ukazuje się
dzieło angielskiego humanisty Tomasza Morusa pod tytułem: ”Książeczka zaiste złota
i niemniej pożyteczna jak przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd
wyspie Utopii” (znanej bardziej pt. ”Utopia” - przyp. J.F.). Nikt z pewnością nie przy-
puszczał wówczas, że ta niepozorna książeczka odniesie taki sukces i co ważniejsze na
zawsze odmieni historię myśli społecznej. Niewiele jest bowiem dzieł literackich, któ-
re wzbudzają tyle samo zachwytu, co krytyki.
Tomasz Morus kreśli w swoim dziele wizję idealnego państwa opartego na zasa-
dach sprawiedliwości. Jego mieszkańcy dobrowolnie wyzbyli się własności prywatnej,
ale nikt nie cierpi z tego powodu niedostatku. Wszystkie dobra należą bowiem do ogó-
łu i każdy może z nich czerpać według swych potrzeb. Niezwykle wysoko ceni się tam
pracę oraz wartości moralne, których przestrzegania pilnuje się niezwykle sumiennie.
Utopia Morusa dała nie tylko początek nowemu gatunkowi literatury, ale co znacznie
ważniejsze stała się punktem wyjścia do rozważań na temat idealnego społeczeństwa.
Owszem, problemem jak ukształtować „zdrowe społeczeństwo” zajmowali się już
wcześniej myśliciele i filozofowie starożytni, wystarczy przywołać chociażby Platona
czy Arystotelesa, ale to dopiero Morus XVI wieku dał podwaliny pod współczesne ro-
10

12. zumienie terminu „utopia”. Rzec by można nawet, że Tomasz Morus był tym, który
wsadził „kij w mrowisko” i zapoczątkował spór wokół marzeń o „ziemskim raju”.
Z Morusem można zgadzać się lub też nie, ale po lekturze jego dzieła nie jesteśmy
w stanie uciec od przemyśleń na temat naszego, własnego społeczeństwa. Dostarcza to
młodemu badaczowi tej problematyki nie lada trudności. Nie sposób przecież przystą-
pić do pisania pracy bez pewnego „ładunku emocjonalnego”, pozytywnego czy też ne-
gatywnego. Usilna próba zachowania bezstronności przypomina niekiedy chodzenie
po cienkim lodzie. Delikatnie stawiamy krok za krokiem, aby przypadkiem nie narazić
się na lodowatą kąpiel. Utopia bowiem nigdy i nikogo nie pozostawia obojętnym na
swoje idee. Nawet mało uważny czytelnik po lekturze „Utopii”, staje się jej zagorza-
łym zwolennikiem, bądź też przeciwnikiem. Dlatego badacz powinien uzbroić się
w cierpliwość, a jego działania muszą być bardzo rozważne. Czy można zatem być po-
nadto i wydać bezstronny werdykt? Sądzę, że tak i będę się starał tego dokonać
w swojej pracy.
Oponenci zwykli uważać utopistów za marzycieli, fantastów, ludzi bujających
w obłokach, jeśli nie za niespełna rozumu. Często patrzą na nich z politowaniem czy
szyderczym uśmieszkiem. Dojrzałemu człowiekowi nie przystoi przecież zajmować
się głupstwami. Celem jego życia jest skoncentrowanie się na sprawach ważnych, a na
otaczający świat winien patrzeć w sposób trzeźwy i racjonalny. Czym zatem jest dla
krytyków utopia? Utopia to nic innego jak marzenie o lepszym świecie, wyjątkowym
miejscu, gdzie nie ma trosk i zmartwień doczesnego życia. Miejsce tak wspaniałe, że
aż nierealne. Utopia, krótko mówiąc, to idee, której nigdy, nikomu nie uda się zreali-
zować.
I owszem, utopia jest swego rodzaju marzeniem niespełnionym czy wydającym się
trudnym do urzeczywistnienia. Ale nie możemy zapomnieć także o tym, że to marze-
nia są impulsem motywującym nas do działania, a działanie zawsze jest związane ze
zmianą i naruszeniem istniejącego status quo. Jak pisze Jerzy Szacki, najwybitniejszy,
polski znawca tematu: „opór przeciwko utopizmowi w myśleniu i działaniu znajduje
oparcie nie tylko w rutynie, zwyczaju, żywiołowej niechęci do zmiany, z którą wiąże
11

13. się zawsze jakieś ryzyko, czy też interesie wiążącym określone grupy społeczne ze sta-
tus quo w taki sposób, że przestają być zdolne do rozumienia potrzeb innowacji”.1
Nie trzeba być wybitnym naukowcem, aby dostrzec fakt, że nie ma społeczeństwa,
w którym coś nie należy poprawić czy ulepszyć. W tym momencie rodzi się pewna
idea, która postuluje wprowadzenie niezbędnych zmian. Proponowane ulepszenia
mogą przybrać formę, która wyda się ludziom nieprawdopodobna i niemożliwa do re-
alizacji. Stąd już tylko mały krok do tego, aby wizji tej nadać łatkę „utopii” i móc
z czystym sumieniem zachować dotychczasowe status quo. Ten z początku nierealny
pomysł może z czasem ewoluować i przekształcić się w jedną z dróg prowadzących
do poprawy istniejącego stanu. Taka sytuacja towarzyszy nam od początku naszego
istnienia. Wystarczy zagłębić się w historię myśli społecznej, aby z łatwością zauwa-
żyć, że nie ma tak naprawdę epoki, w której nie powstałaby wizja idealnego społe-
czeństwa, że nie było ludzi, którzy chcieliby rozwiązać ten problem. Jak pisze Adam
Świętochowski: „Utopia jako idealna postać stosunków społecznych jest najpowszech-
niejszym pierwiastkiem w świecie ducha. Wchodzi ona w skład wszystkich wierzeń re-
ligijnych, teorii moralnych i prawnych, systemów wychowawczych, utworów poetyc-
kich, słowem, wszelkiej wiedzy i twórczości, dającej wzory życia ludzkiego. Niepodob-
na, bowiem wyobrazić sobie ani jednej epoki, ani jednego narodu, ani nawet takiego
człowieka, który by nie marzył o jakimś raju na ziemi, który by nie był mniej lub więcej
utopistą. Gdzie tylko istnieją a istnieją zawsze i wszędzie nędza, krzywda i boleść, tam
musi zjawić się rozważanie sposobów usunięcia przyczyn złego. W olbrzymiej skali,
która się rozciąga przez całą historię kultury od rojeń dzikiego koczownika do rozmy-
ślań nowoczesnego filozofa, mieści się niezliczona ilość odmian utopii”2. Wizje te
mogą być mniej lub bardziej realne. Zmieniają one swoją formę i kształt, ale wydają
się nieśmiertelne i ponadczasowe.
Te „wczesne wizje” idealnego świata nazywane są przez niektórych badaczy
„przedutopiami”. Widoczne są one w mitologii, wierzeniach, księgach religijnych.
Utopia wydaje się wszechobecna, bez względu na rasę, wyznanie czy krąg kulturowy.
W ludzkiej świadomości, bowiem głęboko zakorzeniony jest pęd do doskonałości.
Człowiek nigdy nie zadowala się półśrodkami. Wciąż ponosi trud ulepszania otaczają-
1
Jerzy Szacki, „Spotkanie z Utopią”, Warszawa : "Iskry", 1980. s. 173
2
Aleksander Świętochowski, Utopie w rozwoju historycznym, Warszawa, 1910
12

14. cej go rzeczywistości. Nawet dziś w XXI wieku nie wyzbyliśmy się marzeń o „ziem-
skim raju”. Staliśmy się podatni na hasła i obietnice różnej maści polityków, którzy
obiecują nam „wizję idealnego jutra”. Dzięki temu choćby jedynie na czas wyborów,
chcemy zbliżyć się do tej nieosiągalnej w pełni doskonałości.
2. Definiowanie utopii
Nie da się niestety przedstawić prostej i jednoznacznej definicji pojęcia, a zarazem
zjawiska, jakim jest „utopia”. Co innego będzie rozumiał przez to pojęcie socjolog, hi-
storyk i literaturoznawca. Każdy z nich będzie zwracał uwagę na coś odmiennego, co
w jego mniemaniu jest najistotniejsze. Przez cały czas funkcjonowania „utopii”
w ludzkiej świadomości obrosła ona w różnego rodzaju znaczenia, nad wyraz często
zabarwione emocjonalnie. Jedno wydaje się pewne i panuje tu swoista zgoda
pomiędzy badaczami. Twórcą pojęcia „utopia” był z pewnością Tomasz More. Tutaj
wiedza pewna, do której nikt nie ma zastrzeżeń, niestety się kończy. Nie wiadomo
bowiem tak naprawdę, jakie intencje przyświecały Morusowi. Zapewne termin
„utopia” powstał z połączenia dwóch greckich członów ou i topos, co oznaczałoby
„nieistniejące miejsce”. Nie wykluczone, że termin „utopia” powstał z połączenia
dwóch innych greckich członów eu i topos, czyli „dobre miejsce”. W literaturze
tematu można spotkać się ze stwierdzeniem, że More był „niepoprawnym
kalamburzystą”3. Dlatego nigdy nie uda nam z całą pewnością się ustalić, jak było
w rzeczywistości. Leszek Kleszcz, idąc w ślad innych badaczy, proponuje, aby
„utopię” tłumaczyć jako „dobre - nieistniejące - miejsce”4 I w takim też znaczeniu
będzie termin ten funkcjonował w poniższej pracy. Trzeba wciąż jednak pamiętać, że
nie jest to jedyna interpretacja tego pojęcia. Aby uzmysłowić nam jak wiele różnych
tłumaczeń terminu „utopia” występuje w literaturze przedmiotu, przytoczę tylko kilka
z nich:
3
Wspomina o tym chociażby J. Szacki w „W spotkaniu z Utopią”
4
Por. Leszek Kleszcz, Filozofia i utopia : Platon, Biblia, Nietzsche. Wrocław : Wydaw. UW, 1997, s.10
13

15. Utopia to:
• 1) Niezniszczalny pomysł, mrzonka. 2) Nieliczący się z obiektywnymi możliwo-
ściami realizacji ideał społeczeństwa szczęśliwego; także ideologia społeczno-
polityczna postulująca stworzenie takiego społeczeństwa. 3) Gatunek dydaktycz-
nej literatury fantastycznej przedstawiający zwykle w formie powieściowej życie
idealnego społeczeństwa.5
• Według G.Pichta przez utopię rozumie się pospolite rojenie o nierzeczywistym
świecie, a zatem projekcje nieświadomych pragnień, ślepych nadziei i irracjo-
nalnego chcenia.6
• Według K. Mannheima jest to ideologia nurtu społeczno-politycznego, którego
przedstawiciele głoszą radykalny program przebudowy społeczeństwa w kierun-
ku całkowitej likwidacji zła i niesprawiedliwości społecznej, w oderwaniu od
obiektywnie istniejących realiów i prawidłowości historycznych.7
• Wizja idealnego państwa czy społeczeństwa o absolutnie sprawiedliwym
ustroju.8
Oprócz ściśle naukowego tłumaczenia terminu utopia, mamy jeszcze potoczne ro-
zumienie tego pojęcia. Jerzy Szacki do tego drugiego rodzaju znaczeń zalicza: fanta-
zję, mrzonkę (czyli coś nierealnego i nierealizowalnego. Często w ten sposób określa
się poglądy politycznych przeciwników), chimerę. Wszystkie te potoczne rozumienia
nacechowane są krytyczną oceną.
Jak słusznie zauważa Witold Parniewski w „Szkice z dziejów myśli utopijnej” -
o odmienności spojrzeń na utopię, o jej ocenie decydują w dużej mierze różnice świa-
topoglądowe, stosunek do rzeczywistości empirycznej i pozaempirycznej. Ewolucja
naszej świadomości, mentalności, zmiany form ustrojowych i cywilizacyjnych, postęp
nauki i techniki także kształtowały stosunek do tego, co mogłoby być, a czego nie ma,
do tego, co jest, a co nie jest możliwe. Wszystkie te czynniki różnicowały postawy wo-
bec utopii9. Różnorodność interpretacji i tłumaczeń pojęcia utopia, nie musi oznaczać
wcale, że znaczenia te wykluczają się nawzajem. W literaturze nierzadko możemy
5
Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1991, s.892
6
Por. Georg Picht, „ Odwaga utopii” Warszawa 1981, wyd. PIW, s.120
7
Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Toruń : "Graffiti BC", 1997, s. 235
8
tamże
9
Witold Parniewski - „Szkice z dziejów myśli utopijnej” wyd. UŁ KLiKR, 2000, s.10
14

16. spotkać ich łączenia i kombinacje. Aby w jakiś sposób usystematyzować dotychczaso-
wą wiedzę na temat definiowania utopii, proponuję przyjąć pewnego rodzaju zestawie-
nie zawierające najczęściej występujące elementy składowe definicji „utopii”. Zesta-
wienie takie zawiera cztery elementy:
1. utopia to wizja idealnego społeczeństwa nielicząca się ze stanem faktycznym,
niemającej szans realizacji,
2. ideologia społeczno-polityczna głosząca radykalny program i postulaty przebu-
dowy społecznej, odbiegające od obiektywnych możliwości rozwoju historycz-
nego,
3. gatunek literatury dydaktycznej,
4. potocznie, różne niezniszczalne projekty.10
Pojęcie utopii bardzo często wiązane jest także z innymi terminami, do których za-
liczyć należy:
• Utopijną powieść, powieść rozpowszechnioną głównie w XVIII w. przedstawia-
jąca życie w fikcyjnym państwie o idealnych stosunkach społeczno-po-
litycznych.11
• Utopijne myślenie, specyficzny typ myślenia, usiłujący wykroczyć poza istnieją-
cą rzeczywistość.
• Utopizm, czyli skłonność jednostki czy grupy społecznej do konstruowania wizji
świata doskonałego oraz tendencja do życia wedle zasad, którymi rządziłoby się
owo odmienne od doświadczanej rzeczywistości społeczeństwo.12 Manheim
twierdził, że grupy i klasy podporządkowane mają skłonność do utopijnych wy-
obrażeń, eksponujących możliwości zmiany i transformacji, podczas gdy dla do-
minujących klas społecznych z reguły charakterystyczne są poglądy ideologiczne
podkreślające stabilność i ciągłość.13
10
Zobacz Leszek Kleszcz, Filozofia i utopia : Platon, Biblia, Nietzsche. Wrocław, Wyd. UW, 1997, s.9
11
Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1991, s.892
12
tamże
13
Słownik socjologii i nauk społecznych, red. G.Marshall, M.Tabin, Warszawa 2004, s.412
15

17. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,
e-booki .