Sosyal Psikolojideki Yüklemleme Kuramı Açısından Nazım Hikmet Şiirinde Kötülük
Doç.Dr. Ulas Basar Gezgin
Linkedin: http://www.linkedin.com/in/ulasbasargezgin
Özet
Sosyal psikolojideki yüklemleme kuramı, insanların kendilerine ilişkin olumlu ve olumsuz olayları (özellikle de başarı ve başarısızlıkları) ne tipte etmenlere (sürekli-değişebilir, genel-özel, kontrol edilebilir-edilemez, içsel-dışsal vb.) bağladığına ilişkin bir kuram olarak, lirik yönden çok epik yönleriyle kendini öne çıkaran toplumsal gerçekçi yazın yapıtlarına uygulanabilecek bir kavramsal çerçeve sunmaktadır. Toplumdaki kötülüğün ve kötü kişiliklerin yazınsal temsilleri, şairlerin ve yazarların kötümserliğine ve iyimserliğine göre, farklı nedenlere (bilinçsizlik, eğitimsizlik, örgütsüzlük, kötü niyet, yazgı, itaat kültürü, tutuculuk vb.) bağlanmaktadır. ‘Dünyanın En Tuhaf Mahluku’ şiirinde (“Akrep gibisin kardeşim”) ifadesini bulan Nazım Hikmet iyimserliği, dünyayı toz pembe olarak görmemekte; aynı zamanda, onun kötü yanlarını göstermekte; ancak, bunların değişebilir olduğunu vurgulamakta ve bu yönüyle, bireyin yazgı (felek) karşısında çaresizliğine vurgu yapan arabesk ruh halinden keskin bir biçimde ayrılmaktadır. Bu çalışmada, Nazım Hikmet şiiri, betimlediği ve/ya da yüklendiği kötü kişilikler (örneğin, işgal güçleri, faşistler, Amerikan emperyalizmi, polis, şairi yıllarca hapiste tutanlar ve gurbette ölmesine yol açanlar, Berkeley, Taranta Babu ile Benerci’nin düşmanları vd.) ve kötülüğü bağladığı etmenler açısından, yüklemleme kuramı ekseninde incelenmekte ve tartışmalarla, genel olarak, psikolojik yaklaşımların yazınsal metinlere uygulanmasına yönelik girişimler için çeşitli önerilerde bulunulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Yazın ve psikoloji, Nazım Hikmet şiiri, toplumsal gerçekçilik, sosyal psikoloji ve yüklemleme kuramı
Apolitik Olanın Politikleşmesi: Gezi Direnişi ve Sosyal Medya
Sosyal Psikoloji Açısından Nazım Hikmet ve Kötülük Sunumu
1. Anahtar Konuşma:
Sosyal Psikolojideki
Yüklemleme Kuramı Açısından
Nazım Hikmet Şiirinde Kötülük
Doç.Dr. Ulaş Başar Gezgin
ulasbasar@gmail.com
http://www.linkedin.com/in/ulasbasargezgin
http://www.slideshare.net/dr_gezgin
6 Mayıs 2014, 09:15-09:45
Edebiyatta Buluşma V
“Edebiyatımızda Kötülük ve Kötüler”
Öğrenci Sempozyumu
5-6 Mayıs 2014
Yeditepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
(Güzel Sanatlar Binası-8. Kat Konferans Salonu)
5/9/2014 1
2. Sosyal Psikolojideki Yüklemleme Kuramı
Açısından Nazım Hikmet Şiirinde Kötülük
• Özet
• Sosyal psikolojideki yüklemleme kuramı,
insanların kendilerine ilişkin olumlu ve olumsuz
olayları (özellikle de başarı ve başarısızlıkları) ne
tipte etmenlere (sürekli-değişebilir, genel-özel,
kontrol edilebilir-edilemez, içsel-dışsal vb.)
bağladığına ilişkin bir kuram olarak, lirik yönden
çok epik yönleriyle kendini öne çıkaran
toplumsal gerçekçi yazın yapıtlarına
uygulanabilecek bir kavramsal çerçeve
sunmaktadır. Toplumdaki kötülüğün ve kötü
kişiliklerin yazınsal temsilleri, şairlerin ve
yazarların kötümserliğine ve iyimserliğine göre,
farklı nedenlere (bilinçsizlik, eğitimsizlik,
örgütsüzlük, kötü niyet, yazgı, itaat kültürü,
tutuculuk vb.) bağlanmaktadır. ‘Dünyanın En
Tuhaf Mahluku’ şiirinde (“Akrep gibisin
kardeşim”) ifadesini bulan Nazım Hikmet
iyimserliği, dünyayı toz pembe olarak
görmemekte; aynı zamanda, onun kötü
yanlarını göstermekte; ancak, bunların
değişebilir olduğunu vurgulamakta ve bu
yönüyle, bireyin yazgı (felek) karşısında
çaresizliğine vurgu yapan arabesk ruh halinden
keskin bir biçimde ayrılmaktadır. Bu çalışmada,
Nazım Hikmet şiiri, betimlediği ve/ya da
yüklendiği kötü kişilikler (örneğin, işgal güçleri,
faşistler, Amerikan emperyalizmi, polis, şairi
yıllarca hapiste tutanlar ve gurbette ölmesine
yol açanlar, Berkeley, Taranta Babu ile
Benerci’nin düşmanları vd.) ve kötülüğü
bağladığı etmenler açısından, yüklemleme
kuramı ekseninde incelenmekte ve
tartışmalarla, genel olarak, psikolojik
yaklaşımların yazınsal metinlere uygulanmasına
yönelik girişimler için çeşitli önerilerde
bulunulmaktadır.
• Anahtar Sözcükler: Yazın ve psikoloji, Nazım
Hikmet şiiri, toplumsal gerçekçilik, sosyal
psikoloji ve yüklemleme kuramı
5/9/2014 2
3. Yapıtları
• Güneşi İçenlerin Türküsü (1928)
• 835 Satır (1929)
• Jokond ile Si-Ya-U (1929)
• Varan 3 (1930)
• 1+1=1 (1930)
• Sesini Kaybeden Şehir (1931)
• Benerci Kendini Niçin Öldürdü (1932)
• Gece Gelen Telgraf (1932)
• Taranta Babu'ya Mektuplar (1935)
• Portreler (1935)
• Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin
Destanı (1936)
• Saat 21-22 Şiirleri (1965)
• Kurtuluş Savaşı Destanı (1965)
• (Kuvâyi Milliye adıyla 1968)
• Dört Hapishaneden (1966)
• Rubailer (1966)
• Yeni Şiirleri (1966)
• Memleketimden İnsan Manzaraları
(1966-67)
• (Kitabın üçüncü cildi, 1965 yılında
"Şu 1941 Yılında" adıyla yayımlanmıştır)
• İlk Şiirleri (1969)
• Son Şiirleri (1970)
• Nâzım Hikmet ve Seçme Şiirleri (1975,
hazırlayan: Asım Bezirci)
• Tüm Eserleri (1975-1980, Cem
Yayınevi, 8 kitap, bütün şiirler)
• Nâzım Hikmet'in Bilinmeyen İki Şiir
Defteri (1980, hazırlayan: Kemal Sülker)
• Nâzım Hikmet Toplu Yapıtları (26 Kitap,
Adam Yayınları, 1988-1992)
5/9/2014 3
4. Öne Çıkan Şiirleri• 21 1 924
• Açlık Ordusu
Yürüyor
• Asya-Afrika
Yazarlarına
• Aşı
• Ben Senden
Önce Ölmek
İsterim
• Benerci Kendini
Niçin Öldürdü?
• Benim Oğlan
Fotoğraflarda
Büyüyor
• Berkley
• Beş Satırla
• Beyazıt
Meydanındaki
Ölü
• Bir Acayip
Duygu
• Bir Ayrılış
Hikayesi
• Bir Cezaevinde
Tecritteki
Adamın
Mektupları
• Bir Gemici
Türküsü
• Bir Hazin
Hürriyet
• Bir Kız Vardı
Japonya'da
• Bir Küvet
Hikayesi
• Bu Vatana Nasıl
Kıydılar
• Bulutlar Adam
Öldürmesin
• Büyük İnsanlık
• Cevap Dört
Numara
• Ceviz Ağacı
• Çankırı
Hapisanesinden
Mektuplar
• Çarlık
Rusyasının
Ölümü
• Çınarı Yıkmak
İçin Baltayı
Köküne Vururlar
• Çocuklar
Ölebilir Yarın
• Çocuklarımıza
Nasihat
• Davet
• Doğum
• Dört
Hapisaneden
(İstanbul,
Ankara, Çankırı,
Bursa)
• Dörtlük
• Dünyanın En
Tuhaf Mahluku
• Dünyayı Verelim
Çocuklara
• Fakir Bir Şimal
Kilisesinde
Şeytan ile
Rahibin
Macerası
• Gazete
Fotoğrafları
Üstüne
• Gece Gelen
Telgraf
• Gelmiş
Dünyanın Dört
Bir Ucundan
• Gerileyen
Türkiye Yahut
Adnan
Menderes'e
Öğütler
• Giden
• Giderayak
• Gömlek
Pantolon Kasket
ve Fötre Dair
• Gövdemdeki
Kurt
• Gözlerin
• Güneşi İçenlerin
Türküsü
• Güneşin
Sofrasında
• Güz
• Haber
• Hasret
• Hasret
• Herkes Gibi
• Hiçbir Ağaç
Böyle
Harikulade Bir
Yemiş
Vermemiştir
• Hiciv Vadisinde
Bir Tecrübei
Kalemiye
• Hoşgeldin
• Hürriyet Kavgası
• İstanbul'da,
Tevkifane
Avlusunda
• İyimser Adam
• İyimserlik
5/9/2014 4
5. Öne Çıkan Şiirleri
• İstanbul'da,
Tevkifane
Avlusunda
• İyimser Adam
• İyimserlik
• Japon Balıkçısı
• Kadınlarımızın
Yüzleri
• Kalbim
• Kanter İçinde
• Karlı Kayın
Ormanında
• Kemal Tahir'e
Mektup
• Kerem Gibi
• Kırkıncı Yılımız
• Kışlık Saray
• Kız Çocuğu
• Kore'de Ölen Bir
Yedek
Subayımızın
Menderes'e
Söyledikleri
• Kuvâyi Milliye
• Lodos
• Mavi Gözlü Dev,
Minnacık Kadın
ve Hanımelleri
• Mavi Liman
•
Memleketimde
n İnsan
Manzaraları
• Memleketimde
n İnsan
Manzaraları'nda
n
• Merhaba
Çocuklar
• Mor Menekşe,
Aç Dostlar ve
Altın Gözlü
Çocuk
• Mukaddes Karın
• Münevver'in
Doğum Günü
• Nerden Gelip
Nereye
Gidiyoruz?
• Neyi Bildirir
Sayılar
• Nikbinlik
• Niyazalant
Sömürgesi
• Orkestra
• Otobiyografi
• Ölçü
• Ölüme Dair
• Orada
Tanıdıklarım I
• Orada
Tanıdıklarım II
• Piraye İçin
Yazılmış : Saat
21-22 Şiirleri
• Portatif Karyola
• Postacı
• Radyoaktiviteli
Yağmurlar
Üstüne
• Rubailer
• Salkımsöğüt
• Saman Sarısı
• Sen
• Ses
• Sesler Geliyor
• Silahsız İnsanlar
• Şair
• Şarkılarımız
• Şehitler
• Şeyh Bedrettin
Destanı
• Tahirle Zühre
Meselesi
• Taranta -
Babu'ya
Mektuplar
• Teftiş
• Trafik
Memurları
• Türkiye İşçi
Sınıfına Selam
• Üç Selvi
• Vasiyet
• Vatan Haini
• Veda
• Yarıda Kalan Bir
Bahar Yazısı
• Yaşamaya Dair
• Yine İyimserlik
Üstüne
• Yine
Memleketim
Üstüne
Söylenmiştir
• Yine Ölüme Dair
• Yine Yağmur
Üstüne
• Yirminci Asra
Dair
• Yolculuk
• Yürümek
• Zafere Dair
5/9/2014 5
6. • Sistem vs. İnsanlar
• İnsanlar: Kötü, iyi.
• Kötü: Şimdilik kötü, her zaman kötü
• Kötü: Biraz kötü, tümüyle kötü
• Kötülükleri kendilerinden kaynaklanıyor vs
sistemden / geri bırakılmışlıktan / cahillikten /
kandırılmışlıktan
5/9/2014 6
7. Kötüler
• Halk (akrep, koyun)
• İşkenceciler
• Adnan Menderes
• ABD (Japonya, Kore,
Küba vb.)
• Filozoflar (Berkeley)
• Eski sevgili
• Davasından dönenler
• Atatürk (?)
• İşgalci emperyalistler
(Anadolu)
• Osmanlı Ordusu
(Bedreddin)
• İtalyan/ İngiliz
sömürgeciliği
• Bu karayı sürenler
alnına
5/9/2014 7
8. Gizli Özne Olarak Kötülük
• Açlık Ordusu
• Asker Kaçakları
5/9/2014 8