Op donderdag 3 november vond in het Bronovo ziekenhuis in Den Haag het symposium Borstvoeding bij Depressie plaats. Diana Koster, de 2e spreker van het symposium en zelf VrouwenCoach & Verloskundige, gaf een inspirerende lezing over het belang van het ‘luisteren naar de moeder’.

1. Verslag Symposium ‘Borstvoeding bij Depressie’
Op donderdag 3 november vond in het Bronovo ziekenhuis in Den Haag het symposium
Borstvoeding bij Depressie plaats. De animo voor dit symposium was groot, gezien het grote aantal
aanmeldingen. Uiteindelijk hebben 90 deelnemers het symposium bezocht.
De inloop vond plaats vanaf 17.00 uur, gelukkig kwamen
veel deelnemers al eerder om rustig een broodje te
kunnen eten en kennis te maken met ‘nieuwe gezichten’.
Om 17.30 uur startte het programma met een woord van
welkom door Tanja Beekman, verloskundige en Unithoofd
van het Bronovo ziekenhuis én dagvoorzitter tijdens dit
symposium. Vervolgens doofden de lichten en zette de
trailer van de film ‘De gelukkige huisvrouw’, samen met
een waargebeurde casus, de toon voor dit symposium.
Drs. Ab Aaldriks, verloskundige en psychiater, opende het symposium met zijn presentatie.
Onderstaande terugblik geeft een samenvatting van zijn lezing.
Er zijn een aantal psychiatrische stoornissen die tijdens de
zwangerschap en kraambed kunnen voorkomen. De
meest voorkomende hiervan zijn: stemmingsstoornissen,
bipolaire stoornis, psychotische stoornis, angst- en
paniekstoornissen en obsessief-compulsieve stoornissen.
Van de stemmingsstoornissen is de depressieve stoornis
het meest bekend. Veel wordt gesproken over de
postnatale depressie maar dat is eigenlijk geen goede
benaming. Beter is het om te spreken over depressieve
stoornis met begin post partum.

2. Een geheel onschuldige vorm van stemmingswisselingen zijn de ‘kraamtranen’ , dit komt voor in 50-
70% van de vrouwen die pas bevallen zijn. Het gaat binnen twee weken zonder behandeling vanzelf
over. Ernstiger is de depressieve stoornis met begin post partum. Dit komt voor bij ±15% van de
vrouwen. Behandeling is veelal geïndiceerd. Veel ernstiger, maar gelukkig minder voorkomend, is de
post partum psychose. Hiervoor is meestal een klinische opname nodig voor behandeling.
Een gevaar van psychiatrische stoornissen zijn onder andere moeder-kind interactie problemen c.q.
hechtingsproblematiek en daarmee kans op ontwikkelingsproblemen bij het jonge kind.
Behandelen kan door middel van cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke psychotherapie,
groepstherapie, ECT (Electro Convulsie Therapie) en medicamenteuze behandeling. Bij
medicamenteuze behandeling zal een goede afweging gemaakt moeten worden tussen de voordelen
voor de moeder en de nadelen voor het kind. Onbehandeld psychiatrisch toestandsbeeld levert ook
gevaar voor ongeborene kind. Er is minder bewijs dat medicatie schade geeft bij het kind dan dat er
schade optreed bij de moeder en het kind zonder medicatie. Geen enkele beslissing is risicovrij en
geen enkele beslissing is perfect.
Diana Koster, de 2e spreker van het symposium en zelf VrouwenCoach & Verloskundige, gaf een
inspirerende lezing over het belang van het ‘luisteren naar de moeder’.
“Vaak wordt door kraamvrouwen (en soms ook door
zorgverleners) gedacht dat borstvoeding geven, stress
veroorzaakt. Borstvoeding geven werkt juist
stressverlagend, o.a. door de oxytocine release en
door een toename van Trage Golf Slaap (TGS).
Borstvoedingsproblémen veroorzaken stress bij de
kraamvrouw.”
In deze lezing heeft Diana Koster VrouwenCoach & Verloskundige wetenschappelijke onderbouwde
inzichten m.b.t. depressie en casuïstiek uit haar praktijk gecombineerd. Zij benadrukte in haar lezing
hoe belangrijk het is om als zorgverlener sámen met de kraamvrouw naar haar specifieke situatie te
kijken en de zorg voor borstvoeding op de kraamvrouw én haar baby af te stemmen.
Het is van belang om als zorgverleners samen met de kraamvrouw te kijken; wat in haar specifieke
geval stress of spanningen m.b.t. borstvoeding geven veroorzaakt én wat de kraamvrouw zelf als
oplossing(en) kan bedenken. Het belangrijkste aandachtspunt hierbij is LUISTEREN. Écht de tijd
nemen om te luisteren naar wat er in het leven van de kraamvrouw speelt, hoe zij zich voelt en wat
haar gedachten en gevoelens zijn over borstvoeding geven....
Tenslotte raadt Diana Koster iedere zorgverlener aan om een verwijsnetwerk paraat te hebben. Uit
wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat interventie door middel van inzichtgevende gesprekken
en cognitieve gedragstherapie positieve effecten hebben op het psychosociaal welbevinden van de
zwangere en de 'jonge' moeder. Bij milde depressie en angststoornissen is coaching zelfs even
effectief als het gebruik van antidepressiva, maar zonder de bijwerkingen. Wanneer kraamvrouwen
met psychosociale problemen tijdig doorgestuurd worden, kan (verdere) psychopathologie mogelijk
voorkomen worden.
Na de lezing van Diana Koster, was er een korte pauze om een kopje koffie te pakken en te
netwerken.

3. Na de pauze vertelde drs. Noera Kieviet, arts assistent Kindergeneeskunde, over de aanpak rond
borstvoeding bij depressie vanuit het POP team.
“Het POP (Psychiatrie Obstetrie Pediatrie)
expertisecentrum van het Sint Lucas Andreas
Ziekenhuis in Amsterdam geeft adviezen aan
zwangeren en vrouwen met een zwangerschapswens
op het gebied van zwangerschap in combinatie met
een psychiatrische voorgeschiedenis. Er wordt op deze
polikliniek een afweging gemaakt tussen enerzijds de
gevolgen van een onbehandelde psychiatrische
stoornis en anderzijds de gevolgen van behandeling
tijdens de zwangerschap en post partum.
15% van de zwangeren heeft een depressie tijdens de zwangerschap of in de eerste 6 maanden post
partum. Tevens weten we dat wanneer een vrouw ooit een depressie heeft doorgemaakt, het
herhalingsrisico tijdens de zwangerschap of in de eerste 6 maanden post partum 60-80% is. De
gevolgen van depressie tijdens of na de zwangerschap zijn onder andere vroeggeboorte,
groeiachterstand en hechtingsproblematiek. De gevolgen van psychofarmaca tijdens de
zwangerschap kunnen onderverdeeld worden in aangeboren afwijkingen, borstvoeding,
ontwenningssymptomen en lange termijngevolgen. De meeste psychofarmaca veroorzaken geen
aangeboren afwijkingen en bij de meeste psychofarmaca kan borstvoeding worden gegeven.
Voor een overzicht van welke medicatie wel en niet kan tijdens de zwangerschap en lactatie, zie
www.poppoli.nl.
Wanneer borstvoeding niet mogelijk is, is het belangrijk borstvoeding niet te remmen middels
lactatieremmende medicatie, omdat deze medicamenten (bromocriptine of cabergoline) psychoses
kunnen induceren. 20-30% van de pasgeborenen vertoont ontwenningssymptomen na de geboorte,
welke veelal mild en kortdurend zijn en vanzelf overgaan. Wel adviseren wij observatie van moeder
en kind op de kraamafdeling om eventuele ontwenningssymptomen te herkennen. De meeste
onderzoeken tonen geen lange termijneffecten van psychofarmacagebruik aan.
Marianne Schouten, Verpleegkundig Specialist PsyQ, sloot het symposium af met haar presentatie
over het Peripartum programma van PsyQ.
PsyQ (locatie Haaglanden, Lijnbaan 4) behandelt binnen het Peripartum programma vanuit een
multidisciplinair team vrouwen tijdens de zwangerschap met een depressieve stoornis en vrouwen
met een depressieve stoornis, ontstaan na de bevalling (tot max. 6 maanden post partum).
De behandeling kan bestaan uit een of meerdere onderdelen van de volgende behandelvormen:
cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke therapie, postpartum groep, lichttherapie,
medicamenteuze therapie, moeder baby interventie.
De behandeling en zorgcoördinatie bestaat uit
individuele behandeling en/of groepsbehandeling,
gericht op de specifieke klachten welke deze groep
vrouwen ervaren. Naast behandelen, biedt PsyQ ook
een advies/voorlichtingsfunctie aan voor zowel interne
als externe partners. Aanmeldingen gaan via de Centrale
Aanmelding en toeleiding van PsyQ: 0900 – 2357797.

4. Beoordeling symposium
Het symposium is inhoudelijk beoordeeld met een 7,8. De helft van de aanwezigen geeft aan dat het
symposium helemaal aan de verwachtingen heeft voldaan. De andere helft geeft aan dat het
symposium ‘grotendeels/een beetje’ aan de verwachtingen heeft voldaan, omdat deelnemers meer
informatie over borstvoeding hadden verwacht. Een reactie: “Ik had gedacht dat er meer over de
borstvoeding werd verteld. Het ging voornamelijk over hoe ontstaat/ herkent/ verloopt een depressie,
wel heel interessant”.
De dagvoorzitter is door meer dan de helft van de aanwezigen beoordeeld met ‘heel goed/goed’. De
presentaties van de sprekers zijn positief geëvalueerd door de deelnemers.
Op de vraag ‘Welke informatie vanuit dit symposium is u het meest bijgebleven?’ gaven de
deelnemers de volgende antwoorden (een greep uit…):
 “Dat luisteren erg belangrijk is en borstvoeding wel degelijk kan.”
 “De herkenning in de presentatie van Diana Koster. Dat het remmen van borstvoeding
psychose kan uitlokken.”
 “Lage aantal ontwenningsverschijnselen bij baby! Veel medicatie mag!”
 “Goed luisteren naar zwangere/kraamvrouw, goede samenwerking tussen verschillende
disciplines.”
 “Het programma van PsyQ, ernst van de problematiek en de onbekendheid bij verschillende
disciplines.”
 “Informatie over de POP poli.”
 “Het symposium als geheel, leuk om te merken dat er veel gedaan wordt op gebied van
psychiatrie & zwangerschap.”
Tot slot:
De werkgroep Ketenpartners Borstvoeding kijkt met tevredenheid terug op dit symposium: de
organisatie van het symposium is beoordeeld met een 8. Daarnaast spreekt het thema velen aan. De
boodschap die de werkgroep wil meegeven: kijk samen met de moeder naar de mogelijkheden om
borstvoeding te (blijven) geven. Gebruik hiervoor de denkbeeldige weegschaal en raadpleeg
ketenpartners indien nodig!
Namens de werkgroep,
Daphne Metaal, adviseur Lijn1