More Related Content
Similar to To rs middle income group in mic_mon_final
Similar to To rs middle income group in mic_mon_final (20)
To rs middle income group in mic_mon_final
- 1. ДУНД ОРЛОГОТОЙ ОРНЫ ДУНДАЖ ОРЛОГОТОЙ ХҮН АМЫН БҮЛГИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ: МОНГОЛ УЛСЫН ЖИШЭЭ
БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ДААЛГАВАР
1. УДИРТГАЛ
Эдийн засгийн хөгжлийн яам (ЭЗХЯ) болон Нэгдсэн үндэстний байгууллагын хөгжлийн
хөтөлбөр (НҮБХХ) нь “Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоог
бэхжүүлэхнь” MON/13/201 төслийн хүрээнд “Дунд орлоготой орны дундаж
орлоготой хүн амын бүлгийн шинжилгээ: Монгол улсын жишээ” сэдвээр бодлогын
судалгааны ажил хийх саналаа ирүүлэх хүсэлтийг зохих шаардлага хангасан
судалгааны багуудад хүргүүлж байна.
Хүний хөгжлийн асуудлууд, ялангуяа МХЗ-ууд зэрэг Монгол улсын хөгжлийн
зорилтуудтой холбоотой бодлогын судалгаа хийх, судалгааны үр дүнг ашиглах
чиглэлээр Засгийн газрын Үндэсний хөгжлийн стратеги боловсруулах, төлөвлөх
чадавхийг бэхжүүлэх НҮБХХ-ийн төслийн ерөнхий зорилгыг хангахад энэхүү бодлогын
судалгаанаас гарах үр дүн өөрийн хувь нэмрээ оруулна.
Хэтийн бодлого, стартегийг боловсруулах, төлөвлөхөд шаардагдах мэдээлэл,
судалгаа, шинжилгээг ашиглан нотолгоонд суурилсан бодлого боловсруулах үйл явцыг
бэхжүүлэхэд энэхүү бодлогын судалгаа нь манлайлах буюу удирдан чиглүүлэх үүргийг
гүйцэтгэснээр НҮБХХ-ийн Монгол улсын хөгжилд үзүүлж буй нөлөөг хамгийн их
хэмжээнд хүргэнэ гэж найдаж байна.
Судалгааны бүтцийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг доорх хэсгүүдээс авна уу.
2. ОРШИЛ
Нэг хүнд ногдох орлогын дундаж үзүүлэлт өсч байгаа учраас нэлээн хэдэн улс орон
дундаж орлоготой орнууд (ДОО)1-ын бүлэгт багтсан байна. Эдгээр улс оронд дундаж
орлоготой хүн амын бүлэг түргэн өсөн тэлж байна.
Дунд орлоготой хүн амын бүлгийг “дундаж давхарга” гэж ерөнхийд нь нэрлэдгээс гадна
зарим эдийн засагчид дундаж давхаргыг орлого эсвэл зардлын шалгуур үзүүлэлтээр
илэрхийлдэг. Гэхдээ үнэмлэхүй эсвэл харьцангуй орлогын алийг ашиглан тооцох,
эсвэл үнэмлэхүй болон харьцангуй орлогын аль шатлалд дундаж орлого багтах талаар
ямар нэгэн нэгдсэн ойлголтонд хүрээгүй байгаа юм. Эдгээрийн нэг хандлага нь ядуу
биш л бол дундаж давхаргад хамруулна гэсэн энгийн ойлголтонд тулгуурласан байдаг.
Сүүлийн үеийн олон судалгааг худалдан авах чадвар (ХАЧ)-аар тооцсон нэг хүнд нэг
хоногт ногдох зардлын үнэмлэхүй нэр томъёонд үндэслэн боловсруулсан бөгөөд
хоногт 2-13 ам.долларын2 зардалтай байвал дунд орлоготой гэж үзэж байна. Түүнчлэн
дотор нь задалж, хоногт 2-4 ам.доллар, 6-10ам.долларын3 зардалтай гэж эсвэл хоногт
2-10 ам.доллар, 20 ам.доллар4 гэх мэтээр дундаж давхаргыг ангилж үзжээ. Мөн хоногт
10-100 ам.долларын зардалтай бол дэлхий даяар “дундаж орлоготой” хүн амын бүлэг
гэж тодорхойлж байна.5
Судлаачид дундаж орлогыг шууд утгаар буюу орлого эсвэл зардлын тархалтын голын
3 квантил (олонлогийг 5 интервалд хуваасан хэсэг) 6 -д хамааруулан ойлгож, дундаж
1
- 2. бүлэгт хамаарахгүй хэсгийг ядуу (хамгийн доод40%) эсвэл баян (хамгийн дээд 10%)7
гэж үздэг. Ингэвэл 3 болон 4-р квантил нь дундаж давхаргыг илэрхийлэх бөгөөд зааг нь
ядуу болон баян бүлгийг мөн харуулна. 2-р квантил нь ядуурлын шугамаас дээгүүр
боловч, эмзэг бүлэгт хамаарах бөгөөд “тогтвортой биш” ядуу бүлгийг илэрхийлнэ.
Үнэмлэхүй болон харьцангуй аргын аль аль нь өөрийн давуу болон сул талтай.
Социологийн хувьд хүн амын нэг бүлэг нь нийтлэг шинж чанартай, үнэ цэнэ эрмэлзэл
нь харьцуулж болох хүн амыг илэрхийлнэ. Тиймээс дундаж орлоготой орнуудын
дундаж орлоготой өсөн тэлж байгаа хүн амын бүлгүүд “дундаж давхарга” мөн үү,
нийтээрээ энэ давхаргад хамаарах уу гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч ирнэ. Хэрэв хариулт
нь тийм бол дундаж давхаргыг зөвхөн нэг хоногт зарцуулах зардлын хувьд шинжлэн
үнэлж болох уу? Энэхүү асуултанд хариулахын тулд гүнзгий судлан, илэрхийлэх шинж
чанарыг тодорхойлох шаардлагатай байгаа юм.
3. МОНГОЛ УЛСАД ХЭРХЭН ХАМААРАХ ВЭ
Монгол улсын эдийн засаг сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй өсч байна. Дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ий дундаж өсөлт 2004-2008 онд 9 хувь байсан нь дэлхийн зах зээл
дээрх түүхий эдийн үнийн өсөлттэй холбоотой байв. 2008-2009 оны дэлхийн
санхүүгийн хямралаас богино хугацаанд сэргэж, эдийн засгийн өсөлт 2011 онд 17.5
хувьд, 2012 онд 12.4 хувьд хүрсэн. 2011 оны ДНБ-ний 52 хувийг бүрдүүлж байсан
үйлчилгээний салбар эдийн засгийн өсөлтийг тэргүүлж байна.Оны үнээр илэрхийлсэн
нэг хүнд ногдох ДНБ 2000-2012 онд 10 дахин 8 өсч, Монгол улс нь Дэлхийн банкны
томъёоллоор бага-дунд орлоготой орны бүлэгт багтсан байна.
Гэхдээ бусад үзүүлэлтийн хувьд байдлыг тийм сайнаар илэрхийлэхгүй байна.
Ядуурлын түвшин 2012 онд 27.4 хувь, ажилгүйдлийн түвшин9 2011 онд 7.7 хувь байв.
Хөдөлмөрийн насны хүн амын хувьд 15-24 насны залуусын дунд ажилгүйдэл өндөр
байна. Хүн амын энэ бүлэг 2011 оны ажилгүй хүн амын 30 хувийг эзэлж, хөдөлмөрийн
насны нийт хүн амын ажилгүйдэлтэй харьцуулахад 2 дахин их (15.6 хувь) байна.
Орлогын тэгш бус байдлыг илэрхийлдэг жини коэффициент аажим нэмэгдэж, 0.34
болсон бөгөөд Улаанбаатар хот болон аймагт ялгаатай байна. Хамгийн баян квантил
(буюу хүн амын чинээлэг 20%) нь доод квантил (хүн амын ядуу эмзэг 20%)-тай
харьцуулахад хэрэглээ нь 5.4 дахин их байна. Доод квантилд хамаарах үндэсний
хэрэглээ 2002-2012 онд 7.5-7.7 хувь болж бага зэрэг нэмэгджээ.10
Тиймээс эдийн засгийн өсөлтийн өгөөж нь доод квантилийн хувьд хуримтлагдахгүй
байгааг илэрхийлж байна. Дундаж орлоготой буюу 2-оос 4-р квантилд хамаарах хүн
амын бүлэг Монгол улсын эдийн засгийн өсөлтөнд хэрхэн оролцож, ямар өгөөж хүртэж
байгааг судлах шаардлагатай байна. Дундаж орлоготой хүн амын бүлэг “дундаж
давхарга”-ыг бүрдүүлж байгаа эсэх нь хариулт нэхсэн бас нэг асуулт бөгөөд судлах
шаардлагатай юм.
Дээрх асуудлуудаар судалгаа хийж, бодлогын дүгнэлтийг гаргах нь энэхүү судалгааны
суурь болно.
Монгол улсын хувьд дундаж орлоготой хүн амын бүлгийг судлах нь ямар ач
холбогдолтой вэ?
2
- 3. 2015 он гэхэд ядуурлыг 2 дахин бууруулах МХЗ-ыг Монгол Улс хэрэгжүүлэх боломжтой
гэж11 үзвэл хэт ядуу эсвэл хэт чинээлэг хүн амаас бусад бүлэгт анхаарлаа хандуулах
шаардлагатай байна. Дундаж орлоготой бүлэг өсч тэлэх нь тэднийг тэмүүлэлд хөтлөх
зүйлс, жишээ нь, хэрэглээний бараа худалдан авч өмчлөх, эрүүл мэндийн даатгалтай
болох, албан секторт ажилд орох, илүү сайн засаглалтай болохыг хүсэх зэрэгтэй
холбоотой бөгөөд нийгэм, татвар, засаглал болон цаашлаад дотоод улс төрд нөлөө
үзүүлдэг учир сайтар судлах шаардлагатай.
4. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ
Бодлогын судалгаа нь дараах 4 үндсэн зорилготой. Үүнд:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
Монгол улсын эдийн засгийн сүүлийн жилүүдийн өсөлт дундаж орлоготой
иргэдэд яаж нөлөөлснийг шинжлэх,
Дундаж орлоготой хүн амын бүлэг нь Монгол улсын “дундаж давхарга” байж
чадаж байгаа эсэх талаар үнэлгээ хийх,
Монгол улсад тохирох дундаж давхаргыг тодорхойлох аргачлалыг
боловсруулах,
Дундаж орлоготой хүн амын бүлэг/давхаргаас үндэсний хөгжилд оруулах хувь
нэмэр, байр суурийг нэмэгдүүлэх талаар зөвлөмж санал болгоно.
5. СУДАЛГААНЫ ХАМРАХ ХҮРЭЭ
Судалгааны ажил нь дараах бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэнэ. Үүнд:
Бүрэлдэхүүн хэсэг 1:
Олон улсад хийсэн судалгаатай танилцан, Монгол улсад нийцэх дундаж орлогын
ангиллыг санал болгох (үнэмлэхүй болон харьцангуй аргаар);
Бүрэлдэхүүн хэсэг 2:
Үнэмлэхүй аргаар тооцсон дундаж орлогын ангиллыг ашиглан дундаж орлоготой хүн
амын бүлгийн хувийн жин өссөн эсэхийг шинжлэх (хүн амын хэдэн хувь нь орлогын
энэхүү ангилалд хамаардаг, цаг хугацааны турш энэ бүлгийн эзлэх хэмжээ нэмэгдсэн
гэх мэт); мөн дундаж орлоготой хүн амын бүлгийн эзлэх хувийг 2000-2013 оны хооронд
нэмэгдүүлсэн хүчин зүйлсийг тодорхойлох.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 3:
Харьцангуй аргаар тооцсон дундаж орлогын ангиллыг ашиглан сүүлийн жилүүдийн
эдийн засгийн өсөлт үндэсний хэрэглээнд дундаж орлоготой хүн амын эзлэх хувьд
хэрхэн нөлөөлснийг шинжлэх (нэмэгдсэн, өөрчлөгдөөгүй, буурсан гэх мэт); мөн дундаж
орлоготой хүн амын бүлгийн үндэсний хэрэглээнд эзлэх хувийг нэмэгдүүлсэн хүчин
зүйлсийг тодорхойлох.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 4:
3
- 4. Дээрх хоёр тодорхойлолтын хувьд дундаж орлоготой хүн амын бүлэгт хамаарах
өрхүүдийн хувьд хамтад нь дундаж “давхарга” гэж үзэж болох нийтлэг шинж чанар
байгаа эсэхийг үнэлэх.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 5:
Дундаж орлоготой хүн амын бүлэг/дундаж давхаргаас үндэсний хөгжилд оруулж буй
хувь нэмрийг нэмэгдүүлэхийн тулд энэхүү бүлэгт хамаарах асуудлууд (ялангуяа,
татварын бодлого, санхүү, зээл, худалдаа, нийгмийн хамгааллын бодлого гэх мэт)-ыг
шийдвэрлэх талаар бодлогын тохиромжтой сонголтууд болон эрэмбийг дээр заасан
шинжилгээнд үндэслэн Засгийн газарт санал болгох.
6. СУДАЛГААНЫ АРГАЧЛАЛ
Судалгаагаар төрөл бүрийн аргуудыг хослон хэрэглэж, тоон болон чанарын өгөгдөл,
мэдээллийг цуглуулж авна.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 1–ийг одоо байгаа болон хялбар олж авч болох мэдээллийг
нарийвчлан судлах, үүний дотор тухайн сэдвээр олон улсад болон Монгол Улсад
хийсэн судалгаатай танилцах замаар хэрэгжүүлнэ.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 2 болон 3–ыг ҮСХ-оос 2007/08 -аас 2012 онд хийсэн Өрхийн нийгэм,
эдийн засгийн судалгаа, Ажиллах хүчний оролцооны судалгаа, Олон үзүүлэлт бүхий
кластер (буюу өөр хоорондоо холбоо бүхий нэгжүүд) судалгаа, аж ахуйн нэгжүүдийн
судалгаа гэх мэт мэдээллийн хоёрдахь эх сурвалжийг ашиглан хэрэгжүүлнэ.
Бүрэлдэхүүн хэсэг 4–ийг тусгайлан боловсруулсан судалгаа, зорилтот бүлэгтэй хийсэн
уулзалт, ярилцлага, кейс судалгаа зэрэг үндсэн эх сурвалжийг ашиглан дундаж
орлоготой хүн амын бүлэг нь дундаж давхарга мөн эсэхийг үнэлэн хэрэгжүүлнэ.
Судалгааны баг нь доор харуулсан, бүрэн бус бөгөөд зөвхөн санаа өгөх зорилгоор
харуулсан зарим асуудлуудаар тусгай судалгааг боловсруулж, хэрэгжүүлнэ. Үүнд:
Монгол улсын дундаж орлоготой хүн амын бүлгийн ерөнхий шинж чанар,
эрхэмлэдэг зүйлс юу вэ?
Дундаж орлоготой хүн амын бүлгийн амьжиргааны түвшинг цаашид
сайжруулахад саад болж буй гол сорилтууд юу вэ? Энэхүү бүлгийн өмнө
тулгарч буй бэрхшээл нь бусад бүлгийн өмнөх сорилтуудаас юугаараа ялгаатай
вэ?
Эдийн засаг, нийгэмд дундаж орлоготой хүн амын бүлгийн гүйцэтгэх үүрэг юу
болох, сонгуульд ямар нөлөөтэй, бодлого боловсруулахад хэрхэн нөлөөлдөг
вэ?
Дундаж орлоготой бүлгээс улс төрийн хувьд нэгдэх, эрх мэдэлтэй болж байгаа
талаар ямар нэгэн шинж тэмдэг байгаа эсэх?
Энэхүү бүлгийг улс төрийн тогтолцоонд хангалттай төлөөлж байгаа эсэх?
Бүрэлдэхүүн хэсэг 5–ыг өмнөх бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд хийсэн шинжилгээний үр дүнд
үндэслэн хэрэгжүүлнэ.
4
- 5. 7. ТУСГАЙ ДААЛГАВРУУД
Судалгааны баг нь дараах даалгаврыг гүйцэтгэх үүрэгтэй. Үүнд:
Суурь судалгаа хийх,
ҮСХ болон ЭЗХЯ-тай уулзаж, холбогдох өгөгдлийг үнэлэх, мэдээллийг судлах
(secondary буюу desk research),
Судалгаа хийх, зорилтот бүлэгтэй ярилцах гэх мэт олон аргачлалыг хослон
хэрэглэж, анхан шатны өгөгдөл цуглуулах загвар боловсруулах,
Оролцогч талуудад судалгааны үр дүнгийн тайлангийн төслийг хүргүүлэн
танилцуулах,
Зохих санал авсны дараа тайланг эцэслэн боловсруулах.
8. БҮТЭЭГДЭХҮҮН
Судалгааны баг дараах бүтээгдэхүүн боловсруулж өгнө. Үүнд:
Тайлангийн төсөл,
Тайлангийн төслийг үндэсний хэлэлцүүлгийн үеэр тарааж танилцуулах,
Эцсийн тайлан.
Ажлын явцын тайланг гэрээнд заасны дагуу тодорхой хугацаатайгаар ЭЗХЯ-нд
танилцуулж байна.
9. ҮРГЭЛЖЛЭХ ХУГАЦАА
Судалгааны ажил эхлэх огноо: 2014 оны 3 дугаар сарын эцсээр
Судалгааны ажил гүйцэтгэх тооцоолсон хугацаа: 3 сар (2014 оны 3-6 сар)
10. УДИРДЛАГА
Судалгааны баг нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн
хамтран хэрэгжүүлж буй төслийн Үндэсний захиралтай гэрээ байгуулж ажиллах бөгөөд
Төслийн Үндэсний захирал (ЭЗХЯ) болон Монгол Улс дахь НҮБ-ын Хөгжлийн
хөтөлбөрийн Хүний хөгжил, МХЗ-уудын багийн ахлагчид ажлаа тайлагнана. Зөвлөхүүд
захиргааны асуудлаар Төслийн үндэсний менежертэй харилцана.
Судалгааны баг нь ЭЗХЯ-ны Хөгжлийн бодлого, стратеги төлөвлөлт, зохицуулалтын
газартай нягт хамтран ажиллах бөгөөд ЭЗХЯ нь шаардлагатай баримт бичгээр хангаж,
уулзалт зохион байгуулах, мэдээлэлд нэвтрэх, ҮСХ-той уулзалт хийх зэрэгт дэмжлэг
үзүүлнэ.
НҮБХХ-ийн Төслийн багаас судалгааны багт шаардлагатай бол орчуулах, үндэсний
хэлэлцүүлэг зохион байгуулах болон бусад хэлбэрээр нэмэлт дэмжлэг үзүүлнэ.
5
- 6. 11. ТАВИГДАХ ШААРДЛАГА БОЛОН АЖЛЫН ТУРШЛАГА
Судалгааны баг нь хуулийн этгээд байх бөгөөд тоон болон чанарын судалгаа,
бодлогын судалгаа болон холбогдох чиглэлээр 3-аас доошгүй жилийн ажлын
туршлагатай байх шаардлагатай. Мөн дүн шинжилгээ, үнэлгээ хийх, бодлого/стратеги
боловсруулах туршлагатай байна.
12. САНАЛ ИРҮҮЛЭХ
Дээрх шалгаруулалтанд оролцохыг хүссэн хуулийн этгээд доорхи бичиг баримтыг
бүрдүүлнэ.
Үүнд:
Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар,
Заасан чиглэлээр гүйцэтгэж байсан ижил төрлийн ажлын талаарх дэлгэрэнгүй
мэдээлэл,
Багийн гишүүдийн дэлгэрэнгүй намтар (боловсрол, мэргэжил, ажлын туршлагын
мэдээлэл)
Заасан чиглэлийн цар хүрээтэй ижил төстэй сүүлийн үед гүйцэтгэсэн 2-оос доошгүй
ажил/ төслийн талаарх мэдээлэл болон тухайн ажлын захиалагчтай холбогдох
хаяг, утас,
Энэхүү бодлогын судалгааг хийж гүйцэтгэх арга зүй, аргачлал болон ажлын
төлөвлөгөө, багийн гишүүдийн гүйцэтгэх үүргийг тусгасан техникийн санал,
Санхүүгийн санал.
13. ТӨЛБӨРИЙН НӨХЦӨЛ
Ажлын хөлсийг төлбөрийн стандарт арга буюу ажлын үр дүнд үндэслэсэн хэлбэрээр,
гэрээнд заасны дагуу ажлын даалгаврын гүйцэтгэлээр хэсэгчлэн төлнө. Төлбөрийг
монгол төгрөгөөр олгоно. Ажлын хөлсөнд холбогдох бүх татвар багтсан байна.
ТЭМДЭГЛЭЛ
1
Орлогын ангилал нь ATLAS аргачлалыг ашиглах бөгөөд нэг хүнд ногдох Үндэсний нийт орлогын Дэлхийн банкны ангилалд
нийцсэн. Үүнд бага орлоготой (1,005 ам.доллараас бага), дундажаас бага орлоготой (1,006‐ 3,875 ам.доллар), дундажаас дээгүүр
орлоготой (3,976‐ 12, 275 ам.доллар), их орлоготой (12,276 ам.доллараас их).
2
Ravallion, M., 2009, The Developing World's Bulging (but Vulnerable) “middle class”, Дэлхийн банкны бодлогын судалгааны ажлын
тайлан, х 4816.ДБ
3
Banerjee, A.V.болон E. Duflo, What is Middle Class about the Middle Classes around the World? Boston: MIT.
4
АХБ, 2010, The Rise of Asia’s Middle Class. Manila: Asian Development Bank; ADB, 2011, The Middle of the Pyramid: Dynamics of the
Middle Class in Africa. Tunis‐Belvedère: Африкийн хөгжлийн банк.
5
Kharas, H., 2010,The Emerging Middle Class in Developing Countries,ЭЗХАБ‐ын Хөгжлийн төвийн ажлын тайлан 285, Washington DC:
Brookings Institution.
6
Easterly, W., 2001,The Middle Class Consensus and Economic Development,Journal of Economic Growth 6, 317–55.
7
Palma, J. G., 2011, Homogeneous Middles vs. Heterogeneous Tails, and the End of the‘Inverted‐U’: It's All About the Share of the Rich,
Development and Change, 42(1), 87‐153.
8
Монгол улсын Засгийн газар, 2013, Монгол улсын МХЗ‐уудын хэрэгжилтийн үндэсний 5 дахь илтгэл, 2013, Улаанбаатар.
9
ҮСХ нь ажилгүй хүнийг одоогоор ажиллахгүй байгаа боловч ажиллах боломжтой хүн гэж тодорхойлсон. Олон улсын стандарттай
харьцуулвал энэүү тодорхойлолт нь ажил идэвхтэй хайх шалгуурыг оруулаагүй байна. Олон улсын жишгээр ажилгүй хүн гэдэг нь
одоогоор ажиллаагүй боловч өөрт нь тохирсон ажлыг шууд хүлээн авах боломжтой, эсвэл тайлангийн хугацаанд боломж гарч шинэ
бизнес эхлүүлсэн хүн, идэвхтэйгээр ажил хайсан, эсвэл шинэ бизнес эхлүүлэхээр оролдсон хүн юм.
10
2010оноос хойш хувь хэмжээ нь 7.9 хувиас бага зэрэг буурч 7.7 хувь болсон.
11
Монгол улсын Засгийн газар, 2013, Монгол улсын МХЗ‐уудын хэрэгжилтийн үндэсний 5 дахь илтгэл, 2013, Улаанбаатар.
6