1. Copyright © 2004 South-Western
44,Нийлүүлэлт эрэлт
ба засгийн газрын
бодлого

2. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Нийлүүлэлт, эрэлт базасгийн газрын
бодлого
• Чөлөөт буюу зохицуулалтгүй зах зээлийн
системд зах зээлийн хүч тэнцвэрт үнэ болон
тоо хэмжээг тогтоодог.
• Чөлөөт зах зээлийн үйл ажиллагааны үр
дүн нь түүнд оролцогч бүрт аз авчирдаггүй
юм.
• Эдийн засагчдын үүргүүдийн нэг нь онолыг
ашиглаж бодлогын хөгжилд оролцох явдал
юм.

3. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн хяналт
• Бодлого гаргагчид зах зээлийн үнэ
худалдан авагч болон худалдагчдад
шударга бус гэж үзсэн үед хууль тогтоодог.
• Үр дүнд нь засгийн газар тааз болон шал
үнэ тогтоодог.

4. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн хяналт
• Тааз үнэ
• Барааг худалдаж болох албан ёсны дээд үнэ.
• Шалүнэ
• Барааг худалдаж болох албан ёсны доод үнэ.

5. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн дээд хязгаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд нөлөөлөх нь
• Засгийн газар дээд үнийг хоёр арга замаар
тогтооно:
• Тааз үнэ нь тэнцвэрт үнээс дээгүүр тогтоогдсон
тохиолдолд дээд хязгаар үнийг холбоогүй үнэ
гэнэ.
• Тааз үнэ тэнцвэрт үнээс доогуур тогтоогдсон
бол хязгаарын үнийг зах зээлийг барих
хязгаарлалтын үнэ гэж нэрлэх ба үр дүнд нь
барааны хомсдол үүснэ.

6. Зураг 1 Зах зээл дээр үнийн дээд хязгаарыг тогтоох нь
(a) Үнийн холбоогүй дээд хязгаар
Quantity of
Ice-Cream
Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Equilibrium
quantity
$4 Price
ceiling
Equilibrium
price
Demand
Supply
3
100

7. Зураг 1 Зах зээл дээр үнийн дээд хязгаарыг тогтоох нь
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(b) Үнийн холбоо бүхий дээд хязгаар
Quantity of
Ice-Cream
Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Demand
Supply
2 Price
ceilingShortage
75
Quantity
supplied
125
Quantity
demanded
Equilibrium
price
$3

8. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн дээд хязгаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд нөлөөлөх нь
• Тааз үнийн нөлөөлөл
• Үнийн холбоо бүхий дээд хязгаар тогтоох
нь
• QD > QSболж хомсдол үүснэ.
• Жишээ: 1970 оны бензиний хомсдол
• Үнийн бус хязгаарлалт
• Жишээ: Урт дараалал, борлуулагчдаар нь
ялгаварлах

9. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
• 1973 онд OPEC дэлхийн зах зээл дээр
түүхий тосны үнийг өсгөсөн. Түүхий
тос нь бензиний гол орц тул бензиний
нийлүүлэлтийг бууруулсан.
• Энэ урт дарааллын буруутан хэн бэ?
Практикийн ажил: Бензин түгээгүүрийн
дэргэдэх урт дараалал
• Эдийн засагчид нефтийн
компаниудын тогтоосон үнэд
хязгаарлалт тогтоосон АНУ-ын
засгийн газрын зохицуулалтыг
буруутгадаг.

10. Зураг 2 Тааз үнийн үеийн бензиний зах зээл
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(a) Бензиний үнийн холбоогүй дээд хязгаар
Quantity of
Gasoline
0
Price of
Gasoline
1. Үнийн
анхны дээд
хязгаар
...-тэй
холбоогүй Price ceiling
Demand
Supply,S1
P1
Q1

11. Зураг 2 Тааз үнийн үеийн бензиний зах зээл
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(b) Бензиний үнийн холбоо бүхий дээд хязгаар
Quantity of
Gasoline
0
Price of
Gasoline
Demand
S1
S2
Price ceiling
QS
4. . . .
үр дүнд
хомсдол
үүснэ
3. . . . үнийн дээд
хязгаар холбоо
бүхий болж . . .
2. . . . боловч
S буурвал . . .
P2
QD
P1
Q1

12. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Практикийн ажил: Урт болон богино
хугацаан дахь түрээсийн хяналт
• Түрээсийн хяналт нь байр эзэмшигч
түрээслэгчээс түрээсийн мөнгө авах дээд
хэмжээг тогтоодог.
• Түрээсийн хяналтын бодлогын гол зорилго
нь хүн амын ядуу хэсэгт туслах ба орон
сууцны олдоцыг нэмэгдүүлэхэд оршино.
• Нэгэн судлаач үүнийг “бөмбөгдүүлсний
дараа хотыг нураах хамгийн үр ашигтай
арга” гэсэн байна.

13. Зураг 3 Урт бабогино хугацаан дахь түрээсийн хяналт
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(a) Богино хугацааны түрээсийн хяналт
(эрэлт, нийлүүлэлт уян бус)
Quantity of
Apartments
0
Supply
Controlled rent
Rental
Price of
Apartment
Demand
Shortage

14. Зураг 3 Урт бабогино хугацаан дахь түрээсийн хяналт
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(b) Урт хугацааны түрээсийн хяналт
(эрэлт, нийлүүлэлт уян)
0
Rental
Price of
Apartment
Quantity of
Apartments
Demand
Supply
Controlled rent
Shortage

15. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн доод хязгаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд нөлөөлөх нь
• Засгийн газар үнийн доод хязгаарыг тогтоох
хоёр аргабайна.
• Зах зээлийн үнээс доогуур тогтоогдвол ямар
ч холбоогүй үнэ болох энэ үнэ зах зээлийн
үнэд ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй.
• Доод үнэ зах зээлийн үнээс дээгүүр
тогтоогдвол зах зээлийг хязгаарлагч үнэ
болох баилүүдэл үүснэ.

16. Зураг 4 Үнийн доод хязгаарын үеийн зах зээл
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(a) Үнийн холбоогүй доод хязгаар
Quantity of
Ice-Cream
Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Equilibrium
quantity
2
Price
floor
Equilibrium
price
Demand
Supply
$3
100

17. Зураг 4 Үнийн доод хязгаарын үеийн зах зээл
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
(b) Үнийн холбоо бүхий доод хязгаар
Quantity of
Ice-Cream
Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Demand
Supply
$4
Price
floor
80
Quantity
demanded
120
Quantity
supplied
Equilibrium
price
Surplus
3

18. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн доод хязгаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд нөлөөлөх нь
• Шал үнэ нь эрэлт болон нийлүүлэлт тэнцвэрийн
цэг рүү хөдлөхөд саад болдог.
• Зах зээлийн үнэ доод хязгаартайгаа түлхэлцэж
эхлэх ба түүнээс цааш бууж чадалгүй шал үнэтэй
тэнцдэг.

19. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Үнийн доод хязгаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд нөлөөлөх нь
• Үнийн холбоо бүхий доод хязгаар нь. . .
• QS > QD болж илүүдэл үүснэ.
• Үнийн бус хязгаарлалт нь тодорхой ялгаварлах
шалгуурыг ашиглан барааны хязгаарлалтыг
сонгох механизм юм.
• Жишээ: Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ, хөдөө
аж ахуйн үнийн дэмжлэг

20. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ
• Доод үнийн нэг чухал жишээ нь
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ юм.
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний
тухай хууль нь аливаа ажилчдад төлж болох
хөдөлмөрийн боломжит хамгийн бага үнийг
тогтоодог.

21. Зураг 5 Үнийн доод хязгаар зах зээлийн үйл ажиллагаанд
нөлөөлөх нь
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity of
Labor
Wage
0
Labor
demand
Labor
Supply
Тэнцвэрт
ажил эрхлэлт
Тэнцвэрт
цалин

22. Зураг 5 Үнийн доод хязгаар зах зээлийн үйл ажиллагаанд
нөлөөлөх нь
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity of
Labor
Wage
0
Labor
SupplyLabor surplus
(unemployment)
Labor
demand
Цалингийн
доод
хязгаар
Quantity
demanded
Quantity
supplied

23. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Татвар
• Засгийн газар нийгэмд хэрэгцээтэй зорилтыг
шийдвэрлэхэд чиглэсэн орлогыг
нэмэгдүүлэх зорилгоор татвар хураадаг.

24. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Худалдан авагчдын татварын ногдуулалт
болоод зах зээлийн үйл ажиллагааны үр
дүн
• Татвар зах зээлийн үйл ажиллагааг хумидаг.
• Татвар ногдуулсан барааны борлуулалтын
хэмжээ багабайна.
• Худалдагчид болон худалдан
авагчид татварын дарамтыг
хувааж үүрдэг.

25. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Уян чанар бататвар ногдуулалт
• Тат вар ногдуулалт нь татварын дарамтыг
зах зээлд оролцогчдын дунд хуваарилж
байгаааргаюм..

26. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Уян чанар бататвар ногдуулалт
• Татвар ногдуулалт нь хэн татварын
дарамтыг даах тухай судлагдахуун юм.
• Татвар нь зах зээлийн тэнцвэрийн
өөрчлөлтийг бий болгоно.
• Хэнд татвар ногдуулснаас үл хамааран
худалдан авагчид илүү төлж, худалдагчид
багаорлого олдог.

27. Зураг 6 Худалдан авагчид ногдох татвар
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity of
Ice-Cream Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Price
without
tax
Price
sellers
receive
Татваргүй үеийн тэнцвэр
Tax ($0.50)
Price
buyers
pay
D1
D2
Supply,S1
Худалдан авагчид
ногдох татвар
эрэлтийн муруйг
татварын хэмжээгээр
бууруулна ($0.50).
$3.30
90
Татвар ногдуулсны
дараах тэнцвэр
2.80
3.00
100

28. Зураг 7 Худалдагчид ногдох татвар
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
2.80
Quantity of
Ice-Cream Cones
0
Price of
Ice-Cream
Cone
Price
without
tax
Price
sellers
receive
Equilibrium
with tax
Equilibrium without tax
Tax ($0.50)
Price
buyers
pay
S1
S2
Demand,D1
Худалдагчид ногдох
татвар нийлүүлэлтийн
муруйг татварын
хэмжээгээр дээш
шилжүүлнэ ($0.50).
3.00
100
$3.30
90

29. Зураг 8 Хөдөлмөрийн хөлсөнд ногдох татвар
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity
of Labor
0
Wage
Labor demand
Labor supply
Tax wedge
Wage workers
receive
Wage firms pay
Wage without tax

30. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Уян чанар бататвар ногдуулалт
• Татварын дарамт ямар харьцаагаар
хуваарилагддаг вэ?
• Худалдагчдад ногдох татварын нөлөөг
худалдан авагчдад ногдуулсантай хэрхэн
харьцуулах вэ?
• Эдгээр асуултуудын хариулт нь эрэлтийн
болон нийлүүлэлтийн уян чанараас
хамаарна.

31. Зураг 9 Татварын дарамтын хуваарилалт
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity0
Price
Demand
Supply
Tax
Price sellers
receive
Price buyers pay
(a) Уян нийлүүлэлт, Уян бус эрэлт
2. . . . татварын
дарамтын
ихэнх нь
хэрэглэгчдэд
ногдоно . . .
1. Нийлүүлэлт илүү уян бол
эрэлт . . .
Price without tax
3. үйлдвэрлэгчид
ногдоно.

32. Зураг 9 Татварын дарамтын хуваарилалт
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Quantity0
Price
Demand
Supply
Tax
Price sellers
receive
Price buyers pay
(b) Уян бус нийлүүлэлт, Уян эрэлт
3. хэрэглэгчид
ноогдоно.
1. Эрэлт илүү уян бол
нийлүүлэлт . . .
Price without tax
2. . . .
Үйлдвэрлэгчид
илүү
ноогдоно . . .

33. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Татварын дарамт хэрхэн хуваарилагдав?
• Татварын дарамтын ихэнх хэсэг
нь уян чанар нь бага байх зах зээлийн
тэр хэсэгт оногдоно.
Уян чанар бататвар ногдуулалт

34. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Дүгнэлт
• Үнийн хяналт нь тааз үнэ болон шал үнийг
агуулдаг.
• Тааз үнэ нь бараа үйлчилгээнд тогтоосон
дээд үнэ. Жишээ нь түрээсийн хяналт.
• Шал үнэ нь бараа үйлчилгээнд тогтоосон
доод үнэ. Жишээ нь хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээ.

35. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Дүгнэлт
• Татвар олон нийтэд зориулсан орлогыг
нэмэгдүүлэхэд ашиглагдана.
• Засгийн газар бараанд татвар ногдуулахад,
барааны тэнцвэрийн тоо хэмжээ буурна.
• Бараанд ногдуулсан татвар нь худалдан
авагчдын төлсөн үнэ, худалдагчдын авсан
үнэ хоёрын хоорондох зайгаар
илэрхийлэгдэнэ.

36. Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Дүгнэлт
• Татвар ногдуулалт нь татварын дарамтыг хэн
үүрч байгаагаас хамаарна.
• Татвар ногдуулалт нь татвар худалдан авагчид
ногдож байна уу, худалдагчид ногдож байна
уу гэдгээс хамаарахгүй.
• Татвар ногдуулалт нь эрэлтийн болон
нийлүүлэлтийн уян чанаруудаас хамаарна.
• Дарамт зах зээлийн арай бага уян чанартай
талд буурах хандлагатай байдаг.