2 1 market forces

2
Эрэлт ба Нийлүүлэлт I: Зах зээл хэрхэн ажиллаж
байна вэ?

Copyright © 2004 South-Western
22Эрэлт болон
нийлүүлэлтийн зах
зээлийн хүч

• Эрэлт болон нийлүүлэлт нь эдийн засагчдын
байнга хэрэглэдэг хоёр үг юм.
• Эрэлт болон нийлүүлэлт нь зах зээлийн
эдийн засгийг ажиллуулах хүч юм.
• Орчин үеийн микро эдийн засаг нь эрэлт,
нийлүүлэлт, тэнцвэрийн талаар судалдаг.

• Зах зээл нь тодорхой бараа эсвэл
үйлчилгээний худалдагч болон худалдан
авагчдын бүлэг юм.
• Эрэлт болон нийлүүлэлтийн ухагдахуун нь
хүмүүсийн зах зээл дээр бусадтай хамтран
ажиллах горимоос хамаарна.
Зах зээл ба өрсөлдөөн

Зах зээл ба өрсөлдөөн
• Худалдан авагчид эрэлтийг тодорхойлно.
• Худалдагчид нийлүүлэлтийг тодорхойлно.

Өрсөлдөөнт зах зээл
• Өрсөлдөөнт зах зээл нь худалдан авагч,
худалдагч бүр нь үнийг хүлээн авагч байх ба
нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн арилжиж байгаа
олон тооны худалдан авагч болон
худалдагчтай зах зээл юм.

• Төгс өрсөлдөөн
• Ижил төрлийн бүтээгдэхүүнтэй
• Олон тооны худалдагч болон худалдан авагчтай
учир аль аль нь үнэд нөлөөлж чаддаггүй
• Худалдагч болон худалдан авагчид нь үнийг
тодорхойлогчид байдаг
• Монополь
• Нэг худалдагчтай, худалдагч үнийг удирддаг
Өрсөлдөөн: Төгс болон төгс бус

• Олигополь
• Цөөн худалдагчтай
• Байнга идэвхтэй өрсөлддөггүй
• Монопольт өрсөлдөөнт
• Олон худалдагчтай
• Бага зэрэг ялгаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
• Худалдагч бүр өөрийнхөө бүтээгдэхүүний үнийг
тогтоодог.
Өрсөлдөөн: Төгс ба төгс бус

Зах зээлийг худалдах, худалдан
авах объектоор нь ангилах
• Товарын зах зээл
• Үйлдвэрлэлийн хэрэгслийн зах зээл
• Хэрэглээний зүйлсийн зах зээл
• Үйлчилгээний зах зээл
• Мэдээллийн зах зээл
• Капиталын зах зээл
• Хөдөлмөрийн зах зээл

Үнэ
• Үнэ гэдэг нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний
чанарт тохирсон төлбөрийн хэмжээ юм.

ЗЗЭЗ дахь үнийн үүрэг
• Эдийн засгийг зохицуулах
Тухайн төрлийн бүтээгдэхүүн илүүдэл
болсон нөхцөлд үнэ ба нийлүүлэлт буурна,
харин хомсдол болсон нөхцөлд үнэ ба
нийлүүлэлт өснө.
• Үйлдвэрлэлийг урамшуулах Хэчнээн
бага зардлаар хэчнээн сайн чанарын
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ төдий чинээ ашиг
олох боломж нэмэгдэнэ.
• Нөөцийг салбаруудад хуваарилах

Эрэлт
• Эрэлт гэдэг нь худалдан авах чадвараар
баталгаажсан хэрэгцээ юм.
• Эрэлтийн хэмжээ нь худалдан авагчийн
хүсч байгаа болоод авч чадах барааны тоо
хэмжээ.
• Эрэлтийн хууль
• Эрэлтийн хууль гэдэг нь, бусад зүйлс тогтмол
байхад, барааны үнийн өсөлт түүний эрэлтийн
тоо хэмжээг бууруулах тухай баталгаа.

Эрэлтийн муруй: Үнэ ба эрэлтийн тоо
хэмжээний хоорондох харьцаа
• Эрэлтийн хуваарь
• Эрэлтийн хуваарь нь барааны үнэ болоод
эрэлтийн тоо хэмжээний хоорондох харьцааг
харуулсан хүснэгт.

Кэтриний эрэлтийн хуваарь

Эрэлтийн хуваарь: Үнэ ба эрэлтийн тоо
хэмжээний хоорондох харьцаа
• Эрэлтийн муруй
• Эрэлтийн муруй нь барааны үнэ болоод
эрэлтийн тоо хэмжээний хоорондох харьцааны
график.

Зураг 1 Кэтриний эрэлтийн хуваарь ба эрэлтийн муруй
Зайрмагийн үнэ
0
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Зайрмагийн
тоо хэмжээ
$3.00
12
1. Үнийн
буурлат...
2. ... Эрэлтийн тоо
хэмжээг өсгөнө.

Зах зээлийн эрэлт болоод ганцаарчилсан
эрэлт
• Зах зээлийн эрэлт нь тодорхой бараа
үйлчилгээний бүх ганцаарчилсан эрэлтийн
нийлбэрээс хамаардаг.
• Графикт, зах зээлийн эрэлтийн муруйг
гарган авахын тулд хэвтээ тэнхлэгийн
дагуух ганцаарчилсан эрэлтийн
муруйнуудыг нэмэх хэрэгтэй.

Эрэлтийн муруйн шилжилт
• Эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт
• Эрэлтийн муруйн дагуух хөдөлгөөн.
• Бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлтөөс шалтгаална.

0
D
Зайрмагийн
үнэ
Зайрмагийн тоо хэмжээ
Татвар зайрмагийн
үнийг өсгөсний үр
дүнд эрэлтийн муруйн
дагуух хөдөлгөөн
үүсгэнэ.
A
B
8
1.00
$2.0
0
4
Эрэлтийн тоо хэмжээний
өөрчлөлт

• Хэрэглэгчийн орлого
• Харилцан холбоотой бараануудын үнэ
• Амт
• Хүлээлт
• Худалдан авагчдын тоо

• Эрэлтийн өөрчлөлт
• Эрэлтийн муруй баруун, зүүн аль аль тийш
шилжинэ.
• Тухайн үнэ бүр дэх эрэлтийн тоо хэмжээний
өөрчлөлттэй холбоотой.

Зураг 3 Эрэлтийн муруйн шилжилт
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
үнэ
тоо хэмжээ
Эрэлтийн
Өсөлт
Эрэлтийн
бууралт
Эрэлтийн муруй,D3
Эрэлтийн
муруй,D1
Эрэлтийн
муруй,D2
0

• Хэрэглэгчийн орлого
• Орлого өсвөл ердийн барааны эрэлт өснө.
• Орлого өсөхөд доод зэрэглэлийн барааны эрэлт
буурна.

$3.0
0
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
21 3 4 5 6 7 8 9 10 1211
үнэ
тоо хэмжээ0
Эрэлтийн
өсөлт
Орлогын
Өсөлт...
D1
D2
Хэрэглэгчийн орлого
Ердийн бараа

$3.0
0
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
21 3 4 5 6 7 8 9 10 1211
үнэ
тоо хэмжээ0
Эрэлтийн
бууралт
Орлогын
өсөлт...
D1D2
Хэрэглэгчийн орлого
Доод зэрэглэлийн бараа

• Харилцан холбоотой бараануудын үнэ
• Хэрэв нэг барааны үнийн бууралт нөгөө
бүтээгдэхүүний эрэлтийг бууруулж байвал, энэ
хоёр барааг харилцан орлогдох бараа гэж
нэрлэдэг.
• Нэг барааны үнэ буурахад бусад бүтээгдэхүүний
эрэлт өсч байвал, энэ хоёр барааг харилцан
нөхөгдөх бараанууд гэж нэрлэдэг.

• Хүлээлт
Жш:
• Ирээдүйд үнэ болон орлого өснө гэсэн
хүлээлттэй бол одоогийн хэрэглээгээ
нэмэгдүүлнэ.
• Ирээдүйд үнэ болон орлого буурна гэсэн
хүлээлттэй бол одоогийн хэрэглээгээ бууруулна.

Хүснэгт 1 Худалдан авагчид нөлөөлөх
хувьсагчид
Copyright©2004 South-Western

Нийлүүлэлт
• Нийлүүлэлт гэдэг нь нөөцөөр баталгаажсан
үйлдвэрлэлийн хэмжээ юм.
• Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ нь
худалдагчийн худалдахыг хүсч байгаа болон
худалдаж чадах бараа, үйлчилгээний тоо
хэмжээ.
• Нийлүүлэлтийн хууль
• Нийлүүлэлтийн хууль нь бусад хүчин зүйлс
тогтмол байхад, барааны үнэ өсөхөд түүний тоо
хэмжээ өсөх тухай баталгаа.

Нийлүүлэлтийн муруй: Нийлүүлэлтийн тоо
хэмжээ ба үнийн хоорондох харьцаа
• Нийлүүлэлтийн хуваарь
• Нийлүүлэлтийн хуваарь нь барааны үнэ ба
түүний нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний
хоорондох хамаарлыг харуулсан хүснэгт юм.

Бений нийлүүлэлтийн хуваарь

Нийлүүлэлтийн муруй: Нийлүүлэлтийн тоо
хэмжээ ба үнийн хоорондох харьцаа
• Нийлүүлэлтийн муруй
• Нийлүүлэлтийн муруй нь барааны үнэ болоод
түүний нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний
хоорондох хамаарлыг үзүүлсэн график.

Зураг 5. Бений нийлүүлэлтийн хуваарь ба
нийлүүлэлтийн муруй
Зайрмагны
үнэ
0
2.50
2.00
1.50
1.00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Зайрмагны
тоо хэмжээ
$3.00
12
0.50
1. Үнийн
өсөлт...
2. ... Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өсөлт

Зах зээлийн нийлүүлэлт ба ганцаарчилсан
нийлүүлэлт
• Зах зээлийн нийлүүлэлт нь тодорхой бараа
үйлчилгээний бүх ганцаарчилсан
нийлүүлэлтийн нийлбэрээс хамаардаг.
• Графикт, зах зээлийн нийлүүлэлтийн муруйг
гарган авахын тулд хэвтээ тэнхлэгийн
дагуух ганцаарчилсан нийлүүлэлтийн
муруйнуудыг нэмэх хэрэгтэй.

Нийлүүлэлтийн муруйн шилжилт
• Орцын үнэ
• Технологи
• Хүлээлт
• Худалдагчийн тоо

• Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт
• Нийлүүлэлтийн муруйн дагуух хөдөлгөөн.
• Тухайн үнэ бүр дэх нийлүүлэлтийн тоо
хэмжээнээс шалтгаална.

1 5
Зайрмагны
үнэ
Зайрмагны
тоо хэмжээ
0
S
1.00
A
C
$3.0
0 Зайрмагны үнэ
өссөний үр дүнд
нийлүүлэлтийн
муруйн дагуу
хөдөлгөөн хийнэ.
Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний
өөрчлөлт

• Нийлүүлэлтийн өөрчлөлт
• Нийлүүлэлтийн муруй нь зүүн болон баруун аль
аль тийш шилжинэ.
• Үнээс өөр тодорхой хүчин зүйлийн өөрчлөлтөөс
шалтгаална.

Зураг 7 Нийлүүлэлтийн муруйн шилжилт
үнэ
тоо хэмжээ
0
Increase
in supply
Decrease
in supply
Supply curve, S3
curve,
Supply
S1
Supply
curve, S2

Хүснэгт 2 Худалдагчид нөлөөлөх хувьсагчид

Эрэлт болон нийлүүлэлт
• Тэнцвэр гэдэг үгийг толь бичигт харилцан
эсрэг чиглэсэн хүчнүүдийг тэнцүүлсэн
нөхцөл байдал гэж тодорхойлдог.

• Тэнцвэрт үнэ
• Эрэлтийн хэмжээ болон нийлүүлэлтийн
хэмжээний тэнцвэрийн цэг дээрх үнэ.
• Графикт, үнэ нь эрэлт болон нийлүүлэлтийн
муруйн огтлолцол дээр тодорхойлогдоно.
• Тэнцвэрт тоо хэмжээ
• Тэнцвэрт үнийн түвшин дэх эрэлтийн тоо
хэмжээ болон нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ.
• Графикт, энэ нь эрэлт болон нийлүүлэлтийн
муруйн огтлолцол дээр тодорхойлогдоно.

$2.00 дээр, эрэлтийн болон
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ
тэнцэнэ!
Эрэлтийн хуваарь Нийлүүлэлтийн хуваарь

Зураг 8 Эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэр
үнэ
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Зайрмагийн тоо хэмжээ
13
Тэнцвэрт
тоо хэмжээ
Тэнцвэрт үнэ Тэнцвэр
Supply
Demand
$2.00

Зураг 9 Зах зээлийн тэнцвэрт бус нөхцөл байдал
үнэ
0
Нийлүүлэлт
Эрэлт
(a) Илүүдэл нийлүүлэлт
Quantity
demanded
Quantity
supplied
Илүүдэл
тоо хэмжээ
4
$2.50
10
2.00
7

Тэнцвэр
• Илүүдэл
• Хэрэв үнэ > тэнцвэрт үнэ, болвол
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ > эрэлтийн тоо
хэмжээ.
• Энд илүүдэл нийлүүлэлт буюу илүүдэл үүснэ.
• Нийлүүлэгчид борлуулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд
үнээ бууруулахад, тэнцвэрт цэг рүү хөдөлнө.

Тэнцвэр
• Хомсдол
• Хэрэв үнэ < тэнцвэрт үнэ, болвол эрэлтийн тоо
хэмжээ > нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ.
• Энд эрэлтийн илүүдэл буюу хомсдол үүснэ.
• Маш олон худалдан авагчдад цөөн бараа ноогдож
байгаа үед нийлүүлэгчид үнийг өсгөхөд тэнцвэрийн
зүг хөдөлнө.

Зураг 9 Зах зээлийн тэнцвэрт бус нөхцөл байдал
үнэ
0 Зайрмагийн
тоо хэмжээ
Supply
Demand
(b) Хангагдаагүй эрэлт
Quantity
supplied
Quantity
demanded
1.50
10
$2.00
74
Хомсдол

Тэнцвэр
• Эрэлт ба нийлүүлэлтийн хууль
• Барааны эрэлт болон түүний нийлүүлэлтийг
тэнцвэрийн төлөвт оруулахын тулд дурын
барааны үнэ өөрчлөгдөж байгаа тухай баталгаа.

Тэнцвэрийн өөрчлөлтийг судлах
гурван үе шат
• Авч үзэж байгаа үйл явдал эрэлт болон
нийлүүлэлтийн муруйг, эсвэл хоёуланг
шилжүүлж буй эсэхийг тодорхойлох
шаардлагатай.
• Муруйнуудын шилжилтийн чиглэлийг /зүүн
болоод баруун тийш/ тодорхойлно.
• Тэнцвэрт үнэ болон тоо хэмжээнд шилжилт
хэрхэн нөлөөлж байгааг харахын тулд эрэлт
нийлүүлэлтийн графикийг ашиглана.

Зураг 10 Эрэлтийн өсөлт тэнцвэрт нөлөөлөх нь
Price of
Ice-Cream
Cone
0 Quantity of
Ice-Cream Cones
Supply
Анхныl
тэнцвэр
D
D
3. . . .ба худалдах
тоо хэмжээ өснө.
2. . . . Үр дүнд
өссөн үнэ...
1. Халуун агаар зайрмагийн
эрэлтийг өсгөнө . . .
2.00
7
Шинэ тэнцвэр$2.50
10

Тэнцвэрийн өөрчлөлтийг судлах
гурван үе шат
• Муруйн шилжилт ба муруйн дагуух
шилжилт
• Нийлүүлэлтийн муруйн шилжилтийг
нийлүүлэлтийн өөрчлөлт гэдэг.
• Нийлүүлэлтийн муруйн дагуух хөдөлгөөнийг
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт гэдэг.
• Эрэлтийн муруйн шилжилтийг эрэлтийн
өөрчлөлт гэдэг.
• Эрэлтийн муруйн дагуух шилжилтийг эрэлтийн
тоо хэмжээний өөрчлөлт гэдэг.

Зураг 11 Нийлүүлэлтийн бууралт тэнцвэрт нөлөөлөх нь
Price of
Ice-Cream
Cone
0 Quantity of
Ice-Cream Cones
Demand
Шинэ
тэнцвэр
Эхний тэнцвэр
S1
S2
2. . . . Үр дүнд
нь зайрмагийн
үнэ өсч...
1. Элсэн чихрийн үнийн
өсөлт зайрмагийн
нийлүүлэлтийг бууруулна
3. . . .ба худалдах
тоо хэмжээ буурна.
2.00
7
$2.50
4

Хүснэгт 4 Харьцуулсан статикийн 3 үе шат?

Дүгнэлт
• Эдийн засагчид өрсөлдөөнт зах зээлийг
шинжлэхийн тулд эрэлт, нийлүүлэлтийн
загварыг ашигладаг.
• Өрсөлдөөнт зах зээлд олон тооны худалдагч
болон худалдан авагч байдаг бөгөөд зах
зээлийн үнэд бага зэрэг нөлөөлөх юмуу
эсвэл ямар ч нөлөө үзүүлдэггүй байна.

Дүгнэлт
• Эрэлтийн муруй нь барааны эрэлтийн тоо хэмжээ
түүний үнээс хамаарч буйг харуулна.
• Эрэлтийн хуулиар, барааны үнэ унахад эрэлтийн тоо
хэмжээ өсдөг. Тиймээс, эрэлтийн муруй доош чиглэнэ.
• Эрэлтийн тоо хэмжээг барааны үнэ төдийгүй бусад
хүчин зүйлүүд болсон хэрэглэгчдийн орлого, тэдгээрийн
таашаал болон хүлээлт, харилцан оролдог болон
хосолдог бараануудын үнэ тодорхойлдог. Эдгээрийн аль
нэг нь өөрчлөгдөхөд эрэлтийн муруй шилжинэ.
• Эдгээрийн аль нэг нь өөрчлөгдөхөд эрэлтийн муруй
шилжинэ.

Дүгнэлт
• Нийлүүлэлтийн муруй нь барааны
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ үнийн
түвшинээс хамаарахыг харуулна.
• Нийлүүлэлтийн хуулиар барааны үнийн өсөлт
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг өсгөхөд хүргэх ба
нийлүүлэлтийн муруй дээшээ өснө.
• Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг зөвхөн барааны үнэ
төдийгүй нөөц, технологи, хүлээлт болон
худалдагчдын тоо тодорхойлно.
• Хэрэв эдгээрийн аль нэг өөрчлөгдвөл
нийлүүлэлтийн муруй шилжинэ.

Дүгнэлт
• Эрэлтийн болон нийлүүлэлтийн муруйн
огтлолцол зах зээлийн тэнцвэрийг
тодорхойлно.
• Тэнцвэрт үнэ тогтоход эрэлтийн тоо хэмжээ
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээтэй тэнцүү болно.
• Худалдагч болон худалдан авагчдын үйл
ажиллагаа нь зах зээлийн тэнцвэрээр
дамжуулан түүнийг удирдана.

Дүгнэлт
• Бид зах зээлийн төлөвт ямар нэг үйл явдал
хэрхэн нөлөөлж буйг судлахдаа тэрээр
тэнцвэрийн үнэ болон тэнцвэрийн тоо
хэмжээнд хэрхэн нөлөөлж байгааг шалгах
эрэлт болон нийлүүлэлтийн муруйн
графикийг ашиглана.
• Зах зээлийн эдийн засагт үнэ гэдэг нь дохио
бөгөөд энэ үндсэн дээр эдийн засгийн
шийдвэрийг гаргаж, хязгаарлагдмал
нөөцийг байршуулна.

Үндсэн ойлголт
Зах зээл
Эрэлтийн тоо хэмжээ
Ердийн зэрэглэлийн бараа
Доод зэрэглэлийн бараа
Харилцан орлуулагч бараа
Харилцан нөхөгч бараа
Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ
Нийлүүлэлтийн хууль
Нийлүүлэлтийн хуваарь
Нийлүүлэлтийн муруй

Үндсэн ойлголт
Өрсөлдөөнт зах зээл
Эрэлтийн хууль
Эрэлтийн муруй
Тэнцвэр
Тэнцвэрт үнэ
Тэнцвэрт тоо хэмжээ
Илүүдэл нийлүүлэлт
Хангагдаагүй эрэлт
Эрэлт ба нийлүүлэлтийн хууль
Эрэлтийн хуваарь

2 1 market forces

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (15)

Destaque

Destaque (15)

Semelhante a 2 1 market forces

Semelhante a 2 1 market forces (7)

2 1 market forces

Notas do Editor