1. Topik 7 Semantik
Leksikal
HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menghuraikan hubungan erti berdasarkan semantik leksikal;
2. Membezakan antara sinonim dan antonim;
3. Membina contoh-contoh ayat yang mempunyai struktur makna
bertindih; dan
4. Menilai ketaksaan sesuatu ayat bagi membayangkan maksud lain
yang mempunyai kaitan rapat dengan ciri makna sesuatu perkataan
yang diberikan.
PENGENALAN
Cara kita mengetahui makna secara berperingkat adalah dengan berdasarkan
sesuatu benda yang ditunjuk. Contohnya semasa anda dalam usia kanak-kanak,
ayah anda mungkin ada menunjukkan kereta kepada anda sambil menyebut „Itu
kereta‰. Tindakan tersebut
merupakan proses bagi anda
untuk mengetahui makna apabila
ayah anda menunjukkan kereta
berkenaan. Maka dengan itu juga,
jelas bahawa sesuatu yang
bermakna akan wujud apabila
terdapat sesuatu yang ditunjuk.
Makna juga berkait dengan
penggunaan kata yang berhubung
dengan kebudayaan masyarakat
(Tallerman, 2000:45).

2. 70 TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL
Dalam semantik leksikal, kita boleh memberikan makna bagi perkataan dengan
meninjau perhubungan antara unsur-unsur yang membentuk struktur makna
bagi sesuatu perkataan. Struktur makna perkataan dikenali dengan istilah
sinonim, antonim, honmonim, homofon, homograf, hiponim, hipernim, polisem,
pertindihan dan ketaksaan. Di dalam topik ini juga, kita akan membincangkan
kaedah mengkaji makna perkataan menerusi perbandingan dengan struktur
makna bagi perkataan-perkataan yang sama.
7.1 SINONIM DAN ANTONIM
7.1.1 Sinonim
Sinonim bermaksud perkataan yang berlainan bentuk ejaan atau bunyi tetapi
mempunyai makna yang sama atau hampir sama (OÊ Grady, 2000: 118). Contoh
bagi sinonim, iaitu induk ialah ibu atau emak atau yang terutama. Antonim pula
ialah perkataan yang berlainan bentuk ejaan atau bunyi tetapi mempunyai
makna yang berlawanan (Kuiper & Allan, 2004: 57). Contoh bagi antonim pula
ialah tinggi yang lawannya rendah. Makna ini juga disebut sebagai antonim
berperingkat yang menunjukkan bahawa skalanya adalah mutlak tetapi
berterusan. Terdapat juga antonim saling melengkapi, iaitu hidup lawannya
mati. Bagi contoh antonim berhubungan pula adalah seperti pensyarah lawannya
siswa yang hubungannya adalah berkait-kait dan bersimetri. Selain itu, terdapat
juga antonim resiprokal, misalnya majikan lawannya pekerja.
Istilah sinonim juga merujuk kepada fenomena bahasa apabila terdapatnya
perkataan-perkataan yang mempunyai makna yang sama. Walau bagaimanapun,
tidak semestinya ada perkataan-perkataan yang mempunyai makna yang sama
secara keseluruhannya. Walaupun ada perkataan-perkataan yang sama makna,
contohnya kereta dan motokar, tetapi penggunaannya tidaklah menyeluruh.
Maknanya memang sama dalam frasa seperti kereta besar dan motokar besar.
Dalam semantik, ada beberapa jenis sinonim, iaitu sinonim pinjaman, konteks,
laras sosial, dan kolokasi. Kesemua jenis sinonim dijelaskan dalam Jadual 7.1.

3. TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL 71
Jadual 7.1: Jenis Sinonim dan Contohnya
Jenis Sinonim Contoh
Sinonim Pinjaman Belalang bermakna patung dalam kebanyakan dialek Melayu.
Walau bagaimanapun, dalam dialek Perak, belalang bermakna
cakcibau.
Dalam dialek Kedah, batas ialah jalan raya, yang maksud
konvensionalnya ialah timbunan tanah yang menjadi sempadan
petak-petak sawah.
Sinonim Konteks Perkataan jemput dan undang banyak digunakan dalam konteks
protokol.
Sebenarnya, jemput digunakan dalam konteks lisan, manakala
undang dalam konteks tulisan.
Nota: Konteks mewujudkan perkataan yang sama makna.
Sinonim Laras Perkataan-perkataan tersebut digunakan dengan berdasarkan
Sosial status. Misalnya penyanyi ialah orang yang bernyanyi, manakala
biduan bermaksud status yang tinggi dalam profesionalisme seni.
Sinonim Kolokasi Sinonim jenis ini wujud dalam konteks penggunaan yang
tersendiri.
Contohnya perkataan banyak dan ramai mempunyai makna yang
sama.
Contoh ayat, „Banyak kilang kekurangan tenaga pekerja mahir‰
dan „Ramai pelajar yang gembira setelah memperoleh pencapaian
baik dalam peperiksaan tersebut‰.
Perkataan banyak boleh digunakan, sama ada bagi manusia,
tumbuh-tumbuhan, haiwan dan benda, tetapi pastikan perkataan
tersebut bermakna apabila digunakan tanpa kata sifat.
Jika anda menyebut „Banyak pelajar yang gembira setelah
memperoleh pencapaian baik dalam peperiksaan tersebut‰ akan
menunjukkan makna yang salah. Alasannya, ramai (untuk
manusia sahaja) hanya bermakna jika ada kata sifat (gembira)
dalam ayat tersebut.
7.1.2 Antonim
Bagi antonim, terdapat juga jenis-jenisnya berdasarkan penelitian. Jenis-jenis
tersebut ialah antonim berpasangan, berperingkat dan berhubungan, seperti
yang dijelaskan dalam Jadual 7.2.

4. 72 TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL
Jadual 7.2: Jenis Antonim dan Contohnya
Jenis Antonim Contoh
Antonim Berpasangan Misalnya perkataan siang lawannya malam. Perkataan-
perkataan tersebut menunjukkan makna yang berlawan
tentang alam semula jadi.
Antonim Berperingkat Antonim ini dinamakan antonim berperingkat kerana
terdapatnya peringkat, sama ada usia, ukuran, bentuk dan
sebagainya. Peringkat ini berasaskan kata sifat atau kata yang
menunjukkan kead aan dalam kategori yang sama sahaja.
Contohnya ialah muda lawannya tua dan tinggi lawannya
rendah.
Antonim Maksud antonym ini ialah perkataan yang berlawan makna
Berhubungan (Kata tetapi mempunyai hubungan. Misalnya pensyarah lawannya
Bertentangan yang pelajar.
Berhubungan)
Jelasnya, jika ada pensyarah, pelajar pun wujud.
7.2 HONMONIM, HOMOFON DAN
HOMOGRAF
Honmonim merujuk kepada homofon dan homograf (Finegan, 2004: 195-196).
Homofon pula bererti sebutan adalah sama, tetapi ejaan berlainan (OÊ Grady,
2000: 120-121). Manakala homograf ialah ejaan sama tetapi sebutan berlainan
(Finegan, 2004: 195). Lihat Jadual 7.3 untuk melihat contoh homofon dan
homograf.
Jadual 7.3: Contoh Homofon dan Homograf
Homofon Penggunaan dua bahasa, antara perkataan nun yang
menunjukkan jauh di sana dan noon (tengah hari) dalam
bahasa Inggeris.
Homograf Contohnya bedak (bahan yang disapu pada muka lazimnya)
dan bedak (bahagi sesuatu).
7.2.1 Hiponim dan Hipernim
Maksud hiponim ialah perkataan yang mempunyai makna yang boleh
mencakupi makna perkataan lain, di samping mempunyai hirarki dengan
sesuatu perkataan yang merupakan subordinat bagi sesuatu perkataan yang
superordinat (OÊ Grady, 2000: 119-120). Lihat Rajah 7.1.

5. TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL 73
Rajah 7.1 Hiponim dan Hipernim
Hiponim wujud apabila ada perkataan yang berfungsi sebagai nama kelas bagi
segolongan perkataan (Abdullah Hassan, 2006: 233). Dalam sesetengah bahasa
lain, golongan kata seperti ini akan lebih jelas maknanya jika anda dapat meneliti
struktur tatatingkatnya. Untuk mendapatkan penjelasan lanjut, saya
mendedahkan kepada anda dua jenis hiponim yang terdapat dalam bidang
linguistik makna, iaitu berdasarkan Jadual 3.4.
Jadual 7.4: Jenis Hiponim
Hiponim Tulen Padi ialah perkataan yang mencakupi dua perkataan yang
segolongan dengannya, iaitu beras dan nasi.
Hiponim Umum Hiponim ini bermaksud satu perkataan yang menjadi kata nama
umum, seperti rumah teres dan rumah banglo. Ini bererti
bahawa sesuatu jenis rumah mesti bergabung dengan perkataan
rumah untuk membentuk satu komponnen kata nama am.
7.3 POLISEM, PERTINDIHAN DAN
KETAKSAAN
7.3.1 Polisem
Polisem bermaksud perkataan sama yang mempunyai beberapa makna yang
berkaitan secara konseptual (Kuiper & Allan, 2004: 55). Abdullah Hassan (2006:
231) pula memberikan maksud perkataan yang semula jadi mempunyai banyak
makna. Selepas anda mempelajari dua jenis polisem, saya akan menunjukkan
kepada anda tentang cara-cara untuk menentukan polisem.
(a) Polisem Tulen
Berdasarkan sebuah kamus, kata polisem mengandungi satu senarai makna
yang berlainan yang kesemuanya dihuraikan bawah satu kata masukan
sahaja. Contohnya, kata pelat bermakna kurang betul cara pengucapan dan
gaya tertentu mengucapkan sesuatu ungkapan (Kamus Dewan, 2000: 999).

6. 74 TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL
Terdapat dua makna berlainan wujud yang bermaksud polisem tulen. Pada
situasi lain pula, jika sesuatu perkataan sekadar mempunyai sama sebutan
atau sama ejaan dibentuk sebagai kata masukan berlainan, maka perkataan
berkenaan bukan tergolong dalam polisem yang mempunyai banyak
makna.
(b) Polisem Konteks
Jika anda melihat secara teliti makna sesuatu perkataan, maka terdapat
perkataan yang mempunyai makna yang berlainan yang bergantung pada
konteks. Misalnya kata bantu tentang boleh bermaksud berkaitan sesuatu
perkara. Ada masanya perkataan tentang boleh membawa makna lawan,
seperti dalam ayat „Kita tentang secara habis-habisan‰. Contoh lain ialah
perkataan bisa yang membawa sakit sangat dan boleh. Dalam perbualan di
Indonesia, secara normalnya bisa digunakan untuk menggantikan
perkataan boleh. Berdasarkan contoh-contoh di atas, tentang dan bisa
bervariasi maknanya, tetapi kewujudan polisem ditinjau dengan
berasaskan konteks penggunaan.
7.3.2 Pertindihan
Jika anda menulis artikel atau seumpamanya, anda mungkin pernah menulis
ayat yang mempunyai struktur makna bertindih. Lihat Jadual 7.5 berikut untuk
meneliti contoh yang membawa maksud pertindihan.
Jadual 7.5: Pertindihan
Pertindihan Contoh ayat:
Kumpulan pelajar tersebut sedang menyiapkan tiga tugasan ilmiah.
Jika anda membaca ayat ini dengan teliti, anda tentu ingin tahu
tugasan ilmiah tersebut. Tugasan ilmiah boleh berbentuk tesis,
jurnal dan artikel.
Justeru, cara terbaik bagi anda menunjukkan struktur makna
pertindihan dengan tepat, maka anda akan menulis ayat tersebut
„Kumpulan pelajar tersebut sedang menyiapkan tiga tugasan ilmiah
tesis, jurnal dan artikel.
7.3.3 Ketaksaan
Ketaksaan yang terdapat dalam sesuatu ayat juga tergolong sebagai struktur
makna berdasarkan teori semantik. Contoh berkaitan boleh anda lihat pada
Jadual 7.6 berikut:

7. TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL 75
Jadual 7.6: Ketaksaan
Ketaksaan Pelajar perempuan itu begitu teliti
menyiapkan tugasannya.
Ketaksaan menunjukkan kepada anda Perkataan teliti mungkin membawa erti
tentang struktur makna digunakan untuk kemas, terancang dan sebagainya.
membayangkan maksud lain yang
mempunyai kaitan rapat dengan ciri
makna sesuatu perkataan yang diberikan.
Dalam contoh di ruang sebelah, anda
seharusnya dapat membayangkan makna
teliti meliputi perkataan kemas, terancang
dan perkataan-perkataan lain yang
relevan.
(a) Ketaksaan Struktural
Ketaksaan struktural melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi suatu
konstituen, seperti frasa, klausa dan ayat. Contoh, „Dua orang pelajar
menerima anugerah inovasi sains yang mengharumkan nama universiti‰.
(b) Ketaksaan Leksikal
Ketaksaan leksikal melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi sesuatu
perkataan. Contoh, „Pelajar tersebut masih memikirkan sesuatu di dalam
kamarnya‰.
(c) Ketaksaan Metafora
Ketaksaan metafora melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi unsur-
unsur kiasan yang pada dasarnya sensitif terhadap budaya. Contoh,
„Perbuatan rakan anda itu biadab‰.
SEMAK KENDIRI 7.1
1. Huraikan jenis struktur makna dan berikan contoh-contoh yang
bersesuaian.
2. Apakah ciri-ciri utama bagi setiap jenis struktur makna?

8. 76 TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL
Sinonim bermaksud perkataan yang berlainan bentuk ejaan atau bunyi tetapi
mempunyai makna yang sama atau hampir sama.
Dalam semantik leksikal, ada beberapa jenis sinonim, iaitu sinonim pinjaman,
konteks, laras sosial, dan kolokasi.
Antonim pula ialah perkataan yang berlainan bentuk ejaan atau bunyi tetapi
mempunyai makna yang berlawanan.
Bagi antonim, terdapat juga jenis-jenisnya berdasarkan penelitian. Jenis-jenis
tersebut ialah antonim berpasangan, berperingkat dan berhubungan.
Honmonim merujuk kepada homofon dan homograf. Homofon pula bererti
sebutan adalah sama, tetapi ejaan berlainan. Homograf ialah ejaan sama
tetapi sebutan berlainan.
Maksud hiponim ialah perkataan yang mempunyai makna yang boleh
mencakupi makna perkataan lain, di samping mempunyai hierarki dengan
sesuatu perkataan yang merupakan subordinat bagi sesuatu perkataan yang
superordinat.
Hiponim wujud apabila ada perkataan yang berfungsi sebagai nama kelas
bagi segolongan perkataan.
Polisem bermaksud perkataan sama yang mempunyai beberapa makna yang
berkaitan secara konseptual. Perkataan yang semula jadi mempunyai banyak
makna.
Ketaksaan struktural melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi suatu
konstituen, seperti frasa, klausa dan ayat. Contoh, „Dua orang pelajar
menerima anugerah inovasi sains yang mengharumkan nama universiti‰.
Ketaksaan leksikal melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi sesuatu
perkataan. Contoh, „Pelajar tersebut masih memikirkan sesuatu di dalam
kamarnya‰.
Ketaksaan metafora melibatkan lebih daripada satu pentafsiran bagi unsur-
unsur kiasan yang pada dasarnya sensitif terhadap budaya. Contoh,
„Perbuatan rakan anda itu biadab‰.

9. TOPIK 7 SEMANTIK LEKSIKAL 77
Abdullah Hassan (2006). Linguistik am. Kuala Lumpur: PTS Professional.
Tallerman, M. (2000). Understanding syntax. http://www.angelfire.com/id/
meaning. html accessed on 29 June 2007.
Finegan, E. (2004). Language: Its structure and use. (4th ed.). Thomson
Wadsworth.
Kamus Dewan (Edisi Ketiga). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Kuiper, K., & Allan, S. (2004). An introduction to English language: Word,
sound and sentence (2nd ed). Palgrave Macmillan.
OÊ Grady, W. (2000). Semantics: The analysis of meaning. Addison Wesley
Longman.