3. Edafoloxía: ciencia que se ocupa do estudo do solo.
Solo: capa superficial da codia terrestre.É unha formación natural da superficie terres-
tre que se compón de elementos nos tres estados:
- sólidos: * materia ou fracción mineral: aportada pola rocha nai a través de proce-
sos de alteración e disgregación físicos e químicos.
* materia ou fracción orgánica: viva ou procedente da descomposición
dos restos de seres vivos vexetais e animais (raíces, fungos, bacterias,
vermes, insectos, …)
- líquidos: auga.É unha solución complexa con abundantes nutrientes.
- gasosos: gases ocupando os poros.O aire proporciona osíxeno e CO2.Xunto coa
auga ocupa os espazos porosos do solo entre as partículas sólidas.
4. Rocha nai: é o material litolóxico orixinal (granito, calcaria, arxila, …), o substrato mineral a partir
do cal se forma o solo.
Inflúe na súa:
* cor.
* textura: o tamaño das partículas que o compoñen.
* estrutura: forma en que se agrupan as partículas do solo en fragmentos maio-
res.
* permeabilidade: capacidade do solo de permitir a filtración de auga e de gases
a zonas máis profundas.
* acidez: en función das concentracións de H (hidróxeno) nos coloides do solo.
Mídese co pH (“potencial de hidróxeno”) que é un indicador da concen-
tración de ións hidróxeno nos coloides do solo, determinando o seu
grao de acidez ou de alcalinidade.
Emprégase unha escala de 1 a 14, onde os valores inferiores a 7 indican
acidez e os superiores alcalinidade.O pH dun solo é un factor de gran
importancia á hora de determinar a vexetación que se pode asentar nel
ou as súas posibilidades agrarias.
Os solos cun índice de pH 1, 2 ou 3 son moi ácidos; 4 ou 5 acidez media
pouco ácidos os de 6 ou superiores (Galicia: pH 4-6; correción: cal)
5. Perfil do solo: conxunto de “capas” ou horizontes que forman un solo.
Horizonte: son cada unha das capas individualizadas (con características físicas, químicas e bioló-
xicas ben diferenciadas).Son observables nos cortes ou seccións verticais dun solo desde a super-
ficie.
Posto que os procesos de formación do solo prodúcense desde a superficie hacia o interior, a
configuración tipo dos sucesivos horizontes sería, de xeito paradigmático:
* Horizonte A: en superficie.Distínguense varias capas:
- A0: capa superficial, composta por follaxe e restos orgánicos pouco descom-
postos.É o único horizonte 100% orgánico.
- A1: segunda capa, de cor escura, formada pola materia orgánica en descompo-
sición, o humus.
- A2: terceira capa, de cor máis clara, composta de materia mineral mezclada con
algo de materia orgánica.Aquí as partículas máis finas son arrastradas pola
auga que tamén disolve compoñentes orgánicos e transpórtaos a capas
profundas (proceso de lixiviación)
6. * Horizonte B: de cor máis intensa.Ten unha capa de alteración en contacto co horizonte C
(rocha nai meteorizada) e unha capa de acumulación de substancias lixiviadas
procedentes do horizonte A.
* Horizonte C: formado pola rocha nai meteorizada, é dicir, alterada e disgregada pola acción
dos axentes atmosféricos.
* Horizonte D: rocha nai consolidada, non meteorizada, sen alterar.
Meteorización: define o proceso de transformación e descomposición das rochas.Distínguese:
- meteorización mecánica ou fragmentación física: procesos de gelifracción, descompresión,
expansión térmica e actividade biolóxica.
- meteorización química ou alteración química: mediante procesos de disolución, oxidación e
hidrólise.
Lixiviación: proceso de arrastre, pola auga de chuvia, dos materiais solubles dos horizontes su-
perficiais do solo hasta horizontes máis profundos.A súa intensidade depende do vo-
lume das precipitacións (se son demasiado intensas pode conducir a un empobrece-
mento do solo)
9. Tipos de solo segundo criterio xenético
(polos procesos e factores que os orixinaron, fundamentalmente clima e litoloxía)
* Solos zonais ou clímax: son solos evolucinados, creados pola influencia do clima.Re-
presentan, xeralmente, unha situación de edafoclímax ou
equilibrio co medio natural.
* Solos azonais: son solos inmaduros, con características pouco definidas debido a que
son solos xóvenes ou moi afectados pola erosión.Poden existir en cal-
quer clima.
* Solos intrazonais: dependen, en maior medida, da rocha nai, o drenaxe ou a topo-
grafía, mentras o factor climático importa menos.
11. O solo é unha capa dinámica, en constante cambio e evolución.
Considérase un elemento fundamental da paisaxe xeográfica, que fai posible o
desenvolvemento da vexetación natural e que é soporte das actividades económicas
da agricultura, a ganadería e a explotación forestal.
12. FÍSICOS:
* A rocha nai
* O clima: considérase actualmente o principal condicionante do solo.O réxime termopluvio-
métrico inflúe decisivamente:
- no tipo de meteorización (mecánica ou química) e na velocidade e profundidade
da mesma: as precipitacións e temperaturas altas favorecen a descomposi-
ción química da rocha nai e aumentan a velocidade de descomposición da
materia orgánica.
- nos procesos de lixiviación: cando as precipitacións son excesivas, moitas subs-
tancias son arrastradas ou filtradas hacia horizontes máis profundos e redú-
cese a fertilidade do terreo.
* A topografía: inflúe na profundidade e potencia (espesor) dun solo.En zonas de pendentes
pronunciadas, os solos tenden a desenvolverse pouco: son solos delgados ou,
incluso, inexistentes.
As mellores condicións danse en superficies chairas ou suavemente ondula-
das que presenten unha boa drenaxe, onde se acumulen os materiais e a ero-
sión sexa menor.
Ademais, a orientación do relevo, en interacción co clima, condicionan o ca-
rácter do solo.
13. BIOLÓXICOS: (os seres vivos)
* As plantas e os animais interveñen decisivamente sobre as características fisicoquí-
micas do solo.
* as plantas poden empobrecer e acidificar os solos (coníferas) ou enriquecelo, ache-
gándolles bases captadas pola súas raíces (frondosas)
* a microflora (bacterias e fungos) descompón a materia orgánica e crea o humus (do
que depende, en gran medida, a súa fertilidade.
* os animais (lombrices, roedores, insectos, …) remóveno e contribúen á súa aireación
* o ser humano é, en sí mesmo, un factor biolóxico: pode destruír, alterar ou mellorar,
coas súas actuacións os solos.
14. O TEMPO:
* é factor determinante posto que a formación dun solo é un proceso lento que se de-
senvolve ao longo de séculos ou de miles de anos.É esta unha compoñente esencial de
todos os procesos xeolóxicos.
* a evolución dun solo arranca da alteración da rocha nai.A partir disto, e segundo o
seu nivel de evolución, distínguense:
- solos xoves, novos ou incipientes, esqueléticos e pouco desenvolvidos, que aínda
non completaron a súa evolución.
- solos maduros e evolucionados, resultado dun proceso de miles de anos.
19. Trazos xerais:
* evolucinados.
* ricos en materia orgánica.
* ácidos: as constantes precipitacións arrastran as bases da superficie cara aos estratos
inferiores (lixiviación)
Esta acidez acentúase cando: - a rocha é silícea.
- a vexetación natural se substitúe por espe-
cies como o piñeiro ou o eucalipto.
* os solos ácidos requiren fertilizado para o seu aproveitamento agrícola e cal para
neutralizar a acidez.
20. Sobre rocha silícea: (incremento da acidez)
* Terra parda húmida:
- tipo dominante (o máis extendido)
- aparece en: Galicia, occidente asturiano e no Sistema Central.
- en xeral, son bos solos para o cultivo en zonas chas: hai que contrarrestar a acidez
con cal.
- en zonas con pendente: pastizais.
Viñedos sobre terra parda húmida no Bierzo Perfil de terra parda húmida
21. * Rankers:
- sitúanse en zonas máis altas ou con acusada pendente.
- xunto coas terras pardas, son os que presentan maior extensión neste ámbito.
- sometidos a forte erosión: de aí a súa escasa evolución e espesor.
- o horizonte orgánico A, pobre en humus, repousa directamente sobre os horizon-
tes C ou D.
- só son aptos para pastos/bosques, non para cultivo.
Ranker sobre pizarras Landa sobre ranker
22. Sobre rocha calcaria: (menor acidez do solo)
* Terra parda calcaria:
- tipo dominante: parte oriental da C. Cantábrica, Montes Vascos e no Pireneo Cen-
tral onde alterna coa terra parda húmida.
- lixeiramente básica e rica en humus.
- excelentes rendementos en determinados tipos de cultivos (feixóns – cast. judías –
e millo) ou en prados permanentes.
- nas áreas de maior pendente: bosques de frondosas.
Paisaxe sobre terra parda calcaria Terra parda calcaria
23. * Terra fusca:
- sobre calcarias duras e en zonas montañosas e húmidas: sectores orientais da Cor-
dilleira Cantábrica e Montes Vascos.
- o seu horizonte A soe ser moi delgado e facilmente erosionable.
- principal dedicación: forestal.
Terra fusca Paisaxe sobre terra fusca
25. Sobre rochedo silíceo:
* Terra parda meridional:
- variedade árida da terra parda húmida.
- ocupa unha ampla zona do zócalo paleozoico no oeste peninsular.
- solo pobre pola súa acidez.
- escaseza de humus.
- estrutura solta, polo que erosiónase con facilidade.De feito, en moitas zonas ató-
panse degradados pola intensa erosión (basicamente antrópica)
- dedicación: devesas de aciñeira e sobreira, pasteiros pobres ou cereais se se enga-
de cal e se fertiliza.
27. Sobre rochedo calcario:
* dominantes na área climática mediterránea.
* os solos teñen un horizonte arxiloso, resultado da lenta disolución da calcaria,.
* cor avermellada, debido ao óxido de ferro.
* fertilidade: diversa.
28. * Solo vermello mediterráneo:
- rico en nutrientes.
- presenta, no horizonte B, un horizonte de acumulación de arxilas, dunha cor ver-
mella característica.
- defínese como boa terra de labor, apta para case todo tipo de cultivos.
29. * Terra rossa:
- sobre calcarias duras.
- horizonte arxiloso repousando directamente sobre a rocha nai.
- frecuentes afloramentos da rocha nai, o que difuculta o laboreo e, sobre todo, a
mecanización.
- dominan matogueiras , bosques de devesa ou cultivos arbóreos (amendoeira, oli-
veira)
30. Sobre arxilas e margas:
* fórmanse os vertisolos (vertisoles, do latín vertere: dar a volta) ou terras negras:
- formados por arxilas expansivas que se contraen cando se secan e se inchan cando se hu-
medecen:
durante o verán, ao se contraer, ábrense gretas, que se enchen
con materiais da superficie.
na época húmida, cando a arxila se incha e se dilata, os materiais
que enchen as gretas actúan como cuñas e provocan tensións
tensións internas que ocasionan o volteo e remoción do solo.
resultado deste proceso é á renovación constante do
solo e a súa fertilidade.
- son dos solos máis fértiles de España: usados para todo tipo de cultivos, agás os arbóreos,
para os que, debido ao seu alto contido de arxilas, non son aptos.
- localización: val do Guadalquivir, Terra de Barros (Badajoz) ou a conca de Pamplona.
32. Áreas mediterráneas de clima estepario: sureste peninsular ou val medio do Ebro
* predomina o solo gris subdesértico ou serosem:
- de cor gris clara.
- a elevada aridez reseca estes solos.
- ricos en calcaria e pobres en humus e materia orgánica pois a vexetación que soporta é es-
casa e aberta e deixa grandes espazos sen cubrir: isto determina, ademais, que sufran
unha intensa erosión.
- aproveitamento:
en secaño: moi pobre, aínda que no val medio do Ebro, se as precipita-
cións de primavera son suficientes, pode dar boas colleitas
de cereal.
en regadío: é mais fértil, aínda que acusa fácil salinización (pola inten-
sa evaporación destas áreas)
35. * son solos inmaduros, con características e perfil non ben definidos, nos que apenas
é posible diferenciar os horizontes.
* tipos fundamentais:
regosoles: formados por materiais moi soltos.
litosoles: solos esquléticos, moi pedregosos, característicos de zonas de topo-
grafía con forte pendente.
* forman enclaves illados no territorio peninsular.
38. * teñen un perfil ben definido que contrasta co do contorno.
* inflúen na súa formación factores locais distintos do clima.
* os máis habituais en España son os pardos calcarios e as rendzinas, sobre rochedo
calcario (con abundante contido en carbonato cálcico).Permiten cultivos leñosos,
cereais, leguminosas e, ben regados, hortas.
39. * Solos pardo – calcarios:
- sobre calcarias.
- exténdense sobre boa parte do territorio peninsular e o arquipélago balear.
- erosionados, pobres en humus, pouco profundos e con escasa alteración química.
- aproveitamento: cultivo da vide e do olivo.Só nas zonas nas que os solos son máis
profundoscultívanse cereais e leguminosas.
40. * Rendzimas:
- solos xóvenes.
- pobres en humus.
- formados sobre rochas calizas en áreas secas.
- ocupan as grandes depresións fluviais.
- aproveitamento: tradicionalmente orientáronse ao cultivo de cereal.
41. * Outros:
Aluviais: nas beiras dos ríos.Cultivos de regadío (horta) e pastos.
Encharcados: en zonas endorreicas.Pobres en nutrientes.
Areentos: áridos e improdutivos, xa que as precipitacións infíltranse.
Salinos ou halomorfos: propios das marismas ou de zonas onde a intensa evapora-
ción fai precipitar os sales contidos na auga.
Volcánicos: fundamentalmente basálticos, en gran parte improdutivos.