1. Kennis-theorie en quot;Verstaanquot;-theorie / Erkenntnistheorie und Verständnistheorie
Author(s): Richard Müller-Freienfels
Source: Synthese, Vol. 3, No. 7 (1938), pp. 301-318
Published by: Springer
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/20113624
Accessed: 27/04/2009 04:17
Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of JSTOR's Terms and Conditions of Use, available at
http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp. JSTOR's Terms and Conditions of Use provides, in part, that unless
you have obtained prior permission, you may not download an entire issue of a journal or multiple copies of articles, and you
may use content in the JSTOR archive only for your personal, non-commercial use.
Please contact the publisher regarding any further use of this work. Publisher contact information may be obtained at
http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=springer.
Each copy of any part of a JSTOR transmission must contain the same copyright notice that appears on the screen or printed
page of such transmission.
JSTOR is a not-for-profit organization founded in 1995 to build trusted digital archives for scholarship. We work with the
scholarly community to preserve their work and the materials they rely upon, and to build a common research platform that
promotes the discovery and use of these resources. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.
Springer is collaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Synthese.
http://www.jstor.org

2. van
en luidt het
'verstaan'-theoriequot; de
?Rennis-theorie hieronder-afgedrukte
opschrift
van Richard Het Duitsche heeft de laatste
M?ller-Freienfels.
studie ?verstehenquot;'
maar
voor alien dezelfde,
en wijsgeeren een nieuwe,
voor niet
vele
decennia psychologen
tot een probleem,
und is uitgegroeid
Het verstehenquot;
beteekenis ,,erkl?ren
gekregen.
aan in een
waarover is. Wij
nog niet gezegd sneden dit onderwerp
het laatste woord
146 e.V.), dat met
jrg. 1937, blz. de volgende
artikel woorden
(?Synthesequot;, eindigde:
van dit
ons aan een definitie te wagen, zullen
?Alvorens (n.l. ?verstaanquot;) wij
begrip
en wijsgeeren,
van de voornaamste die zieh met
de opvattingen weergeven psychologen
van het verstaan hebben Tot deze psychologen
het probleem ernstig bezig gehoudenquot;.
van
M?ller-Freienfels. wij een deel
Richard Gaarne
en wijsgeeren behoort dragen
onze aan over.
dezen denker
taak
Red.
en
Kennis-theuric ?Verstaanquot;-th?orie.
van inhoud
den
Overzicht
I. De der kennistheorie
grenzen
van het
II. De ?verstaanquot;
genese
en ?verstaanquot;
III. Kennen
van
IV. het
uiteenzetting
Principieele
?verstaanquot;
en
V. Het in wetenschap
?verstaanquot;
wijsbegeerte
KENNIS-THEORIE
EN ?VERSTAAN'-THEORIE
door Prof. Dr. RICHARD M?LLER-FREIENFELS (Berlijn)
kennistheorie.
I. De der
grenzen
en
ook clwalingen
Niet kunnen
alleen waarheden, ?opgang makenquot;,
van gro?te denkers hebben eeuwen
de dwalingen lang menige wetenschap
voor de kennistheorie
een dwaalspoor alle waardeering
op gebracht. Bij
een
van zal men haar
moeten dat in
Kant thans erkennen, grondslagen
schuilt, ten gevolge waarvan gro?te ken-gebieden met Kant's
eenzijdigheid
er de gebieden, voor
zijn te bereiken. Verder
niet
categorie?n zijn
maar er vol
welke die niet
deze categorie?n zijn gemaakt,
pasklaar
van
De Kant
doende door belicht worden. hierin,
eenzijdigheid ligt
tot grond
dat der mathematische
de kenvormen
hij natuurwetenschap
vormen van alle kennis nam; daarom is zijn kennistheorie niet toereikend
voor de biologie en n?g minder voor de is
Dit
ge^teswetenschappen!
het eind van de negentiende eeuw duidelijk al kwam een
tegen gebleken,
kennen en ?ver
th?orie van het geesteswetenschappelijk
algemeen-geldige
van het werk van Dilthey, en hun leerlingen
Rickert
staanquot; in weerwil
301

3. nog niet tot stand. Door deze eenzijdigheid th?orie van
werd ook Kant's
en heeft zij gebreken,
het physische kennen bovenmate die door
verengd
ze de eenzijdigheid
niet verholpen konden worden,
zijn navolgers wijl
eens
van en
niet
Kant's derhalve niet vermeden.
zagen
vooropstellingen
waar
te
Daarom worden dat
dient het kennen,
ingezien, physische
van van van
en en
Kant het zieh
dat kennen de
op
uitgaat ?dingenquot;
aan hen voltrekkende een zeer bijzonder
mechanische is gericht,
processen
?
van
van oervorm
is noch noch het
de de
kennen
geval grondvorm,
? en dat men van van tot een
de
kennen nooit kennis uit
?dingenquot;
van het op het innerlijk leven gericht verstaan van menschen en
th?orie
wezens toont de van de
kan komen. Veeleer ont
andere studie zoowel
van den menschelijken in het
groot als de ontwikkeling
geest
wikkeling
van den aan, dat kennis van den
geest bij het individu ondubbelzinnig
van het en dat zieh het kennen van
ouder is dan kennis
mensch ?dingquot;,
van van
losmaakt kennen
het
pas langzamerhand
?dingenquot; personen
en zieh specialiseert. Tevens blijkt duidelijk, dat de categorie?n der ?dingquot;
zijn berekend
kennis niet op het persoonlijke De kennis
?verstaanquot;.
een
moet tot waar
daarom
theorie worden
?verstaanquot;-theorie uitgebreid,
een methodische van
door niet
evenwel tusschen kennis
scheidingslijn
natuur en van
verstaan moet
de den worden willen
We
geest getrokken.
we
dat ook de te kennen,
niet alleen
aantoonen, ?natuurquot; verm?gen
juist
maar te verstaan.
daarnevens verm?gen
van
II. De het ?verstaanquot;.
genese
onze vaststelling, van
We dat
schr?gen allereerst kennis den persoon
is dan kennis van het ding, waarbij van
we
ouder kennis den persoon
van
en verstaan den onderscheiden.
persoon
bij de dieren. Hier komt ons, althans
We schijnbaar, Berg
beginnen
son's th?orie te hulp, volgens welke de ?instinctenquot; op het ?levenquot; gericht
dat naar ?dingenquot;
tot het ?intellectquot;,
in tegenstelling grijpt. Maar
zijn,
th?orie is wel een en ander in te brengen; want de in
tegen Bergson's
van nestbouwende insecten en vogels bij voorbeeld
stincten zijn ook op
en of de voor vuur vluchtende
bouwmateriaal
levenloos dieren
gericht
vuur
als ?levendquot;
het is, op zijn minst
ervaren, genomen, twijfelachtig.
dat bij voorbeeld de vreetinstineten
is het zeker juist, der meeste
Objectief
van
dieren op ?levenquot; zijn gericht, daar immers de dieren voornamelijk
maar
of ze
dieren daarnevens ook
leven, water, zout,
planten begeeren
en
kalk andere levenlooze Of het leven evenwel
objeeten. subjectief
ervaren
als leven wordt, of de rups, die bladeren vreet, of het weidende
vee de planten als bezield is alweer
ervaart, twijfelachtig.
302

4. der
we moeten dat de instincten
zullen zeggen,
Voorzichtigheidshalve
en het vreet-instinct
op specif ieke
dieren op
instinct-object zijn gericht:
het bouwinstinct
het op paringsobjecten,
paringsinstinct
vreet-objecten,
zooals
worden
Deze of,
?gekendquot;
instinctobjecten
op bouwobjecten.
Dat
en tot doelstrevende daden.
beter
Uexk?ll ?bemerktquot;
zegt, nopen
we aannemen.
en betrokken m?gen
gevoelens zijn,
waarnemingen
daarbij
van te
een is niet be
Of daarenboven bestaat,
?levenquot;
?voorstellingquot;
antwoorden.
en doode
onderscheid tusschen levende
En toch maken dieren
sommige
in haar net, de
slechts levende insecten
De spin reageert op
objeeten.
niet een mensch ook hier zul
Maar
beer vreet op, die zieh dood houdt.
len we moeten zeggen, dat de instincten dezer dieren vooral
voorzichtig
en wezens
niet leven. Daar levende
op
op zijn gericht,
beweging
en men
levenlooze kan
zieh gewoonlijk zelden,
dingen
bewegen
zeggen, dat de instincten vooral op ?levenquot; lagere dieren
zijn gericht. Bij
van
van maar van
men
zal wel
althans niet
waarneming ?bewegingquot;,
van het
verstaan leven m?gen is evenwel
of De
kennen grens
spreken.
speiende en parende dier ook subjec
te trekken. Of het wulpsch
moeilijk
tief den partner niet alleen als zieh bewegend, maar ook als ?bezieldquot; er
we bij alle sociaal levende dieren, die niet
vaart? In ieder geval m?gen
een van
in
toch zin
ook zekeren
elkander ?verstaanquot;
op ?ingesteldquot;,
zijn
aannemen.
van verstaan
Dit rieht zieh niet enkel
anderen
levensuitingen
van ander, maar ook op zijn
toestand den
op den toekomstig
huidigen
een
Het voor wild voelt aan, wat de achter
roofdier vluchtende
gedrag.
xoil het diens instincten. Zoo
?verstaatquot; beschouwd,
do?n, vaag
volger
verstaat
niet her
het dier
kent niet als ?dingquot;,
alleen, tegenstander
zijn
maar we
als bezield dus En
als zeker
wezen, aannemen,
m?gen
?persoonquot;.
en die elkander zieh
dat dartelende niet alleen
dieren, ?verstaanquot;,
parende
wezens
ook
als als
het levende
maar, ?ver
vaag,
?dingquot;, ?persoonlijkquot;
zij
staanquot;.
zieh ten opzichte van objeeten
Nu
rijst de vraag, hoe kleine kinderen
in de eerste plaats wordt
Ook hier blijkt, dat hun aandacht
gedragen.
door alies wat beweegt, waarbij zeker niet wordt onderscheiden,
getrokken
of het leeft of niet leeft. Het oog volgt de bewegende mug met dezelfde
het den huppelenden Maar in het
waarmede bal feit,
aandacht, volgt.
zieh veel meer bewegen een prius
dat personen dan ligt reeds
dingen,
van van
ten
de de Daar
persoons-waarneming opzichte ding-waarneming.
nu
komt de dat elkander
beschouwing,
langzamerhand personen
bij
en dingen ten opzichte van per
dat derhalve
kunnen ?verstaanquot; niet,
sonen een andere gedragslijn en ten opzichte
is dan
mogelijk noodig
303

5. van dingen. Daarmede van de cat?gorie
zieh de cat?gorie persoon
begint
scherp, maar
ding te onderscheiden. De onderscheiding is niet heel dat
het kind met zijn pop of zijn beer spreekt en ze liefkoost of bestraft, be
het prius van de cat?gorie ?persoonquot; van
ten opzichte
wel duidelijk
wijst
de cat?gorie De cat?gorie omvat behalve de uiterlijke
?dingquot;. ?persoonquot;
en de vormgeving de door Kant
daarvan
gegevens
zintuigelijke geheel
buiten factor invoeling, die, evenals elke andere wijze
beschouwing gelaten
van a priori is. De opvatting, dat het kind zieh bewegende
apperceptie,
ziet en daaruit de gevolgtrekking
menschenlichamen dat zij ?be
maakt,
zieldquot; moeten is zeker niet juist; neen, op grond van zijn aange
zijn,
wezens en pas lang
boren ziet het onmiddellijk bezielde
geaardheid
leert het, dat bewegende
zamerhand doode dingen niet bezield zijn. Daar
het zieh zelf als bezield, als levend, als ?persoonquot; ervaart, vat het op
van deze analogie* aanvankelijk ook de objeeten op deze wijze op,
grond
dat er ook niet
het pas de ervaring
totdat langzamerhand opdoet,
te
zieh
die niet
?levendequot; verm?gen
objeeten zijn, objeeten, spontaan
en die geen aandoening hebben. De sensualistische
bewegen kennispsy
liet zieh leiden door de dat het eenvoudige
chologie meening,
onjuiste
aan het meer Ganzheits
De moderne
altijd gecompliceerde
voorafgaat.
van deze opvatting
de
heeft licht ge
in het
onjuistheid
psychologie
steld. Zij toonde aan, dat in de waarneming in den regel ?heelhedenquot;
en zulke heelheden
worden van
gevat, zijn op grond aangeboren
in de eerste plaats personen,
instincten van
die als eenheid
ongetwijfeld
en
lichaam ziel worden dat wil als
niet alleen
zeggen,
geappercipieerd,
?ietsenquot;, maar
zichtbare en
als handelende
tijdruimtelijke sprekende
wezens. zooverre
In de nieuwere doet uitkomen,
?Gestalt-psychologie
de zieh niet
dat uit is de
?elementenquot;
synthetische ?gestaltequot; opbouwt,
zeker maar
te boven;
het oude ze dwaalt;
sensualisme
?Gestaltquot;-psychologie
ze meent,
wanneer dat ook
worden
?gestaltenquot;
ledige geappercipieerd;
de een
de evenals abstrac
is,
?gestaltequot; geatomiseerde ?gewaarwordingquot;,
maar zeggen met een innerlijk leven
tie. Niet dat wil
personen,
gestalten,
en ook door den volwassene
worden door het kind
gevulde gestalten,
niet gekend, maar
de gestalten worden ook als bezield
waargenomen:
verstaan. Beleefd of ?bezieldquot; beteekent niet enkel: bewustzijn-hebbend,
maar v??r alles handelend, op een doel ?ingesteldquot;, en wel zoo, dat men
kan
invoelend vooraf zieh het Dit
hoe zal gedragen.
vermoeden, object
van van
verstaan is
als levende
?heelhedenquot;, aange
personen personen,
boren, en pas langzaam-aan leert het kind, dat levenlooze ?on
dingen
bezieldquot; zijn.
van dieren en kinderen verkregen
De bij de ontwikkeling psychologische
304

6. der stammen op
door de bij de ontwikkeling
inzichten worden bevestigd
dat voor bijna alle primitieve
is bekend,
feiten. Het
tredende volken
ook of, anders gezegd,
?bezieldquot;
?doodequot; dingen gewoonlijk zijn, zij
bij de cat?gorie ?persoonquot; onder. Bergen, rivieren,
brengen ook ?dingenquot;
zoo
door bewoond
zouden demonen worden
boomen
sterren, precies
en zijn. Ook de taal verraadt
dieren
als menschenlichamen ?bezieldquot;
is er ook een onzijdig in veel talen, maar
dat. Weliswaar in de meeste
onzer en het vrouwelijk, dat wil zeggen,
talen overwegen het mannelijk
worden de
behalve de persoons-categorie zelfs
bij zonder heden daarvan,
maar
alleen ook op andere dingen overgedragen.
levende
niet wezens,
op
is een van de oorspronkelijke uit den
Dit overblijfsel persoonscategorie
talen zon mannelijk en maan
toen in de meeste was
tijd, vrouwelijk
een verwisseling
is pas in den historischen
het Duitsch der ge
(in tijd
tot stand gekomen). De persoonscategorie is niet alleen ouder,
suchten
maar dan de cat?gorie
ook veel omvattender ?dingquot;. Ook de wijze,
toont, dat overal persoonsvoor
het werkwoord
wordt
waarop gebruikt,
ten grondslag Men draagt zonder aarzelen het activum
lagen.
stellingen
en het medium over op dingen, waarvan zou
slechts in het passivum
zegt: de boom beweegt zieh in den wind,
m?gen worden gesproken. Men
men
de boom door den Wind wordt
ofschoon zegt: de pijl
bewogen;
alleen maar op levende wezens
strikt genomen,
vliegt, hoewel, ?vliegenquot;
zou m?gen een
Overal legt de taal in de dingen
hebben.
betrekking
levende wezens
alleen toekomt. Lang
die strikt genomen,
activiteit,
zamerhand deze personifieerende
verbleeken werkwoorden zoodanig, dat
verloren gaat. Ongetwijfeld
de oorspronkelijke beteekenis hebben primi
vorm beleefd dan wij,
tieve volken al het levenlooze in veel persoonlijker
daar zij ? wat uit de fabeis blijkt, ? zonder bezwaar dieren als menschen
en tooverkrachten
en dezen toe
denkdaden
opvatten gecompliceerde
schrijven.
van het
Maar ook de geschiedenis denken laat duide
wetenschappelijk
zeer geleidefijk tot het begrip prineipieel
dat de mensch onbe
lijk zien,
had dat, wat later voor
zielde objeeten is gekomen. Voor de ?hylozo?stenquot;
zou doorgaan, nog gevoel en strevingen.
onbezielde ?materiequot;
prineipieel
Thales
Wanneer dat alles uit het ?waterquot; voortkomt, dan is zijn
leert,
van onze chemici, maar een van levenbezwangerde
?waterquot; niet het H20
en leven-ontwikkelende voor bezield
zooals hij ook de magneet
wezenheid,
De anima I 2). Empedocles neemt aan, dat zijn vier
houdt (Aristoteles:
vuur en lucht door liefde en haat met elkaar
elementen: water, aarde,
in verbinding terecht als de voorvader van het
treden. Democritos wordt
la tere mat?rialisme zelf was echter
beschouwd; geen
hij cons?quente
305

7. nam
want aan.
ook tot Haeckel
materialist, ?zielatomenquot; Trouwens,
hij
atomisme niet en
dacht het zelfs Haeckel kent
consequent ?dinglichquot;,
en onlust,
zijn massa-atomen en afkeer
lust ze
toe; hij denkt
begeerte
zij het ook ais personen.
derhalve, vaag,
en
III. Kennen ?verstaanquot;.
we wel vaststellen,
is derhalve,
Genetisch dat m?gen het kennen niet
tot personen, maar
van dingen van personen tot dingen Dit
gekomen.
inzicht moet van grond af aan veranderen. Was
de kennistheorie Kant
dan was zijn bewering, dat we alleen maar de ?ver
daarvan uitgegaan,
maar dat het ,J)ing an sichquot; onkenbaar is, in 't
waarnamen,
schijningquot;
niet bij hem Want ten opzichte
deze heeft
geheel opgekomen. scheiding
van waarde.
geen
personen
kennen of zelfs ? wat ten opzichte
we
een mensch
Wanneer van ?din
? dan gaat onze kennis
is en al
niet mogelijk verstaan,
genquot; geheel
uit; zij vat niet een ?Ding an sichquot;, maar
boven de ?verschijningquot; een
wezen an sich, en wel op zeer bijzondere we op straat
wijze. Wanneer
we in den regel zijn
merken
iemand ?herkennenquot;, in 't
?verschijningquot;
we letten niet op zijn kleeding,
niet zien niet, of hij blauwe
op;
geheel
of bruine oogen heeft, of hij een bril draagt of niet; dat alles valt alleen
bij een sp?ciale ?instelling van onzen blikquot;, op.
in bijzondere gevallen,
bemerken we slechts, dat ?het de heer N isquot; en denken daar
Gewoonlijk
niet aan zijn verschijning, maar aan zijn, achter zijn verschijning
bij lig
we bijzonderheden
En zelfs wanneer
gende, persoonlijkheid. opmerken
? of of een afwijzende
haast heeft, ons beleefd aan
groet houding
hij
neemt ? merken we niet de verschijningsieiten, die dat uitdrukken,
maar de daaraan ten grondslag feiten: de haast, de
liggende psychische
maar
niet tot de verschijning,
de afwijzing. En deze behooren
beleefdheid,
zooals we bij het lezen
tot het wezen, dat we onmiddellijk waarnemen,
maar
van een boek ook niet de letters appercipieeren, den door deze
zin begrijpen. Dit alles is niet enkel ?kennenquot; meer,
letters uitgedrukten
maar reeds een tot het innerlijk doordringend verstaan. In dit opzicht
de slechts voor ?dingenquot;
vertoont gemaakte categorie?ntabel
pasklaar
van een
Kant lacune.
gro?te
en ver
kennen
komt het onderscheid tusschen
In de
omgangstaal
van personen. met
ten opzichte
staan Maar
althans
uit,
duidelijk
komen we daarbij niet toe, ook niet met zijn cat?gorie
Kant's categorie?n
Zeker, er is ook een causaal verstaan, maar in den regel
der causaliteit.
van een mensch
verstaan het handelen
is het verstaan We
finaal. pas,
wanneer we waartoe verstaan ook, wat
hij handelt. We
inzien, zegt,
hij
306

8. maar we
we wanneer
wanneer woorden
de
niet kennen,
afzonderlijke
van het verstaan. Het
zin, het den herauten
doel heeft
den gesprokene
veel moeite de kunstvrienden
schilderkunst
der gekost,
impressionnistische
er aan te wennen, hun der
blik schilderstuk
op de kleur?verschijningquot;
en er te een
te zieh niet stellen, deze
ken stellenquot; mede tevreden
?in
naar den te begrijpen.
inhoud
voudig
van het verstaan
is niet enkel tot levende wezens
De persoonscategorie
we dragen haar ook over op dingen. Dat geldt vooral voor alle
beperkt;
van den objeetiveerenden we een hamer of
geest. Wanneer
produeten
een tang zien, dan letten we gewoonlijk en
niet op de ?verschijningquot;
is ons onverschillig.
ook de ?substantiequot; zien de objeeten op hun
We
aan, we letten op het immanente doel, dat met de ?ver
bruikbaarheid
zeer weinig heeft te maken. Alleen wie van een auto niets be
schijningquot;
grijpt, ziet, wanneer de kap van den radiator wordt geopend, de ?verschij
ningquot; der talrijke apparaten; de kenner evenwel ziet verdeelers, ventielen,
heen ook de funetie
enz., hij ?verstaatquot; door de verschijning
aanstekers,
?Ding an sichquot; achter de verschijning is
der verschillende Het
apparaten.
ziet ?dingen voor ?nsquot;, de bijzondere
hem doel
geheel onverschillig; hij
?verstaanquot;, wanneer
der dingen. En hij heeft de dingen
matigheid hij
heen hun ?zinquot; begrijpt. Voor de geheele
door de verschijning cultuur,
dat wil is Kant's
zeggen, alle door de menschen ?dingenquot;,
gemaakte
scheiding van ?verschijningquot; an
en ?Ding sichquot; vrij onverschillig; overal
in de ver
iets, dat zieh weliswaar
rieht zieh het beleven op den zin, op
maar met de verschijning identiek is, op
uitdrukt,
schijning geenszins
maar
dat niet wordt.
enkel ook
iets, ?verstaanquot;
gekend,
van we
ten opzichte
Maar zelfs natuurobjeeten gebruiken geenszins
we aan
van horizon
Kant. Wanneer
alleen de den
categorie?n ?dreigen
we naar ver
dequot; meestal de
zien niet
onweerswolken vragen
opkomen,
an maar we
naar
noch het alleen maar,
sichquot;, vragen
schijning, ?Ding
of ze ons misschien bij een uit
tot ons verhouden,
deze w?lken
hoe zieh
in, wat de
Ons boezemt gewoonlijk alleen belang
zullen ?st?renquot;.
stapje
we ze dreigend
en wanneer of st?rend noemen,
w?lken ?beteekenenquot;,
we onwillekeurig er allerlei in, wat niet in de verschijning is ge
leggen
maar wat we er in voelen of er in denken. Het kennen rieht zieh
geven,
rieht zieh op het verleden,
op het tegenwoordige, het causale
?verklarenquot;
zieh op de toekomst! Dit behoeft
het finale ?verstaanquot; niet steeds
rieht
te zijn; het kan ook een van buitenaf aan
een immanente doelgerichtheid
maar aan de dingen zelf toegeschreven
gevoerde, doelmatigheid zijn.
We op hun bruikbaarheid of geschiktheid
kijken de levenlooze objeeten
aan. Alleen iets van steenen, die aan ieder
die beeldhouwer ?verstaatquot;
307

9. bl?k marmer ziet, wat er uit te maken
of is. Dat is niet im
schelpkalk
maar
is een aangebrachte,
manente het toch in de din
doelgerichtheid,
die niet alleen gekend, maar ook ?ver
gen doelmatigheid,
aangevoelde
staanquot; wordt.
in de
De voorkomende en
tusschen kennen
omgangstaal tegenstelling
is van principieele wat ook in de moderne
verstaan weten
beteekenis,
en verstaan van
erkend, al worden de woorden
schap wordt kennen tijd
tot tijd ook promiscu? De beide antithesen
gebruikt. scherp tegenover
stellend, kunnen we zeggen:
elkander
het verstaan dringt door de
rieht zieh op de verschijning,
Het kennen
h??n tot een zieh in de verschijning xvezen.
uitdrukkend
verschijning
Het of abstracties
kennen uit deze ge
gegevens
zintuigelijke
grijpt
gevens; het verstaan vat tegelijk met de zintuigelijke gegevens het daarin
leven, de ziel, den geest.
zieh uitende
in den zin van;
Het kennen is vaststellend, of synthetisch,
analyseerend
verstaan
Het is op het geheel
het het
ge?soleerde bijeenvoegend. gericht;
vat in het bijzondere het
onmiddellijk geheel.
rieht
zieh op het tegenwoordige
Het of op een in den geest
kennen
ervaren we het tegen
In het verstaan
toekomst.
verleden of
geroepen
en de toekomst als eenheid.
het verleden
woordige,
Het kennen rieht zieh primair verstaan
levenlooze het rieht
op dingen;
wezens. we
zieh bezielde Wanneer seeundair ook
op
primair dingen
we een naar een
streven een
dan deze
kennen
verstaan, doel,
dingen
een wanneer we
zin levende wezens
toe;
waarde-inhoud, geestelijken
we van
abstraheeren hun uit.
kennen, innerlijk
naar vrijheid van waardeeren;
Het kennen het verstaan
streeft derhalve
ook
doelt de waarde der objeeten. In het bijzonder alle
daarentegen op
van
verstaan een
involveert ook
menschen
waardeering.
Het rieht natura
kennen zieh naturata.
op de werkelijkheid, de Het
verstaan rieht
zieh op het 6or^n-werkelijke, de natura naturans, dat niet
maar dat de in een hoogeren samen
iets emwerkelijks is, werkelijkheid
hang ziet.
van het ?verstaanquot;.
IV. Principieele uiteenzetting
zooals ze in navolging van Kant werd beoefend, moet
De kennistheorie,
dus ? en dat is een eisch, die voornamelijk door de geesteswetenschappen
?
een
werden
wordt door verstaan-th?orie. Weliswaar
aangevuld
gesteld
verstaan een maar
vooronderstelt in
het zin
zekeren steeds ?kennenquot;,
niet bij. Het te kennen
het door
daar de in
feiten h?en
blijft dringt
en niet
der van
het in het
alleen levende
gegevens,
innerlijk innerlijk
308

10. van en van
maar in dat
ook het
wezens, dingen samenhangen gebeuren
te
een vatten
tot niet
in kennen
het ?wezenquot;.
uiterlijk
van voornaamste vragen, die in de kennistheorie
Een de opduiken,
is; en deze vraag
of rationalistisch
is wel deze, of het kennen sensualistisch
te
voor verstaan is
ook het Een
is beantwoorden. sensualismequot;
?zuiver
meer aan
een Kant
rationalisme de orde. Sedert
thans evenmin als ?zuiverquot;
niet meer te ontkennen, in alle
dat
is het behalve
kennen, zintuigelijke
een
centrale factoren functie vervullen:
gewaarwordingen, belangrijke
men ze ook noemen. Maar
of hoe wil
?gestaltenquot;,
categorie?n, begrippen,
ze zijn niet enkel vormen van
factoren zijn niet zuiver rationed,
deze
van handelen en gedrag.
ze zijn ook vormen cat?
het *) De
verstand,
is niet een enkel denken, maar omvat ook een practische
gorie ?dingquot;
ik gedraag me wanneer
een bijzonder gedrag; want ik v?or me
houding,
waarvan ik niet weet, of het een schaduw
in het donker iets waarneem,
ik het als een ding heb her
of een ?dingquot; is, h?el anders, zoodra
kend. Bij het ?verstaanquot; komt nog iets anders: wanneer ik in het donker
een mensch ik daardoor
dan heb den mensch
heb
iets als herkend,
ook weten, wat hij daar uitvoert,
Ik wil
niet of hij mij
?verstaanquot;.
nog
van mij wil. Dat
of begrijp ik uit zijn gedrag,
iets
ook bespiedt
misschien
maar onmid
door
niet door logische gevolgtrekkingen, voornamelijk,
niet sensorische
of intu?tief. Hier
instinctief beslissen
dellijke invoeling,
een
en rationeele essentieel is
indrukken instinctief
begrippen;
noch het rationalisme
noch Kant's
gedrag. Noch het sensualisme synth?se
om het ?verstaanquot;
van beide zijn derhalve te verklaren; veel
voldoende,
en
meer toont alle persoonlijk verstaan, dat daarbij instinctieve practische
en invoeUngen be
in het spel zijn, die ook waardeeringen
?instellingenquot;
verstaan
vatten. v??r het
ligt zelfs het op het
Genetisch geheel gerichte
er naar verstaan
zal het
kennen. De streven, synthetische
wetenschap
een we
te steunen.
ook door kennis Willen
bij voorbeeld
afzonderlijke
die we in zijn schilderten
van Rembrandt,
de gelaatsuitdrukking intu?tief
dan zullen we analy
vatten, wetenschappelijk-physiognomisch kennen,
moeten
seerend op de bijzonderheden ingaan. Maar zonder ?intu?tiequot;
en wordt
toch slechts zij niet ?verstaanquot;.
blijft alle ?kennisquot; fragment
in
der kennistheorie of het kennen
Een andere is,
grondvraag
a is. Vatten we het begrip a
of
heeft
zijn oorsprong
?ervaringquot; priori
van ?aangeborenquot;, we zeggen, dat
dan moeten
in de beteekenis
priori op
a
van verstaan een instinctief gedrag,
het verm?gen inderdaad is,
priori
en kleine kinderen
dat we tot op zekere bij dieren aantreffen.
hoogte
in mijn
?k uitvoerig
heb
Het der
karakter categorie?n aangetoond
*) practische
der Wissenschaftquot;, 1936.
?Psychologie
309