2. Contenido
A NATUREZA COMPLEXA DA LINGUAXE 3
LINGUAXE TÉCNICA DE LINGÜÍSTICA: 4
LINGUAXE COMO ACCIÓN SOCIAL: 5
DIMENSIÓN PSICOLÓXICO COGNITIVA DA LINGUAXE 6
DIMENSIÓN NEUROLÓXICA 7
LINGUAXE E COMUNICACIÓN. BASES SEMIÓTICAS E PRAGMÁTICAS DA COMUNICACIÓN
HUMANA 8
O CÓDIGO: 9
PROCESO DE TRANSMISIÓN DA MENSAXE: 11
CÓDIGOS E REPRESENTACIÓN DA REALIDADE: 13
AS LINGUAS COMO ESTRUTURAS DE SÍMBOLOS. 14
MÉTODOS PARA ANALIZAR E CONTRASTAR LINGUAS: 15
PRINCIPIO DE FUNCIONALIDADE: 15
PRINCIPIO DE OPOSICIÓN: 16
PRINCIPIO DE SISTEMATICIDADE: 16
PRINCIPIO DE NEUTRALIZACIÓN: 17
3. A NATUREZA COMPLEXA DA LINGUAXE
Ferdinand de Saussure na súa obra máis importante (Curso de lingüística
xeral) dixo que “os lingüistas deben comportarse como os falantes”, o que
implica necesariamente que calquera falante, polo feito de selo, ten
coñecementos e opinión sobre as linguas e que todos os falantes xa son
lingüistas.
Existen dúas ideas bastante extendidas sobre as linguas:
·Hai moitos falantes que din saber o que é correcto ou incorrecto na
súa lingua. Realmente, a corrección lingüística non é máis ca un
valor no sistema educativo [é dicir, a quen escribe e fala
correctamente se lle premia]
·Hai linguas “mellores” e “peores”. Existe unha crenza extendida que
asegura que, por exemplo, o inglés é “mellor” ou “máis útil” que o
danés. Se o analizamos podemos observar que o que está detrás
dunha lingua xulgada como máis útil é a fortaleza económica do país
que a emprega.
A pesar das recomendacións de Saussure, considerado o fundador da
lingüística moderna, a maior parte dos lingüistas non lle dan moita
importancia á prspectiva dos falantes.
Sen embargo, é conveniente partir da nosa propia concepción de falantes
para estudar lingüística.
[volver ao índice]
Linguaxe: é un comportamento social, por iso tamén é unha acción social.
4. LINGUAXE TÉCNICA DE LINGÜÍSTICA:
Os estudos de Sapir sobre as linguas amerindias revelaron que os sistemas
de descripción lingüística europeos non servían para describir tódalas
linguas. Por exemplo, a lingua HOPÍ carece de tempos verbais. Os seus
falantes adquiren o coñecemento de cando ocurriu algo polo lugar onde
ocurriu.
[volver ao índice]
5. LINGUAXE COMO ACCIÓN SOCIAL:
A linguaxe é un comportamento público, xa que é unha acción que
realizamos cara outras persoas. Tamén historicamente é unha acción social:
a linguaxe naceu para comunicarnos cos outros.
A forma mási habitual de relacionarnos é en grupos pequenos, formados a
partir do contacto social por coincidir en:
-Etapa histórica.
-Proximidade xeográfica
-Estructura familiar
-Profesión
-Idade
-Sexo
Aínda que, evidentemente, non mantemos contacto con tódolos
individuos cos que coincidimos.
Os primeiros grupos humanos constituíronse para alimentarse e
defenderse. A linguaxe (como código sonoro) era unha ferramenta para
facilitar estas dúas tarefas e estaba complementada polos códigos xestuais.
Comunicación xestual Comunicación oral
VANTAXES INCONVENIEN
TES
VANTAXES INCONVENIENE
TES
Silenciosa Necesidade de ser
visibles
Pódese
empregar a
maior distancia
Máis ruidosa (aínda
que o son é
regulable)
Máis difícil de
regular
Non depende da
visibilidade
Actualmente temos outros medios para compartir información.
[volver ao índice]
6. DIMENSIÓN PSICOLÓXICO COGNITIVA DA LINGUAXE
A linguaxe humana é parte da conducta humana e é un coñecemento
humano.
O ser humano, como calquera outra especie, pode captar moitas cousas do
seu entorno inmediato. Isto constitúe unha información que non é
simplemente percibida, senón que é procesada. Segundo o xeito con que o
ser humano procesa esa información dicimos que é simbólico ou
representativa por que:
-O ser humano é limitado, polo que hai sons que non pode percibir
(Umbral de Percepción).
-Nos é máis útil.
Son tantas as cousas que podemos percibir que nos resultan inabarcables,
por iso despreciamos ao pequenos detalles e buscamos semellanzas para
manexar grupos ou categorías e non cada elemento concreto da realidade
(exemplo de Sapir con house). É útil por que somos capaces de manexar
grandes masas de experiencia utilizando moi poucos recursos, de xeito que
cunha soa palabra podemos facer referencia a varios obxectos. Así
podemos coñecer moito con moi poucos recursos.
A través das linguas podemos levar a
cabo un novo tratamento da realidade.
As linguas teñen distintos tipos de
elementos lingüísticos:
·Substantivos (persoas, animais,
cousas)
·Adxectivos (propiedades dos
anteriores)
·Verbos (accións)
E, ao empregalos, estamos ofrecendo
unha descripción fragmentada dunha
realidade única.
“O neno alto canta”
Todo ocorre ao mesmo tempo, pero representamos cada un dos
elementos (a acción de cantar, o suxeito que leva a cabo a acción, unha
característica do suxeito) por separado.
REALIDADE
CATEGORÍA
PALABRA
SITUACIÓN REAL ÚNICA
FRAGMENTADA
LINGÜÍSTICAMENTE
7. DIMENSIÓN NEUROLÓXICA
Historicamente a linguaxe humana non puido aparecer sen que antes o
cerebro acadase un tipo de organización.
A FILOXENÉTICA estuda todo o relacionado coa evolución humana
como especie, mentres a ONTOXENÉTICA estuda a evolución dun
determinado individuo. Dende un enfoque ontoxenético podemos observar
que os recén nacidos non empregan a linguaxe como os adultos. Primeiro,
o seu cerebro debe organizarse.
[volver ao índice]
8. LINGUAXE E COMUNICACIÓN. BASES SEMIÓTICAS E PRAGMÁTICAS DA
COMUNICACIÓN HUMANA
A comunicación consiste en transmitir mensaxes ou ideas para que un ou
varios receptores comprendan o seu significado.
EMISOR
A mensaxe é o soporte da comunicación, e o receptor é o seu
protagonista, xa que se el/ela/eles/elas non comprende/n, a comunicación é
imposible.
[volver ao índice]
RECEPTOR/ESMENSAXE
CÓDIGO
9. O CÓDIGO:
É o conxunto de símbolos, regras e normas (de comportamento) que
forman unha estrutura.
A comunicación non só se leva a cabo por medios verbales. Existen
outras canles e outros códigos:
·Escrita. Varía dunhas sociedades a outras, a nosa, por exemplo é
máis ou menos fonética.
·Código visual (miradas, sinais de tráfico)
·Código xestual (chiscar un ollo, a linguaxe dos sordomudos)
·Código táctil (unha caricia)
·Código olfativo (o cambio das estacións, a comida)
Entre outros.
Cando nos comunicamos transmitimos pensamentos ordenados. O emisor
ordena e organiza os pensamentos de acordo coas súas intencións e elabora
a mensaxe. E, igualmente, o único xeito de elaborar pensamentos é a través
da linguaxe. Por tanto, esta ten unha función comunicativa e unha función
cognitiva.
Sen embargo, hai correntes que só admiten unha función da linguaxe:
·Só admiten a función COGNITIVA da linguaxe: Noam Chomsky e
a súa escola (A Gramática/Lingüística Xenerativa
Transformacional).
·Só admiten a función COMUNICATIVA da linguaxe: Ferdinand de
Saussure e a súa escola (Lingüística Estructural), cuxas regras están
recollidas no Curso de lingüística xeral (1916)
Edward Sapir presenta unha visión máis global, aceptando ambas teorías.
A súa escola é a Antropoloxía Lingüística. Os seus estudos contrastan con
de Chomsky, xa que, fronte os deste que se centran no inglés, Sapir
estudou a diversidade das linguas amerindias.
Utilizamos un determinado tipo de linguaxe dependendo de con quen
falemos. Por exemplo, cando falamos con nenos empregamos un linguaxe
maternal (frases cortas...). Las palabras, los elementos intermediarios, son
idearios para referirnos á realidade.
Diferencia entre comunicación e información:
[volver ao índice]
10. Podemos atopar textos con problemas estructurales graves que podemos
chegar a resolver, pero se non entendemos a mensaxe co significado que se
nos presenta é só información.
Hai varios tipos de mensaxes, e o emisor elixe un de acordo cos seus
propósitos e sempre o axusta ao receptor.
[volver ao índice]
Hablar con intención y
propósito
Hablar con sentido (que
el emisor? pueda
entender el texto)
Hablar con significado.
Para comunicarnos
debemos cumplir tres
requisitos.
…
Orientativos
Consellos
Suxestivos
Narrativos
Impositivos
(modo: imperativo; receptores:
exército, ámbito familiar...)
Algúns tipos de
mensaxes...
11. PROCESO DE TRANSMISIÓN DA MENSAXE:
Disme algo cunha intención, entonces, a partir diso, eu intento averiguar,
co mínimo coste de procedemento, que me queres decir. O dicirme iso
desa maneira, e sobre esa interpretación, realizada a través dun proceso de
inferencias, baseada no meu coñecementos previo, sobre o individuo,
mundo, código e a variedade que emprego sobre o que dixen antes e
establezco unha hipótese: queríasme dicir “x”, e sobre iso elaboro a miña
resposta que será sometida por ti a un proceso similar de interpretación.
Código Pragmático
Conxunto de regras que nos di como
empregar a lingua en distintas
circunstancias, qué palabras seleccionar
(léxico, variedade dialectal), dependendo
do receptor, do contexto e do tema.
Para construír mensaxes exitosas debemos atender a:
-Intencións. Mostran a opinión e, ás veces, a carga afectiva do
emisor.
-Contexto. Hai que axustar o rexistro ao contexto no que nos
movemos.
-Propósito. O obxectivo que perseguimos ao elaborar esa mensaxe
en concreto. (“¿Podes servirme un té?”, busco que me sirvan un té)
-Papel do receptor, quen interpreta, decodifica e infire sobre a
mensaxe.
A pragmática é a área da lingüística que se ocupa das reglas do uso das
linguas nas distintas situacións e na combinación de palabras, é dicir,
EMISOR RECEPTORMENSAXE
CÓDIGO
GRAMATICAL
CONTEXTO
INTENCIÓNS -
PROPÓSITOS EXPECTATIVAS
12. estuda o “deseño” das linguas. Dentro desta área convén destacar catro
autores:
Michael Halliday, líder da escola da Lingüística Sistémica.
Dall Hymes, quen defende a interacción como comunicación
(escola: Etnoloxía da Comunicación)
John Searle
Paul Grice
Hai que distinguir entre a comunicación oral (discursos) e a
comunicación escrita (textos). As reglas de composición textual son máis
esixentes. Escribimos para un receptor xeral (é dicir, para que calquera que
o lea poida entender o que está escrito). Unha escepción a isto son as
mensaxes producidas no chat, msn... Consideraríamos estas como unha
variante da linguaxe oral, máis improvisada.
A publicidade é un importante mecanismo de comunicación que cambia a
medida que cambia a sociedade. Presenta un propósito transacional moi
claro.
A comunicación é un intercambio de comunicación que debe conter uns
elementos imprescindibles: participantes, contexto, normas de interacción,
ton e tema.
Ningún participante pode monopolizar a conversación, e débense
respectar os turnos.
En relación tema-ton-contexto os participantes deciden como falar.
Cando os participantes xa se coñecen profuncizan máis nun tema.
Un exemplo de norma de interacción sería a proximidade física. Os
españois tendemos a achegarnos moito ao falar, mentres que os orientais,
en xeral, tenden a marcar moito máis a distancia.
Convén sinalar tamén que cada lingua ten as súas propias reglas de uso.
Nunca se pode traducir literalmente de unha lingua a outra. Do estudo
destas reglas de uso encárgase a pragmática intercultural, na que destaca
Anna Wierzwicka.
[volver ao índice]
13. CÓDIGOS E REPRESENTACIÓN DA REALIDADE:
·Cognición e representación da realidade. Coñecer equivale a representar,
a diferenciar marcando límites entre coñecementos e realidades.
Clasificamos a realidade para poder coñecela.
·Símbolos e códigos. Son medios de representación da realidade. A
semiótica encárgase do estudo dos símbolos, campo no que destacou
Umberto Eco. Convén distinguir entre dous tipos de símbolos:
-motivados ou icónicos, que son aqueles que gardan unha relación co
obxecto que representan. Están presentes en moitos contextos e de
moitos xeitos diferentes:
iconicidade no deseño poético (“Il Pleut”, Guillaume
Apollinaire)
iconicidade e percepción. Interpretamos por costume e hábito,
especialmente os debuxos. (Chiste dos fumadores)
iconicidade e entornos. Segundo a nación na que esteamos o
sinal de “atención: animais soltos” será diferente.
-non motivados ou arbitrarios, son aqueles convencionales que hai
que aprender para coñecer o seu significado.
Os códigos xorden da combinación dos símbolos.
A transmisión de información está presente tamén no mundo animal
(zoosemiótica, Thomas Sebeck) e vexetal.
Os signos lingüísticos están articulados. Combinan elementos de
expresión e elementos de contido, por iso dicimos que son analizables.
As linguas humanas teñen dúas propiedades que non ten ningún outro
sistema de comunicación:
·Propiedade da articualición (ou dualidade). Os signos que as
compoñen poden ser analizados, descompostos e combinados.
·Propiedade da reflexividade. Empregamos signos para falar de
signos.
[volver ao índice]
14. AS LINGUAS COMO ESTRUTURAS DE SÍMBOLOS.
A lingüística non debería ser prescriptiva, é dicir, non debe recomendar
nin valorar os usos das linguas, senón estudalos. Isto é, debe der
DESCRIPTIVA ou ANALÍTICA.
[volver ao índice]
15. MÉTODOS PARA ANALIZAR E CONTRASTAR LINGUAS:
Antes convés recordar que todo signo ten significante e significado, polo
que faremos distinción entre unidads do plano da expresión (aquelas que
non están asociadas a un significado: fonemas, sílaba...) e unidades do
plano do contido.
·Análisis das unidades lingüísticas:
-Procedemento xeral:
Observamos que nas linguas hai:
-Compoñente sonoro=fónico; serve de expresión ao:
-Compoñente do contido=semántico; serve para
organizar a información que se pode transmitir.
-Compoñente signo=gramatical; é aquel onde os dous
anteriores acadan sentido.
-Procedemento particular. Principios de análise estructural.
O material básico das linguas é o son, pero non o sonido sen máis,
senón a forma que se lle da a este.
Calquer análise lingüística pode constatar que nunha lingua hai
signos e sonidos distintos. Esta sería a primeira fase dunha análise.
A segunda é a que se ocupa de valorar estas diferenzas e decidir
ata qué punto son importantes. Para isto podemos comprobar se as
diferenzas de expresión repercuten no significado e se as diferenzas
do contido repercuten na expresión, e niso consiste o:
PRINCIPIO DE FUNCIONALIDADE: dase naqueles casos nos
que as diferenzas dun plano (expresión ou contido) repercuten
no outro. Cando é así falamos dunha diferencia funcional.
Exemplo (Coseriu, Lecciones de lingüística xeral):
“Pasa una nube” = acción puntual.
“El autobús pasa a las cinco” = acción repetida.
“Pasa la vida” = acción continuada.
O significado de “pasa” non é o mesmo en ningún dos
exemplos anteriores. É unha diferencia semántica (é dicir,
do campo do contido) que non afecta a expresión, xa que a
A variante estándar dunha lingua é moi artificial, e non é a primeira
que se aprende.
En moitos casos non se corresponde con ningunha variante concreta,
senón co xeito de falar dos grupos sociais e economicamente máis
fortes.
Averiguar se as
diferencias son
funcionais ou non
axúdanos a saber
que características
son variables e cales
non.
As características
invariables son as
que definen calquer
elemento da
sociedade.
Os principios nos
16. palabra se pronuncia e se constrúe igual; polo tanto, é unha
diferencia non funcional.
Exemplo:
SENEX = “persoa vella”
VETULUS = “animal vello”
VETUS = “cousa vella”
Se embargo, neste caso, a diferencia na expresión afecta ao
contido, polo que se trata dunha diferencia funcional, e é un
fenómeno que afecta ao signo.
A conmutación é un procedemento que consiste en substituír
unidades lingüísticas de calquera tipo para coñecer as
consecuencias de dito cambio. Para que o resultado sexa
fiable, tense que facer dentro da mesma lingua, das mesmas
condicións contextuais e do mesmo plano.
PRINCIPIO DE OPOSICIÓN:
Non existen unidades lingüísticas completamente distintas. o
normal é que a oposición (distinción) se produza dun único
rasgo (característica) xa que nas linguas predomina o uso
económico dos recursos. A característica que distingue dúa
sunidades denomínase rasgo distintivo/funcional. Exemplo:
RASGO
COMÚN
RASGO
FUNCIONAL
ver acción que se fai
cos ollos
non intencionada
mirar acción que se fai
cos ollos
intencionada
PRINCIPIO DE SISTEMATICIDADE:
Un mesmo rasgo funcional aplícase sistemáticamente (é dicir,
en máis dunha oposición) nunha lingua. Exemplo:
Igual que no exemplo anterior estaba presente a
oposición non intencioada/intencionada entre ver/mirar,
a mesma oposición está presenta en oír/escoitar.
[volver ao índice]
17. PRINCIPIO DE NEUTRALIZACIÓN:
Nalgúns casos o rasgo funcional neutralízase, adquirindo unha
das unidades lingüística o valor de dúas nalgúns contextos.
Exemplo:
RASGO
COMÚN
RASGO
FUNCIONAL
día parte dun ciclo
de 24h.
con luz natural
noite parte dun ciclo
de 24h.
sen luz natural
Pero no contexto “ya pasaron un montón de días” a
unidade días adquire o valor de día+noite.
*NON CONFUNDIR CON SINCRETISMO: é un fenómeno
que afecta a oposición ente unidades e, tamén aparece só en
certos contextos. Pero prodúcese cando desaparecen as
manifestacións materiais materiair dunha oposición, sen
desaparecer a propia oposición. Exemplo:
CANTABA: tanto pode ser a P1 como P3, aínda que
non hai ningún elemento na palabra que nos indique se
é unha ou outra ten que ser, necesariamente, unha desas,
e nunca as dúas ao mesmo tempo.
(final de 17/12/09)
[volver ao índice]
