1. Àëòàé õîò Åñºíáóëàã ñóì.
“Ìåõàíèê õºäºë㺺í”
íýãæ õè÷ýýëèéí
õºòºëáºð
/12æèëèéí 8-ð àíãè/
Õàíòàéøèð-Ýðäýì öîãöîëáîð ñóðãóóëü

2. 1. Àéí íýð: Ôèçèê áèå áà ¿çýãäýë 2Ôè1
2. Õàìðàõ õ¿ðýý: 2Ôè1 àéí õ¿ðýýíä ýçýìøèõ áàéãàëü áà òåõíèê
äýõ äàâøèõ õºäºë㺺í ñýäâèéí ìýäëýã ýçýìøèõ ñóðàã÷èä áîëîí
12-í æèëèéí 8-ð àíãèéí ñóðàã÷äûã õàìðàíà.
3. Õýðýãöýý: Ñóðàã÷èäàä áàéãàëèéí àëüâàà õºäºë㺺íèéã àæèãëàõ
õýìæèõ ,ò¿¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ
Àìüäðàë àõóéä òóëãàðàõ àëüâàà àñóóäàë, ñààä áýðõøýýëèéã ôèçèêèéí
õýëýýð ÿðüæ îéëãîäîõ áàéõ
4. Çîðèëãî: Ìåõàíèê õºäºë㺺íèéã õýìæèãäýõ¿¿íýýð èëýðõèéëýõ,
çàãâàð÷ëàõ, äèàãðàìààð èëýðõèéëýõ, òàëààð ñóóðü îéëãîëò àâàõ
5. Çîðèëò:
• Ìåõàíèê õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõ õýìæèãäýõ¿¿íèéã ñóäëàõ
,òýäãýýðèéí õàìààðëûã òîãòîî , æèøýý ãàðãàõ ÷àäâàðòàé
áîëîõ
• Áèåèéí äóíäàæ õóðäûã òîîöîîëîõ
• Õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõ àðãóóäûã ýçìøèõ
6. Íýãæ õè÷ýýëèéí öàãèéí òºëºâëºëò
Õè÷ýýëèéí çîõèîí áàéãóóëàëò
Ýýëæèò õýëáýð
¹ Öàã ×àäâàð äàäàë
õè÷ýýëèéí ñýäýâ Øèíý ìýäëýã
ýçýìø¿¿ëýõ
îëãîõ õè÷ýýë
õè÷ýýë
Ìåõàíèê õºäºë㺺í
1 1 +
ãýæ þó âý
Áèåèéí õóðä ,
2 1 +
äóíäàæ õóðä
Æèãä áà õóâüñàõ
3 1 +
õºäºë㺺í
Õºäºë㺺íèéã
4 1 +
èëýðõèéëýõ àðãà
Áîäëîãûí õè÷ýýë
5 1 +
Ñýäâèéí øàëãàëò
6 1

3. 7. Íýãæ õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿í :
- 8-ð àíãèéí ñóðàõ áè÷èã
- ÅÁ 12æèëèéí ñóðãóóëèéí 8-ð àíãèéí õºòºëáºð ,òºëºâëºãºº,
çºâëºìæ
- ÒªÌ, ¿ç¿¿ëýí ïðîåêòîð
- Íýìýëò ñóðàõ áè÷èã , áîäëîãûí õóðààìæ
- Íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
- Òóðøèëòûí áàãàæ òºõººðºìæ
8. Í эгж хичээлийн хүлээгдэж буй үр дүн
Õºíäëºí õîëáîî Одоо эзэмших Áîñîî õîëáîî
мэдлэг
Õºäºë㺺íèé àìüäðàë Ìåõàíèê õºäºë㺺íèéã Æèãä, õóâüñàõ
äýýðõ æèøýýã ìýääýã áàéõ ãðàôèêààð èëýðõèéëýõ, õºäºë㺺íèé øèíæ
,øèíæ ÷àíàðûã íýðëýõ , õÿëáàð áîäëîãî áîäîõ ÷àíàðûã
ìåõàíèê õºäºë㺺íèéã àðãàä ñóðàëöàõ ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ
íýðëýæ ÷àääàã áàéõ Òóðøèëò ÿâóóëàõ àæëûí õ¿íýâòýð áîäëîãûã
äàðààëàë, òàâèãäàõ òîîöîîëîõ ,äóíäóà
øààðäëàãûã ìýäýõ õóðäûã îéëãîí
óõààðàõ
9. А ðãà ç¿é
Áààðèìæààëàí ÿëãàí Áàðèìæààã ýçýìøèõ Áàðèìæààã ¿íýëæ
òàíèõ ¿åä õýðýãëýõ ¿åä õýðãëýõ àðãà õºãæ¿¿ëýõ ¿åä
àðãà /òºñººëºë / /ìýäëýã/ õýðýãëýõ àðãà
/÷àäâàð/
Àñóóäàë äýâø¿¿ëýí
-Òàéëáàð ÿðèàíû àðãа øèéäâýðëýõ àðãà -Харилцан ярианы арга
-Асуудал дэвшүүлэн -Харилцан ярилцах арга - àæèãëàëò, òóðøèëò,
тайлбарлах арга -Багаар ажиллуулах арга õàðèöóóëàõ àðãà àøèãëàõ
-Тоглоомын арга /Бөмбөг -Ажиглалт, òóðøèëòûí -Соло таксономын арга
дамжуулах/ àðãà арга -Блум таксономын арга
-Бүтээлч даалгаварын
арга

4. 10. Сургалтын орчин
¯éë àæèëëàãààíû Ñýòãýë ç¿éí îð÷èí Ìàòåðèàëëàã îð÷èí
-Áàãààð áîëîí õîñîîð -Áàãø ñóðàã÷èéí õàðèëöàà - Ôèçèê 7-8 ñóðàõ
àæèëëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í ýåðýã áàéõ áè÷èã
-Áàãøèéí çààâàð÷èëãàà -Ñóðàõ ñóðãàõ ýðìýëçýë -¯ç¿¿ëýí, ãàð êàðò
-Àæèëëàõ äàñãàë -Õýðýãëýãäýõ¿¿íèé á¿ðýí -Òàðààæ ºãºõ
äààëãàâàðûí ñàí á¿òýí áàéäàë ìàòåðèàë
-Áàãø ñóðàã÷äûí -Íýýëòòýé õ¿ëýýöòýé - -Сэдэвчилсэн
õàìтûí ¿éë àæèëëàãàà áàéäàë зургууд
-Àíãèéí ýð¿¿ë àõóéí -Íýìýëò ýõ ìàòåðèàë
øààðäëàãà -Ñòàíäàðò
-Æèøèã äààëãàâàð
-Төлөвлөгөө
-Нэгж хичээлийн
õºòºëáºð
11. нэгж хичээлийн öàãèéí òºëºâëºëò
Хугацаа/мин /
Ýýëæèт Үйл Үйл ажиллагааны нэр
õè÷ýýë ажиллгааны
үе шат Багшин үйл ажиллагаа Сурагчийн үйл
ажиллагаа
Зохион байгуулах Ñóðàã÷èäûã çîõèîí áàéãóóëàõ Äýâòýð , íîìîî áýëòãýõ ,
Ìåõàíè үе шат ,áàã áîëãîõ, õè÷ýýëèéí áàéð õóâààðèéí äàãóó ñóóõ
ê áýëòãýõ 3
õºäºë㺠ìèí
ºí ãýæ Äàâøèõ,Ýðãýëäýõ, õýëáýëçýõ Çóðãèéã àæèãëààä ÿìàð
þó âý Сэдэлжүүлэх õºäºë㺺í õèéæ áóé çóðàã õºäºë㺺í õèéæ áàéãààã 5
ñóðàã÷äàä õàðóóëàõ ÿðèëöàõ ìèí
Үйлийн баримжаа Àìüäðàëä áàéäàã õºäºë㺺íèé Õºäºë㺺íèé æèøýý ãàðãàæ , 8
Байгал
олгох үе æèøýý ãàðãóóëàõ òýäãýýðèéã ÿëãàõ ìèí
ь
хамгаа
лал Үйлийн баримжааг Áèå õºäëºæ áàéíà óó, òàéâàí Íýã áèåèéã ººð áèåòýé 8
ялган таних үе áàéíà óó ãýäãèéí ÿëãààã õàðüöàíãóé õºäëºõ, ¿ë õºäëºõ ìèí
ñóðàã÷äààð ãàðãóóëàí ÿðèëöàõ øèíæ ÷àíàðûí ÿëãààã ãàðãàõ
Үйлийн баримжааг Ñóðàã÷èäàä òºðºë á¿ðèéí Ìåõàíèê õºäºë㺺í íü 10
эзэмших үе æèøýýã òàðààí ºã÷ õºäºë㺺íèéã äàâøèõ,ýðãýëäýõ, õýëáýëçýõ ìèí
ÿëãóóëàõ ,òîäîðõîéëîëò õºäºë㺺íèé øèíæ ÷àíàð
îéëãîëòûã áè÷¿¿ëýõ ÿëãàã òàíèí ìýäýõ ,òýìäýãëýæ
àâàõ

5. Үйлийн баримжааг Õè÷ýýëèéí ÿâöàä çºâ Ñóðàã÷èä ººðèéí ìýäëýã 6
үнэлэн хөгжүүлэх õàðèóëñàí , çºâ ñàíàà æèøýý ÷àäâàðàà ¿íýëýõ àñóóëò ìèí
үе ãàðãàñàí ñóðàã÷äûã óðàìøóóëàõ äààëãàâàðò õàðèóëàõ
Æèãä Ñóðàã÷èäàä òºðºë á¿ðèéí æèøýý Ñóðàã÷èä çóðãèéã àæèãëàí
áà áîëãîæ çóðàã ¿ç¿¿ëýõ õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõ
õóâüñàõ Сэдэлжүүлэх 3
õºäºë㺠ìèí
ºí / Үйлийн баримжаа Ñóðàã÷äàä òóðøèëò õèéõ Ñóðàã÷èä òóðøèëò õèéõ áàãàæ
40ìèí олгох үе äàðààëàë , áàãàæ õýðýãñëèéã çºâ õýðýãñýëòýé òàíèëöàí íýðëýõ, 5
/ àøèãëàõ àþóëã¿é àæèëëàãààã àæèë õèéõ äàðààëëûã àæèãëàí ìèí
Áèåèéí òàéëáàðëàõ òýìäýãëýõ
õóðä , 1. Камераар авсан саадгүй давхих
замын хөдөлгөөний бичлэг
äóíäàæ 2. Дуслын системээр хийсэн
õóðä / гуурсан дундуур урсах усны урсгал
3. Өндөр шилэн хоолой дотор тос 5 áàãèéí ñóðàã÷èä çààâðûí
40ìèí/ хийж түүн дотор тугалган жижиг үрэл 16
унагах äàãóó æèãä õºäºë㺺íèéã
Үйлийн баримжааг 4. Мөн дээрх адил өндөр шилэн ìèí
хоолой дотор ус дүүргэж түүн дотор ñóäëàõ, òóðøèëò ÿâóóëæ
ялган таних үе хөвөгчтэй хамт бэхэлсэн төмөр үрэл õ¿ñíýãòèéã áºãëºõ
унагах
5. Гөлгөр хатуу гадаргуу дээр
төмөр үрэл өнхрүүлэх
6.
Үйлийн баримжааг Ç¿é òîãòîëûã ãàðãàæ òîìú¸î Òîìú¸î ç¿é òîãòîëûã ãàðãàõ, 10
эзэмших үе ãàðãàõàä òóñëàõ , Áîäëîãî áîäîõ ò¿¿íèéã õýðýãëýõ ìèí
çºâëºìæ ºãºõ
Үйлийн баримжааг Õÿëáàð áîäëîãî ºãºõ , Áîäëîãî áîäîõ , æèøýýã 6
үнэлэн хөгжүүлэх õºäºë㺺íèé æèøýý ãàðãàõ òàéëáàðëàí ÿðèëöàõ ìèí
үе
Õºäºëã Сэдэлжүүлэх Õºäºë㺺íèéã 5 òºð뺺ð Ñóðàã÷èä çóðãèéã àæèãëàõ
ººíèéã èëýðõèéëñýí çóðàã àøèãëàõ
èëýðõè
éëýõ
àðãà Үйлийн баримжаа Õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõ 5 Ñóðàã÷èä Õºäºë㺺íèéã
/ìèí/ олгох үе àðãûí òàëààð ÿðèëöàõ èëýðõèéëýõ àðãóóäûã íýðëýõ
øèíæ ÷àíàðûã òîãòîîõ
òýìäýãëýë õºòëºõ
40
Үйлийн баримжааг Äèàãðàììàð èëýðõèéëýõ æèãä Äèàãðàììàð èëýðõèéëýõ æèãä
ìèí
ялган таних үе õºäºë㺺í ìºí ýñãèéã ÿëãààã õºäºë㺺í ìºí ýñãèéã òàíüäàã
ñóðàã÷äààð ãàðãóóëàõ áàéõ
Үйлийн баримжааг Çàì áà õóãàöààíû ãðàôèê, õóðä Ãðàôèê áéãóóëæ õóðä, çàìûí
эзэмших үе õóãàöààíû ãðàôèê áàéãóóëàõ óòãûã æèøèõ
àðãà÷ëàëûã ãàðãàõàä òóñëàõ
Үйлийн баримжааг ªºðèé㺺 ñîðèîðîé äàñãàëûí Ñóðàã÷èä äààëãàâðûã
үнэлэн хөгжүүлэх çààâðûã áàãø òàíèëöóóëàõ ã¿éöýòãæ ä¿ãí¿¿ëýõ
үе

6. Дүгнэлт Бүлэг сэдвийн
хичээл мэдлэгийн Áàãø áýëòãýñýí ìàòåðèàëûã Ñóðàã÷èä õóãàöààíä õÿíàëòûí 40
/40ìèí / бататгах òàðààõ àæëûí ìàòåðèàëûã ã¿éöýòãýõ ìèí
Нийт 5 цаг

7. 12. Íýãæ õè÷ýýëèéí àãóóëãà:
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí Àãóóëãà
¹ Öàã
ñýäýâ Ìýäëýã ×àäâàð
Õºäºë㺺íèé õàðüöàíãóé ÷àíàðûã
Ìåõàíèê õºäºë㺺í ãýæ 1
1 òàíèõ, õºäºë㺺íèéã ¿ãýýð Õºäºë㺺íèé øèíæ ÷àíàðûã ìýäýõ
þó âý
èëýðõèéëýõ
Áèåèéí õóðä , äóíäàæ Õóâüñàõ õºäºë㺺íèéã æèãä Áèåèéí äóíäàæ õóðäûã òîîöîîëîõ
2 1
õóðä õºäºë㺺íòýé àäèëòãàõ ÷àäâàðòàé áàéõ
Õºäºë㺺íèéã ñóäëàõ ýíãèéí òóðøèëò
Õºäºë㺺íèéã õýìæèãäýõ¿¿íýýð
Æèãä áà õóâüñàõ õèéäýã áàéõ , òóðøèëò ÿâóóëàõ çààâàð
3 1 èëýðõèéëýõ, æèãä áà õóâüñàõ
õºäºë㺺í àøèãëàõ, òóðøèëòûã ÿâóóëàõäàà
õºäºë㺺íèé ÿëãààã ìýäýõ
àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàõ
Õºäºë㺺íèéã çàãâàð÷ëàõ,
Õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõ Ãðàôèê äèàãðàìì àøèãëàõ,
4 1 äèàãðàììààð èëýðõèéëýõ, òàëààð
àðãà çàãâàð÷ëàõ ,çàãâàð àøèãëàõ
ñóóðü îéëãîëò àâàõ
Áîäëîãûí õè÷ýýë Ìýäëýãýý õºäºë㺺íèé ýíãèéí
5 1 Áîäëîãî áîäîõ àðãàä ñóðàëöàõ
áîäëîãî áîäîõîä àøèãëàõ
Õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëýõäýý çàì-
Ñýäâèéí øàëãàëò
6 1 Ìýäëýã ÷àäâàðûã ¿íýëýõ õóãàöàà, õóðä – õóãàöààíû ãðàôèêûã
àøãëàæ ÷àäàæ áºàéãààã

8. Ээлжит хичээлийн сэдэв: Жигд хөдөлгөөний хурд
Зорилго: Сурагчид байгалийн аливаа үзэгдэл дээр хэмжилт хийх, хэмжилтийн тоон
утгуудыг шинжилж, боловсруулах, хамаарлыг судлах, математик илэрхийллээр томъёолох
зэрэг шинжилгээний аргуудаар жигд хурд хэмээх физикийн ухагдахууны тухай багаар
ажиллан олон талаас нь хэлэлцэн мэдлэгээ бүтээн суралцана.
Тус ээлжит хичээлийн зорилтот алхамууд
• Уртыг хэмжих чадвар, арга барилыг бататгах
• Тодорхой үзэгдлийн өнгөрүүлсэн хугацааг хэмжих чадвараа бататгах
• Хөдөлж байгаа биеийг өөр биетэй харьцуулж ялган таньдаг байх
• Явсан зам ба хугацааны тоон утгуудын харьцааг шинжлэх
• Зам ба хугацааг хамааралтай байгааг математик илэрхийллээр томьёолох,
хамаарлын коэффициент нь хурд хэмээх хэмжигдэхүүн болохыг ойлгох
• Урт, хугацаа, хурдын нэгж шилжүүлэх
• Биеийн хурдыг мэдрэмжээрээ болон тооцоолон олж тогтоох
Бэлтгэл ажил
Тус хичээлийг туршилтаар мэдлэгээ бүтээх арга зүйгээр явуулахаар бэлгэнэ. Иймээс
нэгэн үзэгдлийг сурагчид олон талаас нь ажиглаж өөр өөрийн санаа бодлоо уралдуулан
ажиллах, мөн туршилтын багаж хэрэгслийн хүрэлцээнээс шалтгаалан 6 болон түүнээс
доош сурагчид нэг багт байхаар ангийн сургачдыг багуудад хуваахаар төлөвлөнө.
Жигд хөдөлгөөн нь байгальд маш ховор байх тул жигд хөдөлгөөн хийх багаж, кино
бичлэгүүдийг урьдчилан бэлтгэж, багуудад хуваарилна. Үүнд:
7. Камераар авсан саадгүй давхих замын хөдөлгөөний бичлэг
a. Замын боржур тод ялгарах зам бүхий камерийн бичлэг
b. Бичлэг үзэх компьютер
c. Секундомер буюу гар утсны хугацаа тоологч
8. Дуслын системээр хийсэн гуурсан дундуур урсах усны урсгал
a. Дуслын системийн гуурс
b. Устай шилэн сав 2 ширхэг
c. Штатив, муфт, хавчаар, тавцан
d. Сантиметрийн хуваарьтай шугам
e. Секундомер буюу гар утсны хугацаа тоологч
9. Өндөр шилэн хоолой дотор тос хийж түүн дотор тугалган жижиг үрэл унагах
a. Өндөр шилэн сав
b. Ургамалын тос
c. Тугалган үрэл
d. Сантиметрийн хуваарьтай шугам
e. Секундомер буюу гар утсны хугацаа тоологч
10. Мөн дээрх адил өндөр шилэн хоолой дотор ус дүүргэж түүн дотор хөвөгчтэй хамт
бэхэлсэн төмөр үрэл унагах
a. Өндөр шилэн сав
b. Ус
c. Хөвөгч бүхий металл үрэл
d. Сантиметрийн хуваарьтай шугам
e. Секундомер буюу гар утсны хугацаа тоологч
11. Гөлгөр хатуу гадаргуу дээр төмөр үрэл өнхрүүлэх
a. Гөлгөр, хатуу, тэгш гадаргуу бүхий тавцан
b. Төмөр үрэл

9. c. Налуу хавтгай
d. Сантиметрийн хуваарьтай шугам
e. Секундомер буюу гар утсны хугацаа тоологч
Баг бүрд хэмжилтийн хүснэгт бэлтгэнэ.
1-р хүснэгт
Цэгүүд, ба Цэгийн Цэг бүр Хугацааны Зай ба
цэг байрлал ба дээрх завсар хугацааны
хоорондын хоорондох хугацааны харьцаа
завсар зай агшин
Хэм А 0 см
жилт Б ... ... ... см
ийн В ... ... ... см
хэсэ Г ... ... ... см
г
Тооц А – Б
ооло А – В
х А – Г
хэсэ Б – В
г Б – Г
В – Г
Дундаж
Хичээл эхлэхээс өмнө сурагчдаа багуудад хуваан суулгаж багажуудыг ширээн дээр
байрлуулсан байна.
Хичээлийн явц
Баг бүрийг нэр ба уриатай болгоод уриагаа дуу нэгтгэн хэлж зоригжуулвал сурагчид
урамтай ажиллах байх. Үүний дараа багуудыг үнэлэх үнэлгээний хүснэгт танилцуулна.
Багш хөдөлж байгаа биеийг хэрхэн ялган таних вэ гэдгийг дараах үзүүлэх туршилтаар
сэдэлжүүлж асуулт тавина.
Үзүүлэх туршилт:
1. Багшийн ширээн дээр том хэмжээтэй номон дээр ачаа тавиад уг ачааг номон
дээгүүр аажим чирнэ.
2. Ачааг номон дээр хөдөлгөөнгүй байлган номыг ширээн дээгүүр алгуур чирнэ.
3. Ачааг номон дээр байхаар штативнаас хавчаараар хавчиж бэхлээд ширээн дээгүүр
ачааны доогуур номыг алгуур чирнэ.
Дээрх 3 тохиолдолд “Аль нь хөдөлж байгаа вэ?” гэсэн асуултанд сурагчид дараах
хариултуудыг хэлнэ.
1-р тохиолдолд: Ачаа л хөдөлж байна. Ном ширээ огт хөдөлгөөнгүй байна.
2-р тохиолдолд: Ачаа номтой хамт хөдөлж байна. Ширээ хөдлөхгүй байна.
3-р тохиолдолд: Ачаа ширээ 2 хөдлөөгүй. Харин ном л хөдөлсөн. гэсэн хариултууд цуглах
байх.
Багш дахин асуулт тавина. “Хэрвээ та нар маш жижиг болоод 2-р тохиолдолын номон
дээр зогсоцгоож байгаа бол юу нь хөдөлж байгаа харагдах вэ?”, нэмэлт дөхүүлэх асуулт
нь “Хэрвээ та нар 3-р тохиолдолд ачаан дээр зогсож байгаа бол юу нь хөдөлж байгаа
мэт та нарт санагдах вэ?”, дараагийн нэмэлт асуулт нь “Энэ ачаанд дээр та нар зогсож

10. байгаа мэт нуурын усан дээр салтай зогсож байгаа тохиолдолд сал ба усны аль нь
хөдөлж байна гэх вэ?”
Энэ бүх асуултын эцэст дээр өгсөн хариултуудаас гадна хөдөлгөөний харьцангуй чанарыг
илэрхийлсэн дараах ойлголтонд хүрэх ёстой.
1-р тохиолдолд: Ачаатай харьцангуй ном, ширээ доогуур нь хөдөлж байна.
2-р тохиолдолд: Ачаа номтой харьцуулахад хөдөлгөөнгүй, харин ачаа ба номтой
харьцангуй ширээ хөдлөж байна.
3-р тохиолдолд: Номтой харьцангуй ачаа хөдөлсөн, мөн номтой харьцангуй ширээ хөдлөж
байна. Эдгээр ойлголтыг хөдөлгөөний харьцангуй чанар гэж ойлгоно, гэсэн
дүгнэлтэнд хүрч аливаа зүйлтэй харьцуулж хөдөлгөөнийг тодорхойлоно. Иймээс туршилтаа
хийх үед хөдөлгөөнийг харьцуулах цэгүүдийг анхаараарай гэдгийг сануулна.
Туршилтын ажил:
Багш сурагчдад дараах асуултаар туршилтийг эхлүүлнэ. “Одоо хөдөлгөөнийг харьцуулан
тодорхойлж чаддаг боллоо. Явсан зам ба уг замыг туулахад зарцуулсан хугацаа нь ямар
нэгэн хамааралтай байх уу туршиж үзэцгэе.”
Туршилтийг эхлүүлэхийн өмнө багуудад багажуудаа тайлбарлаж ажиллах зааварыг өгнө.
“Та нарт жигд хөдөлгөөн хийх багажуудыг баг бүрд тараан өгсөн байгаа. Та бүхэн
туршилтаар биеийн явсан зам ба хугацааг хэмжиж, хамаарлыг нь тогтоох болно”. Багууд
өмнөх хичээл дээр үзсэн “Уртыг хэмжих”, “Үзэгдлийн үргэлжлэх хугацааг багажаар болон
тооцоолж хэмжих” аргуудыг сэргээн санаж, тухайн баг бүр өөрт ноогдсон багаж дээрээ
хэрхэн хэмжилт хийх талаар зөвлөлдөж нэгдсэн саналаа танилцуулна.
Багууд туршилт хийх явцдаа дараах үйлдлүүдийг гүйцэтгэнэ.
Тухайн нэг хөдөлгөөний хувьд явах замын дунд А, Б, В, Г гэсэн цэгүүдийг хэмжигдэж
зайтайгаар тэмдэглэнэ. А цэгийг хөдөлгөөн жигдэрсэн байх цэгээс тэмдэглэх нь зүйтэй
байх. Хөдөлгөөн эхлээд А цэг дээр ирэхэд хугацааг тоолж эхлэх ба дараа дараагийн
цэгүүдийг дайран өнгөрөх эгшин бүрийн хугацааг тэмдэглэн авна. Энэ тэмдэглэгээнүүдээс
явсан зам ба хөдөлгөөнийг туулсан хугацааны зурвасуудыг тэмдэглэн авна. 1-р хүснэгтийн
бүдгэрүүлсэн хэсэгт бичилт хийх шаардлагагүй.
Дээрх зөвлөгөөг өгсний дараа багууд туршилт ба тооцоог боловсруулах ажилдаа
орцгооно.
1. Туршилтийг эхлээд хийж үзээд А цэгийг тэмдэглэнэ. Түүнээс цааш Б, В, Г
цэгүүдийг хугацаа харж хэлж, болохоор адил биш зайд тэмдэглэнэ.
2. Хэмжилтийн хүснэгт дээр тухайн нэг хөдөлгөөний олон тохиолдол болох А, Б, В, Г
цэгүүд дээрх хэмжилтийн тэмдэглэл хөтлөнө. Энэ үед багийн нэг гишүүн
туршилтийн үйл ажиллагааг зохицуулна, 2-р гишүүн секундомерээр хэмжилт хийнэ,
3, 4, 5-р гишүүд туршилтын үед 2-р гишүүний хэлсэн тоон утгуудыг цаг алдалгүй
тэмдэглэж авна.
3. Уг туршилтыг дахин шинээр цэгүүдээ тэмдэглэн, шинэ хүснэгт дээр хийж,
тэмдэглэл хөтлөнө. Хэрвээ хугацаа байгаа бол дахин туршиж үзэж болно.
4. Цэгүүдийн хоорондох зайнаас явсан замыг хүснэгтийн тооцоолох хэсэгт бөглөнө.
5. Хугацааны агшинуудыг хүснэгтийн тооцооны хэсэгт туулсан хугацааны завсар
болгож бичнэ.
6. Явсан зам ба хугацааны завсрын тоон утгуудыг харьцуулан сүүлийн баганад бичнэ.

11. Туршилтын дүгнэлт хэсэг:
Хүснэгтийн сүүлчийн багана доторхи тоонуудыг харьцуулан харж тоон утгууд нь хэр
зөрөөтэй байгааг ажиглана. Уг тоонууд ойролцоо болохыг тогтоож дараах хамаарал
байгааг ажиглалтаар илэрүүлнэ.
Туулсан зам s нь уг замын турш өнгөрсөн хугацаа t –д шууд хамааралтай болохыг
ажиглах ба хамаарлын коэффицентыг “v” үсгээр тэмдэглэж хурд хэмээх хэмжигдэхүүн
болохыг багууд ажигласан туршилтын үр дүнгээс гаргаж ирэх асуултаар багш хөтлөнө.
Ингэснээр жигд хөдөлгөөний хурдны томъёо нь дараах хэлбэрээр бичигднэ.
Хэрвээ сурагчид хугацаандаа амжиж тооцоолон гаргаад томъёолон бичиж чадах бол
сурагчдаар хэлүүлж, багуудыг өрсөлдүүлэн багын нэг гишүүн самбарт бичих нь чухал
байх.
Цааш хурд хэмээх хэмжигдэхүүний тухай дэлгэрүүлэн мэдээлэл өгнө. Үүнд:
СИ системд нэгж нь байхыг сурагчдаа бодуулах, энэ нь 1 метр замыг 1секундын
хугацаанд туулахад 1м/с хурдтай хөдөлсөн байна гэдгийг тооцоолуулах. Дараа нь км/цаг
гэсэн хэмжээсийг тооцоолно. Мөн тэдгээрийн хоорондох холбоог дараах томъёоллоор
гаргана.
;
Шинэ мэдлэгийг бататгах, үзэж судалсан зүйлсээ дүгнэх хэсэг:
Дээр үзсэн, судалсан бүх зүйлүүдээ нэгтгэн дүгнэж, дараах асуултуудыг сурагчдаас
асууна.
1. Хөдөлж байгаа галт тэргэнд суусан хүн галт тэрэгтэй харьцангуй газар өөдөөс явж
байна гэх нь зөв үү?
2. Жигд хөдөлгөөний үед туулсан зам ба хугацааны харьцаа нь ямар байдаг вэ?
3. Хэрвээ жигд биш хөдөлж байвал зам ба хугацааны харьцаа ямар байх вэ?
4. Шууд хамааралтай хоёр хувьсагчийг яаж томъёолох вэ?
5. Хурдны томъёог яаж бичиж болох вэ?
6. 6 м/с хурдтай гүйж байгаа тамирчин 20 км/цаг хурдтай давхиж байгаа морьтой хүн
хоёрын аль нь хурдан байна вэ?
7. 40 км/цаг хурдтай яваа жип машин, 12 м/с хурдтай давхих хурдны морьтой
хүүхдийн аль нь хурдан байна вэ?
Үнэлгээ:

12.  Үнэлгээг багаар үнэлэх бөгөөд
сурагчдын суудлын байрлалыг цаасан
дээр багш тэмдэглэн багийн доторхи
болон нийтийн дунд манлайлан
оролцогч, мөн идэвхигүй байгаа
гишүүдийг “+” ба “-” тэмдэгүүдээр тус
тус тэмдэглэх байдлаар дүгнэж болох
юм
 Сурагчдын байрлалаар стандарт бус
үнэлгээг гаргах бөгөөд эцсийн үнэлгээг
багаар дүгнэн үнэлэж байх нь чухал
юм.
 Багуудыг уралдуулах үүднээс 2-р хүснэгтийг ил өлгөөд дээр нь оноог тэмдэглэж,
сурагчдыг идэвхижүүлэх хэрэгтэй.
2-р хүснэгт
Даалгаваруу 1-р 2-р 3-р 4-р 5-р баг
д баг баг баг баг
Үзүүлэх
туршилт
Туршилтын
явц
Туршилтын
хүснэгт
Туршилтын
дүгнэлт
Хурдны
томъёолол
Нэгжийг
томъёолох
Нэгж
шилжүүлэлт
Дүгнэлт
асуулт
Нийт байр
Гэрийн даалгаварт: Дараах графикийг байгуулна. Үүнд:
a. Доорх график дээр хурдны хоёр тэнхлэгийн тэнцүү утгуудыг тооцоолж, харгалзуулан
бичнэ.
b. Жигд хөдөлгөөн хийж байгаа явган хүн алхах, гүйх, дугуйтай хүн хурдтай явах,
гудамжаар явах автомашины болон бусад хөдөлж байгаа зүйлсийн хурдыг хэмжиж
тэмдэглэн авах
c. Дээрх цуглуулсан утгуудаар график дээр баганан график зурах
V(м/с)
V(км/ц)
Явган алхах
Гүйх
Дугуйтай хурдан явах
Төв замын машин
Бусад хөдөл-гөөн