1. ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ
Компьютерийн техник Менежментийн Сургууль
П.Мөнхтулга
Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн менежментийн 2-р дамжаа
Утас: 976-99450245 Mail: csms_tulgaa@yahoo.com
Хураангуй
Манай орны эдийн засагт хөрөнгө оруулалтийн үзүүлэх нөлөө харьцангуй их ихэнх
салбар хөрөнгө оруулалтаар урагшилж байна . Энэхүү хөрөнгө оруулалтийн оновчлол
сэдвээр монголд
хөрөнгө оруулахад юуг анхаарах зайлшгүй мэдэж байх зүйлс
шаардлагатай мэдээ баримтыг хүргэхийг зорилоо .Та хэрэв ямар нэг салбарт хөрөнгө
оруулах гэж байгаа бол танд шийдвэрлэх олон асуудал тэр бүгдийг хялбархан давах
нөхцөл бололцоог бий болгох болно. Гадны зах зээлд хөрөнгө оруулахад
 Өөрт буй хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлох
 Объектынхаа тухай бүх мэдээллийг олж авсан байх
 Хөрөнгө оруулалтийн хэлбэрээ сонгох
 Хөрөнгө оруулалтын хэрэгслээ сонгох
 Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тодорхойлох
 Макро түвшингийн нөлөөлөх орчны нөлөөллийг тооцох
Хэрэв та гадаадад хөрөнгө оруулах гэж байгаа бол
 Зах зээлийн цар хүрээ , зах зээлийн өсөлт
 Улс төрийн тогтворгүй байдал
 Хөрөнгө оруулалтын инсентив

2.  Цалингийн түвшин
 Валютын ханш
 Авилгал
Хотжилтын төвшин
энэ бүх асуудал хөрөнгө оруулагч нарт хэцүү асуудал болдог
үүнийг хэрхэн туулах талаар оновчтой арга зам боловсруулахыг зорилоо.
Түлхүүр үгс: Хөрөнгө оруулалт , Орчин, Хөрөнгө оруулалтын нөхцөл, Тулгарах
бэрхшээл
Хөрөнгө оруулалтыг оновчтой тодорхойлох нь
Онолын хэсэг
-Мөнгөний эргэлтийг хангах , ирээдүйд
орлого олох зорилгоор санхүүгийн нөөц
бололцоогоо өөрийн ашигтай гэж үзсэн салбарт эргэлтэнд оруулах ыг хөрөнгө оруулалт
гэнэ .
-Энэ нь ирээдүйд тодорхой үед гарч ирж болзошгүй нэг буюу хэд хэдэн хөрөнгийн
сан юм .
-Хөрөнгө оруулалт гэдэг нь ирээдүйд өөрийн нэг болон түүнээс дээш хөрөнгийн санг
хадгалан үлдэхийн тулд санхүүжүүлэх амлалтыг хэлнэ .
-Өөрт байгаа мөнгөө ямар нэг ашигтай үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарт оруулж
түүнийгээ өсгөх үйл ажиллагааг хөрөнгө оруулалт гэнэ.
-Ирээдүйд орлого олох зорилгоор мөнгөө зарцуулах үйл ажиллагааг хөрөнгө оруулалт
гэнэ .
Хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулалтыг яах гэж хийдэг бэ ?

3. -Мөнгөө ашигтай байршуулах
-Хадгалах
-Ашиг олох
-Инфляцаас хамгаалах
Хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгө оруулалт хийхэд анхаарах зүйлс:
1 Өөрт буй хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлох
2 Объектынхаа тухай бүх мэдээллийг олж авсан байх
3 Хөрөнгө оруулалтийн хэлбэрээ сонгох
4 Хөрөнгө оруулалтын хэрэгслээ сонгох
5 Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тодорхойлох
6 Макро түвшингийн нөлөөлөх орчны нөлөөллийг тооцох
Гадаад хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйлс:
•
Зах зээлийн цар хүрээ , зах зээлийн өсөлт гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд
нөлөөлөх хүчин зүйл болох нь
Тухайн орны эдийн засаг нийгэм улс төрийн орчин гадаадын хөрөнгө оруулалтанд
шаардагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх үед хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ .
Хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулах улсаа сонгохдоо анхаардаг хамгийн гол хэсэг
бол хөрөнгө оруулалт авч буй улсын зах зээлийн цар хүрээ юм . тухайн орны
зах зээлийн эзлэх хувь хэмжээ бусад оронтой харьцуулхад хэр байгааг
тодорхойлох
•
Валютын ханш гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйл болох
нь

4. Хөрөнгө оруулагчид эхлээд валютын ханшид тулгуурлан хөрөнгө оруулах орнуудаа
судлан авьч үздэг .
•
Цалингийн түвшин гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйл
болох нь
Цалингийн төвшний тухайд дийлэнх хэлбэрийн хөрөнгө оруулалттай хамаарадтай
зүйлсийн нэг болдог .
•
Хөрөнгө оруулалтын инсентив гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх
хүчин зүйл болох нь
-Инсентив гэж засгийн газрын зүгээс онцгой компаниудад тэдгээрийн зохистой
зохистой үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор олгодог иодорхой хэмжээний эдийн
засгийн давуу байдлыг хэлнэ.
-Инсентив нь олон нийтийн зүгээс бизнесийн харьцангуй давуу талд тооцдог
санхүүгийн тэтгэлгийг засгийн газрийн зүгээс хувь хүн , хуулийн этгээдэд өгөх
явдал юм .
•
Улс төрийн тогтворгүй байдал гадаадын шууд хөрөнгө
оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйлс болох нь
Хэрэв та гадаад улс оронд хөрөнгө оруулах бол тухайн улсын улс төрийн орчныг
өчүүхэн бага хэсгийг үлдээлгүй судлах хэрэгтэй .
•
Авилгал гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйл болох нь
Авилгал хөрөнгө оруулалтын салбарт зайлшгүй байх асуудал зарим оронд энэ асуудал
толгойн өвчин бус харин нийгэмд гүйцэтгэж буй асар том хөрөнгө оруулалт гэж
үзэх нь нэгийн үзэгдэл . Жнь Хятад, Бразил, Мексик, Тайланд зэрэг оронд
хөрөнгө оруулалтанд авилгалын үүрэг их байдаг . Харин Африкийн орнуудад
энэ асуудал тийм ч таатай бус
Учир нь улс бүр авилгал хаана байх , хаана байж болохгүйг мэдрэх явдал юм .
•
Хотжилтын төвшин гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйл
болох нь

5. Ашгийн хэмжээгээ хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаагаар дамжуулан нэмэгдүүлэх
зорилготой хотжилт энэ зорилгод нь хүрэхэд түлхэц болдог .
Хөрөнгө оруулалтын процест дараах зүйлс багтана :
•
Зорилгоо тодорхойлох .
•
Зорилгод хүрэх арга замуудыг тодорхойлно .
•
Дэвшүүлсэн арга замуудаас боломжит хувилбаруудыг гаргана.
•
Хувилбар тус бүрээс үр ашгийн тооцоо хийнэ.
•
Сонгосон хувилбараа хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулна .
Шийдвэр гаргалтанд нөлөөлөх гадаад хүчин зүйлс :
•
Орчны тодорхойгүй байдал
•
Хөрөнгө оруулалтийн орон зай
•
Хөрөнгө оруулагчдын тоо
•
Зах зээлийн үр ашиг
Хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргах үе шатууд
Хөрөнгө оруулалтийн төлөвлөгөө боловсруулах асуудал нь капиталийг нөхөн
үйдвэрлэхэд чиглэгддэг .Энэ үйл ажиллагааны
гол зорилго бол
эзэмшилдэх үр
ашиггүй ( хэрэгцээгүй хөрөнгыг зайлуулах ,хөрөнгө оруулалтын завсрын болон эцсийн
үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх эрсдэлээ багасгахад оршино .

6. Хөрөнгө оруулалтын ангилал :
Хэрэглээны хөрөнгө оруулалт
Бизнес дэхь хөрөнгө оруулалт
Үнэт цаасан дахь хөрөнгө оруулалт
Хэрэглээны хөрөнгө оруулалт нь урт хугацааны хугацааны ашиглалт бүхий үндсэн
хэрэглээний суурийн бараа таваарыг худалдан авахад зориулагдана. Энэ нөхцөлд
санхүүгийн хувьд орлогын капиталын өсөлт байхгүй . Үүнд ихэнхдээ хадгаламж
зарцуулдаг ба дараах давуу талтай
-инфляцийн нөлөө бага
- эд зүйлсийг хожим худалдах замаар орлого бий болгож болно .
Бизнес (төслийн ) дэхь хөрөнгө оруулалт нь үйлдвэрийнтоног төхөөрөмж олж авах
үүгээрээ ашиг олохын төлөө оруулж буй хөрөнгө юм.
Энэ утгаараа үйлдвэр үйлчилгээны салбарыг бий болгож байдаг.
Үнэт
цаасны
хөрөнгө оруулалт нь хэвийн рискийн үед ашиг олох хөрөнгөө
хамгаалах
Үнэт цаасны хэлбэрээр хөрөнгыг олж авах явдал юм .
Бизнес дэхь хөрөнгө оруулалтаас ялгаатайн үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг шинээр бий
болгох ба тэдгээрийн ашиглалтанд хяналт тавихгүй байх явдал юм .

7. Зураг 1: Монголын хөрөнгийн бирж
Судалгааны хэсэг
Манай Улсад хөрөнгө оруулах эерөг нөхцлүүд:
•
Монгол Улсын улс төрийн тогтвортой байдал, нээлттэй эдийн засаг,
•
Хууль, эрх зүйн таатай орчин зэрэг болно.
•
Хөрш зэргэлдээ томоохон зах зээлтэй,
•
Хятад, Зүүн Өмнөд Азийн орнуудыг ОХУ-ын болон Европын зах зээлтэй холбох
хамгийн дөт зам,
•
Хүн ам нутагшин амьдрах, аялан зорчих, байгаль газар зүй, түүх соёл
иргэншлийн тааламжтай болон өвөрмөц нөхцөл бүхий өргөн уудам нутаг
дэвсгэртэй,
•
Харьцангуй боловсролтой ажиллах хүчний нөөцтэй,
•
Ашигт малтмал, түүхий эдийн арвин их нөөц,
Монгол дахь хөрөнгө оруулалтийн талаарх статистикийн үзүүлэлт

8. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт (ГШХО)-ыг үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбаруудаар
авч үзвэл геологи хайгуул, уул уурхай, газрын тосны салбарт хамгийн их буюу нийт
ГШХО-ын 47,7 хувь, худалдаа, нийтийн хоолны салбарт 15,4%, хөнгөн үйлдвэрт 6%,
банк санхүүгийн үйл ажиллагаанд 5,3%, барилгын үйлдвэрлэлд 3,9%, малын гаралтай
бүтээгдэхүүний боловсруулалтанд 3,8% орсон байна.
Хөрөнгө оруулалт: . 2007 оноос бvтээн байгуулалтын ажил өрнөж, хөрөнгө
оруулалтын хэмжээ нэмэгдэж байгаагаас ДНБ-д эзлэх хувийн жин нь өсч харин
хэрэглээний ДНБ-нд эзлэх хувийн жин бага зэрэг буурах хандлагатай байна.
Монгол орон дахь гадаад хөрөнгө оруулалтын хэтийн төлөв хандлага
Зураг 2: Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, сая ам доллар
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт:
Монгол Улсын нийт хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хэсгийг гадаадын зээл, тусламж
эзэлж байгаа бөгөөд цаашид Засгийн газраас тэргvvлэх ач холбогдол бvхий уул уурхай,
ноос, ноолуур, арьс ширийг гvн боловсруулах, махны vйлдвэрлэл, аялал жуулчлал,
мэдээллийн технологийн салбарт болон орчин vеийн менежмент, техник, технологи
нэвтрvvлэх, бvтээгдэхvvний өрсөлдөх чадварыг дээшлvvлэхэд чиглэсэн шууд хөрөнгө
оруулалтыг дэмжих чиглэлээр ажиллах аж. 2008 онд 325,2 сая ам.долларын гадаадын
шууд хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ гэж төсөөлөл бий. Гадаад валютын цэвэр албан нөөц
нэмэгдэж байгаатай уялдан мөнгөний болон валютын ханшийн удирдлагаар Монгол

9. улсын мөнгөн тэмдэгтийг гадны нөлөөллөөс хамгаалах чадавхи бий болгох боломж
бvрдэхээр байна. Монгол улс гадаад зах зээлд зээлжих эрх болон гадаад өрийн
төлбөрийн шаардлагыг хангахуйц хэмжээнд хvрлээ.
Төлбөрийн тэнцэл ашигтай гарч байгаа нь улсын гадаад валютын цэвэр албан нөөцийг
нэмэгдvvлэх боломжийг олгож байна. 2008 онд гадаад валютын цэвэр албан нөөц
1581.9 сая ам долларт хvрч, импортын барааны 38.7 долоо хоногийн хэрэгцээг хангах
хэмжээнд хvрнэ.
2. САЛБАРААР
Зураг 3: ДНБ-ийн өсөлт, салбарын ангилалаар хувь
Аж vйлдвэр . Манай орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд уул уурхайн салбарын
хөгжил ихээхэн vvрэг гvйцэтгэж байгаагийн зэрэгцээ боловсруулах аж vйлдвэр, тvvний
дотор vйлдвэр, технологийн парк байгуулах, мал аж ахуйн гаралтай тvvхий эдийг
боловсруулан эцсийн бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэх асуудал чухлаар тавигдаж байна. 2008
онд боловсруулах аж vйлдвэр, ялангуяа жижиг дунд vйлдвэрлэлийг дэмжих, уул
уурхайн
бvтээгдэхvvнийг
нэмэгдvvлэх
замаар
аж
vйлдвэрийн
салбарын
бvтээгдэхvvнийг vйлдвэрлэлийг 9,2 хувиар өсгөж, 2009-2010 онд 10,4-41,4 хувиар
өсгөхөөр төлөвлөж байна.

10. Эрчим хvч .. 2008-2010 онд эрчим хvчний салбарт дараах бодлогын гол зорилт,
чиглэлийг хэрэгжvvлэхээр төлөвлөж байна. Yvнд:
•
228 мВт бvхий хvчин чадалтай Чайргайт, Эгийн голын усан цахилгаан
станцыг барих ажлыг эхлvvлнэ.
•
Тэлмэн-Могойн гол-Мөрөнгийн чиглэлд 110 кВт цахилгаан дамжуулах
шугамыг барьж ашиглалтад оруулна.
•
Улаанбаатар хотод дулааны цахилгаан станцын V дахь эх vvсвэрийг
барих ажлыг зохион байгуулна.
•
•
Шивээ Овоогийн нvvрсний ордод тvшиглэн орчин vеийн өндөр vр
ашигтай 3600 мВт бvхий хvчин чадлын цахилгаан станц барьж эхэлнэ.
Хvнс, хөдөө аж ахуй. Хөдөө аж ахуйн vйлдвэрлэлийг байгалийн аливаа эрсдлээс
хамгаалах чадавхийг сайжруулах, хvнсний бvтээгдэхvvний хангамж, чанар, эрvvл ахуйн
аюулгvй байдлыг дээшлvvлэх, хөдөө орон нутагт хvмvvс тав тухтай ажиллаж амьдрах
нөхцөлийг бvрдvvлэхэд хvнс, хөдөө аж ахуйн салбарын дунд хугацааны зорилт нь
чиглэгдэж байна. 2008 онд хөдөө аж ахуйн салбар 4.9 хувиар өсөхөөр байна.
Барилга, нийтийн аж ахуй. Дөчин мянган айлын орон сууц хөтөлбөрийн хvрээнд
Улаанбаатар хот болон бvсийн тулгуур хотуудын гэр хорооллуудыг дахин төлөвлөлт
хийх замаар орон сууцны хороолол болгох, төвлөрсөн инженерийн хангамжид холбох
ажлыг 2008 онд хийнэ. Энэ хvрээнд 2008 онд 10 мянган айлын орон сууцыг шинээр
ашиглалтанд оруулж 15 мянган өрхийг орон сууцны зээлд хамруулна. Дунд хугацаанд
барилгын салбар нилээд хурдацтай хөгжихийн хэрээр барилгын материал хомсдол бий
болж vнэ хэт хөөрөгдөх явдал гарч болзошгvй байгаа тул 2008 онд дотоодын барилгын
материал vйлдвэрлэх 10 vйлдвэрийг шинээр ашиглалтанд оруулахаар тооцсон байна.
Зам тээвэр, аялал жуулчлал. Дунд хугацаанд агаар болон төмөр замын тээврийн
vйлчлэх чиглэлийг тоог нэмэгдvvлэх, авто зам, гvvр барих ажлыг эрчимжvvлэх,

11. жуулчны vйлчилгээний тvвшинг олон улсын жишигт ойртуулах замаар гадаадын
жуулчдын урсгалыг татах зорилтыг тавьж байна. Энэ хvрээнд зарим аялал жуулчлал
хөгжих ирээдvйтэй бvс нутгийн зарим хэсгийн авто замыг сайжруулна. Тухайлбал,
2008 онд Хатгал-Жанхай-Тойлогтын чиглэлийн хайрган зам, Хархорин-Хужирт, Хөшөө
цайдам-Өлгий нуур чиглэлийн замыг засаж сайжруулан ашиглалтад оруулж, МөрөнХатгалын замыг эхлvvлнэ.
Мянганы сорилын сангаас санхvvжигдэх төмөр замын тээх, нэвтрvvлэх хvчин чадлыг
нэмэгдvvлэх төслийн бэлтгэл ажлыг хангаж техникийн шинэчлэлийг vргэлжлvvлж,
дамжин өнгөрөх ачаа тээвэрлэлтийг өсгөх зорилтыг 2008 онд тавьж байна.
Нислэг хөдөлгөөний аюулгvй байдлыг хангах тоног төхөөрөмжийн хангалтыг
сайжруулж, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээгvvр дамжин өнгөрөх олон улсын
нислэгийн тоог нэмэгдvvлж 2008 онд 60.0 мянгаас доошгvй байлгах зорилт тавин
ажиллана. Хатуу хучилттай аэродромыг 4 аймагт барьж байгуулна.

12. Дүгнэлт
Хөрөнгө оруулалтын зах зээлийн өсөлт бууралт ,түүнд тулгамдаж буй асуудал зэргийг
шийдвэрлэх , Монголд хөрөнгө оруулалтанд юу саад болж буйг энэхүү судалгаагаар
харуулсан болно .
Монгол оронд хөрөнгө оруулах асуудал нь тийм ч их асуудал болохуйц хэмжээнд
хүрээгүй ч энэ зах зээлрүү хүмүүс ихээхэн хэмжээгээр орж байгаа нь манай орны
хөрөнгө оруулалтийн салбар харьцангуй урагшилж буйг харуулж байна . Хүмүүс
хөрөнгө оруулахдаа хөрөнгө оруулалтийн талаар тодорхой мэдээлэлтэй байх нь
зайлшгүй хэрэгтэй юм . Энэ нь учирч болзошгүй эрсдэлээс өөрийгөө урдчилан
сэргийлэх бололцоог олгож буй хэрэг юм . Та хэрэв өөрт ашигтай гэж үзсэн салбарт
хөрөнгөө оруулахыг хүсвэл энэхүү судалгаанд ашигласан зүйлсийг судлах нь зүйтэй.
Энд хөрөнгө оруулагч нарт шаардлагатай мэдээлэл тусгагдсан гэдэгт найдаж байна .
Эцэс тнь дүгнэж хэлэхэд
гадны нөлөө бүхий веб сайтууд дээр
монголд хөрөнгө
оруулах эрсдэл С хэмээн үзсэн нь манай улсын хөрөнгө оруулалтын зах зээл
харьцангуй тогтворгүй болохыг илтгэнэ. ..

13. Ашигласан ном судалгааны зүйлс
Инженерын лавлах 4
ШУТИС КтМС
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтанд нөлөөлөх хүчин зүйлс
З.Бороо
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт
З.Бороо
Хөрөнгө оруулалт
МУИС
Монголын статистикийн эмхэтгэл 2003,2004,2005,2006
Гадаад хөрөнгө оруулалт
www.blооmberg.com
www.blumberg.com
www.nso.mn
Моломжамц

14. www.kitko.com
www.open-goverment.mn