1. Илтгэл
Сэдэв: ОЮУНЫ ӨМЧ ТАНЫ АЖ АХУЙ НЭГЖИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭГ
НЭМЭГДҮҮЛЭХ НЬ
ШУТИС-КТМС
МАРКЕТИНГИЙН МЕНЕЖМЕНТИЙН 3-Р КУРСЫН ОЮУТАН
Б.АЛТАНСҮХ, Д.ДАВАА-ОЧИР
И- мэйл:altansukh_0106@yahoo.com
УДИРДСАН БАГШ: ШУТИС-КТМС
доктор, дэд профессор Л.ОТГОНЦЭЦЭГ
Түлхүүр үг: барааны тэмдэг, ашигтай загвар, шинэ бүтээл, газар зүйн заалт,
патент, лиценз,
Оршил
Хүн төрөлхтний хөгжил дэвшлийн алхам бүр, хүний амьдралын хором мөч
болгон оюуны бүтээл туурвил, шинэ санаа сэдэлтэй холбогдож байдаг.
Оюуны үнэт зүйлс нь мэдлэгт тулгуурласан өнөөгийн эдийн засгийн гол
түлхүүр нь болоод байна. Өнөөдөр хөгжингүй орнууд дахь компаниудын биет
бус хөрөнгө /шинэ бүтээл, барааны тэмдэг, зохиогчийн эрх болон бусад оюуны
үнэт зүйл/ нь тухайн компаний биет хөрөнгөнөөс илүү үнэ цэнэтэй байна.

2. Манай орны хувьд ААН-үүд оюуны өмчийн үнэ цэнийг мэдэрдэггүй бөгөөд
үүнээс үүдээд оюуны өмч дээр тулгуурлан орж болох ирээдүйн ашгийг дутуу
үнэлэх хандлага байдаг. Иймд энэ сэдвийг судалж ААН оюуны өмчөөр өөрийн
зах зээлийн үнэлгээгээ хэрхэн нэмэгдүүлж болох, дэлхийн улсууд үүнийг яаж
ашиглаж байгааг, мөн монголын ААН-үүдэд нэвтрүүлэх боломж хэр байгаг
тодорхойлохыг зорьсон.
Нэг. Оюуны өмч, түүний мөн чанар
Монгол улсад 1990 онд Оюуны өмчийн байгууллага ажиллаж эхэлсэн
бөгөөд Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага тухай конвенци, Аж үйлдвэрийн
Өмчийн хамгаалах тухай Париссын конвенц, Шинэ бүтээлийн олон улсын
ангилалын
тухай
Страбургийн
хэлэлцээр,
Бараа
тэмдгийн
олон
улсын
бүртгэлийн тухай Мадридын хэлэлцээр зэрэг дэлхийн оюуны өмчийн гэрээ
хэлэлцээр, конвенцүүдэд нэгдэн орсон байна.
Ардчилсан тогтолцоо бүрэлдэн тогтож хувийн хэвшил үүсч бий болоод 18
жилийн нүүрийг үзжээ. Зах зээлийн өрсөлдөөнт өнөө үед ААН-үүд дэхий нийттэй
мөр зэрэгцэн алхаж глобал хүрээний үйл ажиллагаа явуулах асуудал аль ч өсч
байгаа компаниудын тулгамдсан асуудал болоод байгаа билээ. Хөгжингүй
орнуудын компаниуд глобал хүрээнд өрсөлдөхдөө биет хөрөнгөөрөө бус биет
бус хөрөнгө буюу өөрийн имидж, онцлогийг агуулсан ялгагдах барааны тэмдэг,
газар зүйн заалт зэрэг оюуны өмчийг өндөрөөр үнэлэн өрсөлдөх болсон.
ААН-ийн хөрөнгийн биет болон биет бус гэж ангилдаг. Биет хөрөнгөнд
тоног төхөөрөмж, барилга байшин , санхүүгийн хөрөнгө ордог бол биет бус
хөрөнгөнд бизнесийн ноу хау, барааны тэмдэг, бүтээгдэхүүний загвар болон
компахний бүтээлч санаачлагын үр шим гэх зүйлүүд багтдаг байна.
Австралийн тор 100 компани хөрөнгийн 77%-ийг биет бус хөрөнгө эзэлж
байна. Хамгийн дээд амжилт нь 56,3 тэрбум долларар үнэлэгдсэн байдаг.

3. Манай орны хувьд сүүлийн үед уламжлалт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
салбарын техник хэрэгцээ нь чухал хэвээр байгаа боловч үргэлжийн бүтээлч
санаачлага нь дотоодын болон гадаадын зах заалд өрсөлдөх чадвараа гол
түлхүүр болж байна. Ийм учраас биет бус хөрөнгө нь үндсэн байр суурийг эзлэх
болсноор ААН-үүд оюуны өмчийг хэрхэн ашигтайгаар ашиглах арга замыг хайж
байна.
Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагын тодорхойлолтоор “оюуны өмчид”
дараах зүйсийг багтаадаг.. Үүнд : утга зохиол, урлаг, ба шинжлэх ухааны бүтээл,
уран бүтээлчдийн тоглолт, дуу авианы бичлэг, ба нэвтрүүлэг, хүний бүтээн
туурвисан бүх шинэ бүтээл, шинжлэх ухааны нээлтүүд, бүтээгдэхүүний загвар,
барааны болон үйлчилгээний тэмдэг, аж ахуйн нэгжийн нэр ба тэдгээрийг заасан
нэр болно. Манай улсад мөн адил байдаг бөгөөд Оюуны өмчийн эрх нь
4
төрлийн биет бус хөрөнгөнд хамаарагддаг.

Шинэ бүтээл болон үйл ажиллагаа /патент болон ашигтай загвар/

Соёл урлагийн болон утга зохиолын бүтээл компьютерийн програм
хангамж ба мэдээллийн цуглуулга /зохиогчийн эрх болон түүнд
хамаарах эрх/

Шинэ бүтээлч загвар /бүтээгдэхүүний загьарын эрх/

Бусдаас ялгарахуйц тэмдэг /барааны тэмдэг, газар зүйн заалт/
Оюуны өмчийн хамгаалт хөрөнгө оруулалт болох нь:
Зөв
хөрөнгө оруулалт хийх нь таны ААН-ийн зах зээлийн үнэлгээг
нэмэгдүүлнэ. Оюуны өмчийн хөрөнгө оруулалт хийхээр шийдсэн бол Зах зээл
дээр таны компанийг хөрөнгө, одоогийн бизнес үйл ажиллагаа болон ирээдүйн
ашиг олох боломжин дээр тулгуурлан үнэлэх хэрэгтэй. . Ирээдүйн ашиг олох
боолмж нь чухал патентуудыг авснаар тодорхойлогдоно.

4. Шинэ бүтээлийг патентжуулах шалтгаан
1. Онцгой эрх- Патент нь онцгой олгодог бөгөөд энэ нь ихэнхдээ таны ААНд патент авах мэдүүлэг бүрдүүлсэн цагаас эхээд 20 жилийн хугацаанд
шинэ бүтээдийг ашиглах боломж олгодог.
2. зах зээлийн хүчтэй байр суурь- Энэ онцгой эрхээр дамжуулан бусдыг
таны шинэ бүтээлийг ашиг олох зорилгоор ашиглахаас сэргийлэх бөгөөд
ингэснээр өрсөлдөөнийг бууруулж, зах зээлд өөрийн байр сууриа эзэлнэ.
3. хөрөнгө оруулалтыг эргүүлэн нөхөх-Шинэлэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд
хөрөнгө, цаг зарцуулж хөрөнгө оруулалт хийсэн таны чармайлт энэ онцгой
эрхийн дагуу тухайн шинэ бүтээлийг арилжааны хэлбэрт оруулж оруулсан
хөрөнгийг нөхөн олох боломж олгож байна.
4. шинэ
бүтээлийг
лицензлэх
эсвэл
арилжаалах-
Өөрийн
патентыг
ашиглахгүй байхаар шийдвэл түүнийг арилжаалж эсвэл бусдад лицензи
олгох хэлбэрээр өөрийн компанийн орлогыг болох юм.
5. таны ААН-ийн эерэг дүр зураг- Бизнесийн түншүүд, хөрөнгө оруулагчид,
хувьцаа эзэмшигчид таны ААН-ийг патентийн санг мэргэшил, технологийн
чадавхийг илэрхийлж байгаагаар авч үзнэ. Энэ нь эргээд хөрөнгө оруулах,
санхүүжүүлэлтийн түншүүдийг болон зах зээлийн үнэлгээг нэмэгдүүлэхэд
чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Шинэ бүтээлд патент аваагүй тохиолдолд юу тохиолдох вэ?
1. Өөр хэн нэгэн түүнд патент авна. – АНУ-аас бусад ихэнх орнуудад патент
авахаар анх мэдүүлсэн хүн патентжуулах эрхтэй болдог.
2. Өрсөлдөгчид таны шинэ бүтээлийг ашиглана. ТУхайн бүтээгдэхүүн нь
амжилттай байвал оон тооны өрсөлдөгч компаниуд тухайн шинэ
бүтээлийг ашигласны төлөө төлбөр төлөхгүйгээр ашиглаж болно.
3. технологийг лицензлэх, арилжаалах, дамжуулахад саад учирна.

5. Оюуны өмчийн эрх ба маркетинг
Оюуны өмчийг үр дүнтэй ашиглаж чадвал одоогийн болон чадвартай
худалдан авагчдын сэтгэл зүйд бизнесийнхээ дүр төрхийг бүрдүүлэх, зах зээлд
байр сууриа тодорхойлоход чухал хэрэгсэл болно. Оюуны өмчийн эрх нь бусад
маркетингийн хрэслийн /зар сурталчилгаа, борлуулалтын урамшууллын үйл
ажиллагаа гэх мэт/ хамтаар дараах зүлд чухал байдаг.

Таны бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээг амархан танигдах болтол нь ялгаж өгнө.

Таны бүтээгдэхүүн бай үйлчилгээг сурталчилж, байнгын үйлчлүүлэгч олж
өгнө.

Янз бүрийн зорилтот бүлгүүдэд маркетингийн бодлогыг төрөлжүүлж өгнө.

Таны бүтээгдэхүүн үйчилгээг гадаад оронд таниулна.
Ирээдүйнд өрсөлдөлгчийн эсрэг авах арга хэмжээнээс илүү оюуны өмчийг
хөгжүүлэх нь илүү үр дүнтэй юм. Учир нь өрсөлдөгчийн эсрэг авах арга
хэмжээнүүд нь ихэнхдээ богино эсвэл дунд хугацаанд байдаг.тиймээс оюуны
өмчид хөрөнгө оруулах нь таны ААН урт хугацаанд оршин тогнох давуу байдлыг
бий болгож өгдөг.
Хоёр Монгол усад оюуны өмчийн үнэлэмж ямар түвшинд байна вэ?
МУ-ын Оюуны өмчийн газар дараах зохион байгууллалтаар ажиллаж ААН,
иргэдэд мэдээлэл өгч, оюуны өмчийн баталгаажуулж байна.. Үүнд:
Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтэс
Иргэд, байгууллагын хүсэлтээр оюуны өмчийн эрх зүйн аливаа асуудлаар
зөвлөгөө, туслалцаа үзүүлэх, лавлагаа гаргаж өгөх, оюуны өмчийн эрх зүйн
зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, оюуны өмчийн салбарт хүчин төгөлдөр
мөрдөгдөх эрх зүйн актын төсөл боловсруулах, оюуны өмчийн салбарт Монгол

6. Улсын олон улсын гэрээ, хэлэлцээртэй үндэсний хууль тогтоомжийг нийцүүлэн
боловсруулах ажлыг зохион байгуулж хэрэгжүүлдэг
Аж үйлдвэрийн өмчийн хэлтэс
Аж үйлдвэрийн өмчийн үндсэн объект болох шинэ бүтээл, бүтээгдэхүүний
загвар, ашигтай загвар, барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын мэдүүлгийг хүлээн
авч, хайлт шүүлт хийж, патент, гэрчилгээ олгох, аж үйлдвэрийн өмчийн нэгдсэн
сан болон оюуны өмчийн төрөлжсөн номын сан бүрдүүлэх, аж үйлдвэрийн
өмчтэй холбоотой маргааныг шийдвэрлэхэд лавлагаа гаргаж өгөх үндсэн чиг
үүрэгтэй юм.
Зохиогчийн эрхийн хэлтэс
Тус хэлтэс нь зохиогчийн эрхийн салбарт хамаарагдах зохиол бүтээл туурвиж
зохиогчийн эрхээ баталгаажуулах хүсэлт гаргасан зохиогчдод гэрчилгээ олгох,
зохиогчийн эрхийг нь хамгаалах, эрхийн зөрчлийг зохицуулах, эрх зүйн орчинг
цаг үеийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй болгох, хамгаалалтын хамрах
хүрээг өргөтгөх, зохиогчдод зохиогчийн эрхтэй холбоотой асуудлуудыг шийдэхэд
нь туслах, сурталчлах ажлуудыг хийх үүрэгтэй хэлтэс юм
Хяналтын хэлтэс
Хяналтын хэлтэс нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт оюуны өмчийн улсын
хяналтыг хэрэгжүүлэх, оюуны өмчийн эрхийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх,
таслан зогсоох, болон зар сурталчилгаанд хяналт тавих гэсэн үндсэн чиг үүргийг
гүйцэтгэнэ.
Оюуны өмчийн шинэ хадлага.
Оюуны өмчийн хөрөнгийг хэсэгчлэн эсвэл бүхлээр нь зээлдүүлэх нь
өнөөгийн хөгжиж байгаа орнуудад шинээр бий болж буй үзэгдэл юм. Оюуны
өмчийг ялангуяа хөгжмийн бизнес, интернетэд тулгуурласан ЖДҮ болон
технологийн салбар арилжааны зээл болон банкны санхүүжилтийн баталгаа

7. болгох жишээ ихэсч байна. Баталгаа гэдэг нь янз бүрийн сахүүгийн хөрөнгийг
нийлүүлж, тэдгээр хөрөнгөөр шинэ үнэт цаас гаргахыг хэлнэ.

8. Дүгнэлт
Илтгэлээр ЖДҮ, ААН-үүдийн зах зээлийн
нэмэгдүүлж болохыг
үнэлгээг оюуны өмч хэрхэн
баилахыг зорилоо. Зорилгодоо хүрэхийн оюуны өмчтэй
холбогдсон МУ-ын Патентийн тухай хууль, Зохиогчийн эрхийн тухай хууль,
Барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын тухай хууль, Дэлхийн оюуны өмчийн
байгууллага тухай конвенци, Аж үйлдвэрийн Өмчийн хамгаалах тухай Париссын
конвенц, Шинэ бүтээлийн олон улсын ангилалын тухай Страбургийн хэлэлцээр,
Бараа тэмдгийн олон улсын бүртгэлийн тухай Мадридын хэлэлцээр зэргийг
уншиж судаллаа.
Дээрх бүгдээс үзэхэд дэлхийн хөгжингүй орнууд оюуны өмчийг биет
хөрөнгөөсөө илүү дээгүүр авч үздэг байна. Манай орны хувьд энэ түвшинд
хараахан хүрээгүй боловч өсч яваа хөгжиж байгаа зүйлийнх нь нэг болоод
байна.
Тиймээс МУ-д аж ахуй эрхэлж байгаа ААН-үүдэд оюуны өмчийн талаар
мэдээлэл өгөх, гадаадын орнуудын туршлага судлах, энэ талаар оюутнуудын
хичээлийн програмд оруулж өгөх хэрэгтэй юм болов уу гэсэн санаа төрж байна.
Монголчуудын хувьд өв их соёл иргэншилтэй ард түмэн. Бидэнд энэ бүх байгаль
нийгмийн арга ухаан бүхнээ гадаадын хэн нэгэнд алдахгүйн тулд хамгаалаж
хайрлаж байх ёстой юм.
Цаашид асар их оюуны потенциалтай монгол түмэн оюуны өмчөөрөө
ноёлох үе ирнэ гэдэгт итгэж байна.

9. Ашигласан материал
1. Патентийн тухай хууль
2. Зохиогчийн эрхийн тухай хууль,
3. Барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын тухай хууль,
4. Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага тухай конвенци,
5. Аж үйлдвэрийн Өмчийн хамгаалах тухай Париссын конвенц,
6. Шинэ бүтээлийн олон улсын ангилалын тухай
7. Страбургийн хэлэлцээр,
8. Бараа тэмдгийн олон улсын бүртгэлийн тухай Мадридын хэлэлцээр
9. Л.Отгонцэцэг “Оюуны өмч, түүний мөн чанар” материал
10. www.ipom.gov.mn
11. www.google.mn

10. Хавсралт
ОЮУНЫ ӨМЧИЙН ЭРХИЙН ЗӨРЧЛYYДИЙН ТУХАЙ
Оюуны өмчийн эрхийн зөрчлүүдийг Аж үйлдвэрийн өмчид хамаарах
бүтээлүүдийн ба Зохиогчийн эрхэд хамаарах бүтээлүүдийн гэж хоёр ангилдаг.
Аж үйлдврийн өмчид хамаарах бүтээлүүдийн зөрчилд Шинэ бүтээлийн болон
Бүтээгдэхүүний загварын патент авсан мөн Барааны тэмдэг ба Ашигтай
загварын гэрчилгээ авч өмчлөгч эзэн болж эрх нь хамгаалагдсан бүтээлүүдийг
зөвшөөрөл авалгүйгээр дуураймалаар болон хуулбарлан хуурамчаар хийж
ашигласан хууль бус үйлдэлүүд багтана. Зохиогчийн эрхэд хамаарах бүтээлийн
зөрчилд аливаа уран бүтээлчдийн тууривласан утга зохиол, хөгжим, жүжиг,
радио, телевизийн нэвтрүүлэг, дүрс бичлэгийн бүтээл,уран зураг, баримал,
гэрэл зураг, дуу авианы бичлэг, дуучин, жүжигчин,хөгжимчины бүтээлүүдийг
зохиогчийн эрхийн гэрчилгээ авсан эсэхээс нь хамаарахгүйгээр зохоигчийн
болон өвлөгчөөс нь зөвшөөрөл авалгүйгээр ашиг, орлого олох зорилгоор
дуурайлгасан буюу хуулбарлаж ашигласан хууль бус үйлдлүүд орно.
ЗАР СУРТАЛЧИЛГААНЫ ЗӨРЧЛYYДИЙН ТУХАЙ
Зар сурталчилаа нь үнэн зөв, хэрэглэгчдэд хүртээмжтэй байж, агуулга,
хэлбэр нь түүнийг түгээж байгаа арга хэрэгслээс үл хамааран зар сурталчилгаа
гэж ойлгогдохоор байх ёстой.
Гэтэл зар сурталчилааг захиалагч, бүтээгч, түгээгч гэсэн 3 субъект явуулж
байгаа бөгөөд эдгээрийн хууль бус үйл ажиллагаанаас болж зар сурталчилааны
зөрчлүүд гарах үндэслэл нь болж байна. МУ-ын хууль тогтоомжоор үйлдвэрлэх,
худалдах, улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглосон бүтээгдэхүүнийг сурталчлах,
чанар, стандарт, эрүүл ахуйн баталгаажуулалтад заавал хамруулах
бүтээгдэхүүнийг баталгаажуулаагүй мөртлөө сурталчлах, хууль тогтоомж зөрчих
үйлдэл, үйл ажиллагаанд хүргэж болох зар сурталчилгаа явуулах, айдас
төрүүлэх,хүчирхийлэл, садар самуунд уруу татах, түүнчлэн хүний амь нас ,
эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд гэм хор учруулах үйлдэл, үйл ажиллагаанд хүргэж

11. болох зар сурталчилгаа явуулах, хуулиар сурталчлахыг хориглосон бараа,
ажил, үйлчилгээг сурталчилах зэргээр зөрчлүүд илрэн гарч байна. Мөн хууль
бус зар сурталчилгаанд хамаарагддаг бодит байдал, ёс суртахуунд үл нийцсэн
өөрийн барааг бусдынхтай ижилсгэн сурталчлах, бусдын нэр хүндэд харш
сурталчилгаа, тодорхой мэдээллийг орхигдуулан хэрэглэгчийг төөрөгдөлд
оруулсан зар сурталчилгаа гэх мэт болон хэрэглэгчийн ухамсарт шууд бусаар
нөлөөлөх далд хэлбэрийн зар сурталчилгааны зөрчлүүд их гарч байгаа бөгөөд
ялангуяа архи, тамхи, хадгаламж зээлийн хоршооны сурталчилгаанд илэрч
байна.