SlideShare uma empresa Scribd logo

Partnerstwa lokalne

•
•
Barka Foundation
Barka Foundation
Educação
1 de 231
Baixar para ler offline
Irlandia Holandia Wielka Brytania Polska Belgia Niemcy Francja Kanada Meksyk Uganda Kenia Smo∏dzino Orzechowo Kamieƒ Pomorski Goleniów Koszalin Bia∏ogard Sejny Krasnopol Giby Borne Sulinowo Z∏ocieniec Moƒki Krzy˝ Szczecin Grajewo Pi∏a Wieleƒ Pyrzyce ˚nin Gajewo Czarnków D´bno Sieraków Mi´dzychódPosadówek Inowroc∏aw Dobiegniew Lwówek Czarnków Drezdenko KwilczPobiedziska Orchowo Legionowo W∏adys∏awowo Sarnaki Poznaƒ Marszewo Gorzów Wlkp. Pniewy ¸osice Marki Chudobczyce Nowa Sól Krzemieniewo Kaw´czyn Bia∏a Podlaska Go∏uchów Pleszew Piszczac Rossosz Rydzyna Kalisz Zielona Góra Przygodzice Krobia Sieroszewice Rawicz Odolanów Opoczno Wroc∏aw K´pno ˚arnów Byczyna Koƒskie Dubienka Wa∏brzych Cz´stochowa Nielisz Hrubieszów Zàbkowice Komarów Opole Âlàskie Kaczorownia Ulhówek Doryszów Strzelce Adamów K∏odzko Opolskie K´dzierzyn Koêle Kolbuszowa Lubaczów Dobrzany Jaros∏aw Bielsko Bia∏a D´bica Kraków Cieszyn Pilzno Sanok Lipnica Wielka Krosno ISBN 978-83-927016-2-0 PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSI¢BIORCZOÂCI SPO¸ECZNEJ Partnerstwa lokalne i przedsi´biorstwa spo∏eczne inspirowane przez Fundacj´ Barka PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSI¢BIORCZOÂCI SPO¸ECZNEJ Pod redakcjà Barbary i Tomasza Sadowskich Poznaƒ 2013
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Pod redakcją Barbary i Tomasza Sadowskich Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka Poznań 2013
Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Projekt, skład, druk: Studio Positiv Korekta: Bartosz Pawlak Zdjęcia: Jacek Ferenc, Jadzia Sadowska, Adrian Wykrota © Copyright by Tomasz Sadowski © Copyright by Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Poznań 2013 Wszelkie Prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. ISBN 978-83-927016-2-0 Wydawca: Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka ul. Św. Wincentego 6/9 61-003 Poznań Tel. 61 872 02 86 www.barka.org.pl www.ekonomiasolidarna.pl
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ SPIS TREŚCI WSTĘP 5 OD REDAKCĴI 13 METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH 19 FILOZOFICZNO - HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOĴU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEĴ 29 PARTNERSTWO LOKALNE W LUBACZOWIE ĴAKO PROCES REWITALIZACĴI SPOŁECZNEĴ I GOSPODARCZEĴ 47 PARTNERSTWO W ADAMOWIE ĴAKO ISTOTNY INSTRUMENT ROZWOĴU WSPÓLNOTY LOKALNEĴ 53 WZAĴEMNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ I WSPÓŁPRACA ĴAKO FUNDAMENTY DZIAŁANIA PARTNERSTWA ZIEMI ULHÓWECKIEĴ 59 PARTNERSTWO ZIEMI CZĘSTOCHOWSKIEĴ ĴAKO INNOWACYĴNY MECHANIZM WSPÓŁPRACY 65 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE ĴAROSŁAWSKIM ĴAKO NARZĘDZIE PRZECIWDZIAŁANIA PROBLEMOM SPOŁECZNYM 71 PARTNERSTWO LOKALNE NA RZECZ WSPIERANIA ROZWOĴU GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ W DOBIEGNIEWIE 77 PARTNERSTWO W SANOKU ĴAKO BODZIEC KONSTYTUUĴĄCY WSPÓLNOTOWOŚĆ I WZAĴEMNOŚĆ WE WSPÓLNOCIE LOKALNEĴ 85 3
SPIS TREŚCI PARTNERSTWO LOKALNE POWIATU KOLBUSZOWSKIEGO – CZYLI KILKA ZDAŃ O PRÓBIE ZASTĄPIENIA „LOGIKI RYNKU” – LOGIKĄ SOLIDARNOŚCI SPOŁECZNEĴ W POWIECIE KOLBUSZOWSKIM 89 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE KŁODZKIM ĴAKO ELEMENT AKTYWIZACĴI OSÓB POZOSTAĴĄCYCH POZA RYNKIEM PRACY 95 PARTNERSTWO LOKALNE W GMINIE KOMARÓW-OSADA 103 ROLA I ZADANIA PODMIOTU GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ W LOKALNYM PARTNERSTWIE SPOŁECZNYM-NA PRZYKŁADZIE KAMIEŃSKIEĴ SPÓŁDZIELNI SOCĴALNEĴ ,,WARCISŁAW” W KAMIENIU POMORSKIM 109 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE GOSTYŃSKIM ĴAKO NOWA ĴAKOŚĆ W PROCESACH BUDOWANIA GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ 121 ANALIZA PORÓWNAWCZA RÓŻNYCH MODELI PARTNERSTW LOKALNYCH 135 REKOMENDACĴE DLA ŚRODOWISK BUDUĴĄCYCH PARTNERSTWA W PRZESTRZENI LOKALNEĴ 155 NOTY BIOGRAFICZNE 175 BIBLIOGRAFIA 189 ZDĴĘCIA 193 4
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ WSTĘP Tomasz Sadowski Europa szuka recepty na kryzys. Publikacja ta pokazuje drogę odbudowy zaufania i solidarnej współpracy w partnerstwach lokalnych w celu niesienia pomocy rozwojowej dla osób i środowisk cierpiących z powodu braku możliwości rozwoju. Dzięki udziałowi Fundacji Barka w projekcie „Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej” skala integrujących się środowisk w Polsce stopniowo się powiększa. Szczególnie są one silne we wschodniej części Polski (województwa podkarpackie, lubelskie), ale powstają też w lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim, zachodniopomorskim i w innych województwach. W ramach zbudowanych i zintegrowanych środowisk lokalnych (partnerstw) powstają przedsiębiorstwa rehabilitacji poprzez pracę, tworzone są miejsca pracy dla osób wcześniej bezrobotnych. Oparciem dla nich są relacje wzajemności i zaufania zbudowane we wspólnocie lokalnej, kształtujące warunki do nowego sposobu gospodarowania zasobami lokalnymi, zarówno materialnymi jak i ludzkimi. Rozwój gospodarki bardziej uspołecznionej wymaga rewizji dotychczas stosowanych form zarządzania na poziomie gminy, powiatu czy regionu. Gospodarka społeczna opiera się w większym stopniu na współpracy i partnerstwie niż na rywalizacji i konkurencji. Myśląc o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej należy określić, na jakim obszarze geograficznym może się ona najskuteczniej i najefektywniej rozwijać. Tutaj należy wrócić do rozważań o powiecie czy gminie jako wspólnocie obywateli (polis). Większość swoich praw i obowiązków obywatele realizują na poziomie gminy i powiatu. To właśnie na takim obszarze, gdzie środowiska się rozpoznają i nie są anonimowe, może się rozwijać troska o rozwój, tworzenie miejsc pracy oraz włączenie w życie wspólnoty każdego obywatela. W tym celu konieczne jest odejście od hierarchicznego zarządzania sektorowo - branżowego, a powoływanie w ramach budowania partnerstw lokalnych - zespołów strategiczno - koordynacyjnych składających się z przedstawicieli nie tylko urzędu gminy czy powiatu, ale z osób reprezentujących różne sektory życia społeczno -gospodarczego. Zmiany powinny rozpoczynać się od zmiany stylu zarządzania: zamiast hierarchicznego – zarządzanie horyzontalne. W tym celu konieczne jest odejście od trzy - sektorowego modelu myślenia, a oparcie się na samorządnej, zintegrowanej w partnerstwie, wspólnocie obywateli, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych dziedzin życia społeczno - gospodarczego. Uspołecznienie gospodarki powinno prowadzić do realizacji polityk prozatrudnieniowych na poziomie gmin i powiatów. Jest to konieczne ze względu na fakt, że praca jest podstawą godności człowieka, jego rozwoju 5
WSTĘP moralnego i kompetencji zawodowych. Brak pracy dla części obywateli jest ogromnym obciążeniem nie tylko dla nich, ale także dla ich rodzin, jak i dla całej wspólnoty. Osoby te nie uczestniczą w podziale dóbr i w rozwoju społeczno - gospodarczym wspólnoty. Taka sytuacja powoduje zahamowanie możliwości rozwoju środowisk oraz „rozmycie” zobowiązań w stosunku do wspólnoty. W celu rozwoju polityki prozatrudnieniowej konieczne jest dokonanie rewizji pojęć przyjętych w obowiązujących obecnie nurtach życia gospodarczego, takich jak: własność prywatna, zysk czy wolność gospodarcza. Takie podejście wymaga myślenia systemowego i strategicznego, kładącego nacisk na programy rozwoju regionalnego, na kształtowanie odpowiedniego ładu społeczno gospodarczego integrującego politykę gospodarczą z innymi politykami, jak polityka społeczna, kultura, edukacja, rolnictwo, ekologia, polityka budżetowa, itp. Wymaga to długofalowej strategii działania syntezującej rynek z rozwiązywaniem problemów społecznych. Takie podejście zostało zastosowane w Niemczech, po bolesnych doświadczeniach II wojny światowej, w latach 1948-1968 nazwane „niemieckim cudem gospodarczym”. Podstawy kształtowania ładu gospodarczego w Niemczech zostały sformułowane przez ekonomistów i filozofów: Waltera Euckena i Ludwika Erharda, a wprowadzane przez pierwszego Kanclerza Niemiec - Konrada Adenauera. Analiza tych niemieckich doświadczeń opisana została w publikacji Piotra Pysza pt. „Społeczna gospodarka rynkowa”, gdzie koncepcja, na bazie której budowany był ład gospodarczy w Niemczech, nazwana została ordoliberalną. „Ordo” oznacza połączenie różnorodnych elementów, rzeczy i struktur w jedną sensowną całość. Koncepcja ordoliberalna nawiązuje też do myśli różnych filozofów na przestrzeni dziejów od Konfucjusza, filozofa chińskiego począwszy, a na filozofach chrześcijańskich skończywszy. Również w Polsce powoli rodzi się nowy paradygmat, który opiera się na takich wartościach jak: nowy model zarządzania we wspólnotach lokalnych, edukacja formacyjna środowisk lokalnych, tworzenie warunków etycznych do rozwoju przedsiębiorczości, poszanowanie godności ludzkiej poprzez włączenie w procesy społeczno - gospodarcze poprzez ograniczenie dystrybucji środków i dóbr, kształtowanie ustroju sprawiedliwości społecznej poprzez poszerzenie dostępu do własności oraz większe uspołecznienie gospodarki. Przyjęcie nowych zasad gospodarowania i wprowadzanie ich w życie przez kolejne środowiska lokalne buduje ruch oddolny, który ma szansę przekształcać się powoli w nową społecznie obowiązującą etykę rozwoju społeczno - gospodarczego opartego na następujących zasadach:. 6
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ . Zasada pomocniczości. Mówi ona, że wsparcie ze strony państwa powinno pojawiać się dopiero wówczas, gdy obywatel nie jest w stanie poradzić sobie samemu. . Wolność i odpowiedzialność: odpowiedzialność, to odwrotna strona wolności rozumianej jako „wolność do”, a nie jedynie „wolność od zobowiązań”. . Ład społeczno - gospodarczy: należy odrzucić zarówno nadmierne regulacje rynku, jak i ciągle żywą wiarę w „niewidzialną rękę rynku”. Regulacje powinny jednak dotyczyć struktury systemu gospodarczego podporządkowanego większemu dobru jakim jest dobro społeczeństwa. . Upowszechnienie własności: własność powinna stanowić podstawę bezpieczeństwa ekonomicznego, a nie opierać się na pomocy społecznej ze strony państwa (jak to ma miejsce obecnie w systemie państwa opiekuńczego). ZARZĄDZANIE W GOSPODARCE SPOŁECZNEĴ Rozwój gospodarki bardziej uspołecznionej wymaga rewizji dotychczas stosowanych form zarządzania na poziomie gminy, powiatu czy regionu. Gospodarka uspołeczniona opiera się w większym stopniu na współpracy i partnerstwie niż na rywalizacji i konkurencji. Myśląc o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej należy określić, na jakim obszarze geograficznym może się ona najskuteczniej i najefektywniej rozwijać. Tutaj należy wrócić do rozważań o powiecie czy gminie jako wspólnocie obywateli (polis). Większość swoich praw i obowiązków obywatele realizują na poziomie gminy i powiatu. To właśnie na takim obszarze, gdzie środowiska się rozpoznają i nie są anonimowe, może się rozwijać troska o rozwój, tworzenie miejsc pracy oraz włączenie w życie wspólnoty każdego obywatela. W tym celu konieczne jest odejście od hierarchicznego zarządzania sektorowo- branżowego, a powoływanie w procesach budowania partnerstw lokalnych - zespołów strategiczno-koordynacyjnych składających się z przedstawicieli, nie tylko urzędu gminy czy powiatu, ale z osób reprezentujących różne sektory życia społeczno-gospodarczego. Zmiany powinny rozpoczynać się od zmiany stylu zarządzania: zamiast hierarchicznego – zarządzanie horyzontalne. W tym celu konieczne jest odejście od trzy- sektorowego modelu myślenia, a oparcie się na samorządnej, zintegrowanej w partnerstwie, wspólnocie obywateli, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. 7
WSTĘP Uspołecznienie gospodarki powinno prowadzić do realizacji polityk prozatrudnieniowych na poziomie gminy czy powiatu. Jest to konieczne ze względu na fakt, że praca jest podstawą godności człowieka, jego rozwoju moralnego i kompetencji zawodowych. Brak pracy dla części obywateli we wspólnocie lokalnej jest ogromnym obciążeniem dla samych tych osób i ich rodzin, jak i dla całej wspólnoty. Osoby te nie uczestniczą w podziale dóbr, w rozwoju społeczno-gospodarczym wspólnoty. Taka sytuacja powoduje zahamowanie możliwości rozwoju środowisk oraz „rozmycie” zobowiązań w stosunku do wspólnoty. W celu rozwoju polityki prozatrudnieniowej konieczne jest dokonanie rewizji pojęć przyjętych w obowiązujących obecnie nurtach życia gospodarczego m.in. własność prywatna, zysk czy wolność gospodarcza. WŁASNOŚĆ W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Własność prywatna w głównym nurcie ekonomii rozumiana jest jako indywidualna własność środków produkcji (narzędzi, maszyn) należąca do konkretnego właściciela, któremu przez stulecia przeciwstawiano „siłę roboczą” czyli pracowników (najemników). Robotnicy oddawali swoje siły do dyspozycji grupy przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez robotników. Realizacja idei „społecznej gospodarki rynkowej” wymaga poszerzenia dostępu do własności poprzez wprowadzanie różnych form współwłasności środków produkcji np. w spółdzielni będącej własnością grupy ludzi lub poprzez zastosowanie różnych form akcjonariatu, czyli realnego udziału pracowników w zarządach firm i zyskach przedsiębiorstwa. Prowadzi to do pozytywnych rezultatów w postaci przezwyciężania ciągnącego się od wieków konfliktu pomiędzy pracownikami (siła robocza) a właścicielem kapitału (narzędzia produkcji) oraz do dobrego uspołecznienia środków produkcji poprzez poczucie pracującego, że pracuje „na swoim”. W celu uspołecznienia gospodarki należy kształtować postawy uznające pierwszeństwo osoby przed wytworami pracy i posiadaniem. Obecna sytuacja w Polsce nie dorównuje większości krajów Unii Europejskiej w zakresie powoływania instytucji, przedsiębiorstw społecznych, które poszerzają dostęp do współwłasności oraz włączają osoby bezrobotne w system relacji społeczno - gospodarczych we wspólnocie, na obszarze, gminy/powiatu. Jest to skutek m.in. błędnego podejścia do ruchu spółdzielczego w okresie transformacji. Udział 8
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ spółdzielczości w tworzeniu PKB spadł wtedy w Polsce poniżej 1 % (we wcześniejszych okresach wynosił 9.5%), a w Unii Europejskiej ta średnia wynosi około 6 %. Cała gospodarka społeczna daje w Unii Europejskiej około 10 – 11 % PKB, podczas, gdy w Polsce - 1.6 %. Liczba spółdzielni i ich członków zmniejszyła się mniej więcej o połowę w stosunku do okresu sprzed II wojny światowej. Majątek spółdzielni, który kiedyś służył wielu ludziom został sprywatyzowany i służy wąskim grupom interesów. Trudne warunki funkcjonowania spółdzielni powodują, że wiele osób zaczyna poszukiwać swojej szansy poza systemem spółdzielczym, co jest wielką utratą potencjału dla kooperacyjnego myślenia i działania. Ważne jest zastanowienie się, czy możemy w Polsce podjąć działania zmierzające do odbudowy ruchu spółdzielczego, tak aby coraz większa liczba osób w Polsce miała dostęp do zarządzania i współwłasności. ZYSK W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Innym pojęciem, które powinno zostać poddane rewizji jest pojęcie zysku. Kluczowym wyróżnikiem dla uspołecznionej gospodarki jest traktowanie zysku nie tylko jako środka do bogacenia się i powiększania własnego kapitału, ale również jako instrumentu do realizacji wspólnych celów rozwojowych, nie lekceważąc przy tym możliwości pomnażania kapitału materialnego. Jest to wyzwanie odnoszące się przede wszystkim do licznych przedsiębiorstw i korporacji generujących zysk, na których opiera się obecnie funkcjonująca gospodarka rynkowa. Jeżeli ma nastąpić rzeczywista zmiana istniejących nierówności społecznych i większe uspołecznienie środków produkcji, trzeba poddać etycznemu oglądowi dotychczasowy podział wytwarzanego w przedsiębiorstwach zysku. Celem przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie zysku, ani zysk nie może być jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę, która generuje nie tylko korzyści ekonomiczne, ale także ma możliwość podniesienia poziomu moralnego i intelektualnego współpracujących ze sobą ludzi, a to ostatecznie sprzyja rozwojowi społecznemu. 9
WSTĘP WOLNOŚĆ W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Kolejnym pojęciem, które należy poddać pod dyskusję jest pojęcie wolności gospodarczej. Czy wolność gospodarcza oznacza, że dla osiągnięcia zysku można bez konsekwencji eksploatować przyrodę, wycinać lasy, zanieczyszczać rzeki? Czy wolność gospodarcza oznacza, że można bez zobowiązań zwolnić 50% pracowników, tylko dlatego, że zysk indywidualny akcjonariuszy i właścicieli mógłby ulec ograniczeniu? Czy wolność gospodarcza zwalnia właścicieli firm z odpowiedzialności za rozwój wspólnoty, w której firma jest usytuowana? W przyjętych paradygmatach głównego nurtu ekonomii wolność gospodarcza, niestety, najczęściej oznacza wolność „od” podjęcia etycznych zobowiązań w stosunku do wspólnoty. Tymczasem realizacja strategii uspołecznienia gospodarki wymaga innego rozumienia wolności tj. łączenia wolności z odpowiedzialnością. Wolność bez odpowiedzialności staje się zaprzeczeniem samej siebie. Biorąc pod uwagę nowe rozumienie własności prywatnej, podziału zysku oraz roli przedsiębiorczości w tworzeniu miejsc pracy, perspektywiczne myślenie o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej powinno ewaluować w kierunku zmniejszenia dystansu pomiędzy przedsiębiorstwami mającymi na celu zysk (for - profit), a organizacjami, które nie są nastawione na zysk (not – for - profit). W ostatnich dziesięcioleciach pojawił się szeroki obszar pośredni pomiędzy tymi dwoma typami przedsiębiorstw (not – only – for - profit). Współczesna ekonomia światowa została zdominowana przez neoliberalizm, który przeżywa obecnie w wielu krajach wyraźny kryzys, przejawiający się coraz większym rozwarstwieniem społecznym i coraz częściej poddawany jest krytyce. Alternatywą jest taki model społeczno -ekonomiczny, który łączy procesy gospodarcze z porozumieniem i odpowiedzialnością społeczną, co dokonuje się w Polsce m.in. w ramach budowanych przez Fundację Barka partnerstw lokalnych. Zmiany dokonują się w oparciu o umowę społeczną określającą nowy sposób zarządzania we wspólnocie lokalnej. Na ten temat wypowiadał się Jan Paweł II: „być może nadszedł czas, aby podjąć nową i pogłębioną refleksję nad sensem ekonomii i nad jej celami. Konieczne wydaje się w tym kontekście ponowne rozważenie samego pojęcia dobrobytu, aby nie był on postrzegany wyłącznie w ciasnej perspektywie utylitarystycznej, która spycha całkowicie na margines wartości takie jak solidarność czy przedsiębiorczość dla rozwoju społeczeństw”. Fundacja Barka rozwija taką koncepcją rozwoju, która jest nie tylko efektywniejsza, ale też jest zbudowana wokół jednoczącej środowiska lokalne wspólnej idei jaką jest włączenie społeczne i przedsiębiorczość społeczna. Ta strategia będąca jednoczącym wyzwaniem 10
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ pozwala na pełniejsze wykorzystanie zaangażowania lokalnych partnerów i zasobów, włączając w procesy społeczno - gospodarcze środowiska nieaktywne lub wykluczone. Stworzenie w Polsce takiej nowej umowy społecznej, jako podstawy definiującej nowe standardy współpracy i zasady etyczne w przedsiębiorczości, jest poważnym zobowiązaniem i powinno być priorytetem określonym w strategiach lokalnych, regionalnych i narodowych. Tego typu umowy społeczne pomogły wydobyć się z kryzysu np. Irlandii czy w Niemczech po II wojnie światowej. Stały się one podstawą przeciwdziałania rozwarstwieniu społeczeństw, które w Polsce jest obecnie jedną z barier rozwoju. Przyjęcie odniesienia zawartego np. w filozofiach i religiach chrześcijańskich, jako punktu odniesienia dla polskiej wersji społecznej gospodarki rynkowej, pozwoli na oparcie działań na mocnych fundamentach etycznych oraz może przyczynić się do powszechniejszego zaangażowania społecznego. Prowadzone przez Fundację Barka działania w pięćdziesięciu środowiskach lokalnych pokazują, że taka umowa społeczna wokół idei włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej jest możliwa. Nowoczesne metody zarządzania wymagają postrzegania pracowników w sposób zgodny z ideami personalistycznymi. Zgodnie z taką logiką rozwoju, gospodarka ma służyć przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb społeczności lokalnych. Nie można w związku z tym traktować struktur gospodarczych jako samodzielnych bytów dominujących nad ludźmi i eksploatujących środowisko naturalne. W publikacji przedstawiamy niezwykłe doświadczenia gminy Lubaczów, Kolbuszowa czy powiatów Sanok i Jarosław na Podkarpaciu, gdzie można zobaczyć inspirującą i animującą rolę wójta Lubaczowa, przedstawicieli Stowarzyszenia NIL z Kolbuszowej oraz starostów Sanoka i Jarosławia. Podobnie na Lubelszczyźnie, gdzie nawet w małych przygranicznych gminach jak Ulhówek, Adamów, Komarów czy Hrubieszów oraz na Podlasiu w gminie Piszczac, podjęte zostały umowy społeczne (porozumienia partnerskie) z wieloma partnerami lokalnymi działającymi w różnych dziedzinach życia społeczno gospodarczego. Inspirujący jest też przykład Częstochowy, gdzie poprzez partnerstwo i przedsiębiorczość społeczną rozwiązywane są poważne problemy społeczne związane z zadłużeniami czynszowymi w stosunku do zasobów komunalnych. W wielu miejscach działania budowane przez Barkę poprowadziły do integracji środowisk poza podziałami politycznymi i mentalnymi, do zrównoważenia działań społecznogospodarczych we wspólnotach lokalnych dających szansę na włączenie w lokalny krwiobieg osób, które często przez długie lata znajdowały się poza nim. Powstały tam 11
WSTĘP centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne, uruchomione zostały działania przedsiębiorcze w stowarzyszeniach i fundacjach, które zakorzenione są w lokalnym rynku i lokalnej wspólnocie ukazując drzemiący potencjał w środowiskach, które uznawano za niezmienialne i niereformowalne, przyczyniając się do rozwoju całej gospodarki. 12
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ OD REDAKCĴI Działalność Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka” prowadzona w ramach projektu systemowego „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej” jest związana z budowaniem w Polsce systemu wsparcia dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej i włączenia społecznego. Przedsięwzięcie to przyniosło bardzo dobre rezultaty, które dostrzeżone zostały w Polsce i na świecie1. Barka została nagrodzona za tą działalność wieloma nagrodami w kraju i za granicą. Jednocześnie istnieje duże zainteresowanie rozszerzaniem, wypracowanego przez Fundację Barka w partnerstwach lokalnych, modelu działań poprzez Związek Miast Polskich, Związek Powiatów Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP. 2 W wyniku prowadzonej przez Fundację Barka działalności edukacyjno-formacyjnej powstały zintegrowane modele współpracy w pięćdziesięciu środowiskach lokalnych na rzecz włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej z udziałem wójtów, burmistrzów i kluczowych partnerów lokalnych, dające możliwość odbudowy potencjału ludzkiego w wielu środowiskach, gdzie wcześniej nie funkcjonowały żadne działania z zakresu PS. Na szczególną uwagę zasługują następujące partnerstwa i przedsiębiorstwa społeczne: . W województwie lubelskim dokonały się poważne zmiany społeczno-ekonomiczne w dziewięciu gminach. Na szczególną uwagę zasługują dokonania w gminie Ulhówek, Adamów, Komarów, Hrubieszów, Biała Podlaska, Rososz, Tuczna, Piszczac i Dubienka. W każdym z tych miejsc powstało partnerstwo lokalne oraz centra integracji społecznej i spółdzielnie socjalne dające rocznie możliwość reintegracji społecznozawodowej grupie około trzystu osób - długotrwale bezrobotnych. Nawiązana została współpraca z ROPS, z Radą Sejmiku Województwa Lubelskiego, które promują takie działania wśród innych gmin i powiatów np. korzystając z wypracowanych wcześniej przez Barkę modeli powstało Partnerstwo i CIS w Tomaszowie Lubelskim. 1 Dowodem na to może być wypowiedź prof. Jerzego Buzka, byłego Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego podczas otwarcia Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarnej w Poznaniu http://barka.org.pl/ content/relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1 2 Patrz: Debata wójtów, burmistrzów, starostów na otwarciu WCES w Poznaniu http://barka.org.pl/content/ relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1) 13
OD REDAKCJI . W województwie podkarpackim zbudowanych zostało osiem partnerstw lokalnych. Powstały centra integracji społecznej w Lubaczowie, Sanoku , Kolbuszowej, Dębicy, Pilznie, Jarosławiu, Krośnie, a w Zarzeczu - spółdzielnia socjalna. W województwie podkarpackim nawiązana została współpraca z Marszałkiem Województwa Podkarpackiego, Władysławem Ortylem, który na konferencji w Rzeszowie . . r., stwierdził, że województwo podkarpackie będzie się wzorowało na metodologii pracy na rzecz włączenia społecznego wypracowanej przez Fundację Barka, odnoszącej się do zasady społecznej gospodarki rynkowej. . W województwie dolnośląskim powstały dwa partnerstwa lokalne (Ząbkowice Śląskie, Kłodzko) oraz trzy centra integracji społecznej. Nawiązana została współpraca z Marszałkiem Województwa Dolnośląskiego oraz Wojewodą Dolnośląskim. . W województwie podlaskim powstały cztery partnerstwa lokalne (Sejny, Suwałki, Grajewo, Mońki) oraz pięć centrów integracji społecznej (trzy w samym powiecie sejneńskim). Rozwój partnerstw lokalnych i przedsiębiorstw społecznych wspiera Marszałek Województwa Podlaskiego oraz ROPS w Białymstoku. . W województwie mazowieckim powstały trzy partnerstwa lokalne (Marki, Legionowo, Sarnaki). Tworzone są tutaj trzy centra integracji społecznej. Swoją współpracę w rozszerzaniu idei budowania partnerstw lokalnych na rzecz przedsiębiorczości społecznej zadeklarował Wojewoda Mazowiecki, Jacek Kozłowski, który wskazał kolejne gminy zainteresowane współpracą (Szydłowiec, Mirów, Pionki, Sokołów Podlaski). . W województwie zachodniopomorskim powstało sześć partnerstw lokalnych (Banie, Białogard, Goleniów, Kamień Pomorski, Pyrzyce, Złocieniec, które zaowocowały powołaniem siedmiu spółdzielni socjalnych wspieranych również w ramach projektu Niezależne Samodzielne Spółdzielnie Socjalne i Centrum Integracji Społecznej w Złocieńcu. . W województwie śląskim powstało Partnerstwo w Częstochowie z udziałem 3 Patrz: http://www.youtube.com/watch?v=xfxDUID5yq0 4 Relacja z tego wydarzenia znajduje się tutaj: http://pokl.wuprzeszow.pl/pl/3/3/1576/0/Aktualnosci-IP.html 14
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Prezydenta Miasta i wielu organizacji obywatelskich. W ramach partnerstwa utworzone zostały dwa centra integracji społecznej, które rozwiązują problemy zadłużonych mieszkańców mieszkań komunalnych. Przykład współpracy w ramach partnerstwa CIS prowadzonego przez organizacje obywatelską z Zarządem Gospodarki Mieszkaniowej, Ośrodkiem Pomocy Społecznej i Powiatowym Urzędem Pracy jest praktyką inspirującą inne samorządy lokalne w Polsce. . W województwie wielkopolskim szczególne działania podjęte zostały z Marszałkiem Województwa - Markiem Woźniakiem, z Prezydentem Poznania - Ryszardem Grobelnym w ramach utworzonego przez Fundację Barka, Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarnej im. Cyryla Ratajskiego . Poza tym powstało w Wielkopolsce sześć partnerstw lokalnych: w powiecie gostyńskim (Krobia, Borek Wielkopolski), w powiecie międzychodzkim (Chudobczyce), w Rawiczu (we współpracy z burmistrzem, stowarzyszeniem lokalnym, parafią i władzami więzienia w Rawiczu), w Kępnie, Odolanowie i Kawęczynie. W wyniku zawiązania partnerstw lokalnych powstało w województwie pięć nowych centrów integracji społecznej, stowarzyszenie budownictwa ekologicznego oraz trzy spółdzielnie socjalne. . W województwie lubuskim osobiście włączył się do współpracy z Fundacją „Barka” Wicemarszałek Maciej Szykuła, który wraz z ROPS i WUP uczestniczył w spotkaniach, które doprowadziły do uruchomienia pierwszych Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej w Gorzowie i Zielonej Górze. Powstało też wzorcowe partnerstwo lokalne w Dobiegniewie i Nowej Soli prowadzące CIS i uruchamiające ZAZ. . W województwie opolskim, świętokrzyskim, łódzkim, pomorskim powstało po jednym partnerstwie lokalnym (Kędzierzyn Koźle, Końskie, Żarnów, Smołdzino). W każdym z nich powstało centrum integracji społecznej. Zgłaszane są dalsze zaproszenia ze środowisk lokalnych np. Nysa, Łódź, Pacanów itd. 5 Relacja z Uroczystego Otwarcia WCES: http://barka.org.pl/content/relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1) 15
OD REDAKCJI Mapa zbudowanych w Polsce partnerstw lokalnych i przedsiębiorstw społecznych w ramach Projektu „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej” . Wartością dodaną prowadzonej działalności jest duże zainteresowanie samorządów, organizacji obywatelskich z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Niemiec, Francji (gdzie Fundacja „Barka” prowadzi działalność na rzecz wsparcia migrantów). Zainteresowanie metodologią pracy poprzez budowanie partnerstw lokalnych na rzecz włączenia i przedsiębiorczości zgłosili też parlamentarzyści rosyjscy, MRR z Gruzji, a także przedstawiciele organizacji i uniwersytetów z krajów afrykańskich m.in. z Ugandy, Nigerii, Etiopii czy Kenii, gdzie powstało pierwsze w Afryce centrum integracji społecznej w Kenini Kaseo k/ Nairobi. . W Brukseli powołana została w czerwcu r. Międzynarodowa Sieć Innowacyjnych Przedsiębiorstw Społecznych (International Network for Innovative Social Enterpreneurship - INISE) , która składa się z ośmiu organizacji europejskich, sześciu afrykańskich oraz jednej kanadyjskiej. Celem powołania organizacji jest praca nad formacją i integracją środowisk lokalnych wokół idei włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej. INISE opiera swoją działalność na doświadczeniach wypracowanych w środowiskach lokalnych w Polsce przez Fundację Barka. . Istnieje duże zainteresowanie rozszerzeniem wypracowanego w partnerstwach lokalnych w Polsce modelu działań poprzez współpracę ze Związkiem Miast Polskich, Związkiem Powiatów Polskich, Związkiem Gmin Wiejskich RP . Model zakłada, że 6 Patrz: http://barka.org.pl/content/powstal-cis-kenii-0 7 Oficjalna strona INICE: www.inise.org 8 Patrz: Debata wójtów, burmistrzów, starostów na otwarciu WCES w Poznaniu http://barka.org.pl/content/ relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1 16
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ edukatorami w nowych środowiskach będą ci, którzy dokonali zmian w swoich wspólnotach lokalnych i mogą poprzez własne doświadczenie pomóc innym wejść na drogę przemiany. 17
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ I METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Lidia Węsierska-Chyc WPROWADZENIE Partnerstwo lokalne jest platformą współpracy pomiędzy partnerami, reprezentującymi różne obszary życia społeczno-gospodarczego, którzy w sposób trwały i systematyczny projektują i realizują określone działania, mające na celu rozwój wspólnoty lokalnej oraz włączenie społeczne i zawodowe osób zagrożonych wykluczeniem. Partnerstwo cechują długotrwałość funkcjonowania oraz różnorodność podmiotów w nim uczestniczących.1 Partnerstwo podejmuje działania na rzecz identyfikowania i rozwiązywania lokalnych problemów, budowania tożsamości społeczności lokalnej, budowania spójnego społecznie środowiska lokalnego, w którym każdy obywatel ma odpowiednie warunki rozwoju osobistego i społecznego (GSWB, s. 32). 1 Partnerstwo lokalne należy przeciwstawić partnerstwu projektowemu. To ostatnie jest zawierane na ściśle określony czas realizacji projektu, przez określonych partnerów, na potrzeby realizacji zamkniętego katalogu zadań z wykorzystaniem precyzyjnie określonego budżetu. 19
METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Funkcjonowanie partnerstw opiera się o kilka fundamentalnych zasad (Model współpracy, s. 84-85): zasada suwerenności udział w partnerstwie jest dobrowolny, każdy z podmiotów sam określa zakres i formy swojego zaangażowania, a poza zobowiązaniami objętymi umową partnerską, partnerzy zachowują pełną autonomię zasada partnerstwa wszyscy partnerzy są równorzędni, ich głosy w podejmowaniu decyzji są równe, niezależnie od posiadanych zasobów, wpływu i wielkości wkładu; decyzje powinny być podejmowane na zasadzie konsensusu zasada pomocniczości samorząd powinien wspierać powstawanie i funkcjonowanie partnerstw poprzez tworzenie dobrego klimatu dla tego typu inicjatyw zasada efektywności członkowie partnerstwa nie podejmują równolegle działań dublujących, konkurencyjnych lub szkodliwych wobec zadań partnerstwa zasada jawności wszelkie informacje na temat partnerstwa, jego działalności i możliwości przystąpienia do niego są ogólnie dostępne zasada otwartości partnerstwo lokalne jest otwarte na wszystkie podmioty podzielające cele partnerstwa i akceptujące zasady jego działania Partnerstwo powinno stanowić fundament zarządzania oraz współpracy na poziomie lokalnym. Niestety, w Polsce nie jest jeszcze formą rozpowszechnioną. Ciągle dominuje u nas model zarządzania hierarchicznego, a współpraca ogranicza się często do kontraktowania zadań. PARTNERSTWO LOKALNE: POWIAT CZY GMINA Termin „lokalne” może odnosić się zarówno do poziomu gminy, jak i powiatu. Dotychczasowe doświadczenia Fundacji Barka wskazują, że partnerstwo może być budowane w stosunkowo niewielkiej społeczności, liczącej od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców. W przypadku większej liczby mieszkańców trudno byłoby mówić o ich rzeczywistej partycypacji w działaniach partnerstwa. Oznacza to, że naturalnym obszarem działań partnerstwa powinna być raczej gmina niż powiat i raczej dzielnica/ osiedle w mieście niż całe miasto. 20
Jednak takie ujęcie sprawy nie do końca jest adekwatne do realnych warunków i potrzeb. Szczególnie widać to na przykładzie miasta, gdzie większość istotnych decyzji zapada na poziomie centralnym, a rola rad osiedla ma charakter pomocniczy. Rekomendowanym rozwiązaniem jest zawiązywanie partnerstw lokalnych na poziomie gminy, przy równoległym budowaniu platformy współpracy na poziomie powiatu. W przypadku miasta natomiast zawiązywanie partnerstw na poziomie dzielnicy/osiedla i jednoczesne powoływanie międzysektorowych zespołów na poziomie miasta. Działania na poszczególnych poziomach: Członkowie Działania Gmina • wójt/burmistrz/prezydent • rada gminy/miasta • sołectwa • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy • spółdzielnie socjalne • parafie • nadleśnictwo • kluby sportowe • urząd gminy/miasta • ośrodek pomocy społecznej • ośrodek kultury • szkoły, przedszkola • i inni • diagnozowanie problemów lokalnych • wspólne tworzenie strategii, programów, planów • realizacja działań zgodnych z w/w planami, w tym np. powołanie centrum integracji społecznej, zakładu aktywizacji zawodowej, warsztatu terapii zajęciowej, klubu integracji społecznej, spółdzielni socjalnej osób prawnych, organizacja praktyk zawodowych u przedsiębiorców, tworzenie dobrego klimatu wokół zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • pomoc w zakładaniu i funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych osób fizycznych • zlecenia od partnerów dla podmiotów gospodarki społecznej • animowanie nowych stowarzyszeń o charakterze samopomocowym • inicjowanie działań integrujących społeczność lokalną • inicjowanie działań na rzecz gminy („czyny społeczne”) • pozyskiwanie środków zewnętrznych na realizację działań partnerskich • rozwój budownictwa społecznego • koordynacja działań podmiotów partnerskich i ścisła współpraca pomiędzy podmiotami partnerskimi Powiat • starosta • partnerstwa gminne reprezentowane przez wybranych przedstawicieli • starostwo powiatowe • powiatowy urząd pracy • powiatowe centrum pomocy rodzinie • uspójnianie powiatu – promowanie wśród wszystkich gmin powiatu idei partnerstwa na rzecz gospodarki społecznej • promowanie dobrych praktyk • tworzenie platformy współpracy – koordynacja działań z zakresu gospodarki społecznej na terenie powiatu, tak aby powstało jak najwięcej podmiotów gospodarki społecznej, funkcjonujących w sposób trwały i tworzących miejsca pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • rozpowszechnianie i udrażnianie możliwości korzystania z instrumentów rynku pracy, w szczególności przez podmioty gospodarki społecznej i współpracujących z nimi przedsiębiorców 21 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Członkowie Działania Dzielnica/ • rada osiedla osiedle • spółdzielnia mieszkaniowa (zarząd osiedla) • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy • parafia • szkoły, przedszkola • ośrodek pomocy społecznej (filia) • dom kultury • kluby sportowe • klub seniora • instytucje szkoleniowe • inicjatywy integrujące mieszkańców osiedla: imprezy, pikniki, wydarzenia kulturalne, sportowe, turystyczne • inicjowanie działań samopomocowych, np. banki czasu, pomoc osobom starszym, niepełnosprawnym, wykluczonym • inicjowanie działań na rzecz osiedla („czyny społeczne”) • wspólne planowanie i powoływanie takich podmiotów jak centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej • pomoc w powoływaniu i funkcjonowaniu spółdzielni osób fizycznych • zlecenia dla centrum integracji społecznej i spółdzielni socjalnych • animowanie powstania stowarzyszenia zrzeszającego mieszkańców Miasto • powoływanie zespołów o charakterze międzysektorowym, tj. rady działalności pożytku publicznego, komisje dialogu obywatelskiego, rady zajmujące się określonym obszarem (np. rada rodziny dużej, rada osób starszych itp.) • powoływanie zespołów wielosektorowych do opracowywania dokumentów strategicznych i programowych • pogłębione konsultowanie w/w dokumentów z mieszkańcami miasta • wspólne diagnozowanie problemów społecznych • pozyskiwanie środków zewnętrznych na realizację działań partnerskich • koordynacja działań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych • wspieranie podmiotów gospodarki społecznej, w szczególności w formie zleceń • rozwój budownictwa społecznego 22 • prezydent • rada miasta • urząd miasta • spółki miejskie • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy (zrzeszenia) • uczelnie
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ I PODSTAWY PRAWNE PARTNERSTWA LOKALNEGO Tematyka podstaw prawnych zawiązywania i funkcjonowania partnerstw jest obszerna. Obecnie partnerstwa lokalne w Polsce funkcjonują w postaci następujących form prawnych: . Stowarzyszenie i Związek Stowarzyszeń . Fundacja . Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o charakterze niedochodowym (nonprofit). Istnieją również partnerstwa nierejestrowane, działające w oparciu o porozumienie bądź umowę. Każda z tych opcji ma swoje plusy i minusy2. Ze względu na ograniczenia redakcyjne ograniczymy się tutaj jedynie do oceny formuły porozumienia partnerskiego (Węsierska, 2013). Takie rozwiązanie posiada następujące zalety: • Otwartość podmiotowa: skład partnerstwa może być w dowolnej chwili poszerzany bez zbędnych formalności; • Otwartość przedmiotowa: zakres działań partnerstwa może być dowolnie szeroki; • Mało sformalizowany charakter ułatwiający zawiązanie partnerstwa i wprowadzanie ewentualnych zmian; • Możliwość dowolnego wyboru formy zarządzania partnerstwem; • Brak kontrowersji wokół partnerstwa w środowisku lokalnym – porozumienie partnerskie nie jest traktowane jako działanie wymierzone przeciwko jakiejś grupie czy osobie, bo każdy mieszkaniec w każdym momencie ma prawo brać udział w spotkaniach i działaniach partnerstwa. Wady to przede wszystkim: • Brak podmiotowości prawnej uniemożliwiający: - Występowanie w sytuacjach wymagających podmiotowości prawnej, tj. zatrudnianie pracowników, wynajem lokalu, zakup sprzętów, podpisywanie umów; 2 Dla osób, które są zainteresowane szerzej tym zagadnieniem polecamy: Lidia WĘSIERSKA, Mirosław MACIEJEWSKI (2008): Analiza stanu prawnego możliwości tworzenia i funkcjonowania Partnerstwa oraz propozycja zmian legislacyjnych. – [W:] System wsparcia inicjatyw ekonomii społecznej w środowisku lokalnym na przykładzie Partnerstwa Ekonomia społeczna w praktyce, Tomasz SADOWSKI (red.),s. 49-64 , Poznań, (http://barka.org.pl/node/354); WĘSIERSKA Lidia (2013): Model edukacyjny. Podręcznik dla uczestników, s. 10-13. 23
METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH - staranie się o środki publiczne (fundusze UE i krajowe) na sfinansowanie działań partnerskich; - przystępowanie do sieci i związków; - utworzenie partnerskiego budżetu. • Mniejsze zobowiązanie partnerów do aktywności w ramach partnerstwa. Paradoksalnie duża doza swobody sprawia, że poszczególne podmioty czasami traktują partnerstwo zbyt „lekko”, ich reprezentanci nie zawsze uczestniczą w spotkaniach i nie chcą podejmować się wykonania zadań, uważając je za coś dodatkowego i obciążającego; • Łatwość rozwiązania partnerstwa. Żeby zakończyć istnienie partnerstwa nie trzeba podejmować żadnych formalnych kroków. Partnerstwo stopniowo zmniejsza swoją aktywność aż do całkowitego jej zaprzestania (Węsierska, ). Przy wszystkich tych ograniczeniach rekomendujemy jednak formę porozumienia partnerskiego, z nadzieją, że podjęte zostaną prace nad przeprowadzeniem zmian w obecnym stanie prawnym, które wprowadzą formułę odpowiadającą rzeczywistym potrzebom w tym zakresie. INICĴOWANIE PARTNERSTWA Impuls do zawiązania partnerstwa może przyjść z zewnątrz. Może to być na przykład zaproszenie do udziału w projekcie dotyczącym budowania partnerstw czy dobra praktyka z innej gminy. Jeżeli inicjatorem jest osoba spoza gminy, to najważniejszym pierwszym działaniem powinno być spotkanie (jedno lub kilka) z lokalnym liderem (wójt, burmistrz, prezydent, przewodniczący rady gminy, przewodniczący rady osiedla) i przekonanie go do idei partnerstwa. Może w tym pomóc udział w spotkaniu przedstawicieli już funkcjonującego partnerstwa (w szczególności lidera), którzy na podstawie własnych doświadczeń mogą zachęcić przedstawicieli lokalnych władz do podjęcia inicjatywy budowy partnerstwa na swoim terenie. Kluczową sprawą jest uświadomienie liderowi, że to właśnie on jako reprezentant wspólnoty lokalnej, wybrany w wolnych wyborach, powinien pełnić rolę gospodarza kształtującego się partnerstwa (co nie jest sprzeczne z zasadą równorzędności partnerów). Nawet jeżeli w dalszym etapie lider powierzy zadanie budowania partnerstwa komuś innemu, to od początku powinien akceptować cały proces i posiadać 24
wiedzę na temat jego przebiegu. Ważne jest, aby pierwsze spotkanie potencjalnych partnerów zostało zainicjowane przez władze gminy. Wiąże się to z wysłaniem zaproszeń do istotnych, z punktu widzenia budowy partnerstwa, podmiotów z terenu gminy, zawierającego krótki opis celów powołania partnerstwa. Na pierwszym spotkaniu lider powinien przywitać zaproszonych gości, zarysować ideę partnerstwa i ewentualnie przekazać głos osobie, która zaprezentuje szczegóły inicjatywy oraz poda przykłady podobnych rozwiązań w innych środowiskach lokalnych. Uczestnicy spotkania podejmą dyskusję na temat możliwości i zasadności zawiązania partnerstwa, a także na temat swojej w nim roli. Jeżeli pomysł powołania partnerstwa nie będzie budził kontrowersji, to można przejść do ustaleń organizacyjnych. BUDOWANIE PARTNERSTWA Budowanie partnerstwa może przebiegać różnorodnie. Model wypracowany przez Fundację Barka zawiera w sobie następującą sekwencję działań: - spotkania edukacyjne - wizyta studyjna - warsztaty - podpisanie porozumienia partnerskiego - kontynuacja prac partnerstwa SPOTKANIA EDUKACYJNE Kilka pierwszych spotkań partnerstwa (3-5, w zależności od potrzeb) ma charakter edukacyjny. Należy podkreślić, że edukacja nie jest tu rozumiana jako przekazanie określonej porcji wiedzy i informacji, ale przede wszystkim ma charakter formacyjny. Celem edukacji jest zmotywowanie uczestników do podjęcia działań z zakresu gospodarki społecznej w oparciu o określony system wartości. Dlatego tematyka spotkań, obok tak konkretnych zagadnień, jak tworzenie spółdzielni socjalnej, będzie obejmowała problematykę etyczną. Proponowane tematy spotkań edukacyjnych (Węsierska, 2013): . Problem wykluczenia społecznego i integracji społecznej: a) przyczyny i obszary wykluczenia społecznego 25 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH b) podstawy etyczne pracy z człowiekiem c) instytucje integracji społecznej: centra i kluby integracji społecznej . Przedsiębiorczość społeczna: a) określenie przedsiębiorstwa społecznego b) przedsiębiorczość społeczna w kraju i za granicą – rozwiązania prawne, typy przedsiębiorstw c) szczegółowe omówienie wybranych typów przedsiębiorstw społecz nych: spółdzielnia socjalna, spółka non-profit, działalność odpłatna i gospodarcza prowadzona przez organizacje obywatelskie . Zawiązywanie i funkcjonowanie partnerstwa lokalnego: a) po co partnerstwo: korzyści i cele b) formy prawne c) skład i organizacja partnerstwa d) przykładowe inicjatywy partnerskie. Spotkania powinny być prowadzone przez ekspertów praktyków, tzn. przez osoby posiadające praktyczne doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć. WIZYTA STUDYJNA Uwieńczeniem spotkań edukacyjnych jest wizyta studyjna, w trakcie której uczestnicy mogą zapoznać się z funkcjonującymi partnerstwami lokalnymi, cis-ami, kis-ami, spółdzielniami socjalnymi i innymi przedsiębiorstwami społecznymi. Wizyta jest na ogół momentem przełomowym w procesie edukacyjnym, dzięki któremu uczestnicy przekonują się, że wszystkie rozwiązania, o których usłyszeli, są jak najbardziej możliwe do zrealizowania w polskich warunkach. Mogą bezpośrednio porozmawiać z przedstawicielami partnerstw i podmiotów gospodarki społecznej o rzeczywistych warunkach wdrażania takich inicjatyw, problemach jakie się z tym wiążą i sposobach ich rozwiązywania. WARSZTATY Następnym krokiem jest partnerskie wypracowanie planu działania. Opiera się ono na przeprowadzeniu diagnozy lokalnych problemów, w szczególności w płaszczyźnie wykluczenia społecznego, oraz opracowania mapy lokalnych zasobów. Na tej podstawie partnerstwo jest w stanie określić swoją misję, cele, priorytety oraz konkretne działania. Rezultatem warsztatów jest wspólnie opracowany Program Rozwoju Gospodarki Społecznej na terytorium objętym działaniami partnerstwa oraz Porozumienie Partnerskie. Warsztaty powinny być prowadzone przez ekspertów znających dobrze tematykę, 26
która jest podejmowana na danym spotkaniu. Mogą to być, tak jak w przypadku spotkań edukacyjnych, praktycy posiadający doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć. PODPISANIE POROZUMIENIA PARTNERSKIEGO Podpisanie Porozumienia Partnerskiego jest momentem uroczystym. Ważne jest aby zapewnić udział w spotkaniu lokalnych mediów. Do podpisania Porozumienia powinny zostać zaproszone wszystkie kluczowe podmioty z danego terenu, nawet jeżeli ich przedstawiciele nie angażowali się wcześniej w prace partnerstwa. To może być wstępem do ich większego zaangażowania w przyszłości. Rekomendowane jest również zaproszenie przedstawicieli samorządów z sąsiednich gmin i powiatu. Będzie to sprzyjało budowie platformy współpracy na poziomie powiatowym oraz przenoszeniu doświadczeń i dobrych praktyk. W spotkaniu mogą również uczestniczyć zewnętrzni eksperci, którzy wspierali prace partnerstwa. KONTYNUACJA PRAC PARTNERSTWA Wszystkie powyżej opisane działania powinny zamknąć się w obrębie 7–10 spotkań partnerskich (edukacyjnych i warsztatowych) i wizycie studyjnej. Następnym etapem jest wdrażanie zaplanowanych działań. Będzie to wymagało bardzo szczegółowego zaplanowania kolejnych kroków, harmonogramu i źródeł finansowania, a następnie podjęcia określonych decyzji i działań. Dopiero teraz partnerzy wezmą na siebie odpowiedzialność za nowo powołane instytucje i podmioty oraz nadzieje osób wykluczonych na zmianę ich sytuacji życiowej. Wdrażanie działań partnerskich może przebiegać według schematu: szczegółowy plan > zapewnienie zasobów > wdrożenie > monitoring > okresowa ocena > korekta. Jeżeli chodzi o stronę organizacyjną funkcjonowania partnerstwa, to rekomendowane są następujące rozwiązania: • regularne spotkania (na początku co dwa tygodnie, w późniejszym etapie raz na miesiąc) • kolejne spotkania odbywają się u poszczególnych partnerów i są przez nich organizowane (zawiadomienie o spotkaniu, przygotowanie sali, materiałów, poczęstunku, spisanie ustaleń, rozesłanie ich drogą mailową do partnerów). Ważne jest, aby partnerstwo podejmowało działania na rzecz promocji swoich 27 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH inicjatyw i samego partnerstwa, a także podkreślało swoją otwartość dla wszystkich zainteresowanych. LITERATURA: L. Węsierska .: Model edukacyjny. Podręcznik dla uczestników, Poznań 2013. Podręcznik został opracowany w ramach projektu innowacyjnego testującego pn. „Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarności – koordynacja na rzecz zapewnienia trwałości funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej” współfinansowanego z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. L. Węsierska., Maciejewski M., 2008: Analiza stanu prawnego możliwości tworzenia i funkcjonowania partnerstwa oraz propozycja zmian legislacyjnych. [W:] T. Sadowski (red.), System wsparcia inicjatyw ekonomii społecznej w środowisku lokalnym na przykładzie partnerstwa ekonomia społeczna w praktyce. Poznań, s. 49–64. A. Zybała., 2009: Szansa w lokalnym partnerstwie. [W:] Budowanie part nerstw lokalnych. Warszawa, s. 11–15. Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012. Publikacja została opracowana w ramach projektu systemowego „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” współfinansowanego z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 31-68. Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych, Warszawa 2012. Publikacja została opracowana w ramach projektu systemowego „Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych – wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy”, współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego s. 84-85. 28
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ II FILOZOFICZNO - HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOĴU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEĴ Barbara Sadowska 1. WSPÓLNOTA Do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w środowiskach lokalnych może przyczynić się utworzone partnerstwo lokalne. Na podłożu naturalnie ukształtowanej wspólnoty możliwe stają się do rozważania kwestie sprawiedliwości, równości, solidarności, a także odpowiedzialności wobec innych. Bez uznania rangi wspólnoty, pojawia się skłonność do traktowania społeczeństwa jako zbioru indywiduów, które nie będąc zakorzenione we wspólnocie, nie reprezentują wspólnej sprawy, wspólnego dobra. Jeśli funkcjonuje jedynie wspólnota interesu, to wspólnota kończy się w momencie odmienności interesów. Człowiek nie może jednak rozwijać się poza wspólnotą (rodzinną, sąsiedzką, lokalną, zawodową, gminną, powiatową), która ma wpływ na kształtowanie się osobowości członków, a oni z kolei oddziaływają na wspólnotę kształtując jej kapitał społeczny. Takie podejście buduje odpowiedzialność członków za sprawy wspólnoty oraz sprzyja samoorganizacji i przedsiębiorczości. Źródeł myślenia o wspólnocie należy szukać u starożytnych filozofów m.in. u Arystotelesa, który mówi o uznaniu człowieka za istotę społeczną, uznaniu polis za istniejącą z natury, uznaniu dobra wspólnego za cel najważniejszy oraz o równości między obywatelami. Od Arystotelesa można wyprowadzić podstawy dla rozwoju 29
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ gospodarki solidarnej, dzięki przyjęciu tezy o życiu społecznym opartym na więziach międzyludzkich i przyjęciu przekonania o potrzebie współbycia ludzi. Rozwiązania, które proponuje gospodarka solidarna (ekonomia społeczna) mają charakter etyczny, gdyż ich głównym celem jest stabilizacja życia społeczno-gospodarczego, zrównoważony rozwój osób i grup, wsparcie tych, którzy z jakichś powodów (często od nich niezależnych) nie nadążają za rozwojem gospodarczym. Pozostawienie ich bez wsparcia staje się czynnikiem destabilizującym ten rozwój. Myślenie o wspólnocie nawiązuje do nurtu filozoficznego drugiej połowy XX wieku - komunitaryzmu, podkreślającego ważność i wartość wspólnot w społecznym życiu człowieka. Komunitaryzm narodził się jako odpowiedź na liberalizm sformułowany przez Johna Rawlsa w książce „Teoria sprawiedliwości” (wyd. 1971, wyd. pol. 1994) oraz na kryzys kapitalizmu w drugiej połowie XX wieku. Podstawą komunitaryzmu jest przekonanie, że jednostki nie można opisywać jako abstrakcyjnego indywiduum, lecz trzeba brać pod uwagę jej przynależność do różnych wspólnot (rodziny, wspólnot sąsiedzkich, gminnych i powiatowych, narodowych, itp.), które mają wpływ na kształtowanie osobowości człowieka. Komunitarianie podkreślają znaczenie tradycji i społecznego kontekstu w dokonywaniu ocen moralnych. Niektórzy z nich odwołują się do starożytnej etyki cnót, w szczególności do Arystotelesa. Komunitarianizm jest nurtem alternatywnym wobec liberalizmu, ale też jego uzupełnieniem i znaczącą korektą. Wśród komunitarian są zarówno myśliciele o poglądach prawicowych, jak i lewicowych. Postawa ta z kolei nawiązuje do personalizmu, którego wkładem jest ukazanie autonomicznej wartości osobowości, szczególnie pojęcia osoby (łac. persona). Personalizm to nurt XX-wiecznej filozofii, który głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych. Rozwinął się on w dwóch wersjach: humanizmu integralnego (Jacques Maritain, Józef Tischner, Karol Wojtyła) oraz wersji społecznej (Emmanuel Mounier), jako personalizm chrześcijański. Akceptując prawo różnych środowisk do nieskrępowanego rozwoju, w personalizmie krytykuje się rozwój za wszelką cenę. Zwraca się uwagę, że rozwój powinien dokonywać się dla dobra człowieka, a nie w celu jego wyzysku czy upokorzenia. Myśl o człowieku jako istocie społecznej oraz wynikającej z tego konieczności życia w społeczeństwie jest fundamentalnym założeniem ekonomii solidarnej. Idea ta stawia sobie za cel włączenie wszystkich członków społeczeństwa w system relacji społecznogospodarczych i zapobiega jakimkolwiek formom wykluczenia społecznego, szukając 30
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ W kwestii społecznej natury człowieka oraz społeczeństwa jako wspólnoty wyznaczającej zasady etycznego postępowania pojawiały się także poglądy, które w sposób zdecydowany przeczyły wspólnotowej naturze człowieka. Przykładowo, z indywidualistycznej postawy sofistów wynikała akceptacja prawa silniejszego do rządzenia i władania słabszymi. W oparciu o taką filozofię zrodziły się w Europie i świecie różne totalitaryzmy i faszyzmy. To właśnie ta koncepcja, wykazująca, że gwarantem autonomii człowieka jest jego własność, wzmocniła stanowisko indywidualistyczne oraz ideę własności prywatnej. To wywyższenie własności prywatnej uniemożliwiło powrót do różnych form własności wspólnotowej, jaką jest np. własność spółdzielcza, własność stowarzyszeniowa, własność spółek pożytku publicznego itp. Max Stirner, filozof niemiecki stwierdza w tym kontekście, że skoro istnieje tylko ”Jedyny i jego własność”, to największym ograniczeniem dla wolności człowieka staje się drugi człowiek. Każda jednostka powinna żyć wedle własnego interesu, nie oglądając się na innych. Wiele z tych myśli, wprawdzie nie w tak radykalnej wersji, ale przeniknęło do obowiązujących poglądów, również do współczesnych rozważań ekonomicznych. Trzeba podkreślić, że z jednej strony indywidualizm stworzył podstawy powrotu do idei demokracji i przyczynił się do ukształtowania warunków praktycznej jej realizacji. Z drugiej strony, nadmiar indywidualizmu stanął w opozycji wobec wartości wspólnotowych i doprowadził do powstania negatywnych zjawisk społecznych, przeczących zasadom demokracji. Tymczasem trzeba uznać, że w ramach zasad postępowania społecznego istnieją prawa, których nie można zakwestionować jak: prawa do życia, zasady godności człowieka, idea sprawiedliwości i wolności . Wszystkie te zasady stanowią także fundament gospodarki społecznej. Z tego powodu gospodarka bardziej uspołeczniona pozostaje w relacji do rozważań etycznych, w przeciwieństwie do ekonomii ogólnego nurtu, która dystansuje się od takich rozważań. Ekonomia solidarna pokazuje rolę etyki w życiu społeczno-gospodarczym i poprzez praktykę działania i włączenia społecznego, przywraca podstawowe wartości i zasady etyczne w życiu społeczno-gospodarczym oraz przybliża do rozumienia istoty odpowiedzialności społecznej. Współcześnie jednak rozpowszechnione jest stanowisko utylitarystyczne, mówiące o tym, że dobre jest to, co jest użyteczne. Taka postawa często prowadzi do usprawiedliwienia wykluczenia działań, gdzie, pomijając godność osoby ludzkiej, wyklucza się osobę mniej sprawną, mniej użyteczną. Nie może być zgody na traktowanie 31 II nowych rozwiązań w dziedzinie gospodarowania, pozwalającego na rozwój osobowy członków wspólnoty.
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ osób wykluczonych w sposób instrumentalny, gdyż posiadają one przecież wartość niezbywalną, przynależną każdej osobie ludzkiej. Podejście wielu ekonomistów, menadżerów i polityków zakłada, że o ile da się pracowników wykorzystać w procesie pracy, to dobrze dla obu stron, jeśli jednak ich praca nie przynosi oczekiwanych efektów, głównie materialnych, wtedy można się ich pozbyć, jak rzeczy, które tracą swoją wartość. W ujęciu utylitarystycznym to, co użyteczne staje się dobrem, bez względu na etyczny tego wymiar, zupełnie inaczej niż w innych nurtach filozoficznych np. w filozofii Sokratesa, dla którego to, co dobre było pożyteczne dla rozwoju moralnego i społecznego ludzi, a nawet ludzkości. Gospodarka solidarna tworzy warunki do edukacji i w miarę powszechnej pracy. Działania te zderzają się z praktyką wolnorynkową, w której dominują takie pojęcia jak: konkurencja, maksymalizacja zysku, konsumpcjonizm, walka, itp., które wzmacniają ciągle żywe podejście wąskiego utylitaryzmu. Konieczne jest tutaj zastosowanie pojęcia umiaru, który wywieść można już od zasady społecznej sprawiedliwości Arystotelesa. Idea umiaru („złotego środka”) znalazła współcześnie odbicie w koncepcji zrównoważonego, szerokiego rozwoju, który współbrzmi z założeniami ekonomii solidarnej. Skoncentrowanie się przedsiębiorstw głównego nurtu ekonomii na maksymalizacji zysku, bez wdrażania idei zrównoważonego rozwoju, rodzi problemy z wypełnianiem społecznej misji przedsiębiorstw. W konsekwencji przedsiębiorstwa takie funkcjonują jako kolejny biznes korporacyjny, który bez skrupułów eksploatuje osoby, czy przyrodę. Stosowanie cen dumpingowych umożliwia wciśnięcie się w rynek jako tańszy dostarczyciel usług, bez uwzględnienia praw pracowniczych. Funkcjonujące dzisiaj zasady głównego nurtu gospodarowania wymagają poważnej rewizji systemowej. Wiele koncepcji jest już nieaktualnych czy przestarzałych. Nie odpowiadają na wyzwania kryzysu społeczno-gospodarczego Europy i świata, gdzie coraz wyraźniej zarysowuje się konieczność weryfikacji pojęcia wąsko rozumianego zysku, pojęcia własności prywatnej, czy odpowiedzialności społecznej. Widać też potrzebę ograniczenia działania sektorowo-branżowego. Większą rolę powinny odgrywać zintegrowane systemy wspólnotowych powiązań i oddziaływań, zarządzanie sieciowe w miejsce hierarchicznego, odpowiadające na coraz większe zapotrzebowanie rozwoju zrównoważonego w różnych regionach świata. 32
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Rozwijane obecnie w Polsce działania w obszarze przedsiębiorczości społecznej nawiązują do Konstytucji RP, gdzie w rozdziale 20 została zapisana zasada „o społecznej gospodarce rynkowej” jako podstawie kształtowania ustroju Rzeczpospolitej. Przedsiębiorczość społeczną należy umiejscowić w przestrzeni gospodarki rynkowej, jednak w tym jej fragmencie, który cechuje się dużym uspołecznieniem. Chodzi tu o stworzenie podstaw do rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej, solidarnej nawiązującej do wspomnianego wyżej artykułu 20 Konstytucji RP, którego brzmi następująco: „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej”. Mowa tu o podstawach ustroju RP, którymi są sprawiedliwość społeczna, wolność gospodarcza (oznacza wolność „do”, a nie wolność „od”, szeroki dostęp do własności) oraz dialog i współpraca wielu partnerów. Istotą tego przekazu jest zbudowanie w Polsce ustroju, który poprzez swoje zakorzenienie w tradycji myśli chrześcijańskiej, nie będzie generował wykluczenia społecznego, w skali jaką obecnie obserwujemy. Zgodnie ze społeczną nauką kościoła, dobra którymi społeczeństwo dysponuje, powinny być sprawiedliwie zarządzane i dzielone. Powyższy zapis z Konstytucji nawiązuje do filozoficznej koncepcji człowieka jako istoty społecznej, współpracującej w wypracowywaniu i podziale dóbr. Czasy współczesne przyniosły dominację stanowiska indywidualizmu oraz postawę lekceważenia względów etycznych w gospodarce. Jak podkreślali już filozofowie starożytni, istocie ludzkiej przysługują pewne prawa jako człowiekowi i obywatelowi z samej natury jego człowieczeństwa. Jednak gwałtowny rozwój gospodarczy oparty na bezwzględnej walce konkurencyjnej nie był w stanie sprostać temu wymogowi, tym bardziej, że ekonomiści stworzyli własną, niezgodną z filozoficzną, koncepcję wolności – była to wolność nie „do” zobowiązań, do odpowiedzialności i współpracy, do włączenia pracowników jako współwłaścicieli, ale wolność „od” podjęcia szerszych zobowiązań. Wolność tak pojmowana zaczęła przynosić szkody samemu rozumieniu wolności. Logiczną konsekwencją wolności jednostki jest jej odpowiedzialność. Wolność i odpowiedzialność to dwie strony tego samego zjawiska. Jeśli do tego dodamy kontekst społeczny - to idea odpowiedzialności wobec całego społeczeństwa staje się koniecznością. Filar dzisiejszej teorii ekonomii oparty jest na indywidualistycznej koncepcji, iż społeczeństwo to atomistyczny zbiór jednostek troszczących się o zaspokojenie swych własnych, egoistycznych potrzeb. 33 II 2. SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Współczesna ekonomia odwołująca się do indywidualizmu, rozumianego tu jako opozycja do stanowiska wspólnotowego, nie potrafi sobie poradzić z wieloma negatywnymi konsekwencjami społecznymi, jakie zrodził system wolnorynkowy, choćby ze wspomnianym już zjawiskiem wykluczenia społecznego. Mimo, że koncepcja gospodarki społecznej nawiązuje do zapisów w Konstytucji RP, gdzie przyjęto, że podstawą ustroju Rzeczpospolitej Polskiej jest „społeczna gospodarka rynkowa”, to w minionym 20-leciu skupiliśmy się jednak w Polsce na rozwoju „gospodarki rynkowej”, pozostawiając w niedorozwoju aspekty „gospodarki społecznej”. Rozwój infrastruktury przedsiębiorstw rynkowych i zysk indywidualny (często kosztem rozwoju społecznego) zdominowały polską scenę zagospodarowywania 20-lecia wolności. 3. EDUKACĴA ROZWOĴOWA Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na istotny wkład do historii światowej pedagogiki poprzez przybliżenie idei kształcenia dorosłych (nie tylko wywodzących się z grup dysfunkcyjnych, ale również środowisk lokalnych), którego dokonał teolog i filozof duński N.F.S Grundtvig. Celem takiej edukacji było nie tylko przyswajanie wiedzy, ale rozwijanie natury i ducha człowieka. Idee pedagogiczne Grundtviga tworzone były w opozycji do szkoły nieżyciowej, martwej, egzaminującej. W uniwersytetach ludowych, które rozwijały się w oparciu o idee Grundtviga koncentrowano się na sposobie i duchu przekazu wiedzy, dochodzeniu do wspólnych wniosków w dyskusji. Istotne było osobiste świadectwo, konfrontacja z rzeczywistością, aktywność, wiedza praktyczna, budowanie więzi pomiędzy uczestnikami i szerszym otoczeniem, troska o sytuację materialną członków oraz szeroko rozumiana integracja. Prawdziwy rozkwit uniwersytetów ludowych nastąpił po śmierci Grundtviga. Podnosiły one poziom moralny i intelektualny warstw najniższych (chłopów i robotników), nadawały szczególną rangę „ludowości” i wspólnotowości, która była przeciwstawna indywidualizmowi. Ponadto uniwersytety włączały osoby słabsze do życia bardziej zorganizowanego we wspólnocie. Absolwenci uniwersytetów ludowych nabywali zdolności do skutecznego i praktycznego działania, organizowania się oraz podejmowania inicjatyw. 34
Druga połowa XIX w. to okres, w którym można zaobserwować różnego typu inicjatywy podejmowane przez absolwentów uniwersytetów ludowych. W okresie tym nastąpiła modernizacja zacofanego rolnictwa duńskiego i pierwsze inicjatywy na rzecz organizowania się chłopów, zagospodarowywania nieużytków, osuszania zalewisk, budowania ruchu spółdzielczego. W tamtym czasie chłopi zakładają i wspólnie prowadzą mleczarnie, rzeźnie, młyny. W małych miasteczkach budowane są domy ludowe (dzisiejsze domy kultury), przedsiębiorstwa handlowe, szkoły rolnicze. Spółdzielczość handlowa, która powstała w tamtym czasie jest dzisiaj największą organizacją handlu detalicznego w Danii. Myśl Grundtviga inspirowała kolejne pokolenia do rozszerzania jego idei na coraz liczniejsze grupy społeczne. W 1952 roku powstał w Kopenhadze tzw. Miejski Uniwersytet Ludowy z inspiracji H. Ch. Kofoeda, który wychowywany był w tradycji i dziedzictwie myśli Grundtviga. H. Ch. Kofoed sam był nauczycielem na uniwersytecie ludowym w Jutlandii. Miał też w swoim życiu doświadczenie bezrobocia. Te wydarzenia pomogły mu zrozumieć jak funkcjonują mechanizmy wykluczania i stopniowej degradacji całych grup społecznych. Zarówno uczestniczenie w kształceniu w uniwersytetach ludowych jak i spędzanie czasu w towarzystwie bezrobotnych poszukujących pracy złożyły się na determinację i zobowiązanie Kofoeda w stworzeniu miejsca edukacji dla osób bezrobotnych, niezaradnych i nieuprzywilejowanych. Przewodnią myślą Szkoły Kofoeda jest „pomoc dla samopomocy”, a więc umożliwienie odbudowy życia, poczucia wartości, wiary w siebie i zdobycia nowych umiejętności najsłabszym jednostkom społeczeństwa duńskiego tak, aby mogli uzyskać możliwość samodzielnego funkcjonowania, zgodnie z wartościami i normami społecznymi. Szkoła jest swoistą wspólnotą, gdzie student ma możliwość wyboru programu i kierunków swojego rozwoju. Zarówno myśl Grundtviga jak i jego następców inspirowała inne narody do poszukiwania ożywiających metod pracy edukacyjnej, nie tylko w stosunku do osób o niskim wykształceniu, chłopów i robotników, czy też osób niezaradnych i bezrobotnych, ale również całych społeczeństw. Doświadczenia duńskie podjęte zostały nie tylko w Europie, ale również na kontynencie amerykańskim, gdzie John Dewey – filozof i pedagog amerykański założył szkołę, która była eksperymentem pedagogicznym, bazowała na badaniach i spostrzeżeniach uczniów. Te doświadczenia pozwoliły mu sformułować tezę, że „uczyć należy się czyniąc”. Istotą tego podejścia w edukacji jest transcendentność, która oznacza przekraczanie swoich dotychczasowych możliwości, przekraczanie siebie. W edukacji rozwojowej istotą jest podejście pedagogiczne, które zakłada oddziaływanie umożliwiające przechodzenie 35 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ z jednego stanu rozwoju w wyższy etap wiedzy i świadomości osoby podlegającej procesom pedagogicznym. Rozwój osób wymaga wyjścia poza dotychczasowe doświadczenie i poglądy, otwarcie się na nowe możliwości, kontakty i programy. Gromadzenie nowych doświadczeń, konfrontacja postaw życiowych, budowanie poczucia własnej wartości opartego na pracy na rzecz innych. Nauka społeczna Kościoła pokazuje drogę osoby ludzkiej, która może przekraczać swoje instynktowne, czysto biologiczne potrzeby-przekształcając się w osobę bardziej ludzką, dojrzałą, odpowiedzialną i wspólnotową. Osoby z grup wykluczonych „pozostawione” zostały na wczesnych etapach rozwoju moralnego i edukacyjnego. Liderzy lokalni, organizacje, instytucje są również zamknięte w swoich poglądach, ustawach, ograniczeniach osobowościowych, wynikających z okoliczności życia i pracy. Przyjęto jako dominującą formę pomocy świadczenie usług socjalnych, co ugruntowuje postawy roszczeniowe. Tymczasem przemiana wymaga często przełamania barier i relacji wyższościowej tych, którzy pomagają i zarządzają. Transformacja tych postaw wymaga dobrego przygotowania środowiska lokalnego, oddziaływań edukacyjnych i przedsiębiorczych umożliwiających przekształcanie się wszystkich: zarówno klientów pomocy społecznej, pracowników socjalnych, pracowników organizacji społecznych, jak i konsumentów, odpowiedzialnych członków rodzin, sąsiadów, przedstawicieli administracji samorządowej, liderów wspólnoty lokalnej itp. Bardzo istotna jest w tym kontekście teoria kryzysu prof. Kazimierza Dąbrowskiego. Kryzys może stać się początkiem nowego etapu, początkiem rozwoju. Oznacza on wyczerpanie się dotychczasowej formuły życia, działania, myślenia czy współpracy. Zawsze jest ryzykiem, jednak jest on stałym elementem życia. Można na kryzys spojrzeć w sposób pozytywny, bo z jednej strony jest to koniec pewnego etapu, a z drugiej jest początkiem czegoś nowego. W kryzysie następuje dezintegracja pozytywna, która umożliwia wejście w nowy etap poprzez zmianę postaw, zasad współpracy, relacji lokalnych, rodzinnych, zawodowych itp. 36
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Jednym z istotnych filarów idei ekonomii solidarnej jest podstawowe przekonanie o znaczeniu pracy w życiu człowieka. Jest ona czymś, co określa, buduje człowieka i jego człowieczeństwo. Myśl o roli pracy znalazła swoje należne miejsce w społecznej nauce Kościoła. Do najbardziej znaczących inspiracji filozoficznych w kwestii pracy należy niewątpliwie koncepcja Jana Pawła II wyrażona w Encyklice „Centesimus Annus” oraz „Laborem Exercens”. Jan Paweł II twierdzi, iż nie można pomijać faktu, że przez pracę człowiek pomnaża stan swojego posiadania, jednak głębokiego i prawdziwego sensu praca nabiera dopiero wówczas, jeżeli dzięki niej sam posiadacz, czyli osoba ludzka staje się bogatszy i może stawać się w pełniejszym stopniu człowiekiem we wszystkich wymiarach swego życia. Należy przywrócić pracy jej twórczy charakter i uznać bezwarunkowo pierwszeństwo osoby przed wytworami pracy i posiadaniem. Ten kto przedmiotowo traktuje pracę, widzi ją w aspektach wytworów, ocenia pracę i osobę, która ją wykonuje według jej aspektów pieniężno-usługowych. Taka osoba szuka pracy przynoszącej najwyższe materialne korzyści, otwierającej drogę do kariery i prestiżu społecznego. Ocenianie człowieka-pracownika według tego co wytwarza jest wysunięciem przedmiotu przed osobę, jest degradacją człowieka. W takim przypadku nadaje się człowiekowi godność w zależności od miejsca i rodzaju pracy. Ludzie oceniają siebie nie według tego kim w istocie są, lecz według tego, gdzie pracują, co produkują, ile zarabiają (pojawia się pozycja lepszy - gorszy). Natomiast ten kto podmiotowo traktuje pracę, widzi jej istotę, nie w pomnażaniu stanu posiadania i osiąganiu prestiżowych pozycji, lecz w tym, że jest ona czynnikiem osobistego rozwoju i podstawą godności. Poprzez pracę człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale i urzeczywistnia siebie jako człowieka. Można powiedzieć, że tworzy przez nią samego siebie. Jest to ważniejsze niż wszystko co w związku z ludzkim działaniem dzieje się na zewnątrz. Wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się trwający do dzisiaj konflikt pomiędzy „światem kapitału” a „światem pracy” tzn. pomiędzy wąską ale bardzo wpływową grupą właścicieli posiadających kapitał, a szeroką rzeszą ludzi jego pozbawionych, którzy uczestniczą w procesie produkcji wyłącznie przez pracę. Robotnicy oddawali swoje siły do dyspozycji grupy przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez robotników. W konflikcie tym 37 II 4. ROLA PRACY
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ ujawnia się rozdzielnie pracy i kapitału, gdzie pracodawcy nie doceniają człowieka jako podmiotu, kapitał stawiają przed osobą ludzką, koncentrują się na zyskach, pracę traktują jak towar, pomijają więc duchowe aspekty ludzkiej pracy. Za wspólny błąd kolektywizmu i kapitalizmu JP II uważał uznanie prymatu kapitału nad pracą, co prowadziło do konfliktów pracowniczych, a nawet przelewu krwi. W obu systemach społeczno-gospodarczych, zarówno socjalizmie jak i kapitalizmie, dochodzi do degradacji godności człowieka pracującego. Efektem rozdziału pracy i kapitału jest ukształtowanie się niesprawiedliwego porządku społecznego oraz pogarszająca się sytuacja najuboższych warstw społecznych. Jan Paweł II wymienia dwie zasady, które w tworzeniu porządku społecznego powinny być przestrzegane: . zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem . zasada nie przeciwstawiania pracy kapitałowi W procesie produkcji występuje wzajemne przenikanie się pracy i kapitału. Ich związek w każdym produkcie jest nierozerwalny. Trzeba uznać i podkreślać pierwszeństwo człowieka i jego rozwoju przed kapitałem i wąsko rozumianym zyskiem w procesie produkcji. Papież apeluje, aby kształtować taki ustrój, który przezwycięża przeciwstawianie pracy kapitałowi, w którym ważna jest współwłasność środków produkcji i udział pracowników w zarządach firmy i zyskach przedsiębiorstwa. Apeluje także o rewizję stanowiska „sztywnego kapitalizmu” uznającego tylko własność prywatną za jedynie korzystną dla rozwoju gospodarczego. O uspołecznieniu środków produkcji można mówić tylko wówczas, gdy każdy na podstawie swojej pracy będzie mógł się uważać za współgospodarza wielkiego warsztatu pracy, przy którym pracuje wraz z innymi. Sposobów przezwyciężenia konfliktu pomiędzy pracą a kapitałem należy poszukiwać w sferze środków produkcji, w połączeniu pracy z własnością kapitału. Jan Paweł II wyjaśnia: „Drogą do osiągnięcia takiego celu mogłaby być droga połączenia, o ile to możliwe pracy z własnością kapitału, i powołania do życia w szerokim zakresie organizmów pośrednich o celach gospodarczych, społecznych, kulturalnych, które cieszyłyby się rzeczywistą autonomią w stosunku do władz publicznych; dążyłyby do sobie właściwych celów poprzez lojalną wzajemną współpracę, przy podporządkowaniu wymogom wspólnego dobra i zachowywałyby formę oraz istotę żywej wspólnoty”. Przejawem dobrego uspołecznienia środków produkcji jest poczucie pracującego, że pracuje „na swoim”. Współcześnie obserwuje się osłabienie więzi międzyludzkiej w związku z wykonywaniem pracy. Wszystko dookoła rozwija się dzięki pracy człowieka, ale on sam pomnażając dobrobyt materialny, często kierowany zasadą konkurencji 38
odgradza się od innego człowieka. Ma to miejsce tam, gdzie organizacja pracy jest nastawiona tylko na maksymalizację produkcji i zysku, pomija zaś to w jakim stopniu pracownik przez pracę realizuje się jako człowiek, gdzie układ stosunków w pracy zdeterminowany jest przez rywalizację i wyobcowanie, gdzie pracownik jest traktowany jedynie jako środek, a nie jako cel. Tam, gdzie praca wykonywana jest w sposób podmiotowy i twórczy tam następuje wiązanie człowieka z człowiekiem, tam powstają różnorodne grupy społeczne, kształtuje się międzyludzka solidarność, buduje się wspólnota. We wspólnocie tej w ostateczności muszą połączyć się pracownicy, jak i ci, którzy posiadają środki produkcji. Celem przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie zysku, ani zysk nie może być jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę i stanowić szczególną grupę służącą całemu społeczeństwu. Niesprawiedliwość stanowi fakt, że bardzo wielu ludzi nie ma wystarczająco dużo, by żyć w warunkach odpowiadających godności osoby ludzkiej. JP II nie proponuje redystrybucji bogactwa od bogatych do ubogich, lecz włączenie ubogich do „kręgu wymiany dóbr i usług” wytwarzającego bogactwa. Ekonomia społeczna zdecydowanie silniej odwołuje się do idei współpracy ludzkiej niż ekonomia głównego nurtu. Chodzi w niej, nie tyle o korzyści wynikające z podziału pracy czy zwiększonej efektywności wspólnie wykonywanych prac, ani tym bardziej o korzyści wypływające z wykorzystania taniej siły roboczej, ale o rzeczywistą wspólnotę pracy. Wspólna pracy to nie tylko ekonomiczne zyski, ale także możliwość podniesienia poziomu moralnego i intelektualnego współpracujących ze sobą ludzi, a to ostatecznie sprzyja rozwojowi społecznemu oraz pełniejszemu rozwojowi człowieka, gwarantującemu zachowanie godności oraz możliwości doskonalenia się moralnego. 5. SPÓŁDZIELCZOŚĆ Ideę wspólnej pracy na gruncie polskim popierał Stanisław Staszic, starając się stworzyć dla jej rozwoju praktyczne warunki poprzez założenie w 1816 r. Towarzystwa Hrubieszowskiego, na cele którego przeznaczył swój majątek. Żywiąc głębokie przekonanie, że przeznaczeniem człowieka na ziemi jest miłość bliźniego ziszczona przez dobre czyny, Staszic postanowił swoje życie poświęcić, aby polepszyć los kilkuset rodzin. 39 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ W tym celu na całe życie ograniczył swoje wydatki, żył oszczędnie, aby móc zrobić ze swych oszczędności ofiarę dla innych, bardziej potrzebujących od niego. Swoje dobra ziemskie w Hrubieszowie przekazał mieszkańcom tych włości, tworząc Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie „wspólnego ratowania w nieszczęściach”. Opierało się ono na zawartym w 1816 r. kontrakcie między właścicielem dóbr, a 329 gospodarzami, inicjującymi organizację „ku doskonaleniu rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się nawzajem”. Zgodnie ze statutem, wszystkich członków Towarzystwa obejmował obowiązek pomocy wzajemnej, na przykład w razie pożaru czy gradobicia. Została zorganizowana pomoc społeczna zapewniająca sierotom przyjmowanie ich do rodzin bezdzietnych. Na każdej wsi spoczywał obowiązek utrzymania niezdolnych do pracy inwalidów, niedołężnych starców, uczestniczenia w finansowaniu szkół i szpitalika, a także zapewnienia jednemu chłopcu we wsi nauki przez 4 lata w szkole głównej. Towarzystwo posiadało skład zbożowy, który w razie nieurodzaju miał pożyczać ziarno pod zasiew, a także Bank Pożyczkowy, świadczący usługi tylko wtedy, gdy pieniądze miały być przeznaczone na cele inwestycyjne. Stanisław Staszic uznawany jest za prekursora spółdzielczości w Polsce. Spółdzielczość z uwagi na swoje walory uruchamia potencjał kreatywności i innowacyjności w różnych dziedzinach rozwoju. Spółdzielnie wychodzą naprzeciw różnorodnym potrzebom społecznym, łączą cele bieżące z długofalowymi, wpływają efektywnie na wzrost gospodarczy i zaspakajanie potrzeb społecznych i mogą być istotną płaszczyzną przezwyciężania zjawisk kryzysowych. Rozwój spółdzielczości jest zatem wyrazem realizacji idei samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Służy umacnianiu demokracji personalistyczno-partycypacyjnej i subsydiarnego charakteru państwa, a wiec może wnosić także istotny wkład do budowy nowoczesnego państwa. Niewłaściwy stosunek do spółdzielczości w okresie transformacji ustrojowej prowadził do prywatyzacji oraz likwidacji wielu spółdzielni lub zatracenia ich charakteru spółdzielczego. Niezbędne zatem staje się obecnie promowanie spółdzielni, odbudowa i umacnianie świadomości, roli spółdzielczości w rozwoju społecznym i gospodarczym oraz tworzenie niezbędnych warunków do ich powstawania i rozwijania. Najstarsze spółdzielnie w Polsce mają za sobą 150 lat nieprzerwanej działalności, więc nie można wiązać ich działalności z okresem komunizmu w Polsce, co często jest tak prezentowane. Krytycy spółdzielczości twierdzą, że spółdzielczość nie mieści się w realiach nowoczesnej gospodarki rynkowej. Tymczasem na świecie związanych jest z tym ruchem ponad 800 mln ludzi. Najsilniejsze, najsprawniejsze spółdzielnie 40
PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Spółdzielnie rozwijały się w Polsce zaborowej: w Galicji, na terenie zaboru rosyjskiego, czyli Królestwa i na terenie zaboru pruskiego jako forma utrzymania niezależności i polskości. Przed pierwszą wojną światową powstało ponad 3000 spółdzielni na ziemiach polskich, zrzeszały ponad 1 200 000 członków. Wiążą się z nimi takie nazwiska jak Franciszek Stefczyk, ksiądz Piotr Wawrzyniak, Edward Abramowski, którzy reprezentowali różne nurty w spółdzielniach i tworzyli je w poszczególnych zaborach. Przyczyniły się one do modernizacji życia, zwłaszcza na wsi w czasach zaborów. Po pierwszej wojnie światowej w dalszym ciągu koegzystowały ze sobą trzy modele spółdzielcze i związki wywodzące się z czasów zaborów, szacuje się, że istniało od dwóch do ponad czterech tysięcy spółdzielni zrzeszających ponad milion członków. Fundamentalną rolę odegrała pierwsza polska ustawa o spółdzielniach z roku 1920 uchodząca za jedną z najnowocześniejszych, w tamtych czasach, regulacji prawnych dla spółdzielczości w skali europejskiej. Przed II wojną światową w spółdzielniach wiejskich, których było 8 tysięcy, zrzeszonych było ponad 2 miliony członków. Powstawały nowe branże spółdzielcze, np. wtedy zaczęła się rozwijać spółdzielczość mieszkaniowa i spółdzielczość pracy. W okresie PRL spółdzielczość została poddana procesom centralizacji, biurokratyzacji, etatyzacji, została zmuszona do zmonopolizowania pewnych dziedzin gospodarki. To w dalszym ciągu rzutuje na postrzeganie jej w czasach współczesnych. Negatywne skutki błędnego podejścia do ruchu spółdzielczego w okresie transformacji są dobrze widoczne, ponieważ udział spółdzielczości w tworzeniu PKB spadł w Polsce poniżej 1 % (we wcześniejszych okresach wynosił 9.5%), a w Unii Europejskiej ta średnia wynosi około 6 %. Cała gospodarka społeczna daje w Unii Europejskiej około 10 – 11 % PKB, podczas gdy w Polsce stanowi jedynie – 1,5 % udziału w PKB. Liczba spółdzielni i członków zmniejszyła się mniej więcej o połowę. Ich majątek, który kiedyś służył wielu ludziom został sprywatyzowany i służy bardzo wąskim grupom interesów. Trudne warunki funkcjonowania spółdzielni powodują, że wiele osób zaczyna poszukiwać swojej szansy poza systemem spółdzielczym, co jest wielką utratą potencjału do kooperacyjnego myślenia i działania. Jednak kryzys gospodarczy w świecie powoduje, że elity intelektualne zaczynają dojrzewać i uznawać, że należy budować bardziej zrównoważone zasady gospodarcze. Przezwyciężenie kryzysu wymaga partycypacji w procesach gospodarczych większej liczby osób, a spółdzielczość jest takim systemem, która takie uczestnictwo umożliwia. Dwa główne cele zostały postawione 41 II funkcjonują w rozwiniętych krajach o gospodarce rynkowej, gdzie rynek rozwinął się znacznie wcześniej niż w Polsce.
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ przed obchodami międzynarodowego roku spółdzielczości. Po pierwsze: dotarcie do szerokiej opinii społecznej z uświadomieniem roli ruchu spółdzielczego dla rozwoju osób i państw. Po drugie: zainspirowanie elit politycznych do rewizji ustawodawstwa, jakie obowiązuje w poszczególnych krajach członkowskich ONZ-u i UE w zakresie powoływania i funkcjonowania spółdzielni. Spółdzielczość jest ważnym paradygmatem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski z wielu powodów. Po pierwsze: czyni system społeczno-gospodarczy bardziej bezpiecznym i stabilnym. W Polsce dużo mówi się o dywersyfikacji dostaw źródeł energii z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne. Podobnie trzeba mówić o dywersyfikacji systemu gospodarczego z uwagi na bezpieczeństwo społeczne. Spółdzielczość podnosi poziom bezpieczeństwa społecznego, stabilizuje rynki, upowszechnia własność, która w gospodarce rynkowej jest tak bardzo ważna, zwiększa partycypację ludzi w procesach gospodarczych, buduje więzi społeczne, jest szkołą demokracji i korzystania z wolności w powiązaniu z odpowiedzialnością. Spółdzielnie to organizacje członkowskie służące tym, którzy te organizacje tworzą, budują poczucie współgospodarzenia, kształtują współodpowiedzialność, której zabrakło dzisiaj menadżerom zarządzającym korporacjami komercyjnymi. W efekcie spółdzielnie przyczyniają się do budowy świata bardziej przyjaznego, a biznes spółdzielczy jest biznesem opartym na wartościach, takich jak: samopomoc, odpowiedzialność, demokracja, równość, sprawiedliwość, solidarność. Te wartości są szczególnie ważne dla człowieka w świecie zmaterializowanym i skomercjalizowanym. Rozwój tego ruchu może przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia, nierówności społecznych, które w Polsce są zbyt wysokie. Wśród 30 krajów OECD Polska znajduje się na 26 miejscu pod względem nierówności społecznych. Co trzeba zrobić, żeby spółdzielnie mogły się sukcesywnie rozwijać? Po pierwsze trzeba zaliczyć spółdzielczość do sektora gospodarki społecznej (w Polsce spółdzielnie zostały wtłoczone do sektora gospodarki komercyjnej, za wyjątkiem spółdzielni socjalnych). Po drugie trzeba przywrócić więzi ekonomiczne członków ze spółdzielnią (te więzi zostały zerwane po zmianach ustrojowych). Dzisiaj same więzi społeczne są niewystarczające do tego, aby spółdzielnie mogły funkcjonować w sposób stabilny. Innym aspektem rozwoju spółdzielczości jest pilna konieczność kształcenia liderów lokalnych, którzy byliby w stanie wspierać inicjatywy przedsiębiorczości społecznej we wspólnotach lokalnych i kształtować przyjazne środowisko wokół nich. Dla rozwoju gospodarki społecznej konieczne są zatem działania na rzecz szeroko 42
rozumianej edukacji, w tym konsumenckiej. Od wyboru konsumentów zależy, czy przy zakupie towarów lub usług będą brali pod uwagę takie aspekty jak: cele działania przedsiębiorstwa, grupy osób zatrudnionych , społeczną odpowiedzialność biznesu, fair trade itd. Kupowanie towarów może być dobrym testem na rozpoznanie świata wartości konsumentów, którzy mogą poprzez swój wybór opowiedzieć się za wartościami większej sprawiedliwości społecznej. Budowanie systemu wsparcia dla rozwoju inicjatyw gospodarki społecznej wymaga tworzenia nowych jakościowo relacji pomiędzy przedstawicielami różnych instytucji, animowania wielu inicjatyw przedsiębiorczych, społeczno-ekonomicznych, kulturalnych i sportowych integrujących środowisko lokalne. Instytucje, funkcjonujące z reguły w relacjach z podobnymi sobie podmiotami jak np. związki spółdzielni, konfederacje przedsiębiorców, związki organizacji obywatelskich itp. powinny rozpocząć proces budowania partnerstw międzysektorowych na obszarze gminy. Powoływanie ich z udziałem przedstawicieli sektora publicznego, społecznego i prywatnego, działających w różnych obszarach jest warunkiem koniecznym dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej, w tym spółdzielczości. Ta wielosektorowość zapewnia szeroki wachlarz możliwych powiązań, koordynację działań, zwielokrotnienie potencjału lokalnego, tworzenie nowych rynków dla usług i produktów oraz nowe możliwości włączenia grup społecznie zagrożonych w powstające instytucje gospodarki społecznej we wspólnocie lokalnej. W wyniku współpracy wzrasta ilość usług społecznych na rzecz wspólnoty lokalnej, co powoduje tworzenie nowych miejsc pracy. W efekcie następuje rozwój wszystkich mieszkańców, również tych, którzy na skutek bezrobocia lub z powodu innych trudnych sytuacji znaleźli się „na marginesie” swojej lokalnej społeczności. Istnieje potrzeba współpracy pomiędzy instytucjami wywodzącymi się z tzw. starej gospodarki społecznej jak spółdzielnie pracy, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, kasy kredytowo-pożyczkowe, tradycyjne organizacje społeczne, a tymi, które należą do tzw. nowej gospodarki społecznej jak centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne, spółki z o.o. non-profit, przedsiębiorstwa społeczne powstające przy stowarzyszeniach i fundacjach czy zakłady aktywności zawodowej dla osób niepełnosprawnych. Kształtowanie nowych relacji pomiędzy beneficjentami systemu pomocy społecznej, a kadrą instytucji gospodarki społecznej to kolejne wyzwanie. Istotą przedsiębiorczości społecznej jest to, aby dotychczasowi beneficjenci czy uczestnicy programów w coraz większym stopniu stawali się współpartnerami, współwłaścicielami i współzarządcami prowadzonych działań, a nie byli tylko przedmiotem oddziaływań, co prowadzi do uzależniania i hamowania procesów rozwoju i usamodzielniania. 43 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Pauline Green, prezydent Międzynarodowego Związku Spółdzielczego stwierdziła: „Spółdzielczy biznes już w tej chwili odgrywa znaczącą rolę w napędzaniu wzrostu i podnoszeniu konkurencyjności gospodarki europejskiej. Właściwe działania polityczne podjęte przez państwa członkowskie mogłyby umożliwić spółdzielniom, nie tylko kontynuowanie tego, lecz jeszcze silniejsze wspieranie europejskich, tożsamych ze spółdzielczymi wartości solidarności, samorządności i demokracji. W perspektywie międzynarodowego roku spółdzielczości, mając na uwadze katastrofalne załamanie finansowe w ciągu ostatnich kilku lat uznajmy, że świat nie może dłużej być zależny od jednego, dominującego modelu biznesu. Gospodarce światowej niezbędna jest większa różnorodność, zaś spółdzielnie udowodniły swoją zdolność do odegrania znaczącej roli w tej przemianie”. 6. ROZWÓĴ ETYCZNY OSÓB I ŚRODOWISK LOKALNYCH Rozwój nowego paradygmatu związanego z budowaniem wspólnot , własności wspólnotowej, przedsiębiorczości uspołecznionej wymaga rozwoju etycznego osób i środowisk. Rola liderów w tego typu procesach jest trudna i wymaga czasu. Z jednej strony istnieje konieczność budowania więzi we wspólnocie, z drugiej niezbędna jest nieustanna praca mobilizująca do rewizji dotychczasowych podejść, metod, zasad współpracy, itp. Wywołuje to napięcie pomiędzy aktualnym status quo, a dążeniem do nowego etapu rozwoju. Rozwój rozumiany jest nie tylko jako nowe perspektywy, obszary działania, nowe podejścia, nowe źródła finansowania, ale również jako proces doskonalący samego człowieka i całe środowiska lokalne, dopomagający im, aby stawał się duchowo i społecznie dojrzalszym. Bez tego aspektu rozwoju nie ma możliwości autentycznej poprawy sytuacji osób, które w wyniku samo-wykluczenia lub wykluczenia przez innych, znalazły się w najtrudniejszych sytuacjach życiowych w danej wspólnocie lokalnej. W dokumentach Soboru Watykańskiego II czytamy: „w polityce społecznej najpierw trzeba zadośćuczynić wymogom sprawiedliwości, by nie ofiarować jako darów miłości tego, co się należy z tytułu sprawiedliwości, następnie trzeba usunąć przyczyny zła, a nie tylko skutki, i wreszcie należy tak zorganizować pomoc, by otrzymujący ją wyzwalali się powoli od obecnej zależności i stawali się samowystarczalni”. 44
Z reguły osoby, które znajdują sie w trudnościach życiowych w jakiś sposób „skazane” są na ten rozwój, bo sytuacja w której się znaleźli doskwiera im do tego stopnia, że zmusza ich do zastanowienia się nad przyczynami. Potrzebują oni jednak instytucji, osób, które są autentycznie przejęte ich sytuacją, a nie tylko wykonują zlecone zadania. Niepijący alkoholik musiał przyznać się do swoich błędów, osoba skazana, jeśli chce żyć inaczej, musi dokonać głębokiego rozliczenia ze swoim dotychczasowym życiem, bezrobotnego czeka trud nauki i pokonywania pasywności i marazmu, a osoby wspierające, nawet świetnie wykształcone, wysiłek pokonywania barier, stereotypów umożliwiający zbliżenie się do drugiego człowieka, a czasem nawet wzięcie odpowiedzialności za jego los. Wynika to z następującego faktu: „Wychowywani jesteśmy jednak inaczej: żeby trzymać się z daleka od takich osób, no ewentualnie przywdziać „garnitur profesjonalizmu” i iść z tym do nich, bo to jest droga, która umożliwia nam stabilizację materialną” (Tomasz Sadowski, w wywiadzie dla Radia Merkury, wrzesień 2006). Wzięcie osobistej odpowiedzialności za członków wspólnoty lokalnej jest konieczne. Wtedy uniknąć można sytuacji, że jedni dorabiają się kosztem drugich, że środki europejskie są źle wykorzystywane, bo nie przynoszą oczekiwanych zmian społecznych, szczególnie w obszarze rozwoju społecznego i przedsiębiorczości społecznej. Georges Bernanos w „Dialogach Karmelitanek” pisze: „szybciej zmieni się łobuz, złoczyńca, który dotknął dna niż „letnia siostra zakonna”, która nie czyni złego, przestrzega zasad ale pozostaje w jakimś samozadowoleniu i akceptacji zastanego porządku rzeczy. Taka siostra świata nie zmieni”. Ten problem dotyczy także członków partnerstw lokalnych. Podejście tylko specjalistyczne czy tzw. profesjonalne jest z reguły zbyt wąsko rozumiane ( nie wystarcza wykształcenie formalne). Integracja i przedsiębiorczość społeczna wymaga osobistego zaangażowania, chęci podzielenia się swoimi doświadczeniami, odwagi w konfrontowaniu postaw, pokory w odkrywaniu swojej roli w spotkaniu z drugim człowiekiem, wzajemnościowej relacji, współpracy z wieloma partnerami. Ekonomia społeczna, którą Papież nazywa nową ekonomią, rzuca wyzwanie przyzwyczajeniom naszych umysłów i przyjętym stylom życia. Często ludzie przyjmują style życia, które kierują się ku umocnieniu własnych pozycji oraz izolacji i obrony przed odsuniętymi na margines. Przebudowa tej sytuacji wymaga zmian intelektualnych i moralnych, które doprowadzą do różnorodnych form współpracy w środowiskach lokalnych. Jan Paweł II przytacza wiele argumentów, które zachęcają, by o słabszych jednostkach we wspólnocie nie myśleć w kategoriach brzemienia, zagrożenia czy patologii, ale w kategoriach włączenia ich w krąg wymiany, w kategoriach drzemiącego w nich potencjału i możliwości: „Zasada solidarności wymaga, by bogaci i biedni 45 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalne

Recomendados

Barka vademecum spoldzielni
Barka vademecum spoldzielniBarka vademecum spoldzielni
Barka vademecum spoldzielniBarka Foundation
 
PKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaPKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaGrant Thornton
 
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportWizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Przemysl drzewny nr 4 2013
Przemysl drzewny nr 4 2013Przemysl drzewny nr 4 2013
Przemysl drzewny nr 4 2013Forestor Communication
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekundStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...zarzadzanie
 
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówŹródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówCEO Magazyn Polska
 

Recomendados

Barka vademecum spoldzielni
Barka vademecum spoldzielniBarka vademecum spoldzielni
Barka vademecum spoldzielniBarka Foundation
 
PKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaPKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaGrant Thornton
 
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportWizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...
Raport odpowiedzialny biznes w polsce 2014. dobre praktyki forum odpowiedzial...Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Przemysl drzewny nr 4 2013
Przemysl drzewny nr 4 2013Przemysl drzewny nr 4 2013
Przemysl drzewny nr 4 2013Forestor Communication
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekundStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...
Badanie Innowacje w Polskich firmach - Od intencji do czynów Innowacje z pers...zarzadzanie
 
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówŹródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówCEO Magazyn Polska
 
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceProgram edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceBarka Foundation
 
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa Jolantaukowska
 
Wyniki Kredyt Banku
Wyniki Kredyt BankuWyniki Kredyt Banku
Wyniki Kredyt BankuWojciech Boczoń
 
Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnic Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnicpodkarpackie_smaki
 
Excel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktykExcel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktykWydawnictwo Helion
 
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionejSpalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionejbooniek
 
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczne
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczneElastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczne
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczneObserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji
 
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3Piotrek Gabrysiak
 
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4Masz Głos, Masz Wybór
 
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożaramiPrezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożaramiKamil Wącław
 
Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6Pola Honorata
 
Emocje
EmocjeEmocje
Emocjemalbor25
 
Zasady uspokajania ruchu
Zasady uspokajania ruchuZasady uspokajania ruchu
Zasady uspokajania ruchuPrzemysław Filar
 
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyKwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietySzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Emocje i Stres
Emocje i StresEmocje i Stres
Emocje i Streswiola_b_k
 
Metodologia badań
Metodologia badańMetodologia badań
Metodologia badańSzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBarka Foundation
 
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015Barka Foundation
 
Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015Barka Foundation
 
Programme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 aprilProgramme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 aprilBarka Foundation
 
The Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in AfricaThe Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in AfricaBarka Foundation
 
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyRaport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyBarka Foundation
 

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceProgram edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceBarka Foundation
 
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa Jolantaukowska
 
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionejSpalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionejbooniek
 
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3Piotrek Gabrysiak
 
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4Masz Głos, Masz Wybór
 
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożaramiPrezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożaramiKamil Wącław
 
Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6Pola Honorata
 
Emocje i Stres
Emocje i StresEmocje i Stres
Emocje i Streswiola_b_k
 

Destaque (16)

Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsceProgram edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce
 
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
VBM Zarządzanie Wartością przedsiębiorstwa
 
Wyniki Kredyt Banku
Wyniki Kredyt BankuWyniki Kredyt Banku
Wyniki Kredyt Banku
 
Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnic Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnic
 
Excel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktykExcel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktyk
 
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionejSpalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
Spalanie mieszanki jednorodnej i uwarstwionej
 
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczne
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczneElastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczne
Elastyczne formy zatrudnienia – skutki społeczne i ekonomiczne
 
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
Dieta a chemia piotr gabrysiak i ia nr 3
 
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
Fundusze soleckie publikacja_sllgo_funduszesoleckie_dj2h.pl_a4
 
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożaramiPrezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
Prezentacja obrona bierna i czyna przed pożarami
 
Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6Psychologia emocji i motywacji 5 6
Psychologia emocji i motywacji 5 6
 
Emocje
EmocjeEmocje
Emocje
 
Zasady uspokajania ruchu
Zasady uspokajania ruchuZasady uspokajania ruchu
Zasady uspokajania ruchu
 
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyKwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankiety
 
Emocje i Stres
Emocje i StresEmocje i Stres
Emocje i Stres
 
Metodologia badań
Metodologia badańMetodologia badań
Metodologia badań
 

Mais de Barka Foundation

Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBarka Foundation
 
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015Barka Foundation
 
Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015Barka Foundation
 
Programme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 aprilProgramme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 aprilBarka Foundation
 
The Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in AfricaThe Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in AfricaBarka Foundation
 
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyRaport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyBarka Foundation
 
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy Barka Foundation
 
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznych
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznychFundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznych
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznychBarka Foundation
 
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...Barka Foundation
 
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local level
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local levelEvaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local level
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local levelBarka Foundation
 
WSZ SW, list do rady ministrów
WSZ SW, list do rady ministrówWSZ SW, list do rady ministrów
WSZ SW, list do rady ministrówBarka Foundation
 
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha Mjidho
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha MjidhoDiscussion paper on collaboration - Baiba Dhidha Mjidho
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha MjidhoBarka Foundation
 
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014Barka Foundation
 
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społeczny
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społecznySprawiedliwość społeczna a nowy ład społeczny
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społecznyBarka Foundation
 
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miastaZycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miastaBarka Foundation
 

Mais de Barka Foundation (20)

Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska WielkopolskaBiuletyn Obywatelska Wielkopolska
Biuletyn Obywatelska Wielkopolska
 
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
Zaproszenie na konferencję 11.06.2015
 
Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015Ramowy program konferencji 11.06.2015
Ramowy program konferencji 11.06.2015
 
Programme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 aprilProgramme SEEA seminar 14 april
Programme SEEA seminar 14 april
 
The Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in AfricaThe Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
The Potential of the Social Economy for Local Development in Africa
 
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracyRaport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
 
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy
Raport z badań sytuacja osób bezrobotnych w wieku 50+ na lokalnym rynku pracy
 
Rynek pracy 2014
Rynek pracy 2014Rynek pracy 2014
Rynek pracy 2014
 
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznych
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznychFundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznych
Fundusz rozwoju przedsiebiorst spolecznych
 
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...
Reducing poverty in Africa - Realistic targets for the post-2015 MDGs and Age...
 
Barka project overview
Barka project overviewBarka project overview
Barka project overview
 
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local level
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local levelEvaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local level
Evaluation of the impact of the free movement of EU citizens at local level
 
Report by adrian kearns
Report by adrian kearnsReport by adrian kearns
Report by adrian kearns
 
WSZ SW, list do rady ministrów
WSZ SW, list do rady ministrówWSZ SW, list do rady ministrów
WSZ SW, list do rady ministrów
 
Bulletin112 brioude
Bulletin112 brioudeBulletin112 brioude
Bulletin112 brioude
 
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha Mjidho
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha MjidhoDiscussion paper on collaboration - Baiba Dhidha Mjidho
Discussion paper on collaboration - Baiba Dhidha Mjidho
 
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014
Biznes a prawa człowieka zaproszenie 10-12_2014
 
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społeczny
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społecznySprawiedliwość społeczna a nowy ład społeczny
Sprawiedliwość społeczna a nowy ład społeczny
 
Agenda 'more than a roof'
Agenda 'more than a roof'Agenda 'more than a roof'
Agenda 'more than a roof'
 
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miastaZycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta
Zycie na skraju – marginesy społeczne wielkiego miasta
 

Partnerstwa lokalne

  • 1. Irlandia Holandia Wielka Brytania Polska Belgia Niemcy Francja Kanada Meksyk Uganda Kenia Smo∏dzino Orzechowo Kamieƒ Pomorski Goleniów Koszalin Bia∏ogard Sejny Krasnopol Giby Borne Sulinowo Z∏ocieniec Moƒki Krzy˝ Szczecin Grajewo Pi∏a Wieleƒ Pyrzyce ˚nin Gajewo Czarnków D´bno Sieraków Mi´dzychódPosadówek Inowroc∏aw Dobiegniew Lwówek Czarnków Drezdenko KwilczPobiedziska Orchowo Legionowo W∏adys∏awowo Sarnaki Poznaƒ Marszewo Gorzów Wlkp. Pniewy ¸osice Marki Chudobczyce Nowa Sól Krzemieniewo Kaw´czyn Bia∏a Podlaska Go∏uchów Pleszew Piszczac Rossosz Rydzyna Kalisz Zielona Góra Przygodzice Krobia Sieroszewice Rawicz Odolanów Opoczno Wroc∏aw K´pno ˚arnów Byczyna Koƒskie Dubienka Wa∏brzych Cz´stochowa Nielisz Hrubieszów Zàbkowice Komarów Opole Âlàskie Kaczorownia Ulhówek Doryszów Strzelce Adamów K∏odzko Opolskie K´dzierzyn Koêle Kolbuszowa Lubaczów Dobrzany Jaros∏aw Bielsko Bia∏a D´bica Kraków Cieszyn Pilzno Sanok Lipnica Wielka Krosno ISBN 978-83-927016-2-0 PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSI¢BIORCZOÂCI SPO¸ECZNEJ Partnerstwa lokalne i przedsi´biorstwa spo∏eczne inspirowane przez Fundacj´ Barka PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSI¢BIORCZOÂCI SPO¸ECZNEJ Pod redakcjà Barbary i Tomasza Sadowskich Poznaƒ 2013
  • 2. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Pod redakcją Barbary i Tomasza Sadowskich Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka Poznań 2013
  • 3. Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Projekt, skład, druk: Studio Positiv Korekta: Bartosz Pawlak Zdjęcia: Jacek Ferenc, Jadzia Sadowska, Adrian Wykrota © Copyright by Tomasz Sadowski © Copyright by Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Poznań 2013 Wszelkie Prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. ISBN 978-83-927016-2-0 Wydawca: Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka ul. Św. Wincentego 6/9 61-003 Poznań Tel. 61 872 02 86 www.barka.org.pl www.ekonomiasolidarna.pl
  • 4. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ SPIS TREŚCI WSTĘP 5 OD REDAKCĴI 13 METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH 19 FILOZOFICZNO - HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOĴU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEĴ 29 PARTNERSTWO LOKALNE W LUBACZOWIE ĴAKO PROCES REWITALIZACĴI SPOŁECZNEĴ I GOSPODARCZEĴ 47 PARTNERSTWO W ADAMOWIE ĴAKO ISTOTNY INSTRUMENT ROZWOĴU WSPÓLNOTY LOKALNEĴ 53 WZAĴEMNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ I WSPÓŁPRACA ĴAKO FUNDAMENTY DZIAŁANIA PARTNERSTWA ZIEMI ULHÓWECKIEĴ 59 PARTNERSTWO ZIEMI CZĘSTOCHOWSKIEĴ ĴAKO INNOWACYĴNY MECHANIZM WSPÓŁPRACY 65 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE ĴAROSŁAWSKIM ĴAKO NARZĘDZIE PRZECIWDZIAŁANIA PROBLEMOM SPOŁECZNYM 71 PARTNERSTWO LOKALNE NA RZECZ WSPIERANIA ROZWOĴU GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ W DOBIEGNIEWIE 77 PARTNERSTWO W SANOKU ĴAKO BODZIEC KONSTYTUUĴĄCY WSPÓLNOTOWOŚĆ I WZAĴEMNOŚĆ WE WSPÓLNOCIE LOKALNEĴ 85 3
  • 5. SPIS TREŚCI PARTNERSTWO LOKALNE POWIATU KOLBUSZOWSKIEGO – CZYLI KILKA ZDAŃ O PRÓBIE ZASTĄPIENIA „LOGIKI RYNKU” – LOGIKĄ SOLIDARNOŚCI SPOŁECZNEĴ W POWIECIE KOLBUSZOWSKIM 89 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE KŁODZKIM ĴAKO ELEMENT AKTYWIZACĴI OSÓB POZOSTAĴĄCYCH POZA RYNKIEM PRACY 95 PARTNERSTWO LOKALNE W GMINIE KOMARÓW-OSADA 103 ROLA I ZADANIA PODMIOTU GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ W LOKALNYM PARTNERSTWIE SPOŁECZNYM-NA PRZYKŁADZIE KAMIEŃSKIEĴ SPÓŁDZIELNI SOCĴALNEĴ ,,WARCISŁAW” W KAMIENIU POMORSKIM 109 PARTNERSTWO LOKALNE W POWIECIE GOSTYŃSKIM ĴAKO NOWA ĴAKOŚĆ W PROCESACH BUDOWANIA GOSPODARKI SPOŁECZNEĴ 121 ANALIZA PORÓWNAWCZA RÓŻNYCH MODELI PARTNERSTW LOKALNYCH 135 REKOMENDACĴE DLA ŚRODOWISK BUDUĴĄCYCH PARTNERSTWA W PRZESTRZENI LOKALNEĴ 155 NOTY BIOGRAFICZNE 175 BIBLIOGRAFIA 189 ZDĴĘCIA 193 4
  • 6. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ WSTĘP Tomasz Sadowski Europa szuka recepty na kryzys. Publikacja ta pokazuje drogę odbudowy zaufania i solidarnej współpracy w partnerstwach lokalnych w celu niesienia pomocy rozwojowej dla osób i środowisk cierpiących z powodu braku możliwości rozwoju. Dzięki udziałowi Fundacji Barka w projekcie „Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej” skala integrujących się środowisk w Polsce stopniowo się powiększa. Szczególnie są one silne we wschodniej części Polski (województwa podkarpackie, lubelskie), ale powstają też w lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim, zachodniopomorskim i w innych województwach. W ramach zbudowanych i zintegrowanych środowisk lokalnych (partnerstw) powstają przedsiębiorstwa rehabilitacji poprzez pracę, tworzone są miejsca pracy dla osób wcześniej bezrobotnych. Oparciem dla nich są relacje wzajemności i zaufania zbudowane we wspólnocie lokalnej, kształtujące warunki do nowego sposobu gospodarowania zasobami lokalnymi, zarówno materialnymi jak i ludzkimi. Rozwój gospodarki bardziej uspołecznionej wymaga rewizji dotychczas stosowanych form zarządzania na poziomie gminy, powiatu czy regionu. Gospodarka społeczna opiera się w większym stopniu na współpracy i partnerstwie niż na rywalizacji i konkurencji. Myśląc o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej należy określić, na jakim obszarze geograficznym może się ona najskuteczniej i najefektywniej rozwijać. Tutaj należy wrócić do rozważań o powiecie czy gminie jako wspólnocie obywateli (polis). Większość swoich praw i obowiązków obywatele realizują na poziomie gminy i powiatu. To właśnie na takim obszarze, gdzie środowiska się rozpoznają i nie są anonimowe, może się rozwijać troska o rozwój, tworzenie miejsc pracy oraz włączenie w życie wspólnoty każdego obywatela. W tym celu konieczne jest odejście od hierarchicznego zarządzania sektorowo - branżowego, a powoływanie w ramach budowania partnerstw lokalnych - zespołów strategiczno - koordynacyjnych składających się z przedstawicieli nie tylko urzędu gminy czy powiatu, ale z osób reprezentujących różne sektory życia społeczno -gospodarczego. Zmiany powinny rozpoczynać się od zmiany stylu zarządzania: zamiast hierarchicznego – zarządzanie horyzontalne. W tym celu konieczne jest odejście od trzy - sektorowego modelu myślenia, a oparcie się na samorządnej, zintegrowanej w partnerstwie, wspólnocie obywateli, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych dziedzin życia społeczno - gospodarczego. Uspołecznienie gospodarki powinno prowadzić do realizacji polityk prozatrudnieniowych na poziomie gmin i powiatów. Jest to konieczne ze względu na fakt, że praca jest podstawą godności człowieka, jego rozwoju 5
  • 7. WSTĘP moralnego i kompetencji zawodowych. Brak pracy dla części obywateli jest ogromnym obciążeniem nie tylko dla nich, ale także dla ich rodzin, jak i dla całej wspólnoty. Osoby te nie uczestniczą w podziale dóbr i w rozwoju społeczno - gospodarczym wspólnoty. Taka sytuacja powoduje zahamowanie możliwości rozwoju środowisk oraz „rozmycie” zobowiązań w stosunku do wspólnoty. W celu rozwoju polityki prozatrudnieniowej konieczne jest dokonanie rewizji pojęć przyjętych w obowiązujących obecnie nurtach życia gospodarczego, takich jak: własność prywatna, zysk czy wolność gospodarcza. Takie podejście wymaga myślenia systemowego i strategicznego, kładącego nacisk na programy rozwoju regionalnego, na kształtowanie odpowiedniego ładu społeczno gospodarczego integrującego politykę gospodarczą z innymi politykami, jak polityka społeczna, kultura, edukacja, rolnictwo, ekologia, polityka budżetowa, itp. Wymaga to długofalowej strategii działania syntezującej rynek z rozwiązywaniem problemów społecznych. Takie podejście zostało zastosowane w Niemczech, po bolesnych doświadczeniach II wojny światowej, w latach 1948-1968 nazwane „niemieckim cudem gospodarczym”. Podstawy kształtowania ładu gospodarczego w Niemczech zostały sformułowane przez ekonomistów i filozofów: Waltera Euckena i Ludwika Erharda, a wprowadzane przez pierwszego Kanclerza Niemiec - Konrada Adenauera. Analiza tych niemieckich doświadczeń opisana została w publikacji Piotra Pysza pt. „Społeczna gospodarka rynkowa”, gdzie koncepcja, na bazie której budowany był ład gospodarczy w Niemczech, nazwana została ordoliberalną. „Ordo” oznacza połączenie różnorodnych elementów, rzeczy i struktur w jedną sensowną całość. Koncepcja ordoliberalna nawiązuje też do myśli różnych filozofów na przestrzeni dziejów od Konfucjusza, filozofa chińskiego począwszy, a na filozofach chrześcijańskich skończywszy. Również w Polsce powoli rodzi się nowy paradygmat, który opiera się na takich wartościach jak: nowy model zarządzania we wspólnotach lokalnych, edukacja formacyjna środowisk lokalnych, tworzenie warunków etycznych do rozwoju przedsiębiorczości, poszanowanie godności ludzkiej poprzez włączenie w procesy społeczno - gospodarcze poprzez ograniczenie dystrybucji środków i dóbr, kształtowanie ustroju sprawiedliwości społecznej poprzez poszerzenie dostępu do własności oraz większe uspołecznienie gospodarki. Przyjęcie nowych zasad gospodarowania i wprowadzanie ich w życie przez kolejne środowiska lokalne buduje ruch oddolny, który ma szansę przekształcać się powoli w nową społecznie obowiązującą etykę rozwoju społeczno - gospodarczego opartego na następujących zasadach:. 6
  • 8. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ . Zasada pomocniczości. Mówi ona, że wsparcie ze strony państwa powinno pojawiać się dopiero wówczas, gdy obywatel nie jest w stanie poradzić sobie samemu. . Wolność i odpowiedzialność: odpowiedzialność, to odwrotna strona wolności rozumianej jako „wolność do”, a nie jedynie „wolność od zobowiązań”. . Ład społeczno - gospodarczy: należy odrzucić zarówno nadmierne regulacje rynku, jak i ciągle żywą wiarę w „niewidzialną rękę rynku”. Regulacje powinny jednak dotyczyć struktury systemu gospodarczego podporządkowanego większemu dobru jakim jest dobro społeczeństwa. . Upowszechnienie własności: własność powinna stanowić podstawę bezpieczeństwa ekonomicznego, a nie opierać się na pomocy społecznej ze strony państwa (jak to ma miejsce obecnie w systemie państwa opiekuńczego). ZARZĄDZANIE W GOSPODARCE SPOŁECZNEĴ Rozwój gospodarki bardziej uspołecznionej wymaga rewizji dotychczas stosowanych form zarządzania na poziomie gminy, powiatu czy regionu. Gospodarka uspołeczniona opiera się w większym stopniu na współpracy i partnerstwie niż na rywalizacji i konkurencji. Myśląc o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej należy określić, na jakim obszarze geograficznym może się ona najskuteczniej i najefektywniej rozwijać. Tutaj należy wrócić do rozważań o powiecie czy gminie jako wspólnocie obywateli (polis). Większość swoich praw i obowiązków obywatele realizują na poziomie gminy i powiatu. To właśnie na takim obszarze, gdzie środowiska się rozpoznają i nie są anonimowe, może się rozwijać troska o rozwój, tworzenie miejsc pracy oraz włączenie w życie wspólnoty każdego obywatela. W tym celu konieczne jest odejście od hierarchicznego zarządzania sektorowo- branżowego, a powoływanie w procesach budowania partnerstw lokalnych - zespołów strategiczno-koordynacyjnych składających się z przedstawicieli, nie tylko urzędu gminy czy powiatu, ale z osób reprezentujących różne sektory życia społeczno-gospodarczego. Zmiany powinny rozpoczynać się od zmiany stylu zarządzania: zamiast hierarchicznego – zarządzanie horyzontalne. W tym celu konieczne jest odejście od trzy- sektorowego modelu myślenia, a oparcie się na samorządnej, zintegrowanej w partnerstwie, wspólnocie obywateli, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. 7
  • 9. WSTĘP Uspołecznienie gospodarki powinno prowadzić do realizacji polityk prozatrudnieniowych na poziomie gminy czy powiatu. Jest to konieczne ze względu na fakt, że praca jest podstawą godności człowieka, jego rozwoju moralnego i kompetencji zawodowych. Brak pracy dla części obywateli we wspólnocie lokalnej jest ogromnym obciążeniem dla samych tych osób i ich rodzin, jak i dla całej wspólnoty. Osoby te nie uczestniczą w podziale dóbr, w rozwoju społeczno-gospodarczym wspólnoty. Taka sytuacja powoduje zahamowanie możliwości rozwoju środowisk oraz „rozmycie” zobowiązań w stosunku do wspólnoty. W celu rozwoju polityki prozatrudnieniowej konieczne jest dokonanie rewizji pojęć przyjętych w obowiązujących obecnie nurtach życia gospodarczego m.in. własność prywatna, zysk czy wolność gospodarcza. WŁASNOŚĆ W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Własność prywatna w głównym nurcie ekonomii rozumiana jest jako indywidualna własność środków produkcji (narzędzi, maszyn) należąca do konkretnego właściciela, któremu przez stulecia przeciwstawiano „siłę roboczą” czyli pracowników (najemników). Robotnicy oddawali swoje siły do dyspozycji grupy przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez robotników. Realizacja idei „społecznej gospodarki rynkowej” wymaga poszerzenia dostępu do własności poprzez wprowadzanie różnych form współwłasności środków produkcji np. w spółdzielni będącej własnością grupy ludzi lub poprzez zastosowanie różnych form akcjonariatu, czyli realnego udziału pracowników w zarządach firm i zyskach przedsiębiorstwa. Prowadzi to do pozytywnych rezultatów w postaci przezwyciężania ciągnącego się od wieków konfliktu pomiędzy pracownikami (siła robocza) a właścicielem kapitału (narzędzia produkcji) oraz do dobrego uspołecznienia środków produkcji poprzez poczucie pracującego, że pracuje „na swoim”. W celu uspołecznienia gospodarki należy kształtować postawy uznające pierwszeństwo osoby przed wytworami pracy i posiadaniem. Obecna sytuacja w Polsce nie dorównuje większości krajów Unii Europejskiej w zakresie powoływania instytucji, przedsiębiorstw społecznych, które poszerzają dostęp do współwłasności oraz włączają osoby bezrobotne w system relacji społeczno - gospodarczych we wspólnocie, na obszarze, gminy/powiatu. Jest to skutek m.in. błędnego podejścia do ruchu spółdzielczego w okresie transformacji. Udział 8
  • 10. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ spółdzielczości w tworzeniu PKB spadł wtedy w Polsce poniżej 1 % (we wcześniejszych okresach wynosił 9.5%), a w Unii Europejskiej ta średnia wynosi około 6 %. Cała gospodarka społeczna daje w Unii Europejskiej około 10 – 11 % PKB, podczas, gdy w Polsce - 1.6 %. Liczba spółdzielni i ich członków zmniejszyła się mniej więcej o połowę w stosunku do okresu sprzed II wojny światowej. Majątek spółdzielni, który kiedyś służył wielu ludziom został sprywatyzowany i służy wąskim grupom interesów. Trudne warunki funkcjonowania spółdzielni powodują, że wiele osób zaczyna poszukiwać swojej szansy poza systemem spółdzielczym, co jest wielką utratą potencjału dla kooperacyjnego myślenia i działania. Ważne jest zastanowienie się, czy możemy w Polsce podjąć działania zmierzające do odbudowy ruchu spółdzielczego, tak aby coraz większa liczba osób w Polsce miała dostęp do zarządzania i współwłasności. ZYSK W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Innym pojęciem, które powinno zostać poddane rewizji jest pojęcie zysku. Kluczowym wyróżnikiem dla uspołecznionej gospodarki jest traktowanie zysku nie tylko jako środka do bogacenia się i powiększania własnego kapitału, ale również jako instrumentu do realizacji wspólnych celów rozwojowych, nie lekceważąc przy tym możliwości pomnażania kapitału materialnego. Jest to wyzwanie odnoszące się przede wszystkim do licznych przedsiębiorstw i korporacji generujących zysk, na których opiera się obecnie funkcjonująca gospodarka rynkowa. Jeżeli ma nastąpić rzeczywista zmiana istniejących nierówności społecznych i większe uspołecznienie środków produkcji, trzeba poddać etycznemu oglądowi dotychczasowy podział wytwarzanego w przedsiębiorstwach zysku. Celem przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie zysku, ani zysk nie może być jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę, która generuje nie tylko korzyści ekonomiczne, ale także ma możliwość podniesienia poziomu moralnego i intelektualnego współpracujących ze sobą ludzi, a to ostatecznie sprzyja rozwojowi społecznemu. 9
  • 11. WSTĘP WOLNOŚĆ W SPOŁECZNEĴ GOSPODARCE Kolejnym pojęciem, które należy poddać pod dyskusję jest pojęcie wolności gospodarczej. Czy wolność gospodarcza oznacza, że dla osiągnięcia zysku można bez konsekwencji eksploatować przyrodę, wycinać lasy, zanieczyszczać rzeki? Czy wolność gospodarcza oznacza, że można bez zobowiązań zwolnić 50% pracowników, tylko dlatego, że zysk indywidualny akcjonariuszy i właścicieli mógłby ulec ograniczeniu? Czy wolność gospodarcza zwalnia właścicieli firm z odpowiedzialności za rozwój wspólnoty, w której firma jest usytuowana? W przyjętych paradygmatach głównego nurtu ekonomii wolność gospodarcza, niestety, najczęściej oznacza wolność „od” podjęcia etycznych zobowiązań w stosunku do wspólnoty. Tymczasem realizacja strategii uspołecznienia gospodarki wymaga innego rozumienia wolności tj. łączenia wolności z odpowiedzialnością. Wolność bez odpowiedzialności staje się zaprzeczeniem samej siebie. Biorąc pod uwagę nowe rozumienie własności prywatnej, podziału zysku oraz roli przedsiębiorczości w tworzeniu miejsc pracy, perspektywiczne myślenie o rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej powinno ewaluować w kierunku zmniejszenia dystansu pomiędzy przedsiębiorstwami mającymi na celu zysk (for - profit), a organizacjami, które nie są nastawione na zysk (not – for - profit). W ostatnich dziesięcioleciach pojawił się szeroki obszar pośredni pomiędzy tymi dwoma typami przedsiębiorstw (not – only – for - profit). Współczesna ekonomia światowa została zdominowana przez neoliberalizm, który przeżywa obecnie w wielu krajach wyraźny kryzys, przejawiający się coraz większym rozwarstwieniem społecznym i coraz częściej poddawany jest krytyce. Alternatywą jest taki model społeczno -ekonomiczny, który łączy procesy gospodarcze z porozumieniem i odpowiedzialnością społeczną, co dokonuje się w Polsce m.in. w ramach budowanych przez Fundację Barka partnerstw lokalnych. Zmiany dokonują się w oparciu o umowę społeczną określającą nowy sposób zarządzania we wspólnocie lokalnej. Na ten temat wypowiadał się Jan Paweł II: „być może nadszedł czas, aby podjąć nową i pogłębioną refleksję nad sensem ekonomii i nad jej celami. Konieczne wydaje się w tym kontekście ponowne rozważenie samego pojęcia dobrobytu, aby nie był on postrzegany wyłącznie w ciasnej perspektywie utylitarystycznej, która spycha całkowicie na margines wartości takie jak solidarność czy przedsiębiorczość dla rozwoju społeczeństw”. Fundacja Barka rozwija taką koncepcją rozwoju, która jest nie tylko efektywniejsza, ale też jest zbudowana wokół jednoczącej środowiska lokalne wspólnej idei jaką jest włączenie społeczne i przedsiębiorczość społeczna. Ta strategia będąca jednoczącym wyzwaniem 10
  • 12. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ pozwala na pełniejsze wykorzystanie zaangażowania lokalnych partnerów i zasobów, włączając w procesy społeczno - gospodarcze środowiska nieaktywne lub wykluczone. Stworzenie w Polsce takiej nowej umowy społecznej, jako podstawy definiującej nowe standardy współpracy i zasady etyczne w przedsiębiorczości, jest poważnym zobowiązaniem i powinno być priorytetem określonym w strategiach lokalnych, regionalnych i narodowych. Tego typu umowy społeczne pomogły wydobyć się z kryzysu np. Irlandii czy w Niemczech po II wojnie światowej. Stały się one podstawą przeciwdziałania rozwarstwieniu społeczeństw, które w Polsce jest obecnie jedną z barier rozwoju. Przyjęcie odniesienia zawartego np. w filozofiach i religiach chrześcijańskich, jako punktu odniesienia dla polskiej wersji społecznej gospodarki rynkowej, pozwoli na oparcie działań na mocnych fundamentach etycznych oraz może przyczynić się do powszechniejszego zaangażowania społecznego. Prowadzone przez Fundację Barka działania w pięćdziesięciu środowiskach lokalnych pokazują, że taka umowa społeczna wokół idei włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej jest możliwa. Nowoczesne metody zarządzania wymagają postrzegania pracowników w sposób zgodny z ideami personalistycznymi. Zgodnie z taką logiką rozwoju, gospodarka ma służyć przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb społeczności lokalnych. Nie można w związku z tym traktować struktur gospodarczych jako samodzielnych bytów dominujących nad ludźmi i eksploatujących środowisko naturalne. W publikacji przedstawiamy niezwykłe doświadczenia gminy Lubaczów, Kolbuszowa czy powiatów Sanok i Jarosław na Podkarpaciu, gdzie można zobaczyć inspirującą i animującą rolę wójta Lubaczowa, przedstawicieli Stowarzyszenia NIL z Kolbuszowej oraz starostów Sanoka i Jarosławia. Podobnie na Lubelszczyźnie, gdzie nawet w małych przygranicznych gminach jak Ulhówek, Adamów, Komarów czy Hrubieszów oraz na Podlasiu w gminie Piszczac, podjęte zostały umowy społeczne (porozumienia partnerskie) z wieloma partnerami lokalnymi działającymi w różnych dziedzinach życia społeczno gospodarczego. Inspirujący jest też przykład Częstochowy, gdzie poprzez partnerstwo i przedsiębiorczość społeczną rozwiązywane są poważne problemy społeczne związane z zadłużeniami czynszowymi w stosunku do zasobów komunalnych. W wielu miejscach działania budowane przez Barkę poprowadziły do integracji środowisk poza podziałami politycznymi i mentalnymi, do zrównoważenia działań społecznogospodarczych we wspólnotach lokalnych dających szansę na włączenie w lokalny krwiobieg osób, które często przez długie lata znajdowały się poza nim. Powstały tam 11
  • 13. WSTĘP centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne, uruchomione zostały działania przedsiębiorcze w stowarzyszeniach i fundacjach, które zakorzenione są w lokalnym rynku i lokalnej wspólnocie ukazując drzemiący potencjał w środowiskach, które uznawano za niezmienialne i niereformowalne, przyczyniając się do rozwoju całej gospodarki. 12
  • 14. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ OD REDAKCĴI Działalność Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka” prowadzona w ramach projektu systemowego „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej” jest związana z budowaniem w Polsce systemu wsparcia dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej i włączenia społecznego. Przedsięwzięcie to przyniosło bardzo dobre rezultaty, które dostrzeżone zostały w Polsce i na świecie1. Barka została nagrodzona za tą działalność wieloma nagrodami w kraju i za granicą. Jednocześnie istnieje duże zainteresowanie rozszerzaniem, wypracowanego przez Fundację Barka w partnerstwach lokalnych, modelu działań poprzez Związek Miast Polskich, Związek Powiatów Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP. 2 W wyniku prowadzonej przez Fundację Barka działalności edukacyjno-formacyjnej powstały zintegrowane modele współpracy w pięćdziesięciu środowiskach lokalnych na rzecz włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej z udziałem wójtów, burmistrzów i kluczowych partnerów lokalnych, dające możliwość odbudowy potencjału ludzkiego w wielu środowiskach, gdzie wcześniej nie funkcjonowały żadne działania z zakresu PS. Na szczególną uwagę zasługują następujące partnerstwa i przedsiębiorstwa społeczne: . W województwie lubelskim dokonały się poważne zmiany społeczno-ekonomiczne w dziewięciu gminach. Na szczególną uwagę zasługują dokonania w gminie Ulhówek, Adamów, Komarów, Hrubieszów, Biała Podlaska, Rososz, Tuczna, Piszczac i Dubienka. W każdym z tych miejsc powstało partnerstwo lokalne oraz centra integracji społecznej i spółdzielnie socjalne dające rocznie możliwość reintegracji społecznozawodowej grupie około trzystu osób - długotrwale bezrobotnych. Nawiązana została współpraca z ROPS, z Radą Sejmiku Województwa Lubelskiego, które promują takie działania wśród innych gmin i powiatów np. korzystając z wypracowanych wcześniej przez Barkę modeli powstało Partnerstwo i CIS w Tomaszowie Lubelskim. 1 Dowodem na to może być wypowiedź prof. Jerzego Buzka, byłego Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego podczas otwarcia Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarnej w Poznaniu http://barka.org.pl/ content/relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1 2 Patrz: Debata wójtów, burmistrzów, starostów na otwarciu WCES w Poznaniu http://barka.org.pl/content/ relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1) 13
  • 15. OD REDAKCJI . W województwie podkarpackim zbudowanych zostało osiem partnerstw lokalnych. Powstały centra integracji społecznej w Lubaczowie, Sanoku , Kolbuszowej, Dębicy, Pilznie, Jarosławiu, Krośnie, a w Zarzeczu - spółdzielnia socjalna. W województwie podkarpackim nawiązana została współpraca z Marszałkiem Województwa Podkarpackiego, Władysławem Ortylem, który na konferencji w Rzeszowie . . r., stwierdził, że województwo podkarpackie będzie się wzorowało na metodologii pracy na rzecz włączenia społecznego wypracowanej przez Fundację Barka, odnoszącej się do zasady społecznej gospodarki rynkowej. . W województwie dolnośląskim powstały dwa partnerstwa lokalne (Ząbkowice Śląskie, Kłodzko) oraz trzy centra integracji społecznej. Nawiązana została współpraca z Marszałkiem Województwa Dolnośląskiego oraz Wojewodą Dolnośląskim. . W województwie podlaskim powstały cztery partnerstwa lokalne (Sejny, Suwałki, Grajewo, Mońki) oraz pięć centrów integracji społecznej (trzy w samym powiecie sejneńskim). Rozwój partnerstw lokalnych i przedsiębiorstw społecznych wspiera Marszałek Województwa Podlaskiego oraz ROPS w Białymstoku. . W województwie mazowieckim powstały trzy partnerstwa lokalne (Marki, Legionowo, Sarnaki). Tworzone są tutaj trzy centra integracji społecznej. Swoją współpracę w rozszerzaniu idei budowania partnerstw lokalnych na rzecz przedsiębiorczości społecznej zadeklarował Wojewoda Mazowiecki, Jacek Kozłowski, który wskazał kolejne gminy zainteresowane współpracą (Szydłowiec, Mirów, Pionki, Sokołów Podlaski). . W województwie zachodniopomorskim powstało sześć partnerstw lokalnych (Banie, Białogard, Goleniów, Kamień Pomorski, Pyrzyce, Złocieniec, które zaowocowały powołaniem siedmiu spółdzielni socjalnych wspieranych również w ramach projektu Niezależne Samodzielne Spółdzielnie Socjalne i Centrum Integracji Społecznej w Złocieńcu. . W województwie śląskim powstało Partnerstwo w Częstochowie z udziałem 3 Patrz: http://www.youtube.com/watch?v=xfxDUID5yq0 4 Relacja z tego wydarzenia znajduje się tutaj: http://pokl.wuprzeszow.pl/pl/3/3/1576/0/Aktualnosci-IP.html 14
  • 16. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Prezydenta Miasta i wielu organizacji obywatelskich. W ramach partnerstwa utworzone zostały dwa centra integracji społecznej, które rozwiązują problemy zadłużonych mieszkańców mieszkań komunalnych. Przykład współpracy w ramach partnerstwa CIS prowadzonego przez organizacje obywatelską z Zarządem Gospodarki Mieszkaniowej, Ośrodkiem Pomocy Społecznej i Powiatowym Urzędem Pracy jest praktyką inspirującą inne samorządy lokalne w Polsce. . W województwie wielkopolskim szczególne działania podjęte zostały z Marszałkiem Województwa - Markiem Woźniakiem, z Prezydentem Poznania - Ryszardem Grobelnym w ramach utworzonego przez Fundację Barka, Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarnej im. Cyryla Ratajskiego . Poza tym powstało w Wielkopolsce sześć partnerstw lokalnych: w powiecie gostyńskim (Krobia, Borek Wielkopolski), w powiecie międzychodzkim (Chudobczyce), w Rawiczu (we współpracy z burmistrzem, stowarzyszeniem lokalnym, parafią i władzami więzienia w Rawiczu), w Kępnie, Odolanowie i Kawęczynie. W wyniku zawiązania partnerstw lokalnych powstało w województwie pięć nowych centrów integracji społecznej, stowarzyszenie budownictwa ekologicznego oraz trzy spółdzielnie socjalne. . W województwie lubuskim osobiście włączył się do współpracy z Fundacją „Barka” Wicemarszałek Maciej Szykuła, który wraz z ROPS i WUP uczestniczył w spotkaniach, które doprowadziły do uruchomienia pierwszych Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej w Gorzowie i Zielonej Górze. Powstało też wzorcowe partnerstwo lokalne w Dobiegniewie i Nowej Soli prowadzące CIS i uruchamiające ZAZ. . W województwie opolskim, świętokrzyskim, łódzkim, pomorskim powstało po jednym partnerstwie lokalnym (Kędzierzyn Koźle, Końskie, Żarnów, Smołdzino). W każdym z nich powstało centrum integracji społecznej. Zgłaszane są dalsze zaproszenia ze środowisk lokalnych np. Nysa, Łódź, Pacanów itd. 5 Relacja z Uroczystego Otwarcia WCES: http://barka.org.pl/content/relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1) 15
  • 17. OD REDAKCJI Mapa zbudowanych w Polsce partnerstw lokalnych i przedsiębiorstw społecznych w ramach Projektu „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej” . Wartością dodaną prowadzonej działalności jest duże zainteresowanie samorządów, organizacji obywatelskich z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Niemiec, Francji (gdzie Fundacja „Barka” prowadzi działalność na rzecz wsparcia migrantów). Zainteresowanie metodologią pracy poprzez budowanie partnerstw lokalnych na rzecz włączenia i przedsiębiorczości zgłosili też parlamentarzyści rosyjscy, MRR z Gruzji, a także przedstawiciele organizacji i uniwersytetów z krajów afrykańskich m.in. z Ugandy, Nigerii, Etiopii czy Kenii, gdzie powstało pierwsze w Afryce centrum integracji społecznej w Kenini Kaseo k/ Nairobi. . W Brukseli powołana została w czerwcu r. Międzynarodowa Sieć Innowacyjnych Przedsiębiorstw Społecznych (International Network for Innovative Social Enterpreneurship - INISE) , która składa się z ośmiu organizacji europejskich, sześciu afrykańskich oraz jednej kanadyjskiej. Celem powołania organizacji jest praca nad formacją i integracją środowisk lokalnych wokół idei włączenia społecznego i przedsiębiorczości społecznej. INISE opiera swoją działalność na doświadczeniach wypracowanych w środowiskach lokalnych w Polsce przez Fundację Barka. . Istnieje duże zainteresowanie rozszerzeniem wypracowanego w partnerstwach lokalnych w Polsce modelu działań poprzez współpracę ze Związkiem Miast Polskich, Związkiem Powiatów Polskich, Związkiem Gmin Wiejskich RP . Model zakłada, że 6 Patrz: http://barka.org.pl/content/powstal-cis-kenii-0 7 Oficjalna strona INICE: www.inise.org 8 Patrz: Debata wójtów, burmistrzów, starostów na otwarciu WCES w Poznaniu http://barka.org.pl/content/ relacja-filmowa-otwarcia-wielkopolskiego-centrum-ekonomii-solidarnej-imcyryla-ratajskiego-1 16
  • 18. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ edukatorami w nowych środowiskach będą ci, którzy dokonali zmian w swoich wspólnotach lokalnych i mogą poprzez własne doświadczenie pomóc innym wejść na drogę przemiany. 17
  • 19.
  • 20. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ I METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Lidia Węsierska-Chyc WPROWADZENIE Partnerstwo lokalne jest platformą współpracy pomiędzy partnerami, reprezentującymi różne obszary życia społeczno-gospodarczego, którzy w sposób trwały i systematyczny projektują i realizują określone działania, mające na celu rozwój wspólnoty lokalnej oraz włączenie społeczne i zawodowe osób zagrożonych wykluczeniem. Partnerstwo cechują długotrwałość funkcjonowania oraz różnorodność podmiotów w nim uczestniczących.1 Partnerstwo podejmuje działania na rzecz identyfikowania i rozwiązywania lokalnych problemów, budowania tożsamości społeczności lokalnej, budowania spójnego społecznie środowiska lokalnego, w którym każdy obywatel ma odpowiednie warunki rozwoju osobistego i społecznego (GSWB, s. 32). 1 Partnerstwo lokalne należy przeciwstawić partnerstwu projektowemu. To ostatnie jest zawierane na ściśle określony czas realizacji projektu, przez określonych partnerów, na potrzeby realizacji zamkniętego katalogu zadań z wykorzystaniem precyzyjnie określonego budżetu. 19
  • 21. METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Funkcjonowanie partnerstw opiera się o kilka fundamentalnych zasad (Model współpracy, s. 84-85): zasada suwerenności udział w partnerstwie jest dobrowolny, każdy z podmiotów sam określa zakres i formy swojego zaangażowania, a poza zobowiązaniami objętymi umową partnerską, partnerzy zachowują pełną autonomię zasada partnerstwa wszyscy partnerzy są równorzędni, ich głosy w podejmowaniu decyzji są równe, niezależnie od posiadanych zasobów, wpływu i wielkości wkładu; decyzje powinny być podejmowane na zasadzie konsensusu zasada pomocniczości samorząd powinien wspierać powstawanie i funkcjonowanie partnerstw poprzez tworzenie dobrego klimatu dla tego typu inicjatyw zasada efektywności członkowie partnerstwa nie podejmują równolegle działań dublujących, konkurencyjnych lub szkodliwych wobec zadań partnerstwa zasada jawności wszelkie informacje na temat partnerstwa, jego działalności i możliwości przystąpienia do niego są ogólnie dostępne zasada otwartości partnerstwo lokalne jest otwarte na wszystkie podmioty podzielające cele partnerstwa i akceptujące zasady jego działania Partnerstwo powinno stanowić fundament zarządzania oraz współpracy na poziomie lokalnym. Niestety, w Polsce nie jest jeszcze formą rozpowszechnioną. Ciągle dominuje u nas model zarządzania hierarchicznego, a współpraca ogranicza się często do kontraktowania zadań. PARTNERSTWO LOKALNE: POWIAT CZY GMINA Termin „lokalne” może odnosić się zarówno do poziomu gminy, jak i powiatu. Dotychczasowe doświadczenia Fundacji Barka wskazują, że partnerstwo może być budowane w stosunkowo niewielkiej społeczności, liczącej od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców. W przypadku większej liczby mieszkańców trudno byłoby mówić o ich rzeczywistej partycypacji w działaniach partnerstwa. Oznacza to, że naturalnym obszarem działań partnerstwa powinna być raczej gmina niż powiat i raczej dzielnica/ osiedle w mieście niż całe miasto. 20
  • 22. Jednak takie ujęcie sprawy nie do końca jest adekwatne do realnych warunków i potrzeb. Szczególnie widać to na przykładzie miasta, gdzie większość istotnych decyzji zapada na poziomie centralnym, a rola rad osiedla ma charakter pomocniczy. Rekomendowanym rozwiązaniem jest zawiązywanie partnerstw lokalnych na poziomie gminy, przy równoległym budowaniu platformy współpracy na poziomie powiatu. W przypadku miasta natomiast zawiązywanie partnerstw na poziomie dzielnicy/osiedla i jednoczesne powoływanie międzysektorowych zespołów na poziomie miasta. Działania na poszczególnych poziomach: Członkowie Działania Gmina • wójt/burmistrz/prezydent • rada gminy/miasta • sołectwa • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy • spółdzielnie socjalne • parafie • nadleśnictwo • kluby sportowe • urząd gminy/miasta • ośrodek pomocy społecznej • ośrodek kultury • szkoły, przedszkola • i inni • diagnozowanie problemów lokalnych • wspólne tworzenie strategii, programów, planów • realizacja działań zgodnych z w/w planami, w tym np. powołanie centrum integracji społecznej, zakładu aktywizacji zawodowej, warsztatu terapii zajęciowej, klubu integracji społecznej, spółdzielni socjalnej osób prawnych, organizacja praktyk zawodowych u przedsiębiorców, tworzenie dobrego klimatu wokół zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • pomoc w zakładaniu i funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych osób fizycznych • zlecenia od partnerów dla podmiotów gospodarki społecznej • animowanie nowych stowarzyszeń o charakterze samopomocowym • inicjowanie działań integrujących społeczność lokalną • inicjowanie działań na rzecz gminy („czyny społeczne”) • pozyskiwanie środków zewnętrznych na realizację działań partnerskich • rozwój budownictwa społecznego • koordynacja działań podmiotów partnerskich i ścisła współpraca pomiędzy podmiotami partnerskimi Powiat • starosta • partnerstwa gminne reprezentowane przez wybranych przedstawicieli • starostwo powiatowe • powiatowy urząd pracy • powiatowe centrum pomocy rodzinie • uspójnianie powiatu – promowanie wśród wszystkich gmin powiatu idei partnerstwa na rzecz gospodarki społecznej • promowanie dobrych praktyk • tworzenie platformy współpracy – koordynacja działań z zakresu gospodarki społecznej na terenie powiatu, tak aby powstało jak najwięcej podmiotów gospodarki społecznej, funkcjonujących w sposób trwały i tworzących miejsca pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym • rozpowszechnianie i udrażnianie możliwości korzystania z instrumentów rynku pracy, w szczególności przez podmioty gospodarki społecznej i współpracujących z nimi przedsiębiorców 21 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 23. METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH Członkowie Działania Dzielnica/ • rada osiedla osiedle • spółdzielnia mieszkaniowa (zarząd osiedla) • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy • parafia • szkoły, przedszkola • ośrodek pomocy społecznej (filia) • dom kultury • kluby sportowe • klub seniora • instytucje szkoleniowe • inicjatywy integrujące mieszkańców osiedla: imprezy, pikniki, wydarzenia kulturalne, sportowe, turystyczne • inicjowanie działań samopomocowych, np. banki czasu, pomoc osobom starszym, niepełnosprawnym, wykluczonym • inicjowanie działań na rzecz osiedla („czyny społeczne”) • wspólne planowanie i powoływanie takich podmiotów jak centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej • pomoc w powoływaniu i funkcjonowaniu spółdzielni osób fizycznych • zlecenia dla centrum integracji społecznej i spółdzielni socjalnych • animowanie powstania stowarzyszenia zrzeszającego mieszkańców Miasto • powoływanie zespołów o charakterze międzysektorowym, tj. rady działalności pożytku publicznego, komisje dialogu obywatelskiego, rady zajmujące się określonym obszarem (np. rada rodziny dużej, rada osób starszych itp.) • powoływanie zespołów wielosektorowych do opracowywania dokumentów strategicznych i programowych • pogłębione konsultowanie w/w dokumentów z mieszkańcami miasta • wspólne diagnozowanie problemów społecznych • pozyskiwanie środków zewnętrznych na realizację działań partnerskich • koordynacja działań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych • wspieranie podmiotów gospodarki społecznej, w szczególności w formie zleceń • rozwój budownictwa społecznego 22 • prezydent • rada miasta • urząd miasta • spółki miejskie • organizacje obywatelskie • przedsiębiorcy (zrzeszenia) • uczelnie
  • 24. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ I PODSTAWY PRAWNE PARTNERSTWA LOKALNEGO Tematyka podstaw prawnych zawiązywania i funkcjonowania partnerstw jest obszerna. Obecnie partnerstwa lokalne w Polsce funkcjonują w postaci następujących form prawnych: . Stowarzyszenie i Związek Stowarzyszeń . Fundacja . Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o charakterze niedochodowym (nonprofit). Istnieją również partnerstwa nierejestrowane, działające w oparciu o porozumienie bądź umowę. Każda z tych opcji ma swoje plusy i minusy2. Ze względu na ograniczenia redakcyjne ograniczymy się tutaj jedynie do oceny formuły porozumienia partnerskiego (Węsierska, 2013). Takie rozwiązanie posiada następujące zalety: • Otwartość podmiotowa: skład partnerstwa może być w dowolnej chwili poszerzany bez zbędnych formalności; • Otwartość przedmiotowa: zakres działań partnerstwa może być dowolnie szeroki; • Mało sformalizowany charakter ułatwiający zawiązanie partnerstwa i wprowadzanie ewentualnych zmian; • Możliwość dowolnego wyboru formy zarządzania partnerstwem; • Brak kontrowersji wokół partnerstwa w środowisku lokalnym – porozumienie partnerskie nie jest traktowane jako działanie wymierzone przeciwko jakiejś grupie czy osobie, bo każdy mieszkaniec w każdym momencie ma prawo brać udział w spotkaniach i działaniach partnerstwa. Wady to przede wszystkim: • Brak podmiotowości prawnej uniemożliwiający: - Występowanie w sytuacjach wymagających podmiotowości prawnej, tj. zatrudnianie pracowników, wynajem lokalu, zakup sprzętów, podpisywanie umów; 2 Dla osób, które są zainteresowane szerzej tym zagadnieniem polecamy: Lidia WĘSIERSKA, Mirosław MACIEJEWSKI (2008): Analiza stanu prawnego możliwości tworzenia i funkcjonowania Partnerstwa oraz propozycja zmian legislacyjnych. – [W:] System wsparcia inicjatyw ekonomii społecznej w środowisku lokalnym na przykładzie Partnerstwa Ekonomia społeczna w praktyce, Tomasz SADOWSKI (red.),s. 49-64 , Poznań, (http://barka.org.pl/node/354); WĘSIERSKA Lidia (2013): Model edukacyjny. Podręcznik dla uczestników, s. 10-13. 23
  • 25. METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH - staranie się o środki publiczne (fundusze UE i krajowe) na sfinansowanie działań partnerskich; - przystępowanie do sieci i związków; - utworzenie partnerskiego budżetu. • Mniejsze zobowiązanie partnerów do aktywności w ramach partnerstwa. Paradoksalnie duża doza swobody sprawia, że poszczególne podmioty czasami traktują partnerstwo zbyt „lekko”, ich reprezentanci nie zawsze uczestniczą w spotkaniach i nie chcą podejmować się wykonania zadań, uważając je za coś dodatkowego i obciążającego; • Łatwość rozwiązania partnerstwa. Żeby zakończyć istnienie partnerstwa nie trzeba podejmować żadnych formalnych kroków. Partnerstwo stopniowo zmniejsza swoją aktywność aż do całkowitego jej zaprzestania (Węsierska, ). Przy wszystkich tych ograniczeniach rekomendujemy jednak formę porozumienia partnerskiego, z nadzieją, że podjęte zostaną prace nad przeprowadzeniem zmian w obecnym stanie prawnym, które wprowadzą formułę odpowiadającą rzeczywistym potrzebom w tym zakresie. INICĴOWANIE PARTNERSTWA Impuls do zawiązania partnerstwa może przyjść z zewnątrz. Może to być na przykład zaproszenie do udziału w projekcie dotyczącym budowania partnerstw czy dobra praktyka z innej gminy. Jeżeli inicjatorem jest osoba spoza gminy, to najważniejszym pierwszym działaniem powinno być spotkanie (jedno lub kilka) z lokalnym liderem (wójt, burmistrz, prezydent, przewodniczący rady gminy, przewodniczący rady osiedla) i przekonanie go do idei partnerstwa. Może w tym pomóc udział w spotkaniu przedstawicieli już funkcjonującego partnerstwa (w szczególności lidera), którzy na podstawie własnych doświadczeń mogą zachęcić przedstawicieli lokalnych władz do podjęcia inicjatywy budowy partnerstwa na swoim terenie. Kluczową sprawą jest uświadomienie liderowi, że to właśnie on jako reprezentant wspólnoty lokalnej, wybrany w wolnych wyborach, powinien pełnić rolę gospodarza kształtującego się partnerstwa (co nie jest sprzeczne z zasadą równorzędności partnerów). Nawet jeżeli w dalszym etapie lider powierzy zadanie budowania partnerstwa komuś innemu, to od początku powinien akceptować cały proces i posiadać 24
  • 26. wiedzę na temat jego przebiegu. Ważne jest, aby pierwsze spotkanie potencjalnych partnerów zostało zainicjowane przez władze gminy. Wiąże się to z wysłaniem zaproszeń do istotnych, z punktu widzenia budowy partnerstwa, podmiotów z terenu gminy, zawierającego krótki opis celów powołania partnerstwa. Na pierwszym spotkaniu lider powinien przywitać zaproszonych gości, zarysować ideę partnerstwa i ewentualnie przekazać głos osobie, która zaprezentuje szczegóły inicjatywy oraz poda przykłady podobnych rozwiązań w innych środowiskach lokalnych. Uczestnicy spotkania podejmą dyskusję na temat możliwości i zasadności zawiązania partnerstwa, a także na temat swojej w nim roli. Jeżeli pomysł powołania partnerstwa nie będzie budził kontrowersji, to można przejść do ustaleń organizacyjnych. BUDOWANIE PARTNERSTWA Budowanie partnerstwa może przebiegać różnorodnie. Model wypracowany przez Fundację Barka zawiera w sobie następującą sekwencję działań: - spotkania edukacyjne - wizyta studyjna - warsztaty - podpisanie porozumienia partnerskiego - kontynuacja prac partnerstwa SPOTKANIA EDUKACYJNE Kilka pierwszych spotkań partnerstwa (3-5, w zależności od potrzeb) ma charakter edukacyjny. Należy podkreślić, że edukacja nie jest tu rozumiana jako przekazanie określonej porcji wiedzy i informacji, ale przede wszystkim ma charakter formacyjny. Celem edukacji jest zmotywowanie uczestników do podjęcia działań z zakresu gospodarki społecznej w oparciu o określony system wartości. Dlatego tematyka spotkań, obok tak konkretnych zagadnień, jak tworzenie spółdzielni socjalnej, będzie obejmowała problematykę etyczną. Proponowane tematy spotkań edukacyjnych (Węsierska, 2013): . Problem wykluczenia społecznego i integracji społecznej: a) przyczyny i obszary wykluczenia społecznego 25 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 27. METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH b) podstawy etyczne pracy z człowiekiem c) instytucje integracji społecznej: centra i kluby integracji społecznej . Przedsiębiorczość społeczna: a) określenie przedsiębiorstwa społecznego b) przedsiębiorczość społeczna w kraju i za granicą – rozwiązania prawne, typy przedsiębiorstw c) szczegółowe omówienie wybranych typów przedsiębiorstw społecz nych: spółdzielnia socjalna, spółka non-profit, działalność odpłatna i gospodarcza prowadzona przez organizacje obywatelskie . Zawiązywanie i funkcjonowanie partnerstwa lokalnego: a) po co partnerstwo: korzyści i cele b) formy prawne c) skład i organizacja partnerstwa d) przykładowe inicjatywy partnerskie. Spotkania powinny być prowadzone przez ekspertów praktyków, tzn. przez osoby posiadające praktyczne doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć. WIZYTA STUDYJNA Uwieńczeniem spotkań edukacyjnych jest wizyta studyjna, w trakcie której uczestnicy mogą zapoznać się z funkcjonującymi partnerstwami lokalnymi, cis-ami, kis-ami, spółdzielniami socjalnymi i innymi przedsiębiorstwami społecznymi. Wizyta jest na ogół momentem przełomowym w procesie edukacyjnym, dzięki któremu uczestnicy przekonują się, że wszystkie rozwiązania, o których usłyszeli, są jak najbardziej możliwe do zrealizowania w polskich warunkach. Mogą bezpośrednio porozmawiać z przedstawicielami partnerstw i podmiotów gospodarki społecznej o rzeczywistych warunkach wdrażania takich inicjatyw, problemach jakie się z tym wiążą i sposobach ich rozwiązywania. WARSZTATY Następnym krokiem jest partnerskie wypracowanie planu działania. Opiera się ono na przeprowadzeniu diagnozy lokalnych problemów, w szczególności w płaszczyźnie wykluczenia społecznego, oraz opracowania mapy lokalnych zasobów. Na tej podstawie partnerstwo jest w stanie określić swoją misję, cele, priorytety oraz konkretne działania. Rezultatem warsztatów jest wspólnie opracowany Program Rozwoju Gospodarki Społecznej na terytorium objętym działaniami partnerstwa oraz Porozumienie Partnerskie. Warsztaty powinny być prowadzone przez ekspertów znających dobrze tematykę, 26
  • 28. która jest podejmowana na danym spotkaniu. Mogą to być, tak jak w przypadku spotkań edukacyjnych, praktycy posiadający doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć. PODPISANIE POROZUMIENIA PARTNERSKIEGO Podpisanie Porozumienia Partnerskiego jest momentem uroczystym. Ważne jest aby zapewnić udział w spotkaniu lokalnych mediów. Do podpisania Porozumienia powinny zostać zaproszone wszystkie kluczowe podmioty z danego terenu, nawet jeżeli ich przedstawiciele nie angażowali się wcześniej w prace partnerstwa. To może być wstępem do ich większego zaangażowania w przyszłości. Rekomendowane jest również zaproszenie przedstawicieli samorządów z sąsiednich gmin i powiatu. Będzie to sprzyjało budowie platformy współpracy na poziomie powiatowym oraz przenoszeniu doświadczeń i dobrych praktyk. W spotkaniu mogą również uczestniczyć zewnętrzni eksperci, którzy wspierali prace partnerstwa. KONTYNUACJA PRAC PARTNERSTWA Wszystkie powyżej opisane działania powinny zamknąć się w obrębie 7–10 spotkań partnerskich (edukacyjnych i warsztatowych) i wizycie studyjnej. Następnym etapem jest wdrażanie zaplanowanych działań. Będzie to wymagało bardzo szczegółowego zaplanowania kolejnych kroków, harmonogramu i źródeł finansowania, a następnie podjęcia określonych decyzji i działań. Dopiero teraz partnerzy wezmą na siebie odpowiedzialność za nowo powołane instytucje i podmioty oraz nadzieje osób wykluczonych na zmianę ich sytuacji życiowej. Wdrażanie działań partnerskich może przebiegać według schematu: szczegółowy plan > zapewnienie zasobów > wdrożenie > monitoring > okresowa ocena > korekta. Jeżeli chodzi o stronę organizacyjną funkcjonowania partnerstwa, to rekomendowane są następujące rozwiązania: • regularne spotkania (na początku co dwa tygodnie, w późniejszym etapie raz na miesiąc) • kolejne spotkania odbywają się u poszczególnych partnerów i są przez nich organizowane (zawiadomienie o spotkaniu, przygotowanie sali, materiałów, poczęstunku, spisanie ustaleń, rozesłanie ich drogą mailową do partnerów). Ważne jest, aby partnerstwo podejmowało działania na rzecz promocji swoich 27 I PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 29. METODOLOGIA BUDOWANIA PARTNERSTW LOKALNYCH inicjatyw i samego partnerstwa, a także podkreślało swoją otwartość dla wszystkich zainteresowanych. LITERATURA: L. Węsierska .: Model edukacyjny. Podręcznik dla uczestników, Poznań 2013. Podręcznik został opracowany w ramach projektu innowacyjnego testującego pn. „Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarności – koordynacja na rzecz zapewnienia trwałości funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej” współfinansowanego z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. L. Węsierska., Maciejewski M., 2008: Analiza stanu prawnego możliwości tworzenia i funkcjonowania partnerstwa oraz propozycja zmian legislacyjnych. [W:] T. Sadowski (red.), System wsparcia inicjatyw ekonomii społecznej w środowisku lokalnym na przykładzie partnerstwa ekonomia społeczna w praktyce. Poznań, s. 49–64. A. Zybała., 2009: Szansa w lokalnym partnerstwie. [W:] Budowanie part nerstw lokalnych. Warszawa, s. 11–15. Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012. Publikacja została opracowana w ramach projektu systemowego „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” współfinansowanego z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, s. 31-68. Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych, Warszawa 2012. Publikacja została opracowana w ramach projektu systemowego „Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych – wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy”, współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego s. 84-85. 28
  • 30. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ II FILOZOFICZNO - HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOĴU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEĴ Barbara Sadowska 1. WSPÓLNOTA Do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w środowiskach lokalnych może przyczynić się utworzone partnerstwo lokalne. Na podłożu naturalnie ukształtowanej wspólnoty możliwe stają się do rozważania kwestie sprawiedliwości, równości, solidarności, a także odpowiedzialności wobec innych. Bez uznania rangi wspólnoty, pojawia się skłonność do traktowania społeczeństwa jako zbioru indywiduów, które nie będąc zakorzenione we wspólnocie, nie reprezentują wspólnej sprawy, wspólnego dobra. Jeśli funkcjonuje jedynie wspólnota interesu, to wspólnota kończy się w momencie odmienności interesów. Człowiek nie może jednak rozwijać się poza wspólnotą (rodzinną, sąsiedzką, lokalną, zawodową, gminną, powiatową), która ma wpływ na kształtowanie się osobowości członków, a oni z kolei oddziaływają na wspólnotę kształtując jej kapitał społeczny. Takie podejście buduje odpowiedzialność członków za sprawy wspólnoty oraz sprzyja samoorganizacji i przedsiębiorczości. Źródeł myślenia o wspólnocie należy szukać u starożytnych filozofów m.in. u Arystotelesa, który mówi o uznaniu człowieka za istotę społeczną, uznaniu polis za istniejącą z natury, uznaniu dobra wspólnego za cel najważniejszy oraz o równości między obywatelami. Od Arystotelesa można wyprowadzić podstawy dla rozwoju 29
  • 31. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ gospodarki solidarnej, dzięki przyjęciu tezy o życiu społecznym opartym na więziach międzyludzkich i przyjęciu przekonania o potrzebie współbycia ludzi. Rozwiązania, które proponuje gospodarka solidarna (ekonomia społeczna) mają charakter etyczny, gdyż ich głównym celem jest stabilizacja życia społeczno-gospodarczego, zrównoważony rozwój osób i grup, wsparcie tych, którzy z jakichś powodów (często od nich niezależnych) nie nadążają za rozwojem gospodarczym. Pozostawienie ich bez wsparcia staje się czynnikiem destabilizującym ten rozwój. Myślenie o wspólnocie nawiązuje do nurtu filozoficznego drugiej połowy XX wieku - komunitaryzmu, podkreślającego ważność i wartość wspólnot w społecznym życiu człowieka. Komunitaryzm narodził się jako odpowiedź na liberalizm sformułowany przez Johna Rawlsa w książce „Teoria sprawiedliwości” (wyd. 1971, wyd. pol. 1994) oraz na kryzys kapitalizmu w drugiej połowie XX wieku. Podstawą komunitaryzmu jest przekonanie, że jednostki nie można opisywać jako abstrakcyjnego indywiduum, lecz trzeba brać pod uwagę jej przynależność do różnych wspólnot (rodziny, wspólnot sąsiedzkich, gminnych i powiatowych, narodowych, itp.), które mają wpływ na kształtowanie osobowości człowieka. Komunitarianie podkreślają znaczenie tradycji i społecznego kontekstu w dokonywaniu ocen moralnych. Niektórzy z nich odwołują się do starożytnej etyki cnót, w szczególności do Arystotelesa. Komunitarianizm jest nurtem alternatywnym wobec liberalizmu, ale też jego uzupełnieniem i znaczącą korektą. Wśród komunitarian są zarówno myśliciele o poglądach prawicowych, jak i lewicowych. Postawa ta z kolei nawiązuje do personalizmu, którego wkładem jest ukazanie autonomicznej wartości osobowości, szczególnie pojęcia osoby (łac. persona). Personalizm to nurt XX-wiecznej filozofii, który głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych. Rozwinął się on w dwóch wersjach: humanizmu integralnego (Jacques Maritain, Józef Tischner, Karol Wojtyła) oraz wersji społecznej (Emmanuel Mounier), jako personalizm chrześcijański. Akceptując prawo różnych środowisk do nieskrępowanego rozwoju, w personalizmie krytykuje się rozwój za wszelką cenę. Zwraca się uwagę, że rozwój powinien dokonywać się dla dobra człowieka, a nie w celu jego wyzysku czy upokorzenia. Myśl o człowieku jako istocie społecznej oraz wynikającej z tego konieczności życia w społeczeństwie jest fundamentalnym założeniem ekonomii solidarnej. Idea ta stawia sobie za cel włączenie wszystkich członków społeczeństwa w system relacji społecznogospodarczych i zapobiega jakimkolwiek formom wykluczenia społecznego, szukając 30
  • 32. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ W kwestii społecznej natury człowieka oraz społeczeństwa jako wspólnoty wyznaczającej zasady etycznego postępowania pojawiały się także poglądy, które w sposób zdecydowany przeczyły wspólnotowej naturze człowieka. Przykładowo, z indywidualistycznej postawy sofistów wynikała akceptacja prawa silniejszego do rządzenia i władania słabszymi. W oparciu o taką filozofię zrodziły się w Europie i świecie różne totalitaryzmy i faszyzmy. To właśnie ta koncepcja, wykazująca, że gwarantem autonomii człowieka jest jego własność, wzmocniła stanowisko indywidualistyczne oraz ideę własności prywatnej. To wywyższenie własności prywatnej uniemożliwiło powrót do różnych form własności wspólnotowej, jaką jest np. własność spółdzielcza, własność stowarzyszeniowa, własność spółek pożytku publicznego itp. Max Stirner, filozof niemiecki stwierdza w tym kontekście, że skoro istnieje tylko ”Jedyny i jego własność”, to największym ograniczeniem dla wolności człowieka staje się drugi człowiek. Każda jednostka powinna żyć wedle własnego interesu, nie oglądając się na innych. Wiele z tych myśli, wprawdzie nie w tak radykalnej wersji, ale przeniknęło do obowiązujących poglądów, również do współczesnych rozważań ekonomicznych. Trzeba podkreślić, że z jednej strony indywidualizm stworzył podstawy powrotu do idei demokracji i przyczynił się do ukształtowania warunków praktycznej jej realizacji. Z drugiej strony, nadmiar indywidualizmu stanął w opozycji wobec wartości wspólnotowych i doprowadził do powstania negatywnych zjawisk społecznych, przeczących zasadom demokracji. Tymczasem trzeba uznać, że w ramach zasad postępowania społecznego istnieją prawa, których nie można zakwestionować jak: prawa do życia, zasady godności człowieka, idea sprawiedliwości i wolności . Wszystkie te zasady stanowią także fundament gospodarki społecznej. Z tego powodu gospodarka bardziej uspołeczniona pozostaje w relacji do rozważań etycznych, w przeciwieństwie do ekonomii ogólnego nurtu, która dystansuje się od takich rozważań. Ekonomia solidarna pokazuje rolę etyki w życiu społeczno-gospodarczym i poprzez praktykę działania i włączenia społecznego, przywraca podstawowe wartości i zasady etyczne w życiu społeczno-gospodarczym oraz przybliża do rozumienia istoty odpowiedzialności społecznej. Współcześnie jednak rozpowszechnione jest stanowisko utylitarystyczne, mówiące o tym, że dobre jest to, co jest użyteczne. Taka postawa często prowadzi do usprawiedliwienia wykluczenia działań, gdzie, pomijając godność osoby ludzkiej, wyklucza się osobę mniej sprawną, mniej użyteczną. Nie może być zgody na traktowanie 31 II nowych rozwiązań w dziedzinie gospodarowania, pozwalającego na rozwój osobowy członków wspólnoty.
  • 33. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ osób wykluczonych w sposób instrumentalny, gdyż posiadają one przecież wartość niezbywalną, przynależną każdej osobie ludzkiej. Podejście wielu ekonomistów, menadżerów i polityków zakłada, że o ile da się pracowników wykorzystać w procesie pracy, to dobrze dla obu stron, jeśli jednak ich praca nie przynosi oczekiwanych efektów, głównie materialnych, wtedy można się ich pozbyć, jak rzeczy, które tracą swoją wartość. W ujęciu utylitarystycznym to, co użyteczne staje się dobrem, bez względu na etyczny tego wymiar, zupełnie inaczej niż w innych nurtach filozoficznych np. w filozofii Sokratesa, dla którego to, co dobre było pożyteczne dla rozwoju moralnego i społecznego ludzi, a nawet ludzkości. Gospodarka solidarna tworzy warunki do edukacji i w miarę powszechnej pracy. Działania te zderzają się z praktyką wolnorynkową, w której dominują takie pojęcia jak: konkurencja, maksymalizacja zysku, konsumpcjonizm, walka, itp., które wzmacniają ciągle żywe podejście wąskiego utylitaryzmu. Konieczne jest tutaj zastosowanie pojęcia umiaru, który wywieść można już od zasady społecznej sprawiedliwości Arystotelesa. Idea umiaru („złotego środka”) znalazła współcześnie odbicie w koncepcji zrównoważonego, szerokiego rozwoju, który współbrzmi z założeniami ekonomii solidarnej. Skoncentrowanie się przedsiębiorstw głównego nurtu ekonomii na maksymalizacji zysku, bez wdrażania idei zrównoważonego rozwoju, rodzi problemy z wypełnianiem społecznej misji przedsiębiorstw. W konsekwencji przedsiębiorstwa takie funkcjonują jako kolejny biznes korporacyjny, który bez skrupułów eksploatuje osoby, czy przyrodę. Stosowanie cen dumpingowych umożliwia wciśnięcie się w rynek jako tańszy dostarczyciel usług, bez uwzględnienia praw pracowniczych. Funkcjonujące dzisiaj zasady głównego nurtu gospodarowania wymagają poważnej rewizji systemowej. Wiele koncepcji jest już nieaktualnych czy przestarzałych. Nie odpowiadają na wyzwania kryzysu społeczno-gospodarczego Europy i świata, gdzie coraz wyraźniej zarysowuje się konieczność weryfikacji pojęcia wąsko rozumianego zysku, pojęcia własności prywatnej, czy odpowiedzialności społecznej. Widać też potrzebę ograniczenia działania sektorowo-branżowego. Większą rolę powinny odgrywać zintegrowane systemy wspólnotowych powiązań i oddziaływań, zarządzanie sieciowe w miejsce hierarchicznego, odpowiadające na coraz większe zapotrzebowanie rozwoju zrównoważonego w różnych regionach świata. 32
  • 34. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Rozwijane obecnie w Polsce działania w obszarze przedsiębiorczości społecznej nawiązują do Konstytucji RP, gdzie w rozdziale 20 została zapisana zasada „o społecznej gospodarce rynkowej” jako podstawie kształtowania ustroju Rzeczpospolitej. Przedsiębiorczość społeczną należy umiejscowić w przestrzeni gospodarki rynkowej, jednak w tym jej fragmencie, który cechuje się dużym uspołecznieniem. Chodzi tu o stworzenie podstaw do rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej, solidarnej nawiązującej do wspomnianego wyżej artykułu 20 Konstytucji RP, którego brzmi następująco: „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej”. Mowa tu o podstawach ustroju RP, którymi są sprawiedliwość społeczna, wolność gospodarcza (oznacza wolność „do”, a nie wolność „od”, szeroki dostęp do własności) oraz dialog i współpraca wielu partnerów. Istotą tego przekazu jest zbudowanie w Polsce ustroju, który poprzez swoje zakorzenienie w tradycji myśli chrześcijańskiej, nie będzie generował wykluczenia społecznego, w skali jaką obecnie obserwujemy. Zgodnie ze społeczną nauką kościoła, dobra którymi społeczeństwo dysponuje, powinny być sprawiedliwie zarządzane i dzielone. Powyższy zapis z Konstytucji nawiązuje do filozoficznej koncepcji człowieka jako istoty społecznej, współpracującej w wypracowywaniu i podziale dóbr. Czasy współczesne przyniosły dominację stanowiska indywidualizmu oraz postawę lekceważenia względów etycznych w gospodarce. Jak podkreślali już filozofowie starożytni, istocie ludzkiej przysługują pewne prawa jako człowiekowi i obywatelowi z samej natury jego człowieczeństwa. Jednak gwałtowny rozwój gospodarczy oparty na bezwzględnej walce konkurencyjnej nie był w stanie sprostać temu wymogowi, tym bardziej, że ekonomiści stworzyli własną, niezgodną z filozoficzną, koncepcję wolności – była to wolność nie „do” zobowiązań, do odpowiedzialności i współpracy, do włączenia pracowników jako współwłaścicieli, ale wolność „od” podjęcia szerszych zobowiązań. Wolność tak pojmowana zaczęła przynosić szkody samemu rozumieniu wolności. Logiczną konsekwencją wolności jednostki jest jej odpowiedzialność. Wolność i odpowiedzialność to dwie strony tego samego zjawiska. Jeśli do tego dodamy kontekst społeczny - to idea odpowiedzialności wobec całego społeczeństwa staje się koniecznością. Filar dzisiejszej teorii ekonomii oparty jest na indywidualistycznej koncepcji, iż społeczeństwo to atomistyczny zbiór jednostek troszczących się o zaspokojenie swych własnych, egoistycznych potrzeb. 33 II 2. SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA
  • 35. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Współczesna ekonomia odwołująca się do indywidualizmu, rozumianego tu jako opozycja do stanowiska wspólnotowego, nie potrafi sobie poradzić z wieloma negatywnymi konsekwencjami społecznymi, jakie zrodził system wolnorynkowy, choćby ze wspomnianym już zjawiskiem wykluczenia społecznego. Mimo, że koncepcja gospodarki społecznej nawiązuje do zapisów w Konstytucji RP, gdzie przyjęto, że podstawą ustroju Rzeczpospolitej Polskiej jest „społeczna gospodarka rynkowa”, to w minionym 20-leciu skupiliśmy się jednak w Polsce na rozwoju „gospodarki rynkowej”, pozostawiając w niedorozwoju aspekty „gospodarki społecznej”. Rozwój infrastruktury przedsiębiorstw rynkowych i zysk indywidualny (często kosztem rozwoju społecznego) zdominowały polską scenę zagospodarowywania 20-lecia wolności. 3. EDUKACĴA ROZWOĴOWA Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na istotny wkład do historii światowej pedagogiki poprzez przybliżenie idei kształcenia dorosłych (nie tylko wywodzących się z grup dysfunkcyjnych, ale również środowisk lokalnych), którego dokonał teolog i filozof duński N.F.S Grundtvig. Celem takiej edukacji było nie tylko przyswajanie wiedzy, ale rozwijanie natury i ducha człowieka. Idee pedagogiczne Grundtviga tworzone były w opozycji do szkoły nieżyciowej, martwej, egzaminującej. W uniwersytetach ludowych, które rozwijały się w oparciu o idee Grundtviga koncentrowano się na sposobie i duchu przekazu wiedzy, dochodzeniu do wspólnych wniosków w dyskusji. Istotne było osobiste świadectwo, konfrontacja z rzeczywistością, aktywność, wiedza praktyczna, budowanie więzi pomiędzy uczestnikami i szerszym otoczeniem, troska o sytuację materialną członków oraz szeroko rozumiana integracja. Prawdziwy rozkwit uniwersytetów ludowych nastąpił po śmierci Grundtviga. Podnosiły one poziom moralny i intelektualny warstw najniższych (chłopów i robotników), nadawały szczególną rangę „ludowości” i wspólnotowości, która była przeciwstawna indywidualizmowi. Ponadto uniwersytety włączały osoby słabsze do życia bardziej zorganizowanego we wspólnocie. Absolwenci uniwersytetów ludowych nabywali zdolności do skutecznego i praktycznego działania, organizowania się oraz podejmowania inicjatyw. 34
  • 36. Druga połowa XIX w. to okres, w którym można zaobserwować różnego typu inicjatywy podejmowane przez absolwentów uniwersytetów ludowych. W okresie tym nastąpiła modernizacja zacofanego rolnictwa duńskiego i pierwsze inicjatywy na rzecz organizowania się chłopów, zagospodarowywania nieużytków, osuszania zalewisk, budowania ruchu spółdzielczego. W tamtym czasie chłopi zakładają i wspólnie prowadzą mleczarnie, rzeźnie, młyny. W małych miasteczkach budowane są domy ludowe (dzisiejsze domy kultury), przedsiębiorstwa handlowe, szkoły rolnicze. Spółdzielczość handlowa, która powstała w tamtym czasie jest dzisiaj największą organizacją handlu detalicznego w Danii. Myśl Grundtviga inspirowała kolejne pokolenia do rozszerzania jego idei na coraz liczniejsze grupy społeczne. W 1952 roku powstał w Kopenhadze tzw. Miejski Uniwersytet Ludowy z inspiracji H. Ch. Kofoeda, który wychowywany był w tradycji i dziedzictwie myśli Grundtviga. H. Ch. Kofoed sam był nauczycielem na uniwersytecie ludowym w Jutlandii. Miał też w swoim życiu doświadczenie bezrobocia. Te wydarzenia pomogły mu zrozumieć jak funkcjonują mechanizmy wykluczania i stopniowej degradacji całych grup społecznych. Zarówno uczestniczenie w kształceniu w uniwersytetach ludowych jak i spędzanie czasu w towarzystwie bezrobotnych poszukujących pracy złożyły się na determinację i zobowiązanie Kofoeda w stworzeniu miejsca edukacji dla osób bezrobotnych, niezaradnych i nieuprzywilejowanych. Przewodnią myślą Szkoły Kofoeda jest „pomoc dla samopomocy”, a więc umożliwienie odbudowy życia, poczucia wartości, wiary w siebie i zdobycia nowych umiejętności najsłabszym jednostkom społeczeństwa duńskiego tak, aby mogli uzyskać możliwość samodzielnego funkcjonowania, zgodnie z wartościami i normami społecznymi. Szkoła jest swoistą wspólnotą, gdzie student ma możliwość wyboru programu i kierunków swojego rozwoju. Zarówno myśl Grundtviga jak i jego następców inspirowała inne narody do poszukiwania ożywiających metod pracy edukacyjnej, nie tylko w stosunku do osób o niskim wykształceniu, chłopów i robotników, czy też osób niezaradnych i bezrobotnych, ale również całych społeczeństw. Doświadczenia duńskie podjęte zostały nie tylko w Europie, ale również na kontynencie amerykańskim, gdzie John Dewey – filozof i pedagog amerykański założył szkołę, która była eksperymentem pedagogicznym, bazowała na badaniach i spostrzeżeniach uczniów. Te doświadczenia pozwoliły mu sformułować tezę, że „uczyć należy się czyniąc”. Istotą tego podejścia w edukacji jest transcendentność, która oznacza przekraczanie swoich dotychczasowych możliwości, przekraczanie siebie. W edukacji rozwojowej istotą jest podejście pedagogiczne, które zakłada oddziaływanie umożliwiające przechodzenie 35 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 37. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ z jednego stanu rozwoju w wyższy etap wiedzy i świadomości osoby podlegającej procesom pedagogicznym. Rozwój osób wymaga wyjścia poza dotychczasowe doświadczenie i poglądy, otwarcie się na nowe możliwości, kontakty i programy. Gromadzenie nowych doświadczeń, konfrontacja postaw życiowych, budowanie poczucia własnej wartości opartego na pracy na rzecz innych. Nauka społeczna Kościoła pokazuje drogę osoby ludzkiej, która może przekraczać swoje instynktowne, czysto biologiczne potrzeby-przekształcając się w osobę bardziej ludzką, dojrzałą, odpowiedzialną i wspólnotową. Osoby z grup wykluczonych „pozostawione” zostały na wczesnych etapach rozwoju moralnego i edukacyjnego. Liderzy lokalni, organizacje, instytucje są również zamknięte w swoich poglądach, ustawach, ograniczeniach osobowościowych, wynikających z okoliczności życia i pracy. Przyjęto jako dominującą formę pomocy świadczenie usług socjalnych, co ugruntowuje postawy roszczeniowe. Tymczasem przemiana wymaga często przełamania barier i relacji wyższościowej tych, którzy pomagają i zarządzają. Transformacja tych postaw wymaga dobrego przygotowania środowiska lokalnego, oddziaływań edukacyjnych i przedsiębiorczych umożliwiających przekształcanie się wszystkich: zarówno klientów pomocy społecznej, pracowników socjalnych, pracowników organizacji społecznych, jak i konsumentów, odpowiedzialnych członków rodzin, sąsiadów, przedstawicieli administracji samorządowej, liderów wspólnoty lokalnej itp. Bardzo istotna jest w tym kontekście teoria kryzysu prof. Kazimierza Dąbrowskiego. Kryzys może stać się początkiem nowego etapu, początkiem rozwoju. Oznacza on wyczerpanie się dotychczasowej formuły życia, działania, myślenia czy współpracy. Zawsze jest ryzykiem, jednak jest on stałym elementem życia. Można na kryzys spojrzeć w sposób pozytywny, bo z jednej strony jest to koniec pewnego etapu, a z drugiej jest początkiem czegoś nowego. W kryzysie następuje dezintegracja pozytywna, która umożliwia wejście w nowy etap poprzez zmianę postaw, zasad współpracy, relacji lokalnych, rodzinnych, zawodowych itp. 36
  • 38. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Jednym z istotnych filarów idei ekonomii solidarnej jest podstawowe przekonanie o znaczeniu pracy w życiu człowieka. Jest ona czymś, co określa, buduje człowieka i jego człowieczeństwo. Myśl o roli pracy znalazła swoje należne miejsce w społecznej nauce Kościoła. Do najbardziej znaczących inspiracji filozoficznych w kwestii pracy należy niewątpliwie koncepcja Jana Pawła II wyrażona w Encyklice „Centesimus Annus” oraz „Laborem Exercens”. Jan Paweł II twierdzi, iż nie można pomijać faktu, że przez pracę człowiek pomnaża stan swojego posiadania, jednak głębokiego i prawdziwego sensu praca nabiera dopiero wówczas, jeżeli dzięki niej sam posiadacz, czyli osoba ludzka staje się bogatszy i może stawać się w pełniejszym stopniu człowiekiem we wszystkich wymiarach swego życia. Należy przywrócić pracy jej twórczy charakter i uznać bezwarunkowo pierwszeństwo osoby przed wytworami pracy i posiadaniem. Ten kto przedmiotowo traktuje pracę, widzi ją w aspektach wytworów, ocenia pracę i osobę, która ją wykonuje według jej aspektów pieniężno-usługowych. Taka osoba szuka pracy przynoszącej najwyższe materialne korzyści, otwierającej drogę do kariery i prestiżu społecznego. Ocenianie człowieka-pracownika według tego co wytwarza jest wysunięciem przedmiotu przed osobę, jest degradacją człowieka. W takim przypadku nadaje się człowiekowi godność w zależności od miejsca i rodzaju pracy. Ludzie oceniają siebie nie według tego kim w istocie są, lecz według tego, gdzie pracują, co produkują, ile zarabiają (pojawia się pozycja lepszy - gorszy). Natomiast ten kto podmiotowo traktuje pracę, widzi jej istotę, nie w pomnażaniu stanu posiadania i osiąganiu prestiżowych pozycji, lecz w tym, że jest ona czynnikiem osobistego rozwoju i podstawą godności. Poprzez pracę człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale i urzeczywistnia siebie jako człowieka. Można powiedzieć, że tworzy przez nią samego siebie. Jest to ważniejsze niż wszystko co w związku z ludzkim działaniem dzieje się na zewnątrz. Wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się trwający do dzisiaj konflikt pomiędzy „światem kapitału” a „światem pracy” tzn. pomiędzy wąską ale bardzo wpływową grupą właścicieli posiadających kapitał, a szeroką rzeszą ludzi jego pozbawionych, którzy uczestniczą w procesie produkcji wyłącznie przez pracę. Robotnicy oddawali swoje siły do dyspozycji grupy przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez robotników. W konflikcie tym 37 II 4. ROLA PRACY
  • 39. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ ujawnia się rozdzielnie pracy i kapitału, gdzie pracodawcy nie doceniają człowieka jako podmiotu, kapitał stawiają przed osobą ludzką, koncentrują się na zyskach, pracę traktują jak towar, pomijają więc duchowe aspekty ludzkiej pracy. Za wspólny błąd kolektywizmu i kapitalizmu JP II uważał uznanie prymatu kapitału nad pracą, co prowadziło do konfliktów pracowniczych, a nawet przelewu krwi. W obu systemach społeczno-gospodarczych, zarówno socjalizmie jak i kapitalizmie, dochodzi do degradacji godności człowieka pracującego. Efektem rozdziału pracy i kapitału jest ukształtowanie się niesprawiedliwego porządku społecznego oraz pogarszająca się sytuacja najuboższych warstw społecznych. Jan Paweł II wymienia dwie zasady, które w tworzeniu porządku społecznego powinny być przestrzegane: . zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem . zasada nie przeciwstawiania pracy kapitałowi W procesie produkcji występuje wzajemne przenikanie się pracy i kapitału. Ich związek w każdym produkcie jest nierozerwalny. Trzeba uznać i podkreślać pierwszeństwo człowieka i jego rozwoju przed kapitałem i wąsko rozumianym zyskiem w procesie produkcji. Papież apeluje, aby kształtować taki ustrój, który przezwycięża przeciwstawianie pracy kapitałowi, w którym ważna jest współwłasność środków produkcji i udział pracowników w zarządach firmy i zyskach przedsiębiorstwa. Apeluje także o rewizję stanowiska „sztywnego kapitalizmu” uznającego tylko własność prywatną za jedynie korzystną dla rozwoju gospodarczego. O uspołecznieniu środków produkcji można mówić tylko wówczas, gdy każdy na podstawie swojej pracy będzie mógł się uważać za współgospodarza wielkiego warsztatu pracy, przy którym pracuje wraz z innymi. Sposobów przezwyciężenia konfliktu pomiędzy pracą a kapitałem należy poszukiwać w sferze środków produkcji, w połączeniu pracy z własnością kapitału. Jan Paweł II wyjaśnia: „Drogą do osiągnięcia takiego celu mogłaby być droga połączenia, o ile to możliwe pracy z własnością kapitału, i powołania do życia w szerokim zakresie organizmów pośrednich o celach gospodarczych, społecznych, kulturalnych, które cieszyłyby się rzeczywistą autonomią w stosunku do władz publicznych; dążyłyby do sobie właściwych celów poprzez lojalną wzajemną współpracę, przy podporządkowaniu wymogom wspólnego dobra i zachowywałyby formę oraz istotę żywej wspólnoty”. Przejawem dobrego uspołecznienia środków produkcji jest poczucie pracującego, że pracuje „na swoim”. Współcześnie obserwuje się osłabienie więzi międzyludzkiej w związku z wykonywaniem pracy. Wszystko dookoła rozwija się dzięki pracy człowieka, ale on sam pomnażając dobrobyt materialny, często kierowany zasadą konkurencji 38
  • 40. odgradza się od innego człowieka. Ma to miejsce tam, gdzie organizacja pracy jest nastawiona tylko na maksymalizację produkcji i zysku, pomija zaś to w jakim stopniu pracownik przez pracę realizuje się jako człowiek, gdzie układ stosunków w pracy zdeterminowany jest przez rywalizację i wyobcowanie, gdzie pracownik jest traktowany jedynie jako środek, a nie jako cel. Tam, gdzie praca wykonywana jest w sposób podmiotowy i twórczy tam następuje wiązanie człowieka z człowiekiem, tam powstają różnorodne grupy społeczne, kształtuje się międzyludzka solidarność, buduje się wspólnota. We wspólnocie tej w ostateczności muszą połączyć się pracownicy, jak i ci, którzy posiadają środki produkcji. Celem przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie zysku, ani zysk nie może być jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę i stanowić szczególną grupę służącą całemu społeczeństwu. Niesprawiedliwość stanowi fakt, że bardzo wielu ludzi nie ma wystarczająco dużo, by żyć w warunkach odpowiadających godności osoby ludzkiej. JP II nie proponuje redystrybucji bogactwa od bogatych do ubogich, lecz włączenie ubogich do „kręgu wymiany dóbr i usług” wytwarzającego bogactwa. Ekonomia społeczna zdecydowanie silniej odwołuje się do idei współpracy ludzkiej niż ekonomia głównego nurtu. Chodzi w niej, nie tyle o korzyści wynikające z podziału pracy czy zwiększonej efektywności wspólnie wykonywanych prac, ani tym bardziej o korzyści wypływające z wykorzystania taniej siły roboczej, ale o rzeczywistą wspólnotę pracy. Wspólna pracy to nie tylko ekonomiczne zyski, ale także możliwość podniesienia poziomu moralnego i intelektualnego współpracujących ze sobą ludzi, a to ostatecznie sprzyja rozwojowi społecznemu oraz pełniejszemu rozwojowi człowieka, gwarantującemu zachowanie godności oraz możliwości doskonalenia się moralnego. 5. SPÓŁDZIELCZOŚĆ Ideę wspólnej pracy na gruncie polskim popierał Stanisław Staszic, starając się stworzyć dla jej rozwoju praktyczne warunki poprzez założenie w 1816 r. Towarzystwa Hrubieszowskiego, na cele którego przeznaczył swój majątek. Żywiąc głębokie przekonanie, że przeznaczeniem człowieka na ziemi jest miłość bliźniego ziszczona przez dobre czyny, Staszic postanowił swoje życie poświęcić, aby polepszyć los kilkuset rodzin. 39 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 41. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ W tym celu na całe życie ograniczył swoje wydatki, żył oszczędnie, aby móc zrobić ze swych oszczędności ofiarę dla innych, bardziej potrzebujących od niego. Swoje dobra ziemskie w Hrubieszowie przekazał mieszkańcom tych włości, tworząc Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie „wspólnego ratowania w nieszczęściach”. Opierało się ono na zawartym w 1816 r. kontrakcie między właścicielem dóbr, a 329 gospodarzami, inicjującymi organizację „ku doskonaleniu rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się nawzajem”. Zgodnie ze statutem, wszystkich członków Towarzystwa obejmował obowiązek pomocy wzajemnej, na przykład w razie pożaru czy gradobicia. Została zorganizowana pomoc społeczna zapewniająca sierotom przyjmowanie ich do rodzin bezdzietnych. Na każdej wsi spoczywał obowiązek utrzymania niezdolnych do pracy inwalidów, niedołężnych starców, uczestniczenia w finansowaniu szkół i szpitalika, a także zapewnienia jednemu chłopcu we wsi nauki przez 4 lata w szkole głównej. Towarzystwo posiadało skład zbożowy, który w razie nieurodzaju miał pożyczać ziarno pod zasiew, a także Bank Pożyczkowy, świadczący usługi tylko wtedy, gdy pieniądze miały być przeznaczone na cele inwestycyjne. Stanisław Staszic uznawany jest za prekursora spółdzielczości w Polsce. Spółdzielczość z uwagi na swoje walory uruchamia potencjał kreatywności i innowacyjności w różnych dziedzinach rozwoju. Spółdzielnie wychodzą naprzeciw różnorodnym potrzebom społecznym, łączą cele bieżące z długofalowymi, wpływają efektywnie na wzrost gospodarczy i zaspakajanie potrzeb społecznych i mogą być istotną płaszczyzną przezwyciężania zjawisk kryzysowych. Rozwój spółdzielczości jest zatem wyrazem realizacji idei samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Służy umacnianiu demokracji personalistyczno-partycypacyjnej i subsydiarnego charakteru państwa, a wiec może wnosić także istotny wkład do budowy nowoczesnego państwa. Niewłaściwy stosunek do spółdzielczości w okresie transformacji ustrojowej prowadził do prywatyzacji oraz likwidacji wielu spółdzielni lub zatracenia ich charakteru spółdzielczego. Niezbędne zatem staje się obecnie promowanie spółdzielni, odbudowa i umacnianie świadomości, roli spółdzielczości w rozwoju społecznym i gospodarczym oraz tworzenie niezbędnych warunków do ich powstawania i rozwijania. Najstarsze spółdzielnie w Polsce mają za sobą 150 lat nieprzerwanej działalności, więc nie można wiązać ich działalności z okresem komunizmu w Polsce, co często jest tak prezentowane. Krytycy spółdzielczości twierdzą, że spółdzielczość nie mieści się w realiach nowoczesnej gospodarki rynkowej. Tymczasem na świecie związanych jest z tym ruchem ponad 800 mln ludzi. Najsilniejsze, najsprawniejsze spółdzielnie 40
  • 42. PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Spółdzielnie rozwijały się w Polsce zaborowej: w Galicji, na terenie zaboru rosyjskiego, czyli Królestwa i na terenie zaboru pruskiego jako forma utrzymania niezależności i polskości. Przed pierwszą wojną światową powstało ponad 3000 spółdzielni na ziemiach polskich, zrzeszały ponad 1 200 000 członków. Wiążą się z nimi takie nazwiska jak Franciszek Stefczyk, ksiądz Piotr Wawrzyniak, Edward Abramowski, którzy reprezentowali różne nurty w spółdzielniach i tworzyli je w poszczególnych zaborach. Przyczyniły się one do modernizacji życia, zwłaszcza na wsi w czasach zaborów. Po pierwszej wojnie światowej w dalszym ciągu koegzystowały ze sobą trzy modele spółdzielcze i związki wywodzące się z czasów zaborów, szacuje się, że istniało od dwóch do ponad czterech tysięcy spółdzielni zrzeszających ponad milion członków. Fundamentalną rolę odegrała pierwsza polska ustawa o spółdzielniach z roku 1920 uchodząca za jedną z najnowocześniejszych, w tamtych czasach, regulacji prawnych dla spółdzielczości w skali europejskiej. Przed II wojną światową w spółdzielniach wiejskich, których było 8 tysięcy, zrzeszonych było ponad 2 miliony członków. Powstawały nowe branże spółdzielcze, np. wtedy zaczęła się rozwijać spółdzielczość mieszkaniowa i spółdzielczość pracy. W okresie PRL spółdzielczość została poddana procesom centralizacji, biurokratyzacji, etatyzacji, została zmuszona do zmonopolizowania pewnych dziedzin gospodarki. To w dalszym ciągu rzutuje na postrzeganie jej w czasach współczesnych. Negatywne skutki błędnego podejścia do ruchu spółdzielczego w okresie transformacji są dobrze widoczne, ponieważ udział spółdzielczości w tworzeniu PKB spadł w Polsce poniżej 1 % (we wcześniejszych okresach wynosił 9.5%), a w Unii Europejskiej ta średnia wynosi około 6 %. Cała gospodarka społeczna daje w Unii Europejskiej około 10 – 11 % PKB, podczas gdy w Polsce stanowi jedynie – 1,5 % udziału w PKB. Liczba spółdzielni i członków zmniejszyła się mniej więcej o połowę. Ich majątek, który kiedyś służył wielu ludziom został sprywatyzowany i służy bardzo wąskim grupom interesów. Trudne warunki funkcjonowania spółdzielni powodują, że wiele osób zaczyna poszukiwać swojej szansy poza systemem spółdzielczym, co jest wielką utratą potencjału do kooperacyjnego myślenia i działania. Jednak kryzys gospodarczy w świecie powoduje, że elity intelektualne zaczynają dojrzewać i uznawać, że należy budować bardziej zrównoważone zasady gospodarcze. Przezwyciężenie kryzysu wymaga partycypacji w procesach gospodarczych większej liczby osób, a spółdzielczość jest takim systemem, która takie uczestnictwo umożliwia. Dwa główne cele zostały postawione 41 II funkcjonują w rozwiniętych krajach o gospodarce rynkowej, gdzie rynek rozwinął się znacznie wcześniej niż w Polsce.
  • 43. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ przed obchodami międzynarodowego roku spółdzielczości. Po pierwsze: dotarcie do szerokiej opinii społecznej z uświadomieniem roli ruchu spółdzielczego dla rozwoju osób i państw. Po drugie: zainspirowanie elit politycznych do rewizji ustawodawstwa, jakie obowiązuje w poszczególnych krajach członkowskich ONZ-u i UE w zakresie powoływania i funkcjonowania spółdzielni. Spółdzielczość jest ważnym paradygmatem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski z wielu powodów. Po pierwsze: czyni system społeczno-gospodarczy bardziej bezpiecznym i stabilnym. W Polsce dużo mówi się o dywersyfikacji dostaw źródeł energii z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne. Podobnie trzeba mówić o dywersyfikacji systemu gospodarczego z uwagi na bezpieczeństwo społeczne. Spółdzielczość podnosi poziom bezpieczeństwa społecznego, stabilizuje rynki, upowszechnia własność, która w gospodarce rynkowej jest tak bardzo ważna, zwiększa partycypację ludzi w procesach gospodarczych, buduje więzi społeczne, jest szkołą demokracji i korzystania z wolności w powiązaniu z odpowiedzialnością. Spółdzielnie to organizacje członkowskie służące tym, którzy te organizacje tworzą, budują poczucie współgospodarzenia, kształtują współodpowiedzialność, której zabrakło dzisiaj menadżerom zarządzającym korporacjami komercyjnymi. W efekcie spółdzielnie przyczyniają się do budowy świata bardziej przyjaznego, a biznes spółdzielczy jest biznesem opartym na wartościach, takich jak: samopomoc, odpowiedzialność, demokracja, równość, sprawiedliwość, solidarność. Te wartości są szczególnie ważne dla człowieka w świecie zmaterializowanym i skomercjalizowanym. Rozwój tego ruchu może przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia, nierówności społecznych, które w Polsce są zbyt wysokie. Wśród 30 krajów OECD Polska znajduje się na 26 miejscu pod względem nierówności społecznych. Co trzeba zrobić, żeby spółdzielnie mogły się sukcesywnie rozwijać? Po pierwsze trzeba zaliczyć spółdzielczość do sektora gospodarki społecznej (w Polsce spółdzielnie zostały wtłoczone do sektora gospodarki komercyjnej, za wyjątkiem spółdzielni socjalnych). Po drugie trzeba przywrócić więzi ekonomiczne członków ze spółdzielnią (te więzi zostały zerwane po zmianach ustrojowych). Dzisiaj same więzi społeczne są niewystarczające do tego, aby spółdzielnie mogły funkcjonować w sposób stabilny. Innym aspektem rozwoju spółdzielczości jest pilna konieczność kształcenia liderów lokalnych, którzy byliby w stanie wspierać inicjatywy przedsiębiorczości społecznej we wspólnotach lokalnych i kształtować przyjazne środowisko wokół nich. Dla rozwoju gospodarki społecznej konieczne są zatem działania na rzecz szeroko 42
  • 44. rozumianej edukacji, w tym konsumenckiej. Od wyboru konsumentów zależy, czy przy zakupie towarów lub usług będą brali pod uwagę takie aspekty jak: cele działania przedsiębiorstwa, grupy osób zatrudnionych , społeczną odpowiedzialność biznesu, fair trade itd. Kupowanie towarów może być dobrym testem na rozpoznanie świata wartości konsumentów, którzy mogą poprzez swój wybór opowiedzieć się za wartościami większej sprawiedliwości społecznej. Budowanie systemu wsparcia dla rozwoju inicjatyw gospodarki społecznej wymaga tworzenia nowych jakościowo relacji pomiędzy przedstawicielami różnych instytucji, animowania wielu inicjatyw przedsiębiorczych, społeczno-ekonomicznych, kulturalnych i sportowych integrujących środowisko lokalne. Instytucje, funkcjonujące z reguły w relacjach z podobnymi sobie podmiotami jak np. związki spółdzielni, konfederacje przedsiębiorców, związki organizacji obywatelskich itp. powinny rozpocząć proces budowania partnerstw międzysektorowych na obszarze gminy. Powoływanie ich z udziałem przedstawicieli sektora publicznego, społecznego i prywatnego, działających w różnych obszarach jest warunkiem koniecznym dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej, w tym spółdzielczości. Ta wielosektorowość zapewnia szeroki wachlarz możliwych powiązań, koordynację działań, zwielokrotnienie potencjału lokalnego, tworzenie nowych rynków dla usług i produktów oraz nowe możliwości włączenia grup społecznie zagrożonych w powstające instytucje gospodarki społecznej we wspólnocie lokalnej. W wyniku współpracy wzrasta ilość usług społecznych na rzecz wspólnoty lokalnej, co powoduje tworzenie nowych miejsc pracy. W efekcie następuje rozwój wszystkich mieszkańców, również tych, którzy na skutek bezrobocia lub z powodu innych trudnych sytuacji znaleźli się „na marginesie” swojej lokalnej społeczności. Istnieje potrzeba współpracy pomiędzy instytucjami wywodzącymi się z tzw. starej gospodarki społecznej jak spółdzielnie pracy, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, kasy kredytowo-pożyczkowe, tradycyjne organizacje społeczne, a tymi, które należą do tzw. nowej gospodarki społecznej jak centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne, spółki z o.o. non-profit, przedsiębiorstwa społeczne powstające przy stowarzyszeniach i fundacjach czy zakłady aktywności zawodowej dla osób niepełnosprawnych. Kształtowanie nowych relacji pomiędzy beneficjentami systemu pomocy społecznej, a kadrą instytucji gospodarki społecznej to kolejne wyzwanie. Istotą przedsiębiorczości społecznej jest to, aby dotychczasowi beneficjenci czy uczestnicy programów w coraz większym stopniu stawali się współpartnerami, współwłaścicielami i współzarządcami prowadzonych działań, a nie byli tylko przedmiotem oddziaływań, co prowadzi do uzależniania i hamowania procesów rozwoju i usamodzielniania. 43 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ
  • 45. FILOZOFICZNO HISTORYCZNE PODSTAWY BUDOWANIA WSPÓLNOT LOKALNYCH I ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ Pauline Green, prezydent Międzynarodowego Związku Spółdzielczego stwierdziła: „Spółdzielczy biznes już w tej chwili odgrywa znaczącą rolę w napędzaniu wzrostu i podnoszeniu konkurencyjności gospodarki europejskiej. Właściwe działania polityczne podjęte przez państwa członkowskie mogłyby umożliwić spółdzielniom, nie tylko kontynuowanie tego, lecz jeszcze silniejsze wspieranie europejskich, tożsamych ze spółdzielczymi wartości solidarności, samorządności i demokracji. W perspektywie międzynarodowego roku spółdzielczości, mając na uwadze katastrofalne załamanie finansowe w ciągu ostatnich kilku lat uznajmy, że świat nie może dłużej być zależny od jednego, dominującego modelu biznesu. Gospodarce światowej niezbędna jest większa różnorodność, zaś spółdzielnie udowodniły swoją zdolność do odegrania znaczącej roli w tej przemianie”. 6. ROZWÓĴ ETYCZNY OSÓB I ŚRODOWISK LOKALNYCH Rozwój nowego paradygmatu związanego z budowaniem wspólnot , własności wspólnotowej, przedsiębiorczości uspołecznionej wymaga rozwoju etycznego osób i środowisk. Rola liderów w tego typu procesach jest trudna i wymaga czasu. Z jednej strony istnieje konieczność budowania więzi we wspólnocie, z drugiej niezbędna jest nieustanna praca mobilizująca do rewizji dotychczasowych podejść, metod, zasad współpracy, itp. Wywołuje to napięcie pomiędzy aktualnym status quo, a dążeniem do nowego etapu rozwoju. Rozwój rozumiany jest nie tylko jako nowe perspektywy, obszary działania, nowe podejścia, nowe źródła finansowania, ale również jako proces doskonalący samego człowieka i całe środowiska lokalne, dopomagający im, aby stawał się duchowo i społecznie dojrzalszym. Bez tego aspektu rozwoju nie ma możliwości autentycznej poprawy sytuacji osób, które w wyniku samo-wykluczenia lub wykluczenia przez innych, znalazły się w najtrudniejszych sytuacjach życiowych w danej wspólnocie lokalnej. W dokumentach Soboru Watykańskiego II czytamy: „w polityce społecznej najpierw trzeba zadośćuczynić wymogom sprawiedliwości, by nie ofiarować jako darów miłości tego, co się należy z tytułu sprawiedliwości, następnie trzeba usunąć przyczyny zła, a nie tylko skutki, i wreszcie należy tak zorganizować pomoc, by otrzymujący ją wyzwalali się powoli od obecnej zależności i stawali się samowystarczalni”. 44
  • 46. Z reguły osoby, które znajdują sie w trudnościach życiowych w jakiś sposób „skazane” są na ten rozwój, bo sytuacja w której się znaleźli doskwiera im do tego stopnia, że zmusza ich do zastanowienia się nad przyczynami. Potrzebują oni jednak instytucji, osób, które są autentycznie przejęte ich sytuacją, a nie tylko wykonują zlecone zadania. Niepijący alkoholik musiał przyznać się do swoich błędów, osoba skazana, jeśli chce żyć inaczej, musi dokonać głębokiego rozliczenia ze swoim dotychczasowym życiem, bezrobotnego czeka trud nauki i pokonywania pasywności i marazmu, a osoby wspierające, nawet świetnie wykształcone, wysiłek pokonywania barier, stereotypów umożliwiający zbliżenie się do drugiego człowieka, a czasem nawet wzięcie odpowiedzialności za jego los. Wynika to z następującego faktu: „Wychowywani jesteśmy jednak inaczej: żeby trzymać się z daleka od takich osób, no ewentualnie przywdziać „garnitur profesjonalizmu” i iść z tym do nich, bo to jest droga, która umożliwia nam stabilizację materialną” (Tomasz Sadowski, w wywiadzie dla Radia Merkury, wrzesień 2006). Wzięcie osobistej odpowiedzialności za członków wspólnoty lokalnej jest konieczne. Wtedy uniknąć można sytuacji, że jedni dorabiają się kosztem drugich, że środki europejskie są źle wykorzystywane, bo nie przynoszą oczekiwanych zmian społecznych, szczególnie w obszarze rozwoju społecznego i przedsiębiorczości społecznej. Georges Bernanos w „Dialogach Karmelitanek” pisze: „szybciej zmieni się łobuz, złoczyńca, który dotknął dna niż „letnia siostra zakonna”, która nie czyni złego, przestrzega zasad ale pozostaje w jakimś samozadowoleniu i akceptacji zastanego porządku rzeczy. Taka siostra świata nie zmieni”. Ten problem dotyczy także członków partnerstw lokalnych. Podejście tylko specjalistyczne czy tzw. profesjonalne jest z reguły zbyt wąsko rozumiane ( nie wystarcza wykształcenie formalne). Integracja i przedsiębiorczość społeczna wymaga osobistego zaangażowania, chęci podzielenia się swoimi doświadczeniami, odwagi w konfrontowaniu postaw, pokory w odkrywaniu swojej roli w spotkaniu z drugim człowiekiem, wzajemnościowej relacji, współpracy z wieloma partnerami. Ekonomia społeczna, którą Papież nazywa nową ekonomią, rzuca wyzwanie przyzwyczajeniom naszych umysłów i przyjętym stylom życia. Często ludzie przyjmują style życia, które kierują się ku umocnieniu własnych pozycji oraz izolacji i obrony przed odsuniętymi na margines. Przebudowa tej sytuacji wymaga zmian intelektualnych i moralnych, które doprowadzą do różnorodnych form współpracy w środowiskach lokalnych. Jan Paweł II przytacza wiele argumentów, które zachęcają, by o słabszych jednostkach we wspólnocie nie myśleć w kategoriach brzemienia, zagrożenia czy patologii, ale w kategoriach włączenia ich w krąg wymiany, w kategoriach drzemiącego w nich potencjału i możliwości: „Zasada solidarności wymaga, by bogaci i biedni 45 II PARTNERSTWA LOKALNE JAKO ISTOTNY ELEMENT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ