Cel wystąpienia to Przybliżenie Idealizacyjnej Teorii Nauki oraz sylwetki Leszka Nowaka na tle Poznańskiej Szkoły Metodologicznej oraz pokazanie współczesnych zastosowań ITN w naukach przyrodniczych i społecznych.

1. Idealizacyjna Teoria Nauki
Leszka Nowaka
Relikt Poznańskiej Szkoły Metodologicznej
czy aktualne narzędzie badawcze?
Barbara Konat
Zakład Epistemologii i Kognitywistyki
Instytut Filozofii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wykład dla Pracowni Pytań Granicznych UAM
19.12.2012

2. Przesłanki do podjęcia tematu
• Lektura alternatywna:
o Niska popularność ITN wśród studentów
i wśród polskich filozofów
• Założenie Nowaka o jedności nauk
społecznych i przyrodniczych

3. Cel wystąpienia
• Przybliżenie Idealizacyjnej Teorii Nauki
oraz sylwetki Leszka Nowaka na tle
Poznańskiej Szkoły Metodologicznej.
• Pokazanie współczesnych zastosowań ITN
w naukach przyrodniczych i społecznych.

4. Poznańska Szkoła Metodologiczna
„Tradycja Ajdukiewiczowskiej koncepcji
metodologii nauk – uzupełniona założeniami
teoriopoznawczymi pochodzącymi
z Popperowskiej filozofii nauki”
Zamiara (Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu, 2010)
Jan Such, Jerzy Giedymin,
Krystyna Zamiara

5. Poznańska Szkoła Metodologiczna
• Wybrane prace:
o Studia nad teoretycznymi podstawami
humanistyki, Kmita i Nowak,1968.
o Teoretyczne podstawy interpretacji dzieł sztuki
plastycznej, Ławniczak,1975.
o O strukturalnym wyjaśnianiu faktów
językowych, Zgółka 1976.
• Interpretacja humanistyczna.
• Marksizm:
o jako koncepcja Marksa, stąd „Marksowski”;
o jako koncepcja z zakresu nauk społecznych.

6. Poznańska Szkoła Metodologiczna
Jerzy Kmita Leszek Nowak Jerzy Topolski
Filozofia humanistyki, Metodologia nauk Metodologia historii
Filozofia kultury przyrodniczych
i społecznych

7. Leszek Nowak
1943 - 2009
• Prawo na UAM, filozofia
na Uniwersytecie
Warszawskim
• Doktorat 1967 r.
(u prof. Z. Ziembińskiego)
z filozofii prawa
• Habilitacja 1970 r.
z metodologii ogólnej
• Profesor zwyczajny 1990 r.

8. Leszek Nowak - trzy wielkie teorie
Idealizacyjna Teoria Nauki
• 1971- U podstaw Marksowskiej
Metodologii Nauk.
Nie-Marksowski Materializm Historyczny
• 1983 - Property and Power.Towards a non-Marxian
Historical Materialism.
Negatywistyczna Metafizyka Unitarna
• 1998-2007- Byt i myśl, t. 1-3.

9. Do kogo się zwrócić?
 Filozofia polityczna oraz
wydawnictwa podziemne:
prof. Krzysztof Brzechczyn
(kierownik Zakładu Epistemologii
i Kognitywistyki IF UAM).
 Negatywistyczna metafizyka
unitarna:
dr Krzysztof Kiedrowski
(ZEiK, IF UAM).

10. Idealizacyjna Teoria Nauki
- Metodologia ogólna nauk

11. Co to są założenia filozoficzne w nauce?
„Tak tedy filozofia wywiera zasadniczy wpływ
na nauki specjalne dzięki temu, iż badacze
milcząco przyjmują określone założenia
filozoficzne, które współkształtują treść
głoszonych przez nich teorii”
(Nowak, 1974, s. 83).

12. Dwa możliwe stanowiska
• W nauce i w filozofii nauki.
• Esencjalizm i fenomenalizm.
• Esencjalizm:
o i idealizacja
o w marksizmie.

13. Esencjalizm w ITN
„Zadanie nauki polega na tym, aby dotrzeć
do owej wewnętrznej natury rzeczywistości
pomijając w «pierwszym przybliżeniu» to, co
jest w niej przypadkowe. Tak
postępując, nauka sprzeciwia się zdrowemu
rozsądkowi, według którego wszystko co
widać, jest ważne po trochu”
(Nowak, 1977, s. 12).

14. Przełom idealizacyjny
Wykres ilustrujący przełom idealizacyjny w wybranych dziedzinach nauki
(Nowak 1977 s. 60).

15. O ukrytej jedności
nauk społecznych i nauk przyrodniczych
„ Widać z tego pobieżnego przeglądu metod
stosowanych w rożnych dziedzinach nauki, że
zasadniczo – a więc z tolerancją na pewne osobliwości -
polegają one na realizacji tych samych wymogów
metodologicznych: myślowego upraszczania przedmiotu
badań; ustalania hipotetycznych związków w ramach
uproszczonego systemu; stopniowego modyfikowania
i komplikowania tych związków, tak by w przybliżeniu
imitowały prawidłowości empiryczne”.
Nowak 1998, Nauka.

16. Galileusz i prawo swobodnego spadku
Wyobraźmy sobie, że
nie ma oporu ośrodka…
Jeżeli ciało spada w kierunku ziemi
przy zerowym oporze powietrza, a
przy tym jego prędkość początkowa
równa jest zeru, zaś przyspieszenie
ziemskie g jest stałe, to droga s
spadku tego ciała wynosi 1/2gt2
(t – czas spadku).

17. Idealizacja w procesie poznania
naukowego
1. Przyjmowanie założeń filozoficznych
w nauce.
2. Wyróżnienie czynnika badanego.
3. Ustalenie czynników istotnych.
4. Wybranie czynnika głównego.
5. Ustalenie hierarchii czynników ubocznych.
6. Sformułowanie praw i zależności.

18. Struktura esencjalna
czynnik główny
F
SZ: (3) H
(2) H, p3
(1) H, p3, p2 czynniki istotne
(0) H, p3, p2, p1
czynniki uboczne

19. Prawidłowość
F(x) = fn(H(x))
o ile Z(x)
i p3(x) = 0
i p2(x) = 0
i p1(x) = 0

20. Teoria naukowa wg ITN
F(x) = fn(H(x)),
o ile Z(x) i p3(x) = 0 i p2(x) = 0 i p1(x) = 0
F(x) = fm(H(x), p3(x)),
o ile Z(x) i p3≠0 i p2(x) = 0 i p1(x) =0
F(x) = fp(H(x), p3(x), p2(x)),
o ile Z(x) i p3≠0 i p2(x) ≠ 0 i p1(x) =0
F(x) = fr(H(x), p3(x), p2(x), p1(x)),
o ile Z(x) i p3≠0 i p2 ≠ 0 i p1(x) ≠ 0

21. Perspektywa
ontologiczna
Złożona teoria 1 Złożona teoria 2 Złożona teoria 3
domeny y domeny y domeny y
Nagromadzona wiedza teoretyczna
Prosta teoria
zmiennej Z
dane
Modyfikacja wyjaśnień ------> generowanie wyjasnień
Nowak 1977

22. Hierarchia celów
Chronologia kroków
Nowak 1977

23. ITN - podsumowanie
• należy do ogólnej metodologii nauk
• przyjmuje postawę esencjalną
• idealizacja i konkretyzacja
• czynnik główny i czynniki uboczne
• struktura esencjalna
• zależność i prawidłowość

24. Zastosowania Idealizacyjnej Teorii Nauki

25. „The most detailed work on abstraction has
been done by Leszek Nowak, as part of his
reconstruction of Marx's thought in Das
Kapital. In this work Nowak gives an
account, a very straightforward and simple
one, of how to get from an abstract law to the
concrete laws that make up its phenomenal
content”.
(Nancy Cartwright, Nature's Capacities and Their
Measurement, 1994)

26. „The Structure of Idealization” Nowaka z 1980 roku
jest cytowana 248 razy wg. google scholar, z czego 100 po 2000 roku, na przykład:
Fernández-González, M. (2011). Idealization in Chemistry: Pure Substance and
Laboratory Product. Science & Education.
Nola, R. (2004). Pendula, models, constructivism and reality. Science &
Education, 13, 349–377.
Suárez, M., & Cartwright, N. (2008). Theories: Tools versus models. Studies in History
and Philosophy of Science Part B: Studies in History and Philosophy of Modern
Physics, 39(1).
Donato Rodríguez, X., & Arroyo Santos, A. (2012). The Structure of Idealization in
Biological Theories: The Case of the Wright-Fisher Model. Journal for General
Philosophy of Science, 43(1), 11–27.
Portides, D. P. (2005). A Theory of Scientific Model Construction: The Conceptual
Process of Abstraction and Concretisation. Foundations of Science, 10(1), 67–88.
Kowalenko, R. (2009). How (not) to think about idealisation and ceteris paribus-laws.
Synthese, 167(1), 183 – 201.
Hanzel, I. (2008). Idealizations and Concretizations in Laws and Explanations in Physics.
Journal for General Philosophy of Science, 39(2), 273 – 301.

27. Zastosowanie ITN
Praca doktorska złożona do recenzji:
„Wybrane założenia filozoficzne
oraz procedury badawcze w językoznawstwie
kognitywnym i generatywnym.
Analiza porównawcza z perspektywy
Idealizacyjnej Teorii Nauki”

28. Pytania badawcze
• Czym, z perspektywy metodologii nauk
różnią się założenia teoretyczne
językoznawstwa generatywnego (GG)
i kognitywnego (CL)?
• W jaki sposób doszło do ich ukształtowania?
• Dlaczego te pytania?
o Dlatego że zarówno antagoniści językoznawstwa
kognitywnego, jak i czasem sami językoznawcy
twierdzą, że jest ono „bezzałożeniowe”
o Chcę pokazać, że CL stosuje w rzeczywistości
metody stosowane w tzw. „naukach dojrzałych” – np.
w biologii

29. Galileusz - idealizacja
Wyobraźmy sobie, że
nie ma oporu ośrodka…
Prawo swobodnego spadku
Jeżeli ciało spada w kierunku ziemi przy zerowym
oporze powietrza, a przy tym jego prędkość
początkowa równa jest zeru, zaś przyspieszenie
ziemskie g jest stałe, to droga s spadku tego ciała
wynosi 1/2gt2
(t – czas spadku)

30. Galileusz i Chomsky – idealizacja
Wyobraźmy sobie, że
nie działają dystraktory… „Teoria lingwistyczna odnosi się
przede wszystkim do idealnego
mówcy-słuchacza, w całkowicie
homogenicznej wspólnocie językowej;
do osoby, która biegle zna swój język i
stosując w aktualnym wykonaniu
swoją wiedzę językową nie podlega
takim gramatycznie nierelewantnym
uwarunkowaniom, jak ograniczenia
pamięci, dystrakcje, fluktuacje uwagi
i zainteresowania czy błędy
(przypadkowe bądź
charakterystyczne)”
(Chomsky, 1977b, s. 183).

31. Rekonstrukcja generatywizmu w ITN
• Uniwersum badane: wypowiedzi
o x ϵ U <-> W(x), gdzie
o W(x) – x jest wypowiedzią
• Czynnik badany
o A(x) – akceptowalność x-a
• Symbole:
o W(x) – predykat x jest wypowiedzią (założenie
realistyczne),
o G (x) – gramatyczność x-a
o k (x) – kognitywność x-a
o A (x) – akceptowalność x-a
o f – zależność funkcyjna.

32. Struktura esencjalna czynnika Ag ma zatem
postać:
(1) Gg
(0) Gg, kg,

33. Teoria generatywna w ITN
Jeśli W(x) i kg(x) = 0 to Ag(x) = f(Gg(x)).
Jeśli W(x) i kg(x) ≠ 0 to Ag(x) = f’(Gg(x), kg(x)).

34. Czy znane są sposoby konkretyzacji?

35. Podsumowanie
• Poznańska Szkoła Metodologiczna
o od 1968 roku
o Kmita, Nowak, Topolski
• Idealizacyjna Teoria Nauki
o metodologia ogólna nauk
o struktura esencjalna w nauce
• Zastosowanie ITN w analizach
językoznawstwa
o generatywizm uznaje Gramatyczność za czynnik
główny
o Chomsky idealizuje od czynników ubocznych
(pamięć, uwaga).

36. Dziękuję za uwagę

37. Bibliografia
- o Leszku Nowaku i PSM
Brzeziński, J., Klawiter, A., Kuipers, T., Łastowski, K., Paprzycka, K., & Przybysz, P.
(Red.). (2002). Odwaga filozofowania: Leszkowi Nowakowi w darze. Wydaw.
Fundacji Humaniora.
Buksiński, T. (Red.). (2010). Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia.
Pobrano z https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180
Klawiter, A., & Łastowski, K. (2002). Oryginalność, odwaga, odpowiedzialność. Leszka
Nowaka zasady uprawiania filozofii. W J. Brzeziński, A. Klawiter, T. Kuipers, K.
Łastowski, K. Paprzycka, & P. Przybysz (red.), Odwaga filozofowania: Leszkowi
Nowakowi w darze. Wydaw. Fundacji Humaniora.
Klawiter, A., & Łastowski, K. (2010). O łamaniu filozoficznego lodu. Od idealizacyjnej
teorii nauki do metafizyki unitarnej. W T. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie
w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180
Zamiara, K. (2010). U początków Poznańskiej Szkoły Metodologicznej. W T. Buksiński
(red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia. Pobrano z
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/2180

38. Obecność ITN we współczesnej filozofii nauki
"The Structure of Idealization" Nowaka z 1980 jest cytowana 248 razy wg. google
scholar, z czego 100 po 2000 roku. Na przykład:
Fernández-González, M. (2011). Idealization in Chemistry: Pure Substance and
Laboratory Product. Science & Education.
Nola, R. (2004). Pendula, models, constructivism and reality. Science &
Education, 13, 349–377.
Suárez, M., & Cartwright, N. (2008). Theories: Tools versus models. Studies in History
and Philosophy of Science Part B: Studies in History and Philosophy of Modern
Physics, 39(1).
Donato Rodríguez, X., & Arroyo Santos, A. (2012). The Structure of Idealization in
Biological Theories: The Case of the Wright-Fisher Model. Journal for General
Philosophy of Science, 43(1), 11–27.
Portides, D. P. (2005). A Theory of Scientific Model Construction: The Conceptual
Process of Abstraction and Concretisation. Foundations of Science, 10(1), 67–88.
Kowalenko, R. (2009). How (not) to think about idealisation and ceteris paribus-laws.
Synthese, 167(1), 183 – 201.
Hanzel, I. (2008). Idealizations and Concretizations in Laws and Explanations in Physics.
Journal for General Philosophy of Science, 39(2), 273 – 301.

39. Leszek Nowak w sieci
Strona Leszka Nowaka:
http://www.staff.amu.edu.pl/~epistemo/Nowak/welcome.htm
Strona o szkole poznańskiej:
http://segr-did2.fmag.unict.it/~polphil/PolPhil/Poznan/PoznanEngl.html
Artykuł "Models in Science" w Stanford
Encyclopedia of Philosophy
http://plato.stanford.edu/entries/models-science/
Książka "Filozofia na Uniwersytecie w
Poznaniu"
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/2180/1/Filozofia%20na%
20Uniwersytecie%20w%20Poznaniu.pdf

40. Bibliografia -metodologia językoznawstwa
Chomsky, N. (1964). Current Issues in Linguistic Theory. Janua Linguarum. London The Hague
; ;
Paris: Mouton.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. MIT Press.
Dirven, R. (2001). Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. w: Universitas.
Lakoff, G. (1970). Irregularity in Syntax. The Transatlantic Series in Linguistics. New York:
Holt, Rinehart and Winston.
Lakoff, G. (1991). Cognitive versus generative linguistics: how commitments influence results.
Language & Communication, Language & Communication, (11), 53-62.
Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By University Of Chicago Press.
Lyons, J. (1998). Chomsky (Wyd. 3, rozsz.). Warszawa: ski i S-ka.
Łastowski, K. (1987). Rozwój Teorii Ewolucji: Studium Metodologiczne. Filozofia i Logika /
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznao: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza.
Newmeyer, F. J. (1997). Generative Linguistics: A Historical Perspective. Routledge History of
Linguistic Thought. London New York: Routledge.
;
Nowak, L. (1977). Wstęp Do Idealizacyjnej Teorii Nauki. Wybrane Zagadnienia Metodologii
Nauk, Naukoznawstwa i Informacji Naukowej. Warszawa: Paostwowe Wydaw. Naukowe.
Nowak, L. (2004). O metodologii Karola Darwina. W K. Łastowski (Red), Teoria i metoda w biologii
ewolucyjnej, Poznanskie Studia z Filozofii Humanistyki (T. 7(20)). Poznao: Zysk i S-ka.