Rekonstrukcja założeń filozoficznych językoznawstwa kognitywnego i generatywnego w aparacie Idealizacyjnej Teorii Nauki. Wystąpienie na kole naukowym doktorantów IJ UAM "REMAT +".

1. Co łączy Newtona z Chomskym
a Darwina z Lakoffem?
O metodzie
idealizacji i pseudoidealizacji
w językoznawstwie ogólnym
Barbara Konat
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 1

2. Czym będziemy się zajmować?
• Dziedzina: Metodologia nauk, zajmuje się
rekonstrukcją procesów poznania w nauce
• Metoda: z wielu możliwych podejść w
metodologii wybrałam Idealizacyjną Teorię Nauki
(ITN) Leszka Nowaka
• Przedmiot analizy: założenia filozoficzne
językoznawstwa generatywnego (GG) i
kognitywnego (CL)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 2

3. Cel
• Rekonstrukcja narodzin dwóch paradygmatów
• Pierwsza część doktoratu Wybrane założenia
filozoficzne i procedury badawcze
językoznawstwa generatywnego i
kognitywnego. Analiza porównawcza z
perspektywy Idealizacyjnej Teorii Nauki
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 3

4. Pytania, na które chcę odpowiedzieć:
• Czym różnią się założenia teoretyczne GG iCL?
• W jaki sposób doszło do ich ukształtowania?
• Dlaczego to jest ważne?
– Dlatego że zarówno antagoniści językoznawstwa
kognitywnego, jak i czasem sami językoznawcy
twierdzą, że jest ono „bezzałożeniowe”
– Chcę pokazać, że CL stosuje w rzeczywistości metody
stosowane w tzw. „naukach dojrzałych” – np. w
biologii
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 4

5. Co to są założenia filozoficzne?
• Nowak (podobnie jak np. Kuhn) twierdzi, że nauka
dojrzała składa się z:
– Założeń filozoficznych Dziś zajmiemy
się tym
– Procedur badawczych
A tym w
styczniu ☺
o Założenia filozoficzne:
o Przyjmowane w początkach kształtowania się danej dziedziny
o Ustalają jaki będzie przedmiot badań, jakie czynniki zostaną
uznane za istotne a jakie nie
o Co to znaczy, że nie są bezpośrednio sprawdzalne?
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 5

6. Perspektywa
ontologiczna
Złożona teoria 1 Złożona teoria 2 Złożona teoria 2
domeny y domeny y domeny y
Nagromadzona wiedza teoretyczna
Prosta teoria
zmiennej Z
dane
Modyfikacja wyjaśnień ------> generowanie wyjasnień
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 6
Nowak 1977

7. Newton i Chomsky – idealizacja
Wyobraźmy sobie, że (Nowak 1976)
nie ma oporu
ośrodka…
W inercjalnym układzie odniesienia, jeśli na
ciało nie działa żadna siła lub siły działające
równoważą się, to ciało pozostaje w spoczynku
lub porusza się ruchem jednostajnym
prostoliniowym.
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 7

8. Newton i Chomsky – idealizacja
Wyobraźmy sobie, że (Nowak 1976)
nie działają
dystraktory…
Linguistic theory is concerned primarily with
an ideal speaker/listener, in a completely
homogeneous speech-community, who knows
his language perfectly and is unaffected by
such grammatically irrelevant conditions as
memory limitations, distractions, shifts of
attention and interest, and errors (random or
characteristic) in applying his knowledge of the
language in actual performance’ (Chomsky, N.
1965. Aspects of the theory of syntax. )
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 8

9. Model ekonomii wyspowej Darwina
- pseudoidealizacja (Nowak 2004)
Zamiast wyobrażać sobie, że
określone czynniki nie działają,
spójrzmy na taki podzbiór danych, w
którym pewne czynniki przyjmują
wartości bliskie zeru. Pozwoli to
wskazać nowe zależności.
PRAWO DOBORU NATURALNEGO
(WYSPY GALAPAGOS)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 9

10. Model ekonomii wyspowej G. Lakoffa
Zamiast wyobrażać sobie, co robiłby
idealny mówca/słuchacz, spójrzmy na
określony podzbiór danych
(nieregularności, metafory), w którym
pewne czynniki przyjmują wartości
bliskie zeru. Pozwoli nam to opisać
nowe zależności.
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 10

11. • Lakoff zauważył, że dla pewnego zbioru
wypowiedzi, tak się specyficznie układa, że ich
gramatyczność jest bliska zeru (elipsy,
metafory, nieregularności), a mimo to są
używane. Jaka własność tych wypowiedzi
pozwala na ich zrozumienie i
wyprodukowanie?
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 11

12. Jak to wszystko wygląda w aparacie
Idealizacyjnej Teorii Nauki
• Wybrane pojęcia Idealizacyjnej Teorii Nauki
– Uniwersum
– Czynnik badany
– Czynnik główny
– Czynnik uboczny
– Zależność
– Prawidłowość
– Manifestacja prawidłowości
– Teoria naukowa
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 12

13. Przyjęte założenia
• Językoznawcy badają istniejące wypowiedzi
(bez psycholingwistyki)
• Zatem prowadzą obserwacje nie
eksperymenty (nie ma zmiennej
kontrolowanej)
• Próbują przewidzieć możliwe i niemożliwe
wypowiedzi
– Chcą aby teoria miała moc prewidystyczną
– Obserwacja
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 13

14. • Zmienną badaną jest to, co tutaj nazywać będę
akceptowalością wypowiedzi, oznaczaną A(x)
• Przyjmuję, że jest to w obu nurtach ta sama poszukiwana
własność
• Ale inaczej operacjonalizowana („po czym poznajemy”):
• GG – natywny ocenia, że wypowiedź jest akceptowalna
(liczbowo: ilu natywnych oceniło akceptowalność tak wysoko,
jak nasza teoria)
• Cl – uzus językowy, czyli ktoś tak faktycznie powiedział
(liczbowo: częstość występowania w określonym korpusie jest o
tyle większa od losowej, o ile przewiduje nasza teoria)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 14

15. Założenia filozoficzne generatywizmu
• Podstawą rekonstrukcji są Zagadnienia teorii
składni Noama Chomsky’ego
– Pełen manifest metateoretyczny, aktualny do dziś
(Lyons 1991)
– „pewne jej idee składowe zostaną z czasem
przeformułowane (lub zaniechane)” (Stanosz
1977, s.6) – tutaj mówimy o tych ideach, które
przetrwały, np. w:
• Principles and parameters(Culicover, 1997, s 10)
• Understanding Minimalist Syntax (Boeckx, 2008)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 15

16. • Uniwersum badane: wypowiedzi
• x ϵ U <-> W(x), gdzie
• W(x) – x jest wypowiedzią
• Czynnik badany
• A(x) – akceptowalność x-a;
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 16

17. Struktura esencjalna czynnika A w GG
• Czynnik główny w GG
G(x) – określa stopień gramatyczności x-a. Na
gramatyczność składa się stopień dostosowania do
reguł gramatyki danego języka. Na gramatyczność
składa się:
- składnik syntaktyczny
- dwa składniki interpretujące: fonologiczny i semantyczny
• Czynnik uboczny w GG
• K(x) – wpływ pozajęzykowych procesów
poznawczych (z definicji idealnego mówcy -
słuchacza)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 17

18. Struktura nomologiczna czynnika A w
GG
• Prawidłowość w GG
Jeśli W(x) i K(x) = 0 to A(x) = f(G(x))
Jeżeli x jest wypowiedzią i wpływ pozajęzykowych procesów
poznawczych jest równy zero, to akceptowalność wypowiedzi zależy
wyłącznie od jego gramatyczności na sposób f. (kompetencja równa
jest wykonaniu)
• Pierwsza manifestacja prawidłowości w GG (pierwsza
konkretyzacja)
Jeśli W(x) i K(x) ≠0 to A(x) = h(G(x), K(x))
Jeżeli x jest wypowiedzią i wpływ pozajęzykowych procesów
poznawczych jest różny od zera, wtedy akceptowalność wypowiedzi
zależy od jej gramatyczności i od wpływu pozajęzykowych procesów
poznawczych na sposób h.
• (Taka konkretyzacja jest zaproponowana np. w Hauser, Chomsky
Fitch 2002)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 18

19. 2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 19

20. Założenia filozoficzne kognitywizmu
• Uniwersum badane w CL: wypowiedzi
x ϵ U <-> W(x), gdzie
W(x) – x jest wypowiedzią
• Czynnik badany w CL
A(x) – akceptowalność x-a;
W praktyce badawczej operacjonalizowana
jako – faktyczne użycie przez użytkownika
języka (uzus)
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 20

21. • Czynnik główny w CL
K(x) - wpływ pozajęzykowych procesów
poznawczych
• Czynnik uboczny w CL
G(x) - gramatyczność x-a
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 21

22. Prawidłowość w CL
• Lakoff zauważył, że dla pewnego zbioru wypowiedzi, tak się specyficznie układa, że
ich gramatyczność jest bliska zeru (elipsy, metafory, nieregularności), a mimo to są
używane. Jaka własność tych wypowiedzi pozwala na ich zrozumienie i
wyprodukowanie? Jego zdaniem wpływ pozajęzykowych procesów poznawczych –
K(x)
W- zbiór wypowiedzi
M - zbiór wypowiedzi metaforycznych
M ⊂ W oraz W-M≠ ∅
Wtedy dla każdego x ϵ M
Jeśli M (x) i g ≈0 to A(x) = l(K(x))
Jeśli x jest metaforą i gramatyczność x-a jest bliska zeru to jego akceptowalność
zależy od wpływu pozajęzykowych procesów poznawczych.
• Wskutek tego odkrycia uznał, że wpływ innych niż językowe procesów
poznawczych jest najważniejszy także dla wypowiedzi innych niż metaforyczne i
nieregularne - dla wszystkich.
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 22

23. Dyskusja
• Chciałabym przedyskutować tezy mojego doktoratu Wybrane
założenia filozoficzne i procedury badawcze językoznawstwa
generatywnego i kognitywnego. Analiza porównawcza z
perspektywy Idealizacyjnej Teorii Nauki, a szczególnie:
– Jaki zagadnienie porównać w części o metodach? (definite
descriptions?)
– Czy opisane założenia teoretyczne są obecne we
współczesnych badaniach?
– Jakie znamy procedury badawcze generatywizmu i
kognitywizmu w językoznawstwie?
– Czy jest takie zagadnienie, które jest analizowane przez
oba kierunki, ale wyjaśniane w odmienny sposób?
Wszelkie uwagi będą dla mnie bardzo cenne ☺
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 23

24. • Chomsky, N. (1964). Current Issues in Linguistic Theory. Janua Linguarum. London ;
The Hague ; Paris: Mouton.
• Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. MIT Press.
• Dirven, R. (2001). Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków:
Universitas.
• Lakoff, G. (1970). Irregularity in Syntax. The Transatlantic Series in Linguistics. New
York: Holt, Rinehart and Winston.
• Lakoff, G. (1991). Cognitive versus generative linguistics: how commitments
influence results. Language & Communication, Language & Communication, (11),
53-62.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By University Of Chicago
Press.
• Lyons, J. (1998). Chomsky (Wyd. 3, rozsz.). Warszawa: Proszyński i S-ka.
• Łastowski, K. (1987). Rozwój Teorii Ewolucji: Studium Metodologiczne. Filozofia i
Logika / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań: Wydaw.
Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Newmeyer, F. J. (1997). Generative Linguistics: A Historical Perspective. Routledge
History of Linguistic Thought. London ; New York: Routledge.
• Nowak, L. (1977). Wstęp Do Idealizacyjnej Teorii Nauki. Wybrane Zagadnienia
Metodologii Nauk, Naukoznawstwa i Informacji Naukowej. Warszawa: Państwowe
Wydaw. Naukowe.
• Nowak, L. (2004). O metodologii Karola Darwina. W K. Łastowski (Red), Teoria i
metoda w biologii ewolucyjnej, Poznanskie Studia z Filozofii Humanistyki (T. 7(20)).
Poznań: Zysk i S-ka.
2011-11-17 Barbara Konat, REMAT+, UAM 24