De gulden middenweg - Roberto Assagioli

De gulden middenweg

Roberto Assagioli

© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Roberto Assagioli De gulden middenweg · 1

De tekst van deze brochure is – met vriendelijke toestemming –

ontleend aan het eerste hoofdstuk van het boek ‘Psychosynthese’,

uitgave Servire B.V., Utrecht.

De gulden middenweg

Roberto Assagioli


Voorwoord van de Amerikaanse uitgever
Een redacteur van het Amerikaanse tijdschrift Mike Murphy en Stuart Miller uit Esalen zijn van
Psychology Today ging naar Florence om te mening dat psychosynthese een veelomvattende vi-
bekijken of psychosynthese een combinatie is van sie uitdraagt, die een verbintenis tot stand zou
het beste in de hedendaagse psychologie, of een kunnen brengen tussen de humanistische, de
willekeurig mengelmoesje, dat niet meer is dan een transpersoonlijke en de experimentele psychologie.
woordenspel. Anderen zien Assagioli’s concept als een terugval
naar het Victoriaanse tijdperk, zijn
Toen Freud meer dan een halve eeuw geleden in ‘transpersoonlijke Zelf’ als een slecht vermomd
Wenen zijn psychoanalyse ontwierp, werkte Dr. leentjebuur spelen bij de idealistische theologie en
Roberto Assagioli in Italië aan de ontwikkeling van zijn technieken als een willekeurig bijeengeraapt
psychosynthese. Tot voor kort was zijn werk vrijwel mengelmoesje.
onbekend in Italië en daarbuiten, maar vooral in de
laatste tien jaar ontstonden er over de gehele Een sfeer van gematigdheid
wereld instituten voor psychosynthese, en werden Toen ik ze de eerste keer las vond ik de boeken
de boeken van Assagioli in vele talen vertaald en Psychosynthese en Over de Wil allesomvattend,
uitgegeven. zwaarwichtig en slaapverwekkend. De analyses van
Er wordt verschillend gedacht over de betekenis Assagioli waren zo uitgebalanceerd, zijn
van zijn werk. Sommigen geloven dat hij ‘de wil’ diagrammen zo veelomvattend, zijn oplossingen zo
weer aan de psychologie heeft teruggegeven, een algemeen, dat het geheel weg leek te zinken in een
levensvatbaar idee van het ‘transpersoonlijke Zelf’ moeras van middelmatigdheid. De gulden
met zorg heeft uitgewerkt en een therapeutische middenweg mag dan een gemakkelijk leventje met
techniek heeft samengesteld, die een weergave is zich meebrengen, maar het verschaft weinig opwin-
van alle wijsheid die de moderne psychologie te dend proza.
bieden heeft. De visie van ‘een complete en harmonieuze


ontwikkeling van de menselijke persoonlijkheid’ en vermijden en je te concentreren op de mogelijkheid
het ‘verwijderen van alle conflicten en hindernissen om afdoende te kunnen helpen. Ik had mijn twijfels
die deze ontwikkeling kunnen schaden’, is op z’n over de psychosynthese. De alternatieven bieden
best optimistisch en op z’n slechtst naïef te echter nog minder perspectief.
noemen.
En wat te denken van een psychotherapeut die de Een onzichtbare glorie
beste inzichten en technieken van een dozijn Toen ik een paar weken later, na een intercontinen-
concurrerende scholen overneemt? tale vlucht, in Italië aankwam, werd het mij steeds
Op het Amerikaanse psychotherapeutische toneel moeilijker om critisch en objectief te blijven.
zijn we gewend aan psychologische oorlogsvoering, Elke centimeter van Florence die niet gevuld is met
regelmatige botsingen in de geest tussen leden van Fiats en toeristen, is doordrenkt van de
de ‘American Psychological Association’ en de Renaissance.
‘Association for Humanistic Psychology’ (Is Michelangelo’s David getuigt van de klassieke
lichamelijk contact toelaatbaar? Is shocktherapie ideeën over proporties. Botticelli’s Venus rijst nog
humaner dan met een cliënt naar bed gaan?) steeds met amandelvorige olijvenogen uit de zee
Evenwicht en harmonie doen nogal flauw aan, omhoog, overigens vergelijkbaar met de ogen van
vergeleken met oerschreeuwen, M & M’s en vrije een verkoopster in een winkeltje op de Ponte
associatie. Vecchio. De Dom staat er als een monument voor
Ik vroeg me af wat een aristocraat met een de onzichtbare glorie, die eens in het hart van de
verzoeningsgezinde geest ons, agressievelingen, stand had bestaan.
nog te vertellen zou kunnen hebben. Psychosynthe- Nog voordat ik het Instituut voor Psychosynthese op
se klonk groots en methodisch, maar een beetje te de Via San Domenico nummer 16 binnenging,
heroïsch. Zou psychotherapie niet bescheidener waren mijn verwachtingen reeds gericht op een ma-
moeten zijn? jestueuze psychologie, die de moderne geest zou
Misschien is het beter om een al te grootse visie te kunnen ondersteunen.


De woning van Assagioli bevindt zich boven het te stellen, want zoals u weet kan ik niet horen.
hoofdkwartier van het Instituut; een klein kamertje
van die woning heeft hij in gebruik als werkkamer. Keen: (Dit wordt een vreemd gesprek. Ik zal twee
Twee wanden gaan verborgen achter boeken; dialogen tegelijk moeten houden, een met de
Ralph Waldo Emerson, Herman Keyserling, taperecorder en een met Assagioli. Om zijn
Abraham Maslow en Carl Gustav Jung lijken tot de antwoorden terug te kunnen vinden zal ik mijn
favorieten te behoren. Op de een na laagste plank geschreven vragen eerst op tape moeten inlezen. Ik
staat Jonathan Livingstone Seagull, tussen Rollo zal ook nog andere zaken op de band moeten
May en Erik Erikson. Het antieke bureau is bezaaid vastleggen, zoals mijn nadere uitwerking,
met voorwerpen en papieren: versgeplukte deelvragen, twijfels en soms ook geluiden of
bloemen, een barometer, een klok, een stemmen. Het zal moeilijk zijn nuances vast te
kookwekker, een vlag van de Verenigde Naties, een stellen, omdat hij alleen op de gestelde vragen
sterrenhemel, twee woordkaarten met de tekst antwoordt, maar ja, de meeste mensen zijn juist
‘Energie’ en ‘Goede Wil’. weer doof voor de ‘metaconversatie’, de gedachten
De muren, eens wit, zijn nu vergeeld als oude achter de woorden. Er zijn dus vier deelnemers aan
beenderen. Een gecapitonneerde antieke elke dialoog, twee daarvan gebruiken geen
Victoriaanse canapé staat in de hoek van de kamer. woorden.)
Assagioli staat op om me te begroeten. Hij is oud,
ziet er tenger en broos uit, maar de levendigheid en Keen: Wat zijn de voornaamste verschilpunten
het enthousiasme in zijn gezicht maken dat hij zeer tussen psychosynthese en psychoanalyse?
duidelijk aanwezig is. Zijn geitensik en zijn Assagioli: Wij besteden veel meer aandacht aan het
zalmkleurige zijden jasje verlenen hem een hoger onbewuste en aan de ontwikkeling van het
ouderwets aanzien en autoriteit. transpersoonlijke Zelf. In een van zijn brieven zegt
Freud: ‘Ik ben slechts geïnteresseerd in het
Assagioli: Ik moet u verzoeken uw vragen schriftelijk souterrain van de mens’. Psychosynthese is


geïnteresseerd in het hele gebouw. We proberen de Is Uw therapeutische techniek anders dan bij de
lift te bouwen, die toegang geeft tot elk niveau van psychoanalyse? (Het is voor de lezers over
de persoonlijkheid. Per slot van rekening is een logotherapie en existentiële therapie altijd een
gebouw met alleen maar een souterrain zeer shock als ze ontdekken dat deze richtingen geen
beperkt. We willen ook het dakterras openen, van vernieuwingen in de therapievorm hebben
waaruit je naar de sterren kunt kijken en in het licht aangebracht, wat zou kunnen betekenen dat er in
van de zon kunt staan. We houden ons bezig met de praktijk geen verschil bestaat.)
de synthese van alle gebieden van de Assagioli: Psychosynthese maakt gebruik van meer
persoonlijkheid. Dat betekent dat psychosynthese oefeningen en technieken, dan ik hier op kan
allesomvattend en inclusief is. Zij is niet tegen noemen. We hebben oefeningen voor de
psychoanalyse of gedragsmodificatie, maar zij systematische ontwikkeling van elke functie van de
benadrukt wel, dat de behoefte aan betekenis, aan persoonlijkheid. Aan het begin van elke
hogere waarden en aan een spiritueel leven, even behandeling onderzoeken we alle bewuste en onbe-
werkelijk en reëel is als de biologische en sociale wuste aspecten van de persoonlijkheid door
behoeften. We ontkennen dat er geïsoleerde patiënten hun levensbeschrijving te laten geven,
menselijke problemen bestaan. Neem bijvoorbeeld een dagboek bij te laten houden, vragenlijsten in te
seks. Er bestaat geen seks op zichzelf. Seks is laten vullen en ze allerlei projectietests (TAT, vrij
verbonden met elke andere functie. Wat men tekenen, etc.) te laten maken. Later in de therapie
seksuele problemen noemt, wordt vaak veroorzaakt gebruiken we ontspanning, muziek, kunst,
door machtsconflicten tussen twee mensen en kan ritmische ademhaling, geestelijke concentratie,
slechts worden opgelost door de complexe visualisatie, fantasie, woorden en symbolen die iets
interacties tussen beiden te ontrafelen. in de mens oproepen en meditatie. Maar ik wil er
de nadruk op leggen dat elke mens verschillend is
Keen: De kenmerken die U tot nu toe hebt en dus geen enkele techniek automatisch toegepast
genoemd hebben vooral betrekking op de theorie. wordt.


Keen: Wat zijn de overeenkomsten en wat de
Keen: Is de psychosynthese ontstaan uit de psycho- verschillen?
analyse? Assagioli: In de therapeutische praktijk wijzen wij
Assagioli: Jawel. In 1910 was Freud onbekend in beiden pathologie af, d.w.z. afwijzing van gericht
Italië. Mijn professoren aarzelden, doch ten slotte zijn op ziekelijke manifestaties en symptomen van
stemden zij erin toe dat ik mijn dissertatie over een veronderstelde geestelijke ‘ziekte’. Beiden
psychoanalyse zou schrijven. Ik ging naar Zurich beschouwen we de mens als een fundamenteel
om daar bij Eugen Bleuler, de ontdekker van de gezond organisme, dat tijdelijk onbevredigend kan
schizofrenie, te studeren. Toen ik terugkwam heb ik functioneren. De natuur probeert steeds het
de psychoanalyse in Italië in praktijk gebracht, evenwicht te herstellen en in de psyche overheerst
maar ontdekte ik snel de beperkingen ervan. het principe van synthese. Onverenigbare tegenstel-
lingen bestaan niet. Therapie heeft als doel het indi-
Keen: Hoe was Uw verhouding met Freud en Jung? vidu te helpen zijn persoonlijkheid zo te verande-
Assagioli: Ik heb Freud nooit ontmoet, maar ren, dat schijnbare tegenstellingen geïntegreerd
correspondeerde met hem. Freud heeft wel aan kunnen worden. Zowel Jung als ikzelf hebben
Jung geschreven, dat hij hoopte dat ik de benadrukt dat een mens ook zijn hogere psychi-
psychoanalyse in Italië zou helpen ontwikkelen. sche functies kan ontwikkelen, de zogenaamde spi-
Maar ik werd dus al snel een afvallige. Met Jung rituele dimensie. Onze verschilpunten kunnen
had ik een vriendschappelijkere verhouding. In de misschien het beste worden aangeduid met een
loop der jaren hebben we elkaar vele malen diagram van de psychische functies. Jung
ontmoet en hadden uitgebreide en zeer plezierige onderscheidt vier functies, namelijk:
gesprekken. Van alle moderne psychotherapeuten gewaarwording, gevoel, denken en intuïtie.
staat Jung in theorie en praktijk het dichtst bij de Psychosynthese acht de vier functies van Jung niet
psychosynthese. voldoende voor de volledige beschrijving van het
psychologische leven. Onze opvatting kan als volgt


gezien worden: wij menen dat de verbeeldings- ‘Ik wil, dus ik ben?’.
kracht of fantasie een aparte functie is. Bovendien Assagioli: Ik geloof dat de wil de Assepoester is van
bestaat er een aantal functies die ons aanzetten tot de moderne psychologie. Ze werd teruggestuurd
handelen in de buitenwereld. Tot deze groep naar de keuken. Het Victoriaanse idee dat
behoren instincten, neigingen, impulsen, wilskracht alle hindernissen kon overwinnen werd
verlangens en aspiraties. En hiermee komen we bij tenietgedaan door Freuds ontdekking van de
een van de centrale fundamenten van de onbewuste drijfveren. Maar ongelukkigerwijs leidde
psychosynthese. Er bestaat een fundamenteel dit tot de moderne psychologie met een determinis-
verschil tussen impulsen, drijfveren, verlangens en tische kijk op de mens: als een bundel met elkaar
de wil. In het menselijk bestaan spelen veelvuldig concurrerende krachten zonder centrum. Dit is
conflicten tussen verlangens en de wil. We kennen tegenstrijdig met de ervaring die ieder mens van
de wil dan ook een centrale positie toe in het hart zichzelf heeft. Op een gegeven moment, misschien
van het zelfbewustzijn of ego. in een crisis of bij dreigend gevaar, wordt men wak-
ker en ontdekt het individu zijn wil. Deze
Keen: (Pas op - gevaarlijk terrein - steeds als het ontdekking, dat het zelf en de wil innerlijk
verlangen lijnrecht tegenover de wil staat, ontstaat verbonden zijn, kan iemands bewuste ervaring van
er een tragisch conflict dat slechts door zichzelf en de wereld veranderen. Hij ziet dan dat
tussenkomst van ‘een sterke man’ kan worden hij leeft, hij is een acteur, begiftigd met de macht
opgelost. Ik vermoed dat de ijzeren handschoen om te kiezen, contacten te leggen, wijzigingen in
van deze wilskracht zich schuilhoudt onder de zijn eigen persoonlijkheid aan te brengen, in die
fluwelen hand van de synthese.) van een ander of in de omstandigheden. Dit besef
leidt tot een gevoel van heelheid, veiligheid en
Keen: Waarom plaatst U de wil in het centrum van vreugde. Omdat de moderne psychologie de
het ego? Pleit U voor een nieuwe vorm van ‘volunta- centrale plaats van de wil verwaarloost, ontkent ze
risme’? Moeten we Descartes als volgt verbeteren: ook dat we een directe ervaring van onszelf


hebben. Met de zekerheid dat iemand een wil bewuste geest. En waardoor wordt deze reactie dan
heeft, komt ook het besef van de nauwe relatie beheerst? De wil. Het begint erop te lijken dat er wel
tussen willen en het zelf. Dit is de existentiële een duiveltje in het doosje zit.)
ervaring van het directe bewust worden, van zuiver
zelfbewustzijn. Het is dit zelfbewustzijn waardoor de Assagioli: Ik denk dat de meeste discussies over
mens zich onderscheidt van het dier. Menselijke identiteit zijn mislukt, omdat de meeste
wezens zijn bewuste wezens en weten ook dat ze academische psychologen niet de moeite nemen
bewuste wezens zijn. We kunnen het belang van om op een juiste manier te experimenteren. Ze laten
zelfbewustzijn, van willen en zijn, uitdrukken door wel ratten in doolhoven rennen, maar gaan niet
te zeggen (in tegenstelling tot Descartes) ‘Ik ben me binnen in hun eigen laboratorium, om de eigen
bewust te zijn en te willen’ of ‘Ik ben een willend zelf’. ervaring met de wil te onderzoeken. Met enige
oneerbiedigheid zouden we hen kunnen vergelijken
Keen: (Volgens mij laat hij het hele deterministische met die theologen die weigerden door Gallileo’s
kaartenhuis, waarin de wetenschappelijke telescoop te kijken, omdat ze bang waren hun eigen
psychologie vertoefde sinds de ‘oorzaak en gevolg’- wereld te verstoren. Ze verwaarlozen de introspectie,
theorie de troon besteeg, in elkaar storten. Mijn het beste laboratorium dat de psycholoog heeft.
God, hij probeert ons verantwoordelijkheid te laten
nemen voor onze eigen identiteit. Verrassing. Keen: Kunt u de wil nader beschrijven?
Onwaarschijnlijke bondgenoten. Introspectie en Assagioli: Nee, die is niet te beschrijven. Het is een
modificatie leiden tot herstel van de wil. Assagioli kwestie van rechtstreeks ervaren, net als de
ontdekt de wilskracht door naar binnen te kijken. ervaring van rood en blauw. Kunt u me vertellen
Barbara Brown - zie New Mind, New Body - is van hoe het is om blauw waar te nemen?
mening, dat elke lichamelijke reactie kan worden
beheerst, die kan worden gemeten en waarvan de Keen: (Het heilige der heiligen is altijd leeg. In het
resultaten terug kunnen worden gegeven aan de hart van elk denksysteem bevindt zich het


onuitsprekelijke. Vraag een rationalist hoe je een Keen: Maar dat veronderstelt dat er een enkelvoudi-
helder en duidelijk idee ontsluiert, een freudiaan ge wil is, een enkelvoudige richtinggevende kracht.
hoe je een oedipaal complex ontdekt, een Vanaf Sint Paulus tot Freud heeft de ervaring van
positivist hoe je het verificatiebeginsel op zijn juist- de gespleten wil de mens in verwarring gebracht.
heid onderzoekt en het antwoord is steeds Het goede dat ik wil, doe ik niet en de wil tot leven
gestamel dat een verwoede stilte verbergt. Het is tegengesteld aan de wil tot sterven. Hoe brengt u
beginpunt ligt altijd in de verborgenheid, het deze tegenstrijdige wils-impulsen tot eenheid?
onderwerp is altijd datgene wat nog niet is Assagioli: Het is zeker waar dat er een veelheid aan
uitgesproken, de taal leidt ons slechts naar het energieën binnen het zelf bestaat. Maar de wil is
punt waar de stilte begint). uiteindelijk die activiteit van het zelf, welke die
Zo ongeveer wèl denk ik. Blauw is koel als veelheid overstijgt. De wil richt en regelt de andere
stromend water, zeer verschillend van het rood van krachten van de persoonlijkheid en brengt ze op
een pijpkaneel of van het goud van de zon. Als u een creatieve manier in evenwicht. Ik geloof niet dat
het heeft over de wil, doelt u op zoiets als de er enige fundamentele splitsing of enig
vastberadenheid die de Pruisische ruggegraat rech- onverzoenlijk conflict binnen de mens bestaat. Ik
ter maakt of op de warme sappen die door Henri geloof niet dat er een wil tot sterven bestaat, die de
Bergon’s Elan Vital stromen. wil tot leven tegenwerkt. Wat eenvoudig ‘de
Assagioli: Neen. In mijn opvatting is ‘elan vital’ de gespleten wil’ wordt genoemd, is in werkelijkheid
ware opvatting van libido, zonder de specifieke sek- het conflict tussen de centrale wil en een groot aan-
suele bijbetekenis die Freud eraan heeft gegeven. tal driften, neigingen, verlangens en wensen. Dit is
Het is drijfkracht, het vermogen de energie die ten een universele ervaring. Conflicten zijn in elk
grondslag ligt aan het leven. De wil is meer de normaal individu aanwezig. Zonder deze conflicten
richtinggevende invloed in de persoonlijkheid dan zou er geen behoefte bestaan aan psychoanalyse of
de vitale kracht. psychosynthese. Elke keuze houdt een conflict in:
of je blijft thuis om te lezen, of je gaat uit wandelen;


je kunt deze dingen niet tegelijk doen. Bij een neur- mensheid wordt meestal gezien als
otisch conflict gaat het om een wanhopige poging tegemoetkomend, verzorgend, plooibaar.)
twee onverenigbare zaken tegelijk te willen hebben. Keen: Onderscheidt u een essentieel vrouwelijk
Maar bij een normaal mens kan de wil zodanig aspect aan het zelf? Of aan de wil? Hoe brengt u de
functioneren, dat het conflict vermindert of zelfs mannelijke elementen van het zelf met elkaar in
verdwijnt, door te onderkennen dat er een evenwicht?
hiërarchie van behoefte bestaat en in die volgorde Assagioli: De wil is niet alleen maar zich laten
te werk te gaan. De centrale wil verdeelt de taken gelden, agressie en beheersing. Daarnaast bestaat
over de andere delen van de persoonlijkheid. Als de aanvaardende wil, de zich overgevende wil, de
voorbeeld noem ik een analogie die precies toegewijde wil. Je zou kunnen zeggen dat er een
aangeeft wat ik bedoel: de wil is als de dirigent van vrouwelijke polariteit van de wil bestaat, namelijk de
een orkest: hij is niet aanmatigend, maar veeleer de bereidwillige overgave, de vreugdevolle aanvaarding
nederige dienaar van de componist en de partituur. van andere functies van de persoonlijkheid. Ik kan
het ook op een andere manier zeggen. In het hart
Keen: (Ik hoor vrouwenstemmen op de van het zelf is er zowel een actief als een passief
achtergrond: filosofie en psychologie waren in de element: een actief handelend element en een
westerse wereld altijd voorbehouden aan mannen toeschouwer. Zelfbewustzijn houdt in dat we
onder elkaar, borrelpraat met een sigaartje erbij. getuige zijn - een pure en liefdevolle getuige - van
Waar blijft de vrouwelijke zienswijze? Beschrijft hij wat er binnen en buiten ons gebeurt. In deze
de toestand van de mannelijke psyche of van de betekenis is het zelf niet alleen dynamisch, maar is
menselijke psyche? Is het centraal plaatsen van de het ook een getuige, een toeschouwer, een waarne-
wil niet een typisch mannelijke benadering? mer, die de voortgaande stroom van gebeurtenissen
Richting geven, beheersen, zich laten gelden en beziet. Er is echter ook een ander deel van het
agressie worden traditioneel beschouwd als manne- innerlijke zelf - de ‘willer’ of richtinggever - dat actief
lijke eigenschappen. Het vrouwelijke deel van de ingrijpt om de verschillende functies en energieën


van de persoonlijkheid op elkaar af te stemmen, om principe: ‘We worden gedomineerd door alles waar
verplichtingen aan te gaan en om tot actie aan te we ons mee identificeren en we zijn in staat alles te
zetten in de buitenwereld. Derhalve: in het centrum domineren en te beheersen, waarvan we ons
van het zelf bestaat er eenheid tussen het mannelij- hebben gedis-identificeerd’. De gebruikelijke fout
ke en het vrouwelijke, van wil en liefde, van actie en die we allemaal maken, is dat we ons identificeren
waarneming. met een stukje inhoud van het bewustzijn, in plaats
van met het bewustzijn zelf. Sommige mensen
Keen: (Dit is duidelijk het idee van synthese; het ontlenen hun identiteit daardoor vooral aan hun
voegt samen wat gewoonlijk gescheiden wordt. De gevoelens, anderen aan hun gedachten en weer
oosterse filosofie meent de essentie van de mens te anderen aan hun sociale rol. Maar de identificatie
vinden in de tijdloze waarnemer, terwijl de westerse met een deel van de persoonlijkheid vernietigt de
filosofie - sinds de opkomst van de techniek - de vrijheid die ontstaat uit de directe ervaring van het
voornaamste waardigheid van de mens in het ik.
vermogen de wereld te beheersen en in daadkracht
zoekt. Assagioli laat Oost en West een huwelijk aan- Keen: We identificeren ons dus eerder met een
gaan. Heeft zo’n gemengd huwelijk een kans van eigenschap van een deel dan met het deel zelf.
slagen, of komen er filosofische bastaards uit Assagioli: Dat is juist. Het gebeurt vooral dat
voort?) iemand door een crisis in zijn leven beroofd wordt
Keen: Hoe leert psychosynthese deze olympische van de functie of rol, waarmee hij zich voornamelijk
houding van onthechte kracht te bereiken? geïdentificeerd had; bijvoorbeeld een atleet wiens li-
Assagioli: Techniek hangt altijd samen met de chaam wordt verminkt, een geliefde gaat ervandoor
persoonlijke situatie, dat maakt het dus moeilijk om met een zwervende dichter, een toegewijde werkne-
te generaliseren. Maar ik kan twee basistechnieken mer moet met pensioen. In dergelijke gevallen
bespreken: dis-identificatie en de training van de wordt het proces van dis-identificatie door de omge-
wil. Om te beginnen een algemeen psychologisch ving opgedrongen en kan de oplossing alleen


komen via een proces van dood en wedergeboorte, geven en te gebruiken’. Het doel van deze oefening
met de mogelijkheid van een ruimer is te leren om je op elk tijdstip van de dag te dis-
identiteitsbesef. identificeren, het zelf los te maken van iedere
Aan dit proces kan men bewust werken. De overheersende emotie, persoon, gedachte of rol, en
oefening van identificeren en dis-identificeren de uitkijkpost in te nemen van de onthechte
houdt in het bewust toepassen en bevestigen van waarnemer.
de volgende werkelijkheid: ‘Ik heb een lichaam,
maar ik ben mijn lichaam niet’, ‘ik heb emoties, Keen: (Gevaar: de toepassing van de identificatie
maar ik ben ze niet’, ‘ik heb een baan, maar ik ben zou een mens op kunnen leveren van veel licht en
die baan niet’ enzovoort. Systematische introspectie weinig vuur. Liefde valt altijd buiten de dagelijkse
kan helpen om alle gedeeltelijke zelfidentificaties te regelmaat; daardoor is ze per definitie blind. Ik zoek
neutraliseren. een vrouw uit, een plaats, een soort werk dat ik een
bovenmatige hoeveelheid aandacht geef. Veel om
Keen: Deze techniek lijkt op de ‘Vippissana’-medita- iets geven impliceert altijd een element van
tie in het boeddhisme, waarbij men voorbijgaande fetisjisme. Hartstocht maakt ons eenzijdig. De
gedachten, gewaarwordingen en beelden louter kortste weg naar het hart van de dingen, betekent
waarneemt. dat je je soms moet overgeven aan krachten, impul-
Assagioli: Ja, en het leidt tot de bevestiging dat de sen en verlangens, die je niet kunt begrijpen of die
waarnemer verschilt van datgene wat hij ons kunnen overstijgen. Is hartstocht wel
waarneemt. Hieruit volgt dat de fase na de dis-iden- verenigbaar met psychosynthese?
tificatie een nieuwe fase is van de identificatie met Norman O’Brown: ‘We zijn allen slechts
het zelf: ‘Ik erken en bevestig dat ik een centrum brokstukken. We zijn gebroken’. In de christelijke
van zuiver zelfbewustzijn ben. Ik ben een centrum traditie komt genezing voort uit het accepteren van
van wil, in staat om mijn psychologische processen onze gebrokenheid en niet uit het synthetiseren van
en mijn fysieke lichaam te beheersen, richting te onze brokstukken tot een volmaakt geheel. Het


ideaal van heel-zijn, waarbij alle menselijke Assagioli: De wil kan systematisch ontwikkeld en
mogelijkheden worden gerealiseerd, het opheffen versterkt worden, zoals elke andere functie van de
van tegenstrijdigheden naar een hoger vlak en het persoonlijkheid. Als hij zwak is, kan hij worden
verkrijgen van verlichting boeit me zeer. Maar ik versterkt door regelmatige training, op dezelfde
heb de verdenking dat dit een profane vervanging is wijze als spieren worden ontwikkeld door bepaalde
voor het Koninkrijk Gods (dat altijd morgen zou gymnastiekoefeningen. Als iemand begint met een
komen). Wellicht is het menselijk bestaan onvermij- zwakke wil, dan zou hij - door het simpele wonder
delijk gekleurd door eenzijdigheid en tragedie. van overcompensatie - een wil kunnen ontwikkelen
Misschien. Maar ik ben het aan mijzelf die sterker dan gemiddeld is. Ieder mens heeft
verschuldigd mijn eigen twijfel te betwijfelen. Mijn genoeg wilskracht om een begin te maken met het
weerstand tegen een idee van leven dat meer is ontwikkelen van zijn wil.
dan strijd, kan uit mijn eigen ego komen, dat
vasthoudt aan tegenstellingen. Zou ik nog steeds Keen: (Altijd als iemand het heeft over het
mijzelf zijn als ik vrolijk en gesynthetiseerd was?) ontwikkelen van wilskracht, zie ik twee
Keen: Ik begrijp hoe u komt tot de zuivere ervaring tegenstrijdige beelden: 1. de ‘self made man’, Hora-
van het zelf als waarnemer, maar hoe kunt u tio Alger, Dale Carnegie en ‘Hoe ontwikkel je een
beweren dat de wil in staat is alle andere functies te krachtige persoonlijkheid in dertig dagen’.
beheersen en richting te geven? Vaak lijkt de wil de Vermoedens van oppervlakkigheid; 2. het
kracht te missen om kinderlijke neigingen te slachtoffer. Neurose is innerlijke passiviteit. Depres-
onderdrukken. Soms is de wil als een krachteloze sie is aangeleerde hulpeloosheid. Zonder sterke wil
gevangene, geregeerd door een kinderlijke tiran. Als blijft men slachtoffer. Misschien. De ambivalentie
een depressie toeslaat, of als boosheid opwelt, of als over het idee van de wil, of liever de verwaarlozing
seksuele begeerte opbruist, dan lijkt de wilskracht daarvan in de moderne psychologie, is de weerspie-
zwak, meer als een oude vader of moeder dan als geling van het probleem dat wij hebben met het
een krachtige manager van de persoonlijkheid. verlangen naar persoonlijke macht. Ons


machtsstreven hebben wij buiten onszelf geplaatst, ‘bekwame’ wil te ontwikkelen. Als de wil precies
gekanaliseerd in de richting van de wetenschap, tegenovergesteld is aan sterke gevoelens of
technologie, politiek en oorlog. Waarom zouden wij neigingen, wordt hij overdonderd. We moeten dus
niet de ontwikkeling van innerlijke kracht tot een een bepaalde strategie bedenken om ons doel toch
openlijk doel maken?) te bereiken. Neem bijvoorbeeld een persoon met
Keen: Welke andere technieken gebruikt u om de een obsessief verlangen, die deze obsessie graag
wilskracht te ontwikkelen? kwijt wil. Hoe meer hij zich concentreert op deze
Assagioli: Eerst nog een verduidelijking. Psychosyn- obsessie, des te sterker wordt deze. Maar hij kan
these houdt zich niet primair bezig met het zijn aandacht voor deze obsessie verminderen en
ontwikkelen van wilskracht. Sterkte van de wil is no- deze vervangen door een andere; hij kan een
dig, maar is niet genoeg. Het is evenzeer van zinvolle ‘obsessie’ aankweken. Het zien van nieuwe
belang een bekwame wil te ontwikkelen en een wil beelden stimuleert het ontstaan van een nieuwe
tot het goede. Wij kennen vele technieken om elk werkelijkheid, zoals die door deze beelden gesugge-
van deze kwaliteiten te ontwikkelen. Ik heb deze reerd wordt. Dit heeft te maken met een bekende
technieken uitvoerig behandeld in Over de wil. Een psychologische wet: beelden of mentale
van deze technieken is het visualiseren van het afbeeldingen en ideeën hebben de neiging de fysie-
‘ideale model’. Stel je zo levendig mogelijk voor wat ke omstandigheden en externe omstandigheden op
er in je leven zou veranderen als je een sterke wil te roepen die hiermee overeenstemmen. Of zoals
had. Visualiseer jezelf in de situatie dat je innerlijk William James zei: ‘Elk beeld bevat een motor-
en uiterlijk meester over jezelf bent. We adviseren element’. Een zeer eenvoudige techniek die ik
ook om elke dag enige ‘nutteloze’ oefeningen te gebruik is een serie kaarten met ‘oproepende’ woor-
doen, om de zelfdiscipline te versterken. Je kunt den, zoals kalmte, geluk, geduld, energie, goede wil
besluiten om tien minuten op een stoel te gaan enzovoort. Als deze kaarten overal neergezet
staan, of elke dag een kilometer hard te lopen, of worden brengen ze bij de patiënt iets teweeg en
een boze bui te bedwingen. Het is moeilijker een roepen de hoedanigheden op die ze symboliseren.


Kunstvoorwerpen gebruik ik ook op die manier, van de wilsenergieën. Egocentriciteit werkt volstrekt
bijvoorbeeld de ‘Transfiguratie’ van Fra Angelico; dit vernietigend op de samenwerking, die nodig is voor
is een zichtbaar symbool voor de verandering van een volledige deelname aan de gemeenschap.
de persoonlijkheid, die totstandkomt, als iemand Waarom zouden we ‘de goede wil’ beschouwen als
contact maakt met het transpersoonlijke Zelf. een deugd die we kunnen missen en die slechts
voor godsdienstige mensen van belang is? Ik kan
Keen: (Is dit eenvoud van geest of een verstandig zelfs nog een stap verder gaan. Ditzelfde principe
gebruik van de automatische reacties van lichaam gaat op voor de menselijke relatie tot de natuur en
en geest? Ik weet het niet. Bekentenis: op een het heelal. Niemand kan zich aanmatigen dat hij
avond zette ik in mijn hotelkamer een kaart met niets met het heelal te maken heeft. Of hij het nu
‘Glorie’ neer en wachtte op de gevolgen. ‘s Morgens leuk vindt of niet, de mens maakt deel uit van de
werd ik wakker tussen de verkreukelde en muffe la- universele wil en hij moet op de een of andere
kens bij stralen zonlicht en kerkklokken, een manier in harmonie komen en bereid zijn mee te
gouden dag, Florentijnse koffie, Leonarda da Vinci doen met het ritme van het universele leven. Het in
en zeer zeker glorie. Maar we weten toch allemaal harmonie raken met de eenwording van het
dat zulke ervaringen het gevolg zijn van suggestie, individu met de universele wil - de Chinezen
nietwaar?) noemen het Tao, de stoïcijnen zien het als het
Keen: Goede wil schijnt meer te horen bij aanvaarden van het lot, de christenen als ‘Gods wil’
godsdienst dan bij psychotherapie. Kan de wil niet - is een van de hoogste menselijke doelstellingen,
gezond zijn, zonder dat ze goed is? ook al wordt die zelden verwezenlijkt.
Assagioli: Nee, de mens maakt altijd deel uit van
een sociaal verband, hij zit niet op een eiland. Dus, Keen: Tot aan de tijd dat Maslow begon te spreken
hoe meer conflicten er zijn, hoe meer energie er over ‘metabehoeften’, werd de psychologie in
wordt verspild. Als we een diep gevoel van vrede verlegenheid gebracht door alles wat er uitzag als
willen ervaren, hangt dat af van de harmonisatie metafysica of godsdienst. Nu lijkt het erop dat


mystiek en geneeskunde hun krachten gaan onderdrukken? Het lijkt wel of wij ons net zo
bundelen. Is het zo, dat een gezond zelfbewustzijn schamen voor onze lust tot zinvolheid, als de
noodzakelijkerwijs een godsdienstige binding Victoriaanse samenleving voor erectie en minder
impliceert? edele hartkloppingen.
Assagioli: Dat is niet noodzakelijk. Persoonlijke Assagioli: Menigeen schijnt zich vrijwillig te hebben
psychosynthese kan worden bereikt door inzicht in onderworpen aan een geestelijke ‘lobotomie’
het lagere- en middelsteonbewuste. Bij een aantal (operatie tot scheiding van de voorhersenen van de
mensen zal, als de fundamentele psychologische rest van de hersenen), aan een onderdrukking van
behoeften zijn bevredigd en er een zekere staat van het verhevene, een volledige ontkenning van het
welzijn is bereikt, verveling en een gevoel van transpersoonlijke Zelf. Dientengevolge blijft het
zinloosheid de kop op steken, en dan begint het hoger onbewuste praktisch onbekend voor velen.
zoeken naar een hoger doel in het leven. Jung zei De huidige psychologie heeft vaak het accepteren
het al: voor sommigen is het voldoende om normaal van een gedegradeerd zelfbeeld bevorderd met het
en aangepast te zijn, maar anderen hunkeren naar argument dat alle geestelijke of religieuze impulsen
het transcendente. In de psychologie zien we nu slechts sublimaties zijn van seksuele instincten. De-
een vierde kracht, de ‘transpersoonlijke ze simplificatie gaat voorbij aan het feit dat veel van
psychologie’, die de behoeften en strevingen wil on- de meest creatieve mensen in de geschiedenis der
derzoeken, die verder gaan dan zelfverwezenlijking mensheid verslag hebben gedaan van transpersoon-
en humanistische psychologie. lijke aard. Met welk recht mogen we ontkennen dat
geestelijke neigingen even reëel of fundamenteel
Keen: In de tijd van Freud bestond er een uitgebrei- zijn als seksuele of agressieve neigingen?
de culturele samenzwering om het libido te
onderdrukken, het te dwingen onbewust te blijven. Keen: Waarom zouden we het verhevene willen
Zou u zeggen dat er nu een analoge samenzwering onderdrukken? Waarom is het paradijs zo
bestaat om de religieuze neigingen te bedreigend?


Assagioli: Het is net zo mysterieus als het komen ermee in contact door gebed of meditatie, of
onderdrukken van de seksuele opwinding. We ze ondergaan wellicht de invloed van een hogere
vrezen het verhevene omdat we het niet kennen en macht. Taal schiet altijd tekort als men wil spreken
omdat we ernaar zouden moeten handelen als we over transpersoonlijke of spirituele ervaringen. Elke
de realiteit van hogere waarden toelieten. Deugd, manier van uitdrukken is in hoge mate symbolisch
samenwerking, het laten varen van egoïsme en de en een groot aantal symbolen worden gebruikt,
verantwoordelijkheid voor geestelijke groei gaan zoals verlichting, afdalen in de onderwereld van de
samen met de erkenning van het hogere Zelf. psyche, ontwaken, zuivering, transmutatie, psycho-
spirituele alchemie, wedergeboorte en bevrijding.
Keen: Wat is de aard van het transpersoonlijke Zelf?
Spreekt u over een entiteit die losstaat van het zelf Keen: Ik veronderstel dat er technieken zijn in de
dat we kunnen ervaren in het gewone bewustzijn? psychosynthese, om bewustzijn van het
Assagioli: Goede vriend, ik kan je niet vertellen hoe transpersoonlijke Zelf te ontwikkelen.
het transpersoonlijke Zelf eruitziet. Maslow heeft ge- Assagioli: Ja, zoals de innerlijke dialoog, die vaak
poogd het te omschrijven (‘De psychologie van het goed werkt. Stel je een zeer wijze man voor die het
menselijk zijn’), zoals hij ook deed met de aard van antwoord weet op alle problemen die je
de ‘piek-ervaring’. Directe ervaring met het bezighouden. Als je deze man om informatie zou
transpersoonlijke Zelf komt weinig voor en de kunnen vragen, wat zou hij je dan allemaal niet
vereniging met dit Zelf is heel ongewoon. Velen kunnen vertellen. Dit is je innerlijke leraar …
echter hebben er kennis van, die ze hebben
gekregen via het hogere onbewuste of onbewuste. Keen: (Ik ben bang dat mijn innerlijke leraar een
Ik kan wel een beschrijving geven van de gevolgen. tikje seniel is. Het lijkt alsof hij tegenstrijdige
Het manifesteert zich spontaan in de scheppende adviezen geeft: maak ‘t je gemakkelijk of werk juist
werken van de grote universele genieën, zoals harder; neem grote risico’s of blijf zitten waar je zit;
bijvoorbeeld Plato, Dante en Einstein. Anderen ga op de maffe toer of doe maar gewoon, dan doe


je al gek genoeg. Hij kan nooit besluiten of hij aan voor-altijd-en-eeuwig gestopt ben met roken?)
de kant staat van Dionysus of van Apollo). Volgens een oude traditie liggen wijsheid en
Assagioli: … als je luistert naar het antwoord kan dwaasheid dicht bij elkaar. Is een wijze eenvoudig
het zomaar via een ander bij je binnenkomen, of van geest? Is de vereenvoudiging, die met de jaren
door een boek dat je leest of door de manier komt, wijsheid of vermoeidheid? En is
waarop de omstandigheden zich ontwikkelen. psychosynthese een moderne versie van de school
Meditatie is ook goed. Soms stel ik de cliënt voor der wijzen? Wat is het verschil tussen een wijze en
om een brief te schrijven. een dwaas?
Assagioli: wijsheid is heden ten dage nog meer uit
Keen: Aan het transpersoonlijke Zelf? de mode dan ‘wil’. Het oorspronkelijke begrip
Assagioli: Ja, ‘Beste transpersoonlijke Zelf …’ ‘wijsheid’ heeft weinig te maken met dwaasheid.
Probeer het en kijk wat er gebeurt. Natuurlijk houdt wijsheid een hogere eenvoud van
geest in, maar dit is geen vorm van achterlijkheid.
Keen: Aan welk adres moet ik die brief versturen? In het chinees is wijsheid een combinatie van het
Assagioli: Hetzelfde adres waaraan je al die boze teken voor wind en bliksem. De wijze man is dus
brieven stuurt, waarin je een geliefde of een vijand niet sereen en vermoeid, doch ongrijpbaar als de
alle dingen schrijft die je in hem haat. wind en bereid tot bliksemsnelle actie. Wijsheid is
verbonden met intuïtie (daarom wordt ze gezien als
Keen: Ik kan er nog steeds niet toe komen om voor een vrouw, Sofia) en met het zien van dingen als
mezelf te besluiten of de technieken van een geheel. Op deze wijze staat het in verband met
psychosynthese naïef of briljant zijn. Ze lijken mij het transpersoonlijke perspectief. Het is het
vaak een beetje al te eenvoudig. (Zou ik op dit vermogen om te spelen met tegenstellingen en
momen moeten toegeven dat ik na de zitting van gi- daartussen een synthese te bewerkstelligen. Ik
steren en zijn ‘simplistische’ analyse van neurose veronderstel dat leeftijd een mens kan helpen iets
als een ‘weifelen in de stoel van besluitvorming’ van het perspectief te verwerven, dat nodig is om


harmonie te scheppen tussen schijnbare Keen: Wat zijn de grenzen van psychosynthese? Als
tegenstellingen. u een criticus van uw eigen systeem was, wat zou u
dan voor kritiek leveren?
Keen: William Blake zei: ‘De weg van de Assagioli: Ik zou dit eigenlijk aan u moeten
buitensporigheden leidt naar het paleis van de overlaten, maar ik zal het toch doen. Het is wel
wijsheid’. Behoort jeugd niet meer een tijd te zijn amusant. Ik zal antwoorden met behulp van een
van buitensporigheden dan van voortijdig streven paradox. De beperking van psychosynthese is dat
naar evenwicht? het geen beperking heeft, het is te veelomvattend,
Assagioli: Dat is leuk. te uitgebreid. Een zwak punt is, dat het teveel
aanvaardt. Het ziet teveel kanten tegelijk en dat is
Keen: Het volgende citaat van de Schotse filosoof een nadeel.
NcNab sluit erop aan: ‘Wijsheid is een deugd in de
tweede helft van het leven, maar is vervelend in de Keen: (Dit was mijn ‘zelfkennis’-vraag. De meeste
eerste helft’. Moet psychosynthese eigenlijk niet beroemde mensen krijgen ongeveer een 6 tot 7
gereserveerd worden voor degenen die ouder zijn voor hun antwoord op deze vraag; ik geef Assagioli
dan veertig? zonder aarzelen een 10. Deze man ziet de
Assagioli: U wilt me wel verontschuldigen, dat mijn achterkant van zijn eigen gelijk.)
antwoord niet volledig is. Individuen verschillen. Keen: Hannah Arendt zegt dat
Sommige mensen zijn psychologisch rijp en sommi- vergevingsgezindheid de sleutel is tot actie en
ge volwassenen zijn psychologisch als een kind. vrijheid. Zonder vergevingsgezindheid wordt het
Persoonlijke psychosynthese is deels noodzakelijk leven beheerst door de drang tot herhaling, door
voor transpersoonlijke psychosynthese, maar een eindeloze kringloop van haat en vergelding.
mensen kunnen op verschillende leeftijden hieraan Toch zijn er weinig psychotherapeuten die deze
toe zijn. mening zijn toegedaan. Sommigen, zoals Janov,
lijken wrok en boosheid tegen ouders en tegen de


maatschappij aan te moedigen, omdat die de bron band kan men zich eerder bevrijden door diegenen
zijn van oerpijn. Vertelt u mij eens wat te vergeven die niet beter weten, dan door een wrok
psychosynthese te vertellen heeft over te koesteren en medelijden met zichzelf te hebben.
vergevingsgezindheid, verantwoordelijkheid en Ook is het gemakkelijker te vergeven als je in
dankbaarheid. contact komt met het werkelijke lijden van de
Assagioli: In psychosynthese leggen we de nadruk mensheid. Het zou een goed idee zijn om in de
op individuele verantwoordelijkheid. Het doet er niet opvoeding van kinderen een wekelijks bezoek op te
toe wat iemand is overkomen in het verleden, hij nemen aan ziekenhuizen, inrichtingen voor
moet in het ‘hier en nu’ verantwoordelijkheid geestelijk gestoorden en achterbuurten, zodat zij di-
nemen voor wat hij wil veranderen in zijn rect contact maken met het menselijk lijden, zonder
persoonlijkheid en ophouden met de schuld geven tussenkomst van theorieën, statistieken en politieke
aan ouders of aan de maatschappij. Ik ben tegen ideologieën.
vele dingen in de moderne samenleving en in die
zin dus een revolutionair, maar we moeten de Keen: Sinds het achteruitgaan van de religie in de
samenleving van binnenuit veranderen, opdat het westerse wereld en het verdwijnen van ‘rites de
onze samenleving is. Ik raad u aan begrip en mede- passage’ (rituelen bij geboorte en dood), is de
lijden te hebben tegenover degenen die u schade psychologie de taak toegevallen mensen te helpen
hebben berokkend. Waarschijnlijk is de schade in overgangscrises en in grenssituaties. Hoe staat u
minder groot dan u denkt. Natuurlijk zijn we mede tegenover de dood? Wat betekent dat voor u op de
bepaald door het verleden, maar het ligt binnen ons leeftijd van 85 jaar?
vermogen dit los te laten, verder te gaan, onszelf te Assagioli: De dood ziet er voor mij allereerst uit als
de-conditioneren, onze vaste patronen te wijzigen een vakantie. Er bestaan vele hypothesen over de
en uit te breiden. De meeste schade die ouders bij dood en het denkbeeld van reïncarnatie lijkt mij het
hun kinderen veroorzaken, vloeit voort uit meest zinvol. Ik heb geen eigen ervaring met
onwetendheid en niet uit kwaadwilligheid. In dit ver- reïncarnatie, maar met dit geloof ben ik in het


goede gezelschap van honderden miljoenen ooster-
lingen, van Boeddha en van vele anderen in het
westen. De dood is een normaal deel van de
biologische kringloop. Mijn lichaam sterft, maar ik
ben meer dan dat. Ik maak me er niet erg bezorgd
over. Misschien sterf ik vanavond wel, maar ik ben
gaarne bereid nog vele jaren te aanvaarden om
werk te doen dat me interesseert en waarvan ik
denk dat het nuttig is voor anderen. Ik ben, zoals
de Fransen zeggen ‘disponable’ (beschikbaar).
Humor helpt ook en gevoel voor verhoudingen. Ik
ben een individu op een kleine planeet in een klein
zonnestelsel in een van de melkwegstelsels.

Keen: (Het is moeilijk om erachter te komen wat nu
bewijskracht heeft voor een nieuwe filosofie en voor
de therapie die er uit voortvloeit. Elke vorm van
therapie heeft opzienbarende successen en
evenzoveel dramatische mislukkingen. Een
argument dat ook de tegenstander als overtuigend
aanvaard heeft, als toegevoegd bewijsstuk:
sprekende over de dood veranderde Assagioli’s
stem niet van toonhoogte of van sterkte, het licht
bleef in zijn donkere ogen spelen en zijn mond was
nooit veraf van een glimlach.)


ROBERTO ASSAGIOLI STIERF OP 23 AUGUSTUS 1974

Over de auteur
Sam Keen is ‘consulting editor’ van het Amerikaanse tijdschrift Psychology Today. Hij behaalde een
mastersdegree aan de Harvard Divinity School, een Ph.D. in filosofie en godsdienstfilosofie te Princetown.
Hij is freelance schrijver en docent aan verschillende academies en universiteiten. Schreef o.a.: Apology for
Wonder; To a dancing God; Telling our Story; Voices and visions.

Dit is een publicatie van het Instituut voor Psychosynthese Nederland.
Op deze publicatie berust het copyright van de auteurs en het Instituut voor Psychosynthese.
Het origineel is te bestellen via internet op www.psychosynthese.nl of via het instituut, tel.: 030 - 271 46 34.


De gulden middenweg - Roberto Assagioli

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (11)

Similar to De gulden middenweg - Roberto Assagioli

Similar to De gulden middenweg - Roberto Assagioli (20)

De gulden middenweg - Roberto Assagioli