IV Targi eHandlu Warsztaty Anna Adamek - Kancelaria Włodzimierz Głowacki i Ws...
Klauzule_abuzywne_Joanna_Kornas
1. Niedozwolone
postanowienia umowne
a kredyt hipoteczny
Joanna Kornas
Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego
Warszawa, 13 kwietnia 2011 r.
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
2. Pojęcie „klauzuli abuzywnej”
Niedozwolone postanowienie umowne (tzw. klauzula abuzywna)
to, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, postanowienie:
Znajdujące się w konkretnej umowie zawartej z konsumentem
Nieuzgodnione z nim indywidualnie (= konsument nie miał na nie
rzeczywistego wpływu)
Kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami
Rażąco naruszające jego interesy
Klauzulami abuzywnymi nie są postanowienia określające główne
świadczenia stron (cenę, wynagrodzenie), jeżeli zostały
sformułowane w sposób jednoznaczny
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
3. Kontrola incydentalna
Znajdujące się w konkretnej, zawartej z konsumentem, umowie
niedozwolone postanowienie, nie wiąże konsumenta z mocy
prawa
W razie sporu z przedsiębiorcą, co do związania danym
postanowieniem umownym, konsument-strona umowy może
dochodzić przed sądem ustalenia, że określone postanowienie go
nie wiąże
tzw. „kontrola incydentalna”
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
4. Kontrola abstrakcyjna
Niedozwolone postanowienia mogą znajdować się nie tylko w
konkretnych umowach, ale także we wzorcach umów
Wzorzec to także regulamin, taryfa opłat i prowizji itp.
Postanowienia znajdujące się w takich dokumentach mogą zostać
zaskarżone przez każdego do Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów (SOKiK)
SOKiK uznaje postanowienia za niedozwolone, zakazuje ich
wykorzystywania i przesyła odpis prawomocnego wyroku
Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)
Prezes UOKiK prowadzi rejestr postanowień wzorców uznanych
za niedozwolone
Od chwili wpisania do rejestru wyrok ma skutek wobec osób
trzecich
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
5. Bankowe klauzule abuzywne
O wysokości oprocentowania Bank zawiadomi Kredytobiorcę oraz Poręczycieli pisemnie w terminie 14 dni od dnia
uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy. Właściwa wysokość oprocentowania, która będzie obowiązywać
Kredytobiorcę w okresie wskazanym w ust. 1 może się różnić od wartości podanej w ust. 1.
wyrok SOKiK z 16.08.2010, XVII AmC 727/09; klauzula nr 2060
ARGUMENTY BANKU SOKiK
Zawarte umowy uzgadniane Oprocentowanie STAŁE: klauzula
indywidualnie z klientami sprzeczna z jego istotą
Możliwość negocjacji wzorca – Całkowita dowolność w ustaleniu %
aneksy (brak odniesienia do wskaźników
obiektywnych, jak np. WIBOR)
Kredyt wypłacany jest w znacznym
odstępie czasowym od momentu Naruszenie lojalności kontraktowej
zawarcia umowy Czas: ryzyko gospodarcze; umowa
Ryzyko st.% zmusza bank do Bank w istocie może 1-stronnie
ustalenia % na dzień wypłaty zmienić zawartą umowę
kredytu
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
6. Bankowe klauzule abuzywne
Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy należy: (...) powiadamianie Banku o wszelkich okolicznościach
mogących mieć wpływ na sytuację finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć
wpływ na terminową spłatę Kredytu.
wyrok SOKiK z 22.10.2009, XVII AmC 349/09; klauzula nr 1987
ARGUMENTY BANKU
Prawo bankowe uprawnia bank do weryfikowania zdolności kredytowej kredytobiorcy
Bank nie domaga się nieistotnych danych ich zmiana: nie wiąże się z żadnymi sankcjami
SOKiK
Niejednoznaczne i nieprecyzyjne: kiedy klient ma informować bank? o jakich okolicznościach?
de facto: bank wiążąco interpretuje umowę wypowiedzenie dotkliwe dla klienta
konsekwencje finansowe
Zbędne i uciążliwe formalności dla klienta
Zbyt duża swoboda banku: możliwość stwierdzenia, że klient nie wykonuje obowiązku
informacyjnego z powodu niewielkiej zmiany w jego majątku, która faktycznie nie wpływa na
zdolność kredytową
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
7. Bankowe klauzule abuzywne
W przypadku braku spłaty dwóch kolejnych rat kredytu, Bank ma prawo, nie częściej niż raz do roku, dokonać
wyceny nieruchomości stanowiącej przedmiot hipoteki na koszt Kredytobiorcy .
wyrok SOKiK z 6.082009, XVII AmC 512/09; klauzula nr 1741
ARGUMENTY BANKU
Argumenty nieznane (ostatecznie uznał powództwo)
SOKiK
Brak związku między opóźnieniem w zapłacie 2 kolejnych rat a koniecznością wyceny
nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia
Bank zastrzega sobie możliwość pobierania świadczenia w nadmiernej wysokości
Konsument ponosi dodatkowe koszty, by bank mógł odnieść nieuzasadnione korzyści
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
8. Bankowe klauzule abuzywne
Bank zastrzega sobie prawo zmiany niniejszego regulaminu.
wyrok SOKiK z 24.03.2003 r., XVII AmC 33/02; klauzula nr 93
ARGUMENTY BANKU
Nie ma jednostronnej zmiany umowy: można negocjować
Konsumentowi doręcza się zmieniony regulamin prawo wypowiedzenia umowy
Zmiany w regulaminie: zasada słusznego uznania – jedna ze stron umowy ma uprawnienie
do oznaczenia świadczenia
SOKiK
W kontrolowanym regulaminie nie ma postanowień dot. negocjacji, jedynie dot.
wypowiedzenia
Prawo zmian w regulaminie bez wskazania ważnych przyczyn = 1-stronna zmiana umowy
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
9. Bankowe klauzule abuzywne
„W szczególności” [dot. wypowiedzenia umowy]
wyrok SOKiK z 22.12.2004 r., XVII AmC 110/03; klauzula nr 341
ARGUMENTY BANKU
Klauzula dotyczy wypowiedzenia, a nie 1-stronnej zmiany umowy
Bank może wypowiedzieć umowę kredytu tylko w przypadkach określonych w przepisie
art. 75 Prawa bankowego
SOKiK
Bank samodzielnie decyduje, jakie okoliczności uzasadniają wypowiedzenie umowy
Bank może uzupełniać umowę o nieuzgodnione warunki
Żadne inne punkty kontrolowanego wzorca nie były abuzywne – wykluczenie słowa „w
szczególności” zapewnia zgodność wzorca z przepisem art. 75 Prawa bankowego
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
10. Klauzule po raporcie z kontroli wzorców
umownych kredytów hipotecznych (maj 2008)
Pomimo ogłoszenia w raporcie, jakie rodzaje klauzul są uznawane przez UOKiK
za abuzywne, w 2009 r. wpisano do rejestru prowadzonego przez Prezesa
UOKiK szereg klauzul z nimi tożsamych:
Domniemanie doręczenia korespondencji po określonym czasie od jej
wysłania lub pozostawianie dokumentów w aktach banku ze skutkiem
doręczenia
Właściwość sądu: siedziba banku
Kumulacja kosztów: nakładanie na konsumenta dodatkowych „kar” w
przypadku opóźnienia w spłacie
Pobieranie opłat za wypowiedzenie umowy
Zbyt ogólnikowe przesłanki zmian regulaminów
Nieprecyzyjne przesłanki wypowiedzenia umowy
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
11. Najnowszy raport z kontroli wzorców
umów o karty płatnicze (listopad 2010)
Wiele klauzul uznanych w raporcie za abuzywne znajduje się
już w rejestrze:
Wygasanie roszczeń klientów
Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności banku
Domniemanie doręczenia klientowi korespondencji
Niejasne przesłanki wypowiedzenia umowy
Podobne postanowienia można już znaleźć w rejestrze w odniesieniu do innych
przedsiębiorców
Bez względu na to, jakiego rodzaju przedsiębiorca (bank, ubezpieczyciel, agencja
turystyczna, sklep internetowy) stosował wzorzec, takie postanowienia mają
charakter niedozwolony!!!
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
12. Najnowsze głosy doktryny
prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej kontroli
niedozwolonych postanowień wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorcę,
„Studia Prawa Prywatnego” 2011, nr 3, s. 23-47.
Niejasność rejestru – brzmienie klauzul nie pozwala nieraz nawet domyślać
się przyczyny abuzywności
Racjonalny powód istnienia dwóch sposobów ochrony konsumenta –
kontrola incydentalna i abstrakcyjna = różne skutki tych kontroli
Ocenie podlega treść wzorca, a nie sposób jego wykorzystania
Problem: nie wadliwa regulacja prawna, a błędna praktyka stosowania –
zatracie sensu rozróżnienia na kontrolę incydentalną i abstrakcyjną
Niedozwolony charakter postanowienia: wszyscy konsumenci i wszyscy
przedsiębiorcy; cel – ochrona zbiorowych interesów konsumentów
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
13. Najnowsze głosy doktryny
prof. Michał Romanowski, W sprawie charakteru i skutków abstrakcyjnej… - cd.
Wpis klauzuli do rejestru nie powoduje nieważności/ bezskuteczności
tożsamych postanowień w konkretnych umowach zawartych z
konsumentami
Postanowienia wpisane do rejestru nie są „czarne” (bezwzględnie
zabronione do stosowania w obrocie z konsumentami)
Wpis do rejestru: Prezes UOKiK kontroluje, czy przedsiębiorca nie narusza
zbiorowych interesów konsumentów (art. 24 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU)
Wyrok SOKiK nie może być źródłem bezpośrednich korzyści dla konsumenta
SOKiK orzeka w oderwaniu od konkretnej umowy
SOKiK powinien formułować w sentencji wyroku klauzulę o charakterze
powszechnym, czyli spełniającą wymaganie abstrakcyjności
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
14. Najnowsze głosy doktryny
radca prawny Paweł Tokarz, Zgodność z prawem praktyki zamieszczania postanowień
umowy kredytowej/ rachunku bankowego w regulaminie ustalonym przez bank,
„Monitor Prawniczy” 2011, nr 5, s. 286-288.
Przepis ustawy wymaga zamieszczenia określonych danych w umowie (np.
art. 4 ust. 2 KredKonsU; art. 30 nowej KredKonsU)
Dla spełnienia tego wymogu wystarczające jest zamieszczenie tych
postanowień w regulaminie (szczególna postać wzorca), który został
doręczony lub udostępniony klientowi
W takiej sytuacji umowa zawiera wymagane prawem postanowienia
„Za całkowicie bezrefleksyjny uznać należy prezentowany przez UOKiK
pogląd, że informacje zamieszczone w art. 4 ust. 2 KredKonsU nie mogą
znajdować się w załącznikach do umowy”
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
15. Wnioski
Rejestr klauzul abuzywnych sprawia, że świadomość konsumentów co do ich praw i możliwości
wyegzekwowania korzystniejszych warunków w umowach z bankami rośnie
Banki, pomimo raportów UOKiK i jawności rejestru, powtarzają w swoich wzorcach umownych
niedozwolone postanowienia
Stosowanie postanowień abuzywnych w regulaminach, taryfach opłat itp. nie wyłącza
możliwości skontrolowania postanowień przez SOKiK
Powoływanie się na indywidualne uzgadnianie z klientami umów nie ma znaczenia – SOKiK
kontroluje wzorzec, a więc coś stworzonego jednostronnie przez przedsiębiorcę; wzorzec z
istoty rzeczy nie jest uzgadniany z klientem
Chociaż na stronie UOKiK postanowienia podzielone są „branżowo”, nie znaczy to, że można
ignorować wpisy widniejące w „nie swojej” branży
POSTULAT: jawność wyroków SOKiK wraz z uzasadnieniami
możliwość zrozumienia, czemu postanowienie uznano za abuzywne
możliwość zobaczenia, jakie postanowienia i dlaczego zostały uznane za dozwolone
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”
16. Dziękuję!
Joanna Kornas
Fundacja na rzecz Kredytu Hipotecznego
j.kornas@ehipoteka.pl
Joanna Kornas, „Niedozwolone postanowienia umowne a kredyt hipoteczny”