“Το Θεσμικό Πλαίσιο και οι Δρώντες Εκμετάλλευσης της Διαστημικής Τεχνολογίας στην Ελλάδα”, Συντονιστής Συνεδρίου, Αλέξανδρος Κολοβός, Επίκουρος Καθηγητής Σχολής Ικάρων (Εκλεγείς), Ταξίαρχος ΠΑ (ε.α), Διακλαδικό Σεμινάριο, Δεκέλεια, 23 Μαΐου 2012, "Επιχειρησιακή Εκμετάλλευση Διαστήματος για σκοπούς Ασφάλειας και Άμυνας"

1. Το Θεσμικό Πλαίσιο
Oι Δρώντες και οι Προκλήσεις Εκμετάλλευσης της
Διαστημικής Τεχνολογίας στην Ελλάδα
Αλέξανδρος Κ. Κολοβός
Επίκουρος Καθηγητής ΣΙ (Εκλεγείς)
Ταξίαρχος Πολεμικής Αεροπορίας (ε.α.)

2. Το Θεσμικό Πλαίσιο
Oι Δρώντες και οι Προκλήσεις Εκμετάλλευσης της Διαστημικής
Τεχνολογίας στην Ελλάδα
I. Θεωρητικό Υπόβαθρο
II. Εφαρμογές Διαστήματος στο Πλαίσιο της Ασφάλειας
και Άμυνας
IΙΙ. Το Δομημένο Διεθνές Πλαίσιο: Η περίπτωση ΕΕ
ΙV. Tο «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη Γη.
VI. Συμπεράσματα
14/9/2011 2

3. I. …Θεωρητικό Πλαίσιο
• Οι δορυφόροι:
 Τεχνητές κατασκευές
Τοποθετούνται σε τροχιές από τα 150 χλμ –
36.000 χλμ, ανάλογες με τις επιδιώξεις μας
• Η πανοραμική θέαση από το Διάστημα:
Δεν περιορίζεται από εθνικά σύνορα
Δίνει αντικειμενική πληροφόρηση
Μόνη πηγή για πληροφορίες «βάθους»

4. I. …Θεωρητικό Πλαίσιο
• Οι εφαρμογές της δορυφορικής
τεχνολογίας:
Ξεκίνησαν ως στρατιωτικές αλλά
επεκτάθηκαν και στον πολιτικό τομέα και
ιδιωτικό τομέα
Δεν αποτελούν πλέον μονοπώλιο των
μεγάλων δυνάμεων
• Όμως, η εκμετάλλευση του Διαστήματος
έχει πολύ σημαντικό κόστος:
– Πρέπει πάντοτε να εξετάζεται ο λόγος «κόστος προς
αποτελεσματικότητα»
– Απαιτούνται σώφρονες επιλογές στη γη

5. I. …Θεωρητικό Πλαίσιο
• Δυνατοί τρόποι εκμετάλλευσης του
Διαστήματος:
Χρήση Εμπορικών Συστημάτων
Σύναψη διακρατικής συμφωνίας με χώρα που
διαθέτει εθνικά συστήματα
Αυτονομία-απόκτηση εθνικού δορυφόρου:
Αγορά έτοιμου δορυφόρου
Με συμμετοχή στη σχεδίαση – ανάπτυξη
• Η συμπληρωματικότητα των Λύσεων: Η
επιλογή μιας δεν αποκλείει την παράλληλη
χρήση και μιας άλλης.

6. I. …Θεωρητικό Πλαίσιο
• Εθνικά, οι δραστηριότητες Διαστήματος
υλοποιούνται από 3 ξεχωριστούς τομείς:
 Δύο συνεργαζόμενους κυβερνητικούς
 Ένα αυτόνομο ιδιωτικό τομέα
Κυβερνητικός Τομέας
Εθνικής
Εθνικής
Ασφάλειας
Ασφάλειας Ιδιωτικός Τομέας
Ιδιωτικός Τομέας
Πολιτικός
Πολιτικός
(Άμυνας και
(Άμυνας και
Ασφάλειας)
Ασφάλειας)

7. ΙΙ. Εφαρμογές Διαστήματος στο Πλαίσιο
της Ασφάλειας και Άμυνας
Εννοιολογικά ο όρος Ασφάλεια
υπερκαλύπτει την Αμυνα
Ασφάλεια Άμυνα
Άμυνα
23/5/2012
7

8. ΙΙ. Εφαρμογές Διαστήματος στο
Πλαίσιο της Ασφάλειας και Άμυνας
• Για την Άμυνα
Αναγνώριση (Reconnaissance)
 Πληροφοριακή Υποστήριξη
 Λοιπές Επιχειρησιακές χρήσεις
Τηλεπικοινωνίες
Πλοήγηση
Μετεωρολογία
Υποκλοπή Σημάτων
Έρευνα-Διάσωση
Παρακολούθηση Ωκεανών
Έγκαιρη Προειδοποίηση

9. III. Το «Δομημένο» Διεθνές Πλαίσιο:
H Περίπτωση ΕΕ
• Αναγνώριση του ρόλου του Διαστήματος
στην Ασφάλεια και Άμυνα από το
υψηλότερο πολιτικό επίπεδο ΕΕ, του
Ευρωπαϊκού Συμβουλίου:
 «Μετά από μία λεπτομερή Μελέτη των
στρατιωτικών αναγκών που εκπονήθηκε από την
Ελληνική Προεδρία στις 15 Μαρτίου 2003, η
σημασία των διαστημικών εφαρμογών και
λειτουργιών αναγνωρίστηκε από το Συμβούλιο
στις 19 Μαρτίου 2003». "ESDP and Space ",
11616/3/04 9

10. Αναγνώριση του ρόλου του Διαστήματος
από το υψηλότερο πολιτικό επίπεδο ΕΕ:
Του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου
‘ESDP and Space’, Το θεμελιώδες Κείμενο για την ΕΠΑΑ στην ΕΕ

11. III. Το «Δομημένο» Διεθνές Πλαίσιο:
H Περίπτωση ΕΕ
Απόφαση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
για το Διάστημα και την ΚΕΠΑΑ (2008)
Ευρωπαϊκή Πολιτική
Αναφορά Ειδικών για Διαστήματος
το Διάστημα και την (Απόφαση Ευρ.
Ασφάλεια (2005) Συμβουλίου 2007)
Λευκή Βίβλος ΕΕ για
το Διάστημα (2003)
Ελληνική Πρωτοβουλία
«ΚΕΠΑΑ και Διάστημα
(2002, Απόφαση Ευρ.
Συμβουλίου 2003-04)»

12. III. Το «Δομημένο» Διεθνές Πλαίσιο:
H Περίπτωση ΕΕ
Πολλές από τις απαιτήσεις και ικανότητες των Διαστημικών
Συστημάτων για τη σχεδίαση και διεξαγωγή στρατιωτικών
επιχειρήσεων Διαχείρισης Κρίσεων έχουν εφαρμογή και στις
αντίστοιχες πολιτικές επιχειρήσεις
12

13. III. Το «Δομημένο» Διεθνές Πλαίσιο:
H Περίπτωση ΕΕ
• Οι κυριότερες εφαρμογές Διαστήματος,
αξιολογήθηκαν το 2006 από την ESA με βάση την
εμπειρία των διάφορων αποστολών ΕΕ, και
ιεραρχήθηκαν ως ακολούθως:
1.Τηλεπικοινωνίες
2. Πλοήγηση
3. Παρατήρηση Γης
• Η αξιολόγηση έδειξε ότι οι προτεραιότητες αυτές
δεν ήσαν απόλυτα αντίστοιχες με εκείνες που
είχε δώσει η ΕΕ στο πρόγραμμά της (νο. 2 και 3
ανωτέρω)
13

14. • Η Συνθήκη Λισαβώνας θεσμοθετεί
Ευρωπαϊκή Πολιτική το Διάστημα ως μία πρόσθετη
Διαστήματος (2007)
πτυχή των πολιτικών της ΕΕ (πχ
της γεωργίας ή αλιείας).
• Η ΕΠΔ προβλέπει μόνιμο
δομημένο διάλογο, συντονισμό
και συνέργειες μεταξύ όλων των
δρώντων για την αποφυγή
επικαλύψεων και εξόδων.
 Ο διάλογος να επικεντρώνεται στις
απαιτήσεις των χρηστών για:
 Τη σχεδίαση/απόκτηση
δορυφορικών συστημάτων έως
 Την εκμετάλλευση προϊόντων
από τους τελικούς χρήστες

15. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Η Ελλάδα είναι Διαστημική δύναμη.
• Όμως το Θεσμικό περιβάλλον ανάπτυξης των
σχετικών δραστηριοτήτων είναι «άναρχο»:
 Απουσιάζει μία κεντρική ρυθμιστική εξουσία
 Οι φορείς είναι κατακερματισμένοι σε επιμέρους
μονάδες.
 Κανένας δεν αναγνωρίζει τον άλλο ως υπέρτερο
τους
 Δεν υπάρχει συντονισμός ή επιμερισμός κόστους
και προϊόντων

16. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Υφιστάμενη Δομή της Χώρας:
 Δομή: Δεν υπάρχει κεντρικός Φορέας.
 Σημείο εστίασης στο πολιτικό κυβερνητικό τομέα για τα
Προγράμματα ΕΕ και ESA, είναι η Γενική Γραμματεία
Έρευνας -Τεχνολογίας
 Εθνική Πολιτική Για το Διάστημα: Δεν υπάρχει
 Εθνικό Πρόγραμμα για το Διάστημα: Υπάρχει, χωρίς
να είναι καταγεγραμμένο. Κύριες Δράσεις:
 Ο Ιδιωτικός τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος Hellas Sat
 Το Στρατιωτικό Πρόγραμμα Παρατήρησης Γης Helios-2
 Η συμμετοχή στα προγράμματα ESA.

17. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Οι Ελληνικές Ικανότητες:
 Στο Διαστημικό Τομέα:
 Είναι ιδιοκτήτρια του 2,5% του στρατιωτικού δορυφόρου
παρατήρησης γης Helios-2)
 Διαθέτει ιδιωτικό τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο (Hellas Sat
-2), με τον αντίστοιχο επίγειο σταθμό.
 Σε Επίγεια Υποδομή:
 Διαθέτει σταθμό λήψης εικόνων Ηelios-2 (ΔΣΕ)
 Έχει σταθμό του ευρωπαϊκού συστήματος πλοήγησης
EGNOS), επίγειο σταθμό GPS και διαθέτει μέσα
εφοδιασμένα με δέκτες GPS
 Έχει επίγειους σταθμούς λήψης εικόνων από διάφορους
Μετεωρολογικούς δορυφόρους
 Λειτουργεί επίγειο σταθμό λήψης σημάτων έρευνας-
διάσωσης και κάποιους συμβατούς πομπούς
• Το ύψος των διαχρονικών επενδύσεων σε εθνικό
επίπεδο είναι άγνωστο.

18. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Οι υφιστάμενοι επίγειοι σταθμοί, ανά τομέα:
Κυβερνητικός Τομέας Ιδιωτικός
Ιδιωτικός
Τομέας
Τομέας
EE
MM
YY Πολιτικός Τομέας
Πολιτικός Τομέας
Εθνικής Κυ Έρευνας-
Κυ
LUT Έρευνας-
LUT
Ασφάλειας Διάσωσης
Διάσωσης
Hellas Sat
Hellas Sat
ΔΣΕ (Δωρεάν Διάθεση
GPS-EGNOS
GPS-EGNOS
(Δωρεάν Διάθεση
Helios-2 2 αναμεταδοτών
Πλοήγησης-
Πλοήγησης- 2 αναμεταδοτών
Εντοπισμού
Εντοπισμού στο Κυβερνητικό
στο Κυβερνητικό
Τομέα)
Τομέα)

19. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
Οι διαχρονικές επενδύσεις σε εθνικό επίπεδο είναι άγνωστες
Νόμος 3456/20-3-2007/ΦΕΚ 66, τεύχος Α, αρ. 9
14/9/2011 19

20. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Τομέας Άμυνας
 Πολιτικήγια το Διάστημα (1995-αναθεωρήθηκε το
2006). Στόχοι της:
 Η εκμετάλλευση προγραμμάτων, ιδιαίτερα στους τομείς
των επικοινωνιών και της παρατήρησης της γης (με
εστίαση στο Helios-2) από το Διάστημα
 Η αυτονομία δεν αναφέρεται ως επιλογή.
 Δεν προβλέπονται συνέργειες
 Φορέας: Έχει καθοριστεί, με εισήγηση ΠΑ, σε
επίπεδο Υπουργείου.
 Υλοποιείται ήδη σε συγκεκριμένο Πρόγραμμα,
που δεν έχει καταγραφεί.

21. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
• Οι Φορείς Ασφάλειας και οι λοιποί
κυβερνητικοί Τομείς με συναφή
δραστηριότητα
Τομέας Aσφάλειας
Υπουργείο
Υπουργείο
Θαλασσίων
Θαλασσίων Πολιτικός
Πολιτικός
Υποθέσεων,
Υποθέσεων, Τομέας
Τομέας
Νήσων &
Νήσων &
Υπουργείο
Υπουργείο Αλιείας
Αλιείας
Προστασίας του
Προστασίας του
Πολίτη
Πολίτη Λιμενικό
Λιμενικό
(Έρευνα-
(Έρευνα- Υποδομών
Υποδομών
Διάσωση)
Διάσωση) ΥΠΕΚΑ
ΥΠΕΚΑ
(πλοήγηση)
(πλοήγηση)
Πυρο-
Πυρο-
ΕΛΑΣ
ΕΛΑΣ ΕΥΠ
ΕΥΠ
σβεστική
σβεστική
Παιδείας
Παιδείας
ΓΓΕΤ
ΓΓΕΤ

22. IV. Το «Άναρχο» Ελληνικό Περιβάλλον
 Τομέας Ασφάλειας
• Υπάρχει μια τυπική Συνεργασία με τους Φορείς
άμυνας
• Δεν έχουν εκφραστεί συγκεκριμένες επιχειρησιακές
απαιτήσεις στο τομέα Διαστήματος
• Γενικές Απαιτήσεις σε επίπεδο ΕΕ:
 Χάρτες -Γεωχωρικά δεδομένα ως υπόβαθρο Γεωγραφικών
Συστημάτων Πληροφοριών (εντοπισμός φίλιων δυνάμεων,
απεικόνιση απειλών, επιλογή συντομότερης οδού)
 Τακτικές Επικοινωνίες: Διοίκηση και Έλεγχος κάτω από
οιασδήποτε συνθήκες καιρού ή φωτός.
 Εντοπισμός-Πλοήγηση: Για διαχείριση περιπολιών.
 Έρευνα-Διάσωση: Εξοπλισμός μέσων με αυτόματα
συστήματα κινδύνου-εντοπισμού.
 Μετεωρολογία

23. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Νέο Σκηνικό Ασφάλειας: Αφομοιώνοντας
τις Διεθνείς Τάσεις
• Η Οικονομική Ύφεση
• Οι Διεργασίες στην ΕΕ και ESA οδηγός για
την Υιοθέτηση Θεσμικών Αλλαγών
• Επεκτείνοντας το Φάκελλο των
Εφαρμογών: Από το Βάδισμα στο Τρέξιμο
• Ενημέρωση και Αλλαγή Νοοτροπίας

24. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Νέο Σκηνικό Ασφάλειας: Αφομοιώνοντας τις
Διεθνείς Τάσεις
 Οι απειλές στρέφονται ταυτόχρονα τόσο κατά της
εξωτερικής ασφάλειας (πχ επιτήρηση συνόρων,
λαθρομετανάστευση) όσο και της εσωτερικής
(κρίσιμες υποδομές)
 Οι ΕΔ αποτελούν τον κύριο δρώντα, αλλά όχι τον
μοναδικό. Φορείς όπως Αστυνομία, Πυροσβεστική,
Λιμενικό, διαδραματίζουν ένα αναβαθμισμένο
ρόλο
 Η προσέγγιση που έχει υιοθετηθεί είναι η κοινή
χρήση των μέσων και ειδικά αυτών έχουν υψηλό
κόστος (μεταξύ των οποίων τα δορυφορικά)
 Από την ΕΕ προβάλλεται η αναγκαιότητα διπλής
χρήσης (πολιτικής και στρατιωτικής) συστημάτων
που συμβάλλουν στην ασφάλεια και στην άμυνα
και η αναγκαία συνέργεια των φορέων

25. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Η Οικονομική Ύφεση
 Επηρεάζει την εξέλιξη όλων των εθνικών
προγραμμάτων.
 Αποτελεί ευκαιρία βελτιστοποίησης της
υφιστάμενης κατάστασης αντί της συνεχούς
επέκτασης σε νέα συστήματα.
 Οδηγεί στην επανεξέταση της δυνατότητας
κάλυψης των πάσης φύσεως εθνικών απαιτήσεων
από τις υφιστάμενες ικανότητες
 Απαραίτητη η ύπαρξη θεσμικού πλαισίου
κατ΄αρχήν ανάμεσα στους κυβερνητικούς
χρήστες
 Υπόδειγμα: Η ενσωμάτωση της οδηγίας ΕΕ Inspire στο
νόμο περί «Εθνικής Υποδομή Γεωχωρικών
Πληροφοριών (2010)» που ενισχύει τη δυνατότητα
συνέργειας μεταξύ των διαφόρων χρηστών

26. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Οι διεργασίες στην ΕΕ και ESA οδηγός για
την υιοθέτηση θεσμικών αλλαγών:
 Σε Υψηλό Εθνικό Επίπεδο:
 Αναγνώριση του ρόλου του Διαστήματος
 Καθορισμός Κεντρικού Φορέα Λήψης Αποφάσεων
 Στο επόμενο επίπεδο των φορέων Ασφάλειας
και Άμυνας:
 Καθορισμός/Επικαιροποίηση της Πολιτικής
Διαστήματος ώστε να προβλέπεται ο συντονισμός -
συνέργεια φορέων
 Δημιουργία σημείου εστίασης/φόρουμ συζήτησης
για αλληλοενημέρωση επί απαιτήσεων και
ικανοτήτων

27. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Επεκτείνοντας το φάκελλο των εφαρμογών:
Από το Βάδισμα στο Τρέξιμο
 Οι 5 χώρες του στρατιωτικού δορυφόρου Helios-2
υποστηρίζουν και τον τομέα ασφάλειας με
προϊόντα.
 Το ΥΠΕΘΑ, εφόσον αιτηθεί, θα μπορούσε να
εξέταζε αντίστοιχη δυνατότητα με την επιφύλαξη
των σχετικών περιορισμών ασφαλείας
 Επαναξιολόγηση του φακέλλου των εφαρμογών
του ΔΣΕ, μέσω παροχής συμβουλών και αρωγής
(audit) από τους λοιπούς εταίρους Helios-2
 Μεγιστοποίηση του χρόνου αντίδρασης του ΔΣΕ σε
τακτικές προκλήσεις ασφάλειας

28. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το
Διάστημα στη Γη
Νόμος 3456/20-3-2007/ΦΕΚ 66, τεύχος Α, Παρ.4, αρ. 2.2 Κανόνες Χρήσης
14/9/2011 28

29. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Επεκτείνοντας το Φάκελλο των εφαρμογών:
Από το Βάδισμα στο Τρέξιμο
 Δημιουργία Νέων Προϊόντων που:
 Συμβάλλουν στην Κοινή Επιχειρησιακή Εικόνα
(Ολοκλήρωση –μείξη εικόνων, επικοινωνιών και
εντοπισμού σε πραγματικό χρόνο πάνω σε
γεωγραφικά συστήματα
 Υποστηρίζουν το τακτικό πεδίο (Κινητοί σταθμοί για
παρατήρηση, μετεωρολογία και επικοινωνίες)
 Εμβαθύνουν σε συγκεκριμένους τομείς (3d εικονικές
πτήσεις, Σχεδίαση Αποστολών, αποτύπωση/έλεγχος
σχεδίων σε ψηφιακά προϊόντα)
 Στροφή της Έρευνας στις επιχειρησιακές ικανότητες:
Εστίαση στην βελτιστοποίηση υποστήριξης αναγκών
χρηστών (μείωση χρόνου από λήψη εικόνων στην
παραλαβή προϊόντων στον τελικό χρήστη)

30. Λοιπές Επιχειρησιακές χρήσεις:
Προετοιμασία με Εικονικές Τρισδιάστατες Πτήσεις

31. Αποτίμηση Αυθαιρέτων ΥΠΕΚΑ

32. V. Οι Προκλήσεις: Φέρνοντας το Διάστημα στη
Γη
• Ενημέρωση και Αλλαγή Νοοτροπίας («USAF
Vision for Operationally Responsive Space,
2005»):
 Η αλλαγή του τρόπου σκέψης μπορεί να
αποδειχτεί ως το πιο σημαντικό εμπόδιο στο να
δημιουργήσουμε αμεσότερη απόκριση από τα
δορυφορικά συστήματα
 Υφίσταται η αντίληψη ότι τα υφιστάμενα
δορυφορικά συστήματα είναι μέσα υψηλής αξίας
που πρέπει να προστατευτούν και όχι να
καταναλωθούν.
• Έχουν οι μικρές χώρες την πολυτέλεια να
αναπτύσσουν αυτόνομες δράσεις σε κάθε ένα
τομέα ξεχωριστά, ιδιαίτερα όταν είναι σε
οικονομική ύφεση;

33. Συμπεράσματα
• Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μέσα στις 20 πρώτες χώρες
παγκοσμίως που διαθέτουν σημαντικές ικανότητες σε
δορυφορικά μέσα.
• Οι νέες απειλές ασφάλειας επιβάλλουν στη χώρα να
υιοθετήσει τις δομές που απαιτούνται για μια επιτυχή
ολιστική προσέγγιση στο τομέα Ασφάλειας και Άμυνας του
Διαστήματος
• Η διασπορά των προϊόντων και υπηρεσιών καθώς και ο
συντονισμός των φορέων ασφάλειας και άμυνας επιδέχονται
σημαντική βελτίωση
• Απαιτείται η εμβάθυνση των υφιστάμενων ικανοτήτων,
προσαρμοζόμενες στις ανάγκες των χρηστών
• Για να εκμεταλλευτεί βέλτιστα και οικονομικά μια χώρα το
Διάστημα, απαιτούνται όραμα, ενημέρωση, αλλαγή
νοοτροπίας και σώφρονες επιλογές στην Γη.