Γραπτή μαθητική εργασία

1. Project Α’ Λυκείου
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΡΕΑ
Ερευνητική Εργασία: «ΘΥΜΟΣ-
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ- ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ»
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κριπαροπούλου Αντιγόνη
Καλαμαράς Νίκος, Κιαχίδης Βασίλης, Λώτσος Χρήστος,
Φυτιλάς Ιάκωβος

2. 1
Όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, θυμώνουμε και καμιά φορά φερόμαστε επιθετικά.
Υπάρχει, όμως, διαφορά ανάμεσα στο θυμό και την επιθετικότητα. Ο θυμός είναι
ένα συναίσθημα και, όπως όλα τα συναισθήματά μας, επηρεάζει την αντίληψη,
καθοδηγεί τη σκέψη μας και την αντίδρασή μας, και μας βοηθά να αμυνθούμε ή και
να επιβιώσουμε. Ο θυμός ως συναίσθημα δεν είναι προβληματικός! Το πρόβλημα
είναι στο πώς εκφράζουμε το θυμό που νιώθουμε. Η βία και η επιθετικότητα είναι
μορφές συμπεριφορών που εκφράζουν θυμό. Πολλοί άνθρωποι δε
συνειδητοποιούν ότι είναι θυμωμένοι, ώσπου φτάνουν στο σημείο να εκφράσουν
το θυμό τους με βία!
Η επιθετική συμπεριφορά είναι αυτή που χρησιμοποιείται με σκοπό να "πονέσει"
τον άλλο, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές όπως:
 Σωματική βία-χτυπήματα, κλοτσιές, σπρωξίματα, χρήση όπλων
 Προφορική βία-φωνές, ουρλιαχτά, βρισιές, άσχημοι χαρακτηρισμοί
 Ψυχολογική βία-απειλές, άσκηση υπερβολικής πίεσης
 Καταστροφική συμπεριφορά-πέταγμα ή σπάσιμο αντικειμένων, χτυπήματα
στις πόρτες
 Παθητική επιθετικότητα-ειρωνική ομιλία, με ανταπόκριση στα λεγάμενα του
άλλου

3. 2
Μερικές φορές χρησιμοποιούμε τη βία και την επιθετικότητα ως μέσα,
προκειμένου:
• να κάνουμε τους άλλους να μας βοηθήσουν,
• να κάνουμε τους άλλους να μας προσέξουν,
• να κάνουμε τους άλλους να μας ακούσουν,
• να αποκτήσουμε έλεγχο των καταστάσεων.

4. 3
Επιπτώσεις θυμού:
1. Θυμός και ψυχοσωματική υγεία: Ο θυμός σχετίζεται με πολλά
παθοφυσιολογικά προβλήματα (π.χ. καρδιαγγειακές διαταραχές, υπέρταση,
δυσλειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος κ.λπ.). Επίσης, έχει
διαπιστωθεί ότι σχετίζεται με διαταραχές διαγωγής, διαταραχή
αντικοινωνικής προσωπικότητας, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και
κατάθλιψη.
2. Θυμός και διαπροσωπικές σχέσεις: Οι θυμωμένοι άνθρωποι περιγράφονται
από τους υπόλοιπους ως ισχυρογνώμονες, αντιπαραθετικοί, επιθετικοί κ.λπ.
Οι περισσότεροι τους αποφεύγουν διότι δεν αντέχουν τις διενέξεις και τις
εντάσεις.
3. Θυμός και λήψη αποφάσεων: Ο θυμός οδηγεί σε αισιόδοξες εκτιμήσεις του
ρίσκου, με αποτέλεσμα η πιθανότητα των αρνητικών εκβάσεων να φαντάζει
χαμηλή.
Επιπλέον, αυξάνει την τάση για παράτολμες συμπεριφορές (π.χ. κατάχρηση
ουσιών).
Σύγκρουση, βία, αποκλίνουσα συμπεριφορά, παραπτωματική ή παραβατική
συμπεριφορά, εκφοβισμός ή θυματοποίηση, χρησιμοποιούνται άλλοτε ως
ταυτόσημοι και άλλοτε ως όροι συνώνυμοι με την επιθετικότητα. Αυτό, σε σχέση
και με την ποικιλία των θεωρητικών προσεγγίσεων που αναφέρονται στην
επιθετικότητα, δημιουργεί σύγχυση. Γι' αυτό το λόγο κρίνεται απαραίτητο να
κάνουμε σαφή το διαχωρισμό της επιθετικότητας κυρίως σε σχέση με τη σύγκρουση
και τη θυματοποίηση.
Οι θεωρίες που έχουν διαμορφωθεί γύρω από την επιθετικότητα χωρίζονται σε δυο
μεγάλες κατηγορίες: σ' αυτές που αντιμετωπίζουν την επιθετικότητα ως
αυθύπαρκτη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης (Ψυχανάλυση, Εθολογία) και σ' αυτές
που θεωρούν ότι η επιθετικότητα αποτελεί κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά προϊόν
κοινωνικών παρεμβάσεων.
Η Ψυχανάλυση αντιμετωπίζει την επιθετικότητα ως ψυχική ενέργεια, παράγωγο της
σύγκρουσης των δυο βασικών ενστίκτων, της ζωής και του θανάτου. Η
επιθετικότητα για την Ψυχανάλυση είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ένστικτο της

5. 4
σεξουαλικότητας και της αυτοσυντήρησης. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί μια
αναπόφευκτη εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Εταιρείας Σχολικών Ψυχολόγων (NASP),
εκτιμάται ότι 160.000 μαθητές απουσιάζουν κάθε μέρα εξαιτίας της επιθετικότητας
των συμμαθητών τους. Αυτός ο φόβος αυξάνει συνεχώς, επειδή δε βρίσκουν
κατάλληλη βοήθεια να τον εκδηλώσουν ή επειδή πιστεύουν ότι το σχολείο δεν είναι
σε θέση να τους προστατεύσει. Νιώθουν αβοήθητοι, φοβισμένοι, εγκαταλειμμένοι,
κρύβονται, έχουν σωματικά συμπτώματα ή αρνούνται το σχολείο.
Σε σχετική ερώτηση στο ερωτηματολόγιο της έρευνας του Παιδαγωγικού
Ινστιτούτου, σχετικά με το, σε ποιον απευθύνεται ο μαθητής, όταν γίνεται θύμα
μιας επίθεσης, οι απαντήσεις είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες (οι μαθητές δίνουν
περισσότερες από μία απαντήσεις).
Τα αποτελέσματα δίνουν ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών και στις τρεις βαθμίδες
εκπαίδευσης να απευθύνονται στους γονείς, ενώ οι εκπαιδευτικοί ως αποδέκτες
παραπόνων παρουσιάζουν μικρό ποσοστό προτίμησης. Τα ποσοστά των
εκπαιδευτικών/διευθυντών και φίλων ως αποδεκτών αυξάνονται, ενώ αυτά των
γονέων μειώνονται βαθμιαία από το Δημοτικό στο Λύκειο.
Στο δημοτικό σχολείο 23.0% απευθύνονται στο δάσκαλο διευθυντή
76,7% απευθύνονται στους γονείς
15.9% απευθύνονται στους φίλους
8.4% σε κανέναν
1.0% άλλο
Στο Γυμνάσιο 22.7% στους καθηγητές
28.2% στο διευθυντή
75.1% στους γονείς
64,5% στους φίλους
5,0% άλλο
22.9% σε κανέναν
Στο Λύκειο 13,2% στους καθηγητές
14.6% στο διευθυντή
64,8% στους γονείς
71,5% στους φίλους
9,5% άλλο
22,6% σε κανέναν
Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής καταγράφτηκαν φαινόμενα βίας απ' όλες τις
κατηγορίες που αναφέραμε πιο πάνω. Στο επίπεδο των μαθητών παρατηρήθηκαν
μορφές βίας κατά προσώπου, οι οποίες σχετίζονται με χαμηλή επίδοση αλλά και με
την έλλειψη αλληλοσεβασμού μεταξύ των εκπαιδευτικών. Οι βανδαλισμοί στο
επίπεδο των μαθητών σχετίζονται με χρήση ουσιών (αλκοόλ, κάπνισμα, ναρκωτικά),

6. 5
με ιστορικό θυματοποίησης και τιμωρίας από τους γονείς και με την αντίληψη της
άδικης τιμωρίας από γονείς και εκπαιδευτικούς. Στα σχολεία που παρουσιάζουν
προβλήματα πειθαρχίας καταγράφτηκαν παράγοντες που αναφέρονται στο
μέγεθος του σχολείου, στις κακές σχέσεις των εκπαιδευτικοί με τους μαθητές και τις
αρνητικές σχέσεις των εκπαιδευτικών με το διευθυντή του σχολείου. Επίσης, όσον
αφορά στις καταλήψεις, βρέθηκε ότι σχετίζονται με προβλήματα οργάνωσης και
διοίκησης των σχολείων και με άδικες τιμωρίες από τους καθηγητές.
Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν
αφορά μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους
είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή τους παρατηρητές, οι οποίοι
μπορεί να είναι είτε μαθητές είτε ενήλικες.
Ωστόσο, δεν αποτελούν εκφάνσεις του σχολικού εκφοβισμού και της βίας στο
σχολείο. Για παράδειγμα, η έκφραση επιθετικότητας στα πλαίσια κάποιου
παιχνιδιού εξαιτίας μιας διαφωνίας, δεν αποτελεί αναγκαστικά μορφή εκφοβισμού.

7. 6
Μορφές Εκφοβισμού
Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:
• Σωματικός: φυσικός τραυματισμός ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον.
Εκδηλώνεται με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές,
τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, περιορισμό
του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών.
• Λεκτικός: συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών
επιθέσεων, προσβολών και απειλών, αγενών σχολίων και ειρωνείας, χρήση
παρατσουκλιών.
• Εκφοβισμός με εκβιασμό: εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών
αντικειμένων, η οποία συνοδεύεται από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε
αντικοινωνικές πράξεις.
• Έμμεσος ή κοινωνικός: προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση ή αγνόηση
ατόμου, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν
αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους, διάδοση κακόβουλων
φημών και ψευδών.
• Ηλεκτρονικός: αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά
τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή
παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου, αποκλεισμός του από
μια δικτυακή ομάδα, κλήσεις στο κινητό του από άγνωστο νούμερο.
• Ρατσιστικός: διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής
τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.
• Σεξουαλικός: υβριστικά σχόλια, σκίτσα και γκράφιτι με σεξουαλικό περιεχόμενο,
ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές
επιθέσεις.

8. 7
Τύποι μαθητών που εμπλέκονται σε περιστατικά σχολικής βίας:
 Ο παλληκαράς (αυταρχικός, επιθετικός προς όλους, σωματικά δυνατός,
παρορμητικός, οξύθυμος, σίγουρος για τον εαυτό του).
 Το θύμα (μη επιθετικός, αγχώδης, ανασφαλής, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, μη
δημοφιλής, μοναχικός, κοινωνικά αποσυρμένος, συνήθως σωματικά
αδύναμος, έχει κάποιο «κουσούρι», αισθάνεται ατομικά και κοινωνικά
ανεπαρκής).
 Καμιά ομάδα από τις δυο δε θεωρείται ιδιαίτερα δημοφιλής από τους
συνομηλίκους τους.
 Τα θύματα μάλλον «απορρίπτονται» και από τους υπόλοιπους.
 Το ίδιο συμβαίνει και με τους παλληκαράδες, αν και έρευνες έχουν δείξει ότι
πολλές φορές βρίσκουν συμμάχους που απεχθάνονται τους αδύναμους ή
πιο αβοήθητους συνομηλίκους («αντιφατικές» αντιδράσεις στα μέλη της
ομάδας).
1. Και όμως… υπάρχουν και οι υπόλοιποι!
 Οι συν- παλληκαράδες: οι βοηθοί, δεν προκαλούν τους παλληκαρισμούς
αλλά βοηθούν τον παλληκαρά να ταπεινώσει το θύμα του.
 Οι υποστηρικτές: το ακροατήριο, γελούν με το θύμα και παροτρύνουν τον
παλληκαρά να συνεχίσει. Νιώθουν ευχαριστημένοι με το άγχος του
συνομηλίκου τους.
 Οι εξωτερικοί: Παραμένουν αδρανείς, υποκρίνονται πως δεν παρατήρησαν
να συμβαίνει κάτι. Το θύμα εισπράττει ότι συμφωνούν με τον παλληκαρά.
 Οι αμυνόμενοι: Παρηγορούν το θύμα, λένε στον ενήλικα τι συμβαίνει ή και
επιτίθενται, σπάνια, στον παλληκαρά. Σπεύδουν σε βοήθεια.

9. 8
Πηγές:
 Πρόγραμμα Ελέγχου των Συγκρούσεων, Σοφία Τριλίβα και Giovanni
Chimienti, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998
 http://sciencearchives.wordpress.com/2012/01/20/%CE%AF-%CE%AF-
%CF%8E-t/
 Εταιρεία Ψυχοκινητικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ)