SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 29
Baixar para ler offline
Nafar lapurtarra aner maria
EREMUA
Lapurdi, Nafarroa Beherea, Nafarroako Luzaide ibarra eta
Zuberoako ipar-mendebaleko
zenbait herri:
(Domintxaine-Berroeta, Etxarri, Arüe-Ithorrotze-Olhaibi,
Lohitzüne-Oihergi eta Pagola) sartzen dira euskalki honetan.

Beheko mapan, puntu bakoitzean klik eginez gero, hango
hizkeraren lekukoak ikusi edo
entzun ahal izango dituzu. Aldameneko mapan Euskaltzaindiak
onartutako herri izenak
ageri dira, eta behekoan administrazioak onartutako izen ofizialak.
NAFAR-LAPURTERA
AZPIEUSKALKIAK
•   Azpieuskalki nagusi bi nabari dira:

•   a) Sartaldekoa, Lapurdiko mendebalean egiten da, eta

•   b) Sortaldekoa, Lapurdiko ekialdean eta Nafarroa
    Beherean egiten da.
TARTEKO HIZKERAK
• Tarteko eremu bat dago bien artean: Lapurdiko erdigunea,
    Uztaritze aldeko hizkerak daude bertan. Hizkera berezi bi
    ere badira:
•   a) Kostatarra, Lapurdiko itsasbazterrean egiten da;
    erdialdeko eta euskara nafar-lapurtarraren arteko lotura
    egiten du, eta
•   b) Amikuzekoa, eskualde horretan eta Zuberoako ipar-
    mendebalean egiten da.
•   Bigarren honek euskara nafar-lapurtarraren eta
    zuberotarraren arteko lotura egiten du.
EZAUGARRIAK
•   FONETIKA
•   Euskalkiaren eremu gehienean arrotza da i bokalak
    eragindako bustidura (Zuberoan
•   bada): edozoini, gainetik... Gaur egun, dena dela,
    bustidura saihesteak ez dauka
•   indarrik eta bere horretan uzten dira frantsesetik
    sartutako hots bustiak: kallatu
•   (fr. cailler) 'gatzatu', kanpaña (fr. campagne) 'landa'...
    Bustidura ezari dagokionez,
•   euskalkiaren bazter biak dira salbuespena: Nafarroa
    Behereko ekialdea (Amikuze, Oztibarre eta Garaziko
    alderdi bat) eta, batez ere, Lapurdiko itsasbazterreko
    hizkera


•   Hitz hasieran x- izatea da euskalki honen beste
    bereizgarri bat, tx- izaten delako gainerako euskalkietako
    ordaina: ximino, xingarra 'urdaiazpikoa', xirula, xistu,
    xoko...


•   Maileguak ere horrela egokitu dira: xanpiñona, xantza
    (fr. chance) 'zoria'...
• MORFOLOGIA
•   Euskalkiaren ezaugarriak (Nafar-lapurtarra)
•   Izenaren morfologia


•   Nehor 'inor' (eta nehork, nehori, nehun...) tankerako
    izenordainak erabiltzen dira.


•   -ño da euskalki honetako atzizki txikigarri ohikoa: baño
    'bakarra', begiño, haurño, irriño…


•   Erdal -on amaiera -oin egiteko joera izan da eremu
    gehienean: arrazoin, botoin, garraiton,…
•   •

•   . Dena dela, mailegu berri zenbaitetan -on ere bada hizkera
        batzuetan, frantsesean bezala: balon, bonbon…
•   Euskalki honen bereizgarria da -aia amaiera izatea mailegu
    zaharretan (nahiz eta gaur egun Euskal Herri osoan zabaldu
    den euskara batuaren eraginez): bisaia 'aurpegia',
    domaia 'zoritxarra', kuraia 'kemena', langoaia 'hizkuntza,
    piaia 'joan-etorria'...
•   Arau hau ez da dagoeneko emankorra, -adxa egiten delako
    mailegu berrietan:
•   afitxadxa 'iragarkia', brikoladxa 'brikolajea'...
ARAUAK:
•   1. Euskalkiaren eremu gehienean arrotza da i bokalak
    eragindako bustidura; il, in eta it bere horretan esaten dira
    gehienetan, busti gabe: edozoini ‘edozeini’, gainetik,
    etxezaina, etxeraino…
•   Gainera, erdaratik hartutako maileguetan ere palatalizazioa
    saihesteko joera egon da: bainu, botoila ‘botila’, goinatu…
•   Dena dela, azken bilakaera hori ez da gaur egun emankorra.
    Bazter bietako hizkerak hausten dute euskalkiaren
    batasuna: Zuberoatik gertuko hizkeretan bada
    bustidurarako joera ahul bat eta askozaz indartsuagoa da
    Lapurdiko itsasbazterrean.
ARAUAK
•   2. Hitz hasieran x- esaten da: ximino, xingarra ‘urdaiazpikoa’,
    xirula, xoko, xori…
•   Salbuespenen bat gorabehera (txar), arrotza da tx- hitz hasieran.
•   3. nehor ‘inor’ egiturako izenordainak erabiltzen dira: nehori,
    nehun, nehundik, nehorat…
•   Antzina Nafarroako alderdi batzuetan ere baziren horrelakoak,
    baina jatorriz Ipar Euskal Herrikoak direla ematen du.
•   4. -ño da eremu gehienean erabiltzen den atzizki txikigarri
    ohikoena: amaño ‘inudea’, baño ‘bakarra’, haurño ‘haurtxoa’,
    poxiño ‘apurtxoa’…
ARAUAK
• 5. Erdarako -on amaiera -oin egiteko joera egon da
    euskalkiaren eremu gehienean: arrazoina ‘arrazoia’, botoina
    ‘botoia’, kantoina ‘kantoia’, sasoina ‘sasoia’…
•   Gaur egun frantsesetik sartzen ari diren mailegu berrietan ez
    da erabatekoa eta -ona ere egiten da: balona, marrona…
•   6. -aia amaiera daukagu mailegu zaharretan:
•   bisaia ‘aurpegia’, lengoaia ‘hizkuntza’, kuraia ‘kemena’, salbaia
    ‘basatia’, usaia ‘ohitura’…
•   Arau hau ez da gaur egun emankorra; -adxa egiten da mailegu
    berrietan: depanadxa ‘konponketa’, rezikladxa
    ‘berregokitzea’…
•   LEXIKOA
•   Hauexek dira euskalki honetako hitzik esanguratsuenak:
    altxagarri ‘legamia’, auzapez
•   ‘alkatea’, azantz / harrabots ‘hotsa, zarata’, babazuza
    ‘kazkabarra’, biziki ‘oso’, buruil
•   ‘iraila’, elkor ‘gor’ adierarekin, fitsik ‘ezer’, gako ‘giltza’
    adierarekin, guri ‘bigun’ adierarekin, kalapita ‘iskanbila’,
    ortzantz ‘trumoia’, otto ‘osaba’, pairatu ‘eraman,
•   jasan’, parada ‘aukera, beta’, pittika ‘antxumea’, sehi
    ‘zerbitzaria’, urririk ‘doan’,
•   urtzintz ‘usina’, xingar ‘urdaiazpikoa’…
• ALDAERAK
•   Sail honetan hauexek nabarmentzen dira: ahantzi ‘ahaztu’,
    arno ‘ardo’, biper ‘piper’,
•   botoila ‘botila’, buraso ‘guraso’, elgar ‘elkar’, ereman ‘eraman
    eskuara ‘euskara’,
•   fruitu ‘fruta’, giristino ‘kristaua’, hogoi ‘hogei’, irrisku
    ‘arrisku’, jakintsun ‘jakintsu’, kondatu ‘kontatu’, saindu
    ‘santu’…
•   Eremu txikiagoetan erabiltzen dira ondorengoak: garratoin
    ‘arratoi’, hainitz ‘anitz’,
•   hausko ‘hauspo’…
•   Koldo Zuazok atondutako euskalkien mapa modernoa:
•   Mendebaleko
•   Erdialdekoa
•   Nafarra
•   Nafar-lapurtarra
•   Zuberotarra
•   XIX. Mendean
euskal hiztunak
zituzten eremuak
•   (Luis Luziano
Bonapartek egindako
•   maparen arabera)
• 2. EREMUA
•   Nafar-lapurtera, erran bezala, Baxe Nafarroa eta Lapurdi
    mintzatua
•   da. Baxe Nafarroako euskalkiaren baitan bi multzo /aldaki edo
    eremu
•   bereizten dira:

Ekialdeko behe-nafarrera           Mendebaldeko behe-nafarrera
                                    Baigorrikoa
•   Amikuzekoa

                           Lapurtera deitua batez ere Lapurdiko
•   Arberoakoa             mendebaldean mintzatzen den euskalkia da.
                           Gisa berean, Nafarroa Garaiko Urdazubi eta
                           Zugarramurdin ere euskalki hau erabiltzen
•   Garazikoa
3.NAFAR-LAPURTERAREN HISTORIA:
Oihenartek:(1657) euskalki bakarra eta bera ikusi zuen Iparralde
osoan:
Akitaniarra
Bonapartek(1869) lau euskalki kontuan izan zituen Iparraldean:
zuberotarra,Lapurtarra,mendebaldeko behe- nafarra eta
ekialdeko behe nafarra.
Jaques Allierek(1960)zioen, Zuberoa eta Nafarroa Behera muga
argi batek bereizten dituen bezala, lapurtarra eta mendebaldeko
behe- nafarrera bereizten dituen mugarik ez dagoela ezta
ekialdeko behe- nafarrak bereizten dituenik.
Zuberok euskalki bakarra ikusten du Lapurdi eta Nafarroa
beheran.
•   5.NAFAR-LAPURTERAREN EZAUGARRIAK
•   1. Euskalkiar eremu zabalean arrotza da i bokalak eragindako
    bustidura. Ln, it, il bere
•   horretan esaten dira. Edozeini, gainetik, etxezaina. Iragan
    garaietan gainera ñ eta ll zuten hitzak il bilakatu ohi ziren:
    bainu, bonbila , botoia…
•   2.hitz hasieran x, tx-ren ordez. Xanpona= txanpona
•   3.nehor, nehori, nehun
•   4. ño. Begiño, haurño
•   5.Erdal on-oin: Arrazoin, botoin
•   6.AIA amaiera bereizgarria da. Bisaia-aurpegia; kuraia-
    kemena: lengoaia – hizkuntza, usaia- ohitura.
•   SARTALDEKOAK
• -Zuberoan hasi eta ustaritzeko eskualde bitartean u, a e,
    artean i.
•   Duen- duien, zaizue-zaizie.
•   -ST kontsonantea zabaldu eta RTZ desagertu.
•   -ÑO irriño
•   -Zuketa eta xuketa tratamendua
•   - A galdera atzizkia. Ikusi DUKA?
•   -soziatiboa: kin- kilan (launekilan)
•   SORTALDEKOAK
•   . Entza- Endako
•   .Nor Nori- Nork / Nor- Nork : Erran nau
•   .Nor- Nori – Nork- HARI, HAIEI (L) da erroa diozkat.
•   . (l) bokala n-ñ eta l-ll : berdin- berdiña; ginen-giñen; bila – billa
•   6. BAIGORRIKO ZAZPI-LILIAK
•   Beihalako egunetan, behin batez, Baigorriko jauregi zaharrean ziren artho-
•   xuritzeak. Badakizue artho-xuritzeetara biltzen ohi dela inguruetako gazteria,
•   eta holako bilkhuetan lakhet dutela kantu zaharren kantatzea eta noizbaiteko
•   khonderen erreberritzea.
•   Halako solasak Baigorriko herjaunaren gogoko ziren; goan zen beraz artho-
•   xuritzaileetara bere alaba andrearekin.
•   Han baziren zazpi neskatxa gazte deitzen zituztenak Herriko Zazpi-Liliak.
•   Hekeiri buruz hau erran zuen herjaunak:
•   Aurthen, ene alaba andrearen eskonarazteko gogotan naiz. Zuetarik zeinak-
•   ere pollikienik erranen bait'u khondera xahar bat, hainari dote on bat emanen diot
•   ene alabarekin batean ezkontzeko bere hautuko gizon gazte batekin.
•   Solas horrek begiak argiarazi ziotzaten Zazpi Lilieri. Senhar bat nork berak
•   hautatua, harekin dote ona, hortan bazen bakhotxari zertaz bihotzean pilpil eragin.
•   Bainan nola ahalke zerbaitez, hetarik nihor ez baitzen mintzatzera abiatzen,
•   herjaunak erran zuen:
•   Lehenik has bedi Leizarazuku Gana; adi dezagun dakien khondera. Izan
•   dadien luzea edo laburra, ez da axolarik, gogaragarri izan dadien .
•   (lan hau Jean Duvoisinek idatzi zuen)
JEAN PIERRE DUVOISIN
•   Jean Pierre Duvoisin idazlea 1891ko urtarrilaren 30ean hil zen
•   Euskal idazlea (Ainhoa, 1810 - Ziburu edo Ezpeleta, 1891).
    Haurtzaroa Ezpeletan eman ondoren, Larresoroko
    apaizgaitegian sartu zen, baina hogei urte zituela (1830) apaiz
    ikasketak utzi zituen. Urte berean hil zitzaion aita, eta haren
    lanpostuan, aduanan hasi zen lanean. Garai hartan hasi zen
    Fénelonen Aventures de Télémaqueliburua itzultzen eta
    euskara-frantsesa hiztegi bat prestatzen. Hogeitamar urte
    zituenetik aurrera Ziburun bizi izan zen, eta euskal literaturari
    eta historiari buruzko hainbat artikulu idatzi zuen frantsesez
    Pabeko eta Baionako aldizkarietan. Euskalduna aldizkariko
    zuzendari ere izan zen
JEAN PIERRE DUVOISIN
 Latina, grekoa, gaztelania eta italiera menderatzen zituen
 gizon jakituna zen Duvoisin. 1856. urtean hasi zen
 Bonaparte printzearekin lanean eta Kardaberaz apaiz
 jesuitaren Aita San Ignacioren Egercicioen gainean
 afectoacliburua bihurtu zuen lapurterara, Liburu Ederra
 izenez. Hurrengo urtean Iturriagaren gipuzkerazko
 elkarrizketak eman zituen lapurteraz (Dialogues Basques,
 1857), Bonaparte printzearen bideari jarraiki, 1858an
 Laborantzako liburua eman zuen argitara, nekazaritzaren
 inguruko teknikak aita-semeen arteko elkarrizketaren
 bitartez azaltzen dituen liburua.
JEAN PIERRE DUVOISIN

•   1859.urtean aduana-kapitain postua utzi zuen euskal lanetan
    murgiltzeko. Bardozera erretiratu, eta sei urteren buruan
    bukatu zuen Bibliaren itzulpena, Bonaparte printzeak
    gomendaturiko lana (Bible Saindua edo Testament zahar eta
    berria, 1859-1865, Vulgata-tik eginiko itzulpena).
•   Ondoko urteetan euskal historiari, gramatika eta literaturari
    buruzko lan ugari burutu zuen eta itzulpen andana polit bat
    utzi zuen argitaratu gabe (Fénelon-en Aventures de
    Télémaque eta Fables edo Alegiak; Demostenes-en diskurtso
    batzuk; Lamennais-en lan batzuk).
JEAN PIERRE DUVOISIN
•   Kenpis liburuaren itzulpena ere amaitu gabe utzi zuen, baina
    Haristoy Ziburuko apezak bukatu zuen (Jesu Kristoren
    Imitazionea, 1896).
•   Cervantes-en Don Kixote obrako pasarte batzuk bihurtu zituen
    euskarara.
•   Laborantzako liburuaz gainera utzi zuen beste lan bat itzulpen
    ez zena: Baigorriko zazpi liliak Parisko Revue des Basses-
    Pyrénées et des Landes delakoan argitaratua 1884ean.
•   Bertan zazpi ipuin biltzen egilearen baitatik ateratakoak.
    http://www.euskonews.com/0347zbk/argazkiak/efe01.jpg(AR
    GAZKIA)
LEIZARRAGA ETA AXULARREN EUSKERA

•   Lapurtarra ( nafar- lapurtarraren azpieuskalkia) izan da, dudarik
    gabe, XVlll.
•   Mendearen azken laurdena arte garrantzi handien izan duen
    literatura euskalkia.
•   Bi eredu bereiz daitezke , euskalki honen tradizioan: bata Joanes
    Leizarragak erabili zuena; eredu hori arkaismoz eta hizkuntza
    klasikoetako hitzez josia dago.
•   Bestea, lapurtera klasikoa deitu izan dena , Auxularrek gero idazteko
    erabili zuena.
JOANES LEIZARRAGA
 Joanes Leizarraga Beskoitzen jaio zen 1506an eta Bastidan
 hil
 •   1601ean. Apaiz katolikoa zen, baina Joana III.a
     Albretekoa Nafarroako
 •   erregina protestante bihurtu zenean higanot edo
     kalbindar bihurtu zen
 •   beste kristau asko bezala (1559). Paueko Kontzilio
     kalbindarrean, Joana
 •   erreginak Itun Berriaren itzulpena euskarara egitea
     eskatu zion Leizarragari,
 •   horrela, dotrina zabaldu ahal izateko (1564).
JOANES LEIZARRAGA
 •   Biarnoko sinodoak lau laguntzaile izendatu zizkion lan
     horretarako. Horri esker, "Jesus Chist Gure launaren
     Testamendu Berria" argitaratu zuen (1571).
 •   Liburua Vulgatatik itzulia baldin bada ere, baditu
     itzulpena ez diren beste atal batzuk;Nafarroako
     erreginari zuzendutako gomendio-gutuna, non Euskal
     Herria izenari lurraldea zehazten zaion; euskara eta
     euskalkiekin izan zituen arazoak azaltzen dituen
     "Heuscalduney" deritzan atala eta hiztegitxo bat
     amaieran.
JOANES LEIZARRAGA
 •   Halaber, "Kalendrera" eta "Abc" edo "Christinoen
     instructionea" itzulpen erlijiosoak ere prestatu zituen.
     Leizarraga da lehen euskal prosalaria eta hortaz arazo
     larriak izan zituen ortografia eta hizkerari dagokionean,
     ez baitzegoen garai hartan euskal-prosa maisurik, ez
     eredurik edo tradiziorik ezagutzen. Bere hizkerari
     dagokionez, joera latinzalea eta arkaismoa dira ezaugarri
     nagusiak. Leizarragak oso hizkera zehatza, teknikoa,
     eskatzen duen itzulpena egin behar izan zuen. Lapurtera
     hartu zuen oinarri nagusitzat, nahiz eta bera, eta erregina
     ere, Nafarroa beherekoa izan.
JOANES LEIZARRAGA
Ziur kontuan hartu zuela garai hartan Lapurdin zegoela
gizarterik aurreratuena, eta segur, liburuak irakurtzeko gaitasun
eta zaletasun handiena ere. Ez da ahaztu behar liburu horren
bidez ahalik eta jende gehiena erakarri nahi izan zutela beren
erlijio berria.


ARGAZKIA:
http://www.euskomedia.org/ImgsAuna/24023401.gif

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Zuberera. ainhoa garitagoitia
Zuberera. ainhoa garitagoitiaZuberera. ainhoa garitagoitia
Zuberera. ainhoa garitagoitiaaingura
 
EUSKALKIAK: Zuberera Idazleak
EUSKALKIAK: Zuberera IdazleakEUSKALKIAK: Zuberera Idazleak
EUSKALKIAK: Zuberera Idazleakaingura
 
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]aingura
 
Zuberotarra onintza eta ariane[1]
Zuberotarra onintza eta ariane[1]Zuberotarra onintza eta ariane[1]
Zuberotarra onintza eta ariane[1]aingura
 
Zuberotarra (Euskalkia) oana gizane dani
Zuberotarra (Euskalkia)  oana gizane daniZuberotarra (Euskalkia)  oana gizane dani
Zuberotarra (Euskalkia) oana gizane daniaingura
 
Euskararen dialektoak
Euskararen dialektoakEuskararen dialektoak
Euskararen dialektoakMarta Larrea
 
EUSKALKIA: Zuberotarra
EUSKALKIA: ZuberotarraEUSKALKIA: Zuberotarra
EUSKALKIA: Zuberotarraaingura
 
Zuberotarra ane, mireia, nerea
Zuberotarra ane, mireia, nereaZuberotarra ane, mireia, nerea
Zuberotarra ane, mireia, nereaaingura
 
Xabi eta joseba zuberotarra
Xabi eta joseba zuberotarraXabi eta joseba zuberotarra
Xabi eta joseba zuberotarraaingura
 
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)aingura
 
Euskalkiak alaine fatima
Euskalkiak alaine fatimaEuskalkiak alaine fatima
Euskalkiak alaine fatimaaingura
 
Sabino arana.
Sabino arana.Sabino arana.
Sabino arana.Sagarra19
 
2012 ahoa bete hots 5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña
2012 ahoa bete hots   5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña2012 ahoa bete hots   5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña
2012 ahoa bete hots 5 bertsoak eta erregistroak - Andoni EgañaIgnacio Gorrotxategi López
 
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]Jon eta mari nafar lapurtarra[1]
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]aingura
 
Jendaurreko irakurketa
Jendaurreko irakurketaJendaurreko irakurketa
Jendaurreko irakurketaPkeizagirre
 
Jean etxepare
Jean etxepareJean etxepare
Jean etxepareSagarra19
 

Mais procurados (17)

Zuberera. ainhoa garitagoitia
Zuberera. ainhoa garitagoitiaZuberera. ainhoa garitagoitia
Zuberera. ainhoa garitagoitia
 
EUSKALKIAK: Zuberera Idazleak
EUSKALKIAK: Zuberera IdazleakEUSKALKIAK: Zuberera Idazleak
EUSKALKIAK: Zuberera Idazleak
 
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]
Euskalkiak ZUBERERA (maider eta imanol 2. f)[1]
 
Zuberotarra onintza eta ariane[1]
Zuberotarra onintza eta ariane[1]Zuberotarra onintza eta ariane[1]
Zuberotarra onintza eta ariane[1]
 
Zuberotarra (Euskalkia) oana gizane dani
Zuberotarra (Euskalkia)  oana gizane daniZuberotarra (Euskalkia)  oana gizane dani
Zuberotarra (Euskalkia) oana gizane dani
 
Euskararen dialektoak
Euskararen dialektoakEuskararen dialektoak
Euskararen dialektoak
 
EUSKALKIA: Zuberotarra
EUSKALKIA: ZuberotarraEUSKALKIA: Zuberotarra
EUSKALKIA: Zuberotarra
 
Zuberotarra ane, mireia, nerea
Zuberotarra ane, mireia, nereaZuberotarra ane, mireia, nerea
Zuberotarra ane, mireia, nerea
 
Xabi eta joseba zuberotarra
Xabi eta joseba zuberotarraXabi eta joseba zuberotarra
Xabi eta joseba zuberotarra
 
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)
NAFAR-LAPURTAARRA (nora eta jone)
 
Euskalkiak alaine fatima
Euskalkiak alaine fatimaEuskalkiak alaine fatima
Euskalkiak alaine fatima
 
Sabino arana.
Sabino arana.Sabino arana.
Sabino arana.
 
2012 ahoa bete hots 5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña
2012 ahoa bete hots   5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña2012 ahoa bete hots   5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña
2012 ahoa bete hots 5 bertsoak eta erregistroak - Andoni Egaña
 
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]Jon eta mari nafar lapurtarra[1]
Jon eta mari nafar lapurtarra[1]
 
Jendaurreko irakurketa
Jendaurreko irakurketaJendaurreko irakurketa
Jendaurreko irakurketa
 
Euskalkiak
EuskalkiakEuskalkiak
Euskalkiak
 
Jean etxepare
Jean etxepareJean etxepare
Jean etxepare
 

Destaque

Inbound Marketing 2-2014
Inbound Marketing 2-2014Inbound Marketing 2-2014
Inbound Marketing 2-2014Interlat
 
Bending loads en-18-03-13_c
Bending loads en-18-03-13_cBending loads en-18-03-13_c
Bending loads en-18-03-13_cEuropages2
 
Comarca Terra de Trives
Comarca Terra de TrivesComarca Terra de Trives
Comarca Terra de Trivesmonadela
 
Conociendo el bigdata por Camargo y Joyanes
Conociendo el bigdata por Camargo y JoyanesConociendo el bigdata por Camargo y Joyanes
Conociendo el bigdata por Camargo y Joyanesjacristancho
 
Recetas caseras para granos y espinillas
Recetas caseras para granos y espinillasRecetas caseras para granos y espinillas
Recetas caseras para granos y espinillasJereny López
 
The B.O.S.S. Group - Corporate Introduction
The B.O.S.S. Group - Corporate IntroductionThe B.O.S.S. Group - Corporate Introduction
The B.O.S.S. Group - Corporate IntroductionDoug Sutherland
 
2014 mufon 990
2014 mufon 9902014 mufon 990
2014 mufon 990B Becker
 
Videos con enlaces en Youtube
Videos con enlaces en YoutubeVideos con enlaces en Youtube
Videos con enlaces en YoutubeAníbal Rossi
 
Presentació reconquesta i repoblació
Presentació reconquesta i repoblacióPresentació reconquesta i repoblació
Presentació reconquesta i repoblacióLourdes Pastor
 
2.04.01. anaplasmosis bovina
2.04.01. anaplasmosis bovina2.04.01. anaplasmosis bovina
2.04.01. anaplasmosis bovinaEdil Arcia
 
Siete Ratones Con Pictos
Siete Ratones Con PictosSiete Ratones Con Pictos
Siete Ratones Con PictosSeminarioptal
 
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integral
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integralNosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integral
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integralAsociación Integral Española (AIE)
 
Pitàgores
PitàgoresPitàgores
Pitàgoresrrodri83
 
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail Revolution
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail RevolutionArgos: Using Social Insights to Lead a Retail Revolution
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail RevolutionBrandwatch
 
Best of South Africa vol 5
Best of South Africa vol 5Best of South Africa vol 5
Best of South Africa vol 5Sven Boermeester
 
Administración básica de ubuntu server parte 3
Administración básica de ubuntu server   parte 3Administración básica de ubuntu server   parte 3
Administración básica de ubuntu server parte 3Santiago Márquez Solís
 

Destaque (20)

Inbound Marketing 2-2014
Inbound Marketing 2-2014Inbound Marketing 2-2014
Inbound Marketing 2-2014
 
Bending loads en-18-03-13_c
Bending loads en-18-03-13_cBending loads en-18-03-13_c
Bending loads en-18-03-13_c
 
Comarca Terra de Trives
Comarca Terra de TrivesComarca Terra de Trives
Comarca Terra de Trives
 
Conociendo el bigdata por Camargo y Joyanes
Conociendo el bigdata por Camargo y JoyanesConociendo el bigdata por Camargo y Joyanes
Conociendo el bigdata por Camargo y Joyanes
 
Sector primario (1)
Sector primario (1)Sector primario (1)
Sector primario (1)
 
Recetas caseras para granos y espinillas
Recetas caseras para granos y espinillasRecetas caseras para granos y espinillas
Recetas caseras para granos y espinillas
 
Proyecto Educación 2.0
Proyecto Educación 2.0Proyecto Educación 2.0
Proyecto Educación 2.0
 
The B.O.S.S. Group - Corporate Introduction
The B.O.S.S. Group - Corporate IntroductionThe B.O.S.S. Group - Corporate Introduction
The B.O.S.S. Group - Corporate Introduction
 
2014 mufon 990
2014 mufon 9902014 mufon 990
2014 mufon 990
 
Videos con enlaces en Youtube
Videos con enlaces en YoutubeVideos con enlaces en Youtube
Videos con enlaces en Youtube
 
Presentació reconquesta i repoblació
Presentació reconquesta i repoblacióPresentació reconquesta i repoblació
Presentació reconquesta i repoblació
 
2.04.01. anaplasmosis bovina
2.04.01. anaplasmosis bovina2.04.01. anaplasmosis bovina
2.04.01. anaplasmosis bovina
 
Siete Ratones Con Pictos
Siete Ratones Con PictosSiete Ratones Con Pictos
Siete Ratones Con Pictos
 
XG
XGXG
XG
 
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integral
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integralNosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integral
Nosotros, los Integrales, el pluralismo metodológico y la evolución integral
 
Pitàgores
PitàgoresPitàgores
Pitàgores
 
Subversión
SubversiónSubversión
Subversión
 
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail Revolution
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail RevolutionArgos: Using Social Insights to Lead a Retail Revolution
Argos: Using Social Insights to Lead a Retail Revolution
 
Best of South Africa vol 5
Best of South Africa vol 5Best of South Africa vol 5
Best of South Africa vol 5
 
Administración básica de ubuntu server parte 3
Administración básica de ubuntu server   parte 3Administración básica de ubuntu server   parte 3
Administración básica de ubuntu server parte 3
 

Semelhante a Nafar lapurtarra aner maria

Nafar lapurtera.eider eta maite
Nafar lapurtera.eider eta maiteNafar lapurtera.eider eta maite
Nafar lapurtera.eider eta maiteaingura
 
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]aingura
 
Euskalkiak nafar-lapurtera
Euskalkiak nafar-lapurteraEuskalkiak nafar-lapurtera
Euskalkiak nafar-lapurteraSagarra19
 
Power pointa marisabel eta aitor[1]
Power pointa marisabel eta aitor[1]Power pointa marisabel eta aitor[1]
Power pointa marisabel eta aitor[1]aingura
 
Imanol t. nafar lapurtera
Imanol t.  nafar lapurteraImanol t.  nafar lapurtera
Imanol t. nafar lapurteraaingura
 
Zuberera irati m. eta irune m
Zuberera  irati m. eta irune mZuberera  irati m. eta irune m
Zuberera irati m. eta irune maingura
 
Zuberera nahia, macarena
Zuberera  nahia, macarena Zuberera  nahia, macarena
Zuberera nahia, macarena aingura
 
Presentación1
Presentación1Presentación1
Presentación1kontxil
 
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri Praktikatu Aek
 
Euskararen eguna burdinibarra
Euskararen eguna burdinibarraEuskararen eguna burdinibarra
Euskararen eguna burdinibarramikelmarin
 
Ahozko euskal literarura -Baladak
Ahozko euskal literarura -BaladakAhozko euskal literarura -Baladak
Ahozko euskal literarura -BaladakDieziratii
 
Zuberera edurne naiara
Zuberera edurne naiaraZuberera edurne naiara
Zuberera edurne naiaraaingura
 
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...Praktikatu Aek
 

Semelhante a Nafar lapurtarra aner maria (18)

Nafar lapurtera.eider eta maite
Nafar lapurtera.eider eta maiteNafar lapurtera.eider eta maite
Nafar lapurtera.eider eta maite
 
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]
Zuberera jesuri z-eta_ainhoa_u[1]
 
Euskalkiak nafar-lapurtera
Euskalkiak nafar-lapurteraEuskalkiak nafar-lapurtera
Euskalkiak nafar-lapurtera
 
Power pointa marisabel eta aitor[1]
Power pointa marisabel eta aitor[1]Power pointa marisabel eta aitor[1]
Power pointa marisabel eta aitor[1]
 
Imanol t. nafar lapurtera
Imanol t.  nafar lapurteraImanol t.  nafar lapurtera
Imanol t. nafar lapurtera
 
Zuberera irati m. eta irune m
Zuberera  irati m. eta irune mZuberera  irati m. eta irune m
Zuberera irati m. eta irune m
 
Zuberera nahia, macarena
Zuberera  nahia, macarena Zuberera  nahia, macarena
Zuberera nahia, macarena
 
Presentación1
Presentación1Presentación1
Presentación1
 
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri
Euskaldun sentitzeko estrategiak. Jone Goirigolzarri
 
Euskararen eguna burdinibarra
Euskararen eguna burdinibarraEuskararen eguna burdinibarra
Euskararen eguna burdinibarra
 
Ahozko euskal literarura -Baladak
Ahozko euskal literarura -BaladakAhozko euskal literarura -Baladak
Ahozko euskal literarura -Baladak
 
Bertsolaritza
BertsolaritzaBertsolaritza
Bertsolaritza
 
Zuberera edurne naiara
Zuberera edurne naiaraZuberera edurne naiara
Zuberera edurne naiara
 
Mikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa DefinitibueMikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa Definitibue
 
Mikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa DefinitibueMikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa Definitibue
 
Mikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa DefinitibueMikel Laboa Definitibue
Mikel Laboa Definitibue
 
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...
Gaur, euskara praktikatu. bihar, euskaraz bizi jardunaldia. lantaldeetan esan...
 
Euskeralexiko2
Euskeralexiko2Euskeralexiko2
Euskeralexiko2
 

Mais de aingura

IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatua
IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako  ULERMEN GALDERAK IKASLEEK PrestatuaIRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako  ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatua
IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatuaaingura
 
Ahozko ipuinak 2
Ahozko ipuinak 2Ahozko ipuinak 2
Ahozko ipuinak 2aingura
 
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)aingura
 
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBH
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBHHarresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBH
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBHaingura
 
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun aingura
 
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel aingura
 
Ana juanixe andrea,june, maialen
Ana juanixe andrea,june, maialenAna juanixe andrea,june, maialen
Ana juanixe andrea,june, maialenaingura
 
Euskalkiak ander s.]
Euskalkiak ander s.]Euskalkiak ander s.]
Euskalkiak ander s.]aingura
 
Gaberdiko eguzkia
Gaberdiko eguzkiaGaberdiko eguzkia
Gaberdiko eguzkiaaingura
 

Mais de aingura (9)

IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatua
IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako  ULERMEN GALDERAK IKASLEEK PrestatuaIRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako  ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatua
IRAKURKETA AKTIBOA 1.DBHrako ULERMEN GALDERAK IKASLEEK Prestatua
 
Ahozko ipuinak 2
Ahozko ipuinak 2Ahozko ipuinak 2
Ahozko ipuinak 2
 
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)
Ahozko ipuinak (patricia 1 e) (1)
 
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBH
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBHHarresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBH
Harresi handirantz (andoni eta Ander ) 1.DBH
 
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun
Harresi handirantz bidane, maialen, izaskun
 
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel
Harresi handirantz JON ARRESE power pointa jokin,igor mikel
 
Ana juanixe andrea,june, maialen
Ana juanixe andrea,june, maialenAna juanixe andrea,june, maialen
Ana juanixe andrea,june, maialen
 
Euskalkiak ander s.]
Euskalkiak ander s.]Euskalkiak ander s.]
Euskalkiak ander s.]
 
Gaberdiko eguzkia
Gaberdiko eguzkiaGaberdiko eguzkia
Gaberdiko eguzkia
 

Nafar lapurtarra aner maria

  • 2. EREMUA Lapurdi, Nafarroa Beherea, Nafarroako Luzaide ibarra eta Zuberoako ipar-mendebaleko zenbait herri: (Domintxaine-Berroeta, Etxarri, Arüe-Ithorrotze-Olhaibi, Lohitzüne-Oihergi eta Pagola) sartzen dira euskalki honetan. Beheko mapan, puntu bakoitzean klik eginez gero, hango hizkeraren lekukoak ikusi edo entzun ahal izango dituzu. Aldameneko mapan Euskaltzaindiak onartutako herri izenak ageri dira, eta behekoan administrazioak onartutako izen ofizialak.
  • 4. AZPIEUSKALKIAK • Azpieuskalki nagusi bi nabari dira: • a) Sartaldekoa, Lapurdiko mendebalean egiten da, eta • b) Sortaldekoa, Lapurdiko ekialdean eta Nafarroa Beherean egiten da.
  • 5. TARTEKO HIZKERAK • Tarteko eremu bat dago bien artean: Lapurdiko erdigunea, Uztaritze aldeko hizkerak daude bertan. Hizkera berezi bi ere badira: • a) Kostatarra, Lapurdiko itsasbazterrean egiten da; erdialdeko eta euskara nafar-lapurtarraren arteko lotura egiten du, eta • b) Amikuzekoa, eskualde horretan eta Zuberoako ipar- mendebalean egiten da. • Bigarren honek euskara nafar-lapurtarraren eta zuberotarraren arteko lotura egiten du.
  • 6. EZAUGARRIAK • FONETIKA • Euskalkiaren eremu gehienean arrotza da i bokalak eragindako bustidura (Zuberoan • bada): edozoini, gainetik... Gaur egun, dena dela, bustidura saihesteak ez dauka • indarrik eta bere horretan uzten dira frantsesetik sartutako hots bustiak: kallatu • (fr. cailler) 'gatzatu', kanpaña (fr. campagne) 'landa'... Bustidura ezari dagokionez,
  • 7. euskalkiaren bazter biak dira salbuespena: Nafarroa Behereko ekialdea (Amikuze, Oztibarre eta Garaziko alderdi bat) eta, batez ere, Lapurdiko itsasbazterreko hizkera • Hitz hasieran x- izatea da euskalki honen beste bereizgarri bat, tx- izaten delako gainerako euskalkietako ordaina: ximino, xingarra 'urdaiazpikoa', xirula, xistu, xoko... • Maileguak ere horrela egokitu dira: xanpiñona, xantza (fr. chance) 'zoria'...
  • 8. • MORFOLOGIA • Euskalkiaren ezaugarriak (Nafar-lapurtarra) • Izenaren morfologia • Nehor 'inor' (eta nehork, nehori, nehun...) tankerako izenordainak erabiltzen dira. • -ño da euskalki honetako atzizki txikigarri ohikoa: baño 'bakarra', begiño, haurño, irriño… • Erdal -on amaiera -oin egiteko joera izan da eremu gehienean: arrazoin, botoin, garraiton,…
  • 9. • • . Dena dela, mailegu berri zenbaitetan -on ere bada hizkera batzuetan, frantsesean bezala: balon, bonbon… • Euskalki honen bereizgarria da -aia amaiera izatea mailegu zaharretan (nahiz eta gaur egun Euskal Herri osoan zabaldu den euskara batuaren eraginez): bisaia 'aurpegia', domaia 'zoritxarra', kuraia 'kemena', langoaia 'hizkuntza, piaia 'joan-etorria'... • Arau hau ez da dagoeneko emankorra, -adxa egiten delako mailegu berrietan: • afitxadxa 'iragarkia', brikoladxa 'brikolajea'...
  • 10. ARAUAK: • 1. Euskalkiaren eremu gehienean arrotza da i bokalak eragindako bustidura; il, in eta it bere horretan esaten dira gehienetan, busti gabe: edozoini ‘edozeini’, gainetik, etxezaina, etxeraino… • Gainera, erdaratik hartutako maileguetan ere palatalizazioa saihesteko joera egon da: bainu, botoila ‘botila’, goinatu… • Dena dela, azken bilakaera hori ez da gaur egun emankorra. Bazter bietako hizkerak hausten dute euskalkiaren batasuna: Zuberoatik gertuko hizkeretan bada bustidurarako joera ahul bat eta askozaz indartsuagoa da Lapurdiko itsasbazterrean.
  • 11. ARAUAK • 2. Hitz hasieran x- esaten da: ximino, xingarra ‘urdaiazpikoa’, xirula, xoko, xori… • Salbuespenen bat gorabehera (txar), arrotza da tx- hitz hasieran. • 3. nehor ‘inor’ egiturako izenordainak erabiltzen dira: nehori, nehun, nehundik, nehorat… • Antzina Nafarroako alderdi batzuetan ere baziren horrelakoak, baina jatorriz Ipar Euskal Herrikoak direla ematen du. • 4. -ño da eremu gehienean erabiltzen den atzizki txikigarri ohikoena: amaño ‘inudea’, baño ‘bakarra’, haurño ‘haurtxoa’, poxiño ‘apurtxoa’…
  • 12. ARAUAK • 5. Erdarako -on amaiera -oin egiteko joera egon da euskalkiaren eremu gehienean: arrazoina ‘arrazoia’, botoina ‘botoia’, kantoina ‘kantoia’, sasoina ‘sasoia’… • Gaur egun frantsesetik sartzen ari diren mailegu berrietan ez da erabatekoa eta -ona ere egiten da: balona, marrona… • 6. -aia amaiera daukagu mailegu zaharretan: • bisaia ‘aurpegia’, lengoaia ‘hizkuntza’, kuraia ‘kemena’, salbaia ‘basatia’, usaia ‘ohitura’… • Arau hau ez da gaur egun emankorra; -adxa egiten da mailegu berrietan: depanadxa ‘konponketa’, rezikladxa ‘berregokitzea’…
  • 13. LEXIKOA • Hauexek dira euskalki honetako hitzik esanguratsuenak: altxagarri ‘legamia’, auzapez • ‘alkatea’, azantz / harrabots ‘hotsa, zarata’, babazuza ‘kazkabarra’, biziki ‘oso’, buruil • ‘iraila’, elkor ‘gor’ adierarekin, fitsik ‘ezer’, gako ‘giltza’ adierarekin, guri ‘bigun’ adierarekin, kalapita ‘iskanbila’, ortzantz ‘trumoia’, otto ‘osaba’, pairatu ‘eraman, • jasan’, parada ‘aukera, beta’, pittika ‘antxumea’, sehi ‘zerbitzaria’, urririk ‘doan’, • urtzintz ‘usina’, xingar ‘urdaiazpikoa’…
  • 14. • ALDAERAK • Sail honetan hauexek nabarmentzen dira: ahantzi ‘ahaztu’, arno ‘ardo’, biper ‘piper’, • botoila ‘botila’, buraso ‘guraso’, elgar ‘elkar’, ereman ‘eraman eskuara ‘euskara’, • fruitu ‘fruta’, giristino ‘kristaua’, hogoi ‘hogei’, irrisku ‘arrisku’, jakintsun ‘jakintsu’, kondatu ‘kontatu’, saindu ‘santu’… • Eremu txikiagoetan erabiltzen dira ondorengoak: garratoin ‘arratoi’, hainitz ‘anitz’, • hausko ‘hauspo’…
  • 15. Koldo Zuazok atondutako euskalkien mapa modernoa: • Mendebaleko • Erdialdekoa • Nafarra • Nafar-lapurtarra • Zuberotarra • XIX. Mendean euskal hiztunak zituzten eremuak • (Luis Luziano Bonapartek egindako • maparen arabera)
  • 16. • 2. EREMUA • Nafar-lapurtera, erran bezala, Baxe Nafarroa eta Lapurdi mintzatua • da. Baxe Nafarroako euskalkiaren baitan bi multzo /aldaki edo eremu • bereizten dira: Ekialdeko behe-nafarrera Mendebaldeko behe-nafarrera Baigorrikoa • Amikuzekoa Lapurtera deitua batez ere Lapurdiko • Arberoakoa mendebaldean mintzatzen den euskalkia da. Gisa berean, Nafarroa Garaiko Urdazubi eta Zugarramurdin ere euskalki hau erabiltzen • Garazikoa
  • 17. 3.NAFAR-LAPURTERAREN HISTORIA: Oihenartek:(1657) euskalki bakarra eta bera ikusi zuen Iparralde osoan: Akitaniarra Bonapartek(1869) lau euskalki kontuan izan zituen Iparraldean: zuberotarra,Lapurtarra,mendebaldeko behe- nafarra eta ekialdeko behe nafarra. Jaques Allierek(1960)zioen, Zuberoa eta Nafarroa Behera muga argi batek bereizten dituen bezala, lapurtarra eta mendebaldeko behe- nafarrera bereizten dituen mugarik ez dagoela ezta ekialdeko behe- nafarrak bereizten dituenik. Zuberok euskalki bakarra ikusten du Lapurdi eta Nafarroa beheran.
  • 18. 5.NAFAR-LAPURTERAREN EZAUGARRIAK • 1. Euskalkiar eremu zabalean arrotza da i bokalak eragindako bustidura. Ln, it, il bere • horretan esaten dira. Edozeini, gainetik, etxezaina. Iragan garaietan gainera ñ eta ll zuten hitzak il bilakatu ohi ziren: bainu, bonbila , botoia… • 2.hitz hasieran x, tx-ren ordez. Xanpona= txanpona • 3.nehor, nehori, nehun • 4. ño. Begiño, haurño • 5.Erdal on-oin: Arrazoin, botoin • 6.AIA amaiera bereizgarria da. Bisaia-aurpegia; kuraia- kemena: lengoaia – hizkuntza, usaia- ohitura.
  • 19. SARTALDEKOAK • -Zuberoan hasi eta ustaritzeko eskualde bitartean u, a e, artean i. • Duen- duien, zaizue-zaizie. • -ST kontsonantea zabaldu eta RTZ desagertu. • -ÑO irriño • -Zuketa eta xuketa tratamendua • - A galdera atzizkia. Ikusi DUKA? • -soziatiboa: kin- kilan (launekilan) • SORTALDEKOAK • . Entza- Endako • .Nor Nori- Nork / Nor- Nork : Erran nau • .Nor- Nori – Nork- HARI, HAIEI (L) da erroa diozkat. • . (l) bokala n-ñ eta l-ll : berdin- berdiña; ginen-giñen; bila – billa
  • 20. 6. BAIGORRIKO ZAZPI-LILIAK • Beihalako egunetan, behin batez, Baigorriko jauregi zaharrean ziren artho- • xuritzeak. Badakizue artho-xuritzeetara biltzen ohi dela inguruetako gazteria, • eta holako bilkhuetan lakhet dutela kantu zaharren kantatzea eta noizbaiteko • khonderen erreberritzea. • Halako solasak Baigorriko herjaunaren gogoko ziren; goan zen beraz artho- • xuritzaileetara bere alaba andrearekin. • Han baziren zazpi neskatxa gazte deitzen zituztenak Herriko Zazpi-Liliak. • Hekeiri buruz hau erran zuen herjaunak: • Aurthen, ene alaba andrearen eskonarazteko gogotan naiz. Zuetarik zeinak- • ere pollikienik erranen bait'u khondera xahar bat, hainari dote on bat emanen diot • ene alabarekin batean ezkontzeko bere hautuko gizon gazte batekin. • Solas horrek begiak argiarazi ziotzaten Zazpi Lilieri. Senhar bat nork berak • hautatua, harekin dote ona, hortan bazen bakhotxari zertaz bihotzean pilpil eragin. • Bainan nola ahalke zerbaitez, hetarik nihor ez baitzen mintzatzera abiatzen, • herjaunak erran zuen: • Lehenik has bedi Leizarazuku Gana; adi dezagun dakien khondera. Izan • dadien luzea edo laburra, ez da axolarik, gogaragarri izan dadien . • (lan hau Jean Duvoisinek idatzi zuen)
  • 21. JEAN PIERRE DUVOISIN • Jean Pierre Duvoisin idazlea 1891ko urtarrilaren 30ean hil zen • Euskal idazlea (Ainhoa, 1810 - Ziburu edo Ezpeleta, 1891). Haurtzaroa Ezpeletan eman ondoren, Larresoroko apaizgaitegian sartu zen, baina hogei urte zituela (1830) apaiz ikasketak utzi zituen. Urte berean hil zitzaion aita, eta haren lanpostuan, aduanan hasi zen lanean. Garai hartan hasi zen Fénelonen Aventures de Télémaqueliburua itzultzen eta euskara-frantsesa hiztegi bat prestatzen. Hogeitamar urte zituenetik aurrera Ziburun bizi izan zen, eta euskal literaturari eta historiari buruzko hainbat artikulu idatzi zuen frantsesez Pabeko eta Baionako aldizkarietan. Euskalduna aldizkariko zuzendari ere izan zen
  • 22. JEAN PIERRE DUVOISIN Latina, grekoa, gaztelania eta italiera menderatzen zituen gizon jakituna zen Duvoisin. 1856. urtean hasi zen Bonaparte printzearekin lanean eta Kardaberaz apaiz jesuitaren Aita San Ignacioren Egercicioen gainean afectoacliburua bihurtu zuen lapurterara, Liburu Ederra izenez. Hurrengo urtean Iturriagaren gipuzkerazko elkarrizketak eman zituen lapurteraz (Dialogues Basques, 1857), Bonaparte printzearen bideari jarraiki, 1858an Laborantzako liburua eman zuen argitara, nekazaritzaren inguruko teknikak aita-semeen arteko elkarrizketaren bitartez azaltzen dituen liburua.
  • 23. JEAN PIERRE DUVOISIN • 1859.urtean aduana-kapitain postua utzi zuen euskal lanetan murgiltzeko. Bardozera erretiratu, eta sei urteren buruan bukatu zuen Bibliaren itzulpena, Bonaparte printzeak gomendaturiko lana (Bible Saindua edo Testament zahar eta berria, 1859-1865, Vulgata-tik eginiko itzulpena). • Ondoko urteetan euskal historiari, gramatika eta literaturari buruzko lan ugari burutu zuen eta itzulpen andana polit bat utzi zuen argitaratu gabe (Fénelon-en Aventures de Télémaque eta Fables edo Alegiak; Demostenes-en diskurtso batzuk; Lamennais-en lan batzuk).
  • 24. JEAN PIERRE DUVOISIN • Kenpis liburuaren itzulpena ere amaitu gabe utzi zuen, baina Haristoy Ziburuko apezak bukatu zuen (Jesu Kristoren Imitazionea, 1896). • Cervantes-en Don Kixote obrako pasarte batzuk bihurtu zituen euskarara. • Laborantzako liburuaz gainera utzi zuen beste lan bat itzulpen ez zena: Baigorriko zazpi liliak Parisko Revue des Basses- Pyrénées et des Landes delakoan argitaratua 1884ean. • Bertan zazpi ipuin biltzen egilearen baitatik ateratakoak. http://www.euskonews.com/0347zbk/argazkiak/efe01.jpg(AR GAZKIA)
  • 25. LEIZARRAGA ETA AXULARREN EUSKERA • Lapurtarra ( nafar- lapurtarraren azpieuskalkia) izan da, dudarik gabe, XVlll. • Mendearen azken laurdena arte garrantzi handien izan duen literatura euskalkia. • Bi eredu bereiz daitezke , euskalki honen tradizioan: bata Joanes Leizarragak erabili zuena; eredu hori arkaismoz eta hizkuntza klasikoetako hitzez josia dago. • Bestea, lapurtera klasikoa deitu izan dena , Auxularrek gero idazteko erabili zuena.
  • 26. JOANES LEIZARRAGA Joanes Leizarraga Beskoitzen jaio zen 1506an eta Bastidan hil • 1601ean. Apaiz katolikoa zen, baina Joana III.a Albretekoa Nafarroako • erregina protestante bihurtu zenean higanot edo kalbindar bihurtu zen • beste kristau asko bezala (1559). Paueko Kontzilio kalbindarrean, Joana • erreginak Itun Berriaren itzulpena euskarara egitea eskatu zion Leizarragari, • horrela, dotrina zabaldu ahal izateko (1564).
  • 27. JOANES LEIZARRAGA • Biarnoko sinodoak lau laguntzaile izendatu zizkion lan horretarako. Horri esker, "Jesus Chist Gure launaren Testamendu Berria" argitaratu zuen (1571). • Liburua Vulgatatik itzulia baldin bada ere, baditu itzulpena ez diren beste atal batzuk;Nafarroako erreginari zuzendutako gomendio-gutuna, non Euskal Herria izenari lurraldea zehazten zaion; euskara eta euskalkiekin izan zituen arazoak azaltzen dituen "Heuscalduney" deritzan atala eta hiztegitxo bat amaieran.
  • 28. JOANES LEIZARRAGA • Halaber, "Kalendrera" eta "Abc" edo "Christinoen instructionea" itzulpen erlijiosoak ere prestatu zituen. Leizarraga da lehen euskal prosalaria eta hortaz arazo larriak izan zituen ortografia eta hizkerari dagokionean, ez baitzegoen garai hartan euskal-prosa maisurik, ez eredurik edo tradiziorik ezagutzen. Bere hizkerari dagokionez, joera latinzalea eta arkaismoa dira ezaugarri nagusiak. Leizarragak oso hizkera zehatza, teknikoa, eskatzen duen itzulpena egin behar izan zuen. Lapurtera hartu zuen oinarri nagusitzat, nahiz eta bera, eta erregina ere, Nafarroa beherekoa izan.
  • 29. JOANES LEIZARRAGA Ziur kontuan hartu zuela garai hartan Lapurdin zegoela gizarterik aurreratuena, eta segur, liburuak irakurtzeko gaitasun eta zaletasun handiena ere. Ez da ahaztu behar liburu horren bidez ahalik eta jende gehiena erakarri nahi izan zutela beren erlijio berria. ARGAZKIA: http://www.euskomedia.org/ImgsAuna/24023401.gif

Notas do Editor

  1. Esta plantilla se puede usar como archivo de inicio para proporcionar actualizaciones de los hitos del proyecto.SeccionesLas secciones pueden ayudarle a organizar las diapositivas o a facilitar la colaboración entre varios autores. En la ficha Inicio, en Diapositivas, haga clic en Sección y, a continuación, en Agregar sección.NotasUse el panel Notas para las notas de entrega o para proporcionar detalles adicionales al público. Puede ver estas notas en la vista Moderador durante la presentación. Tenga en cuenta el tamaño de la fuente (es importante para la accesibilidad, visibilidad, grabación en vídeo y producción en línea)Colores coordinados Preste especial atención a los gráficos, diagramas y cuadros de texto. Tenga en cuenta que los asistentes imprimirán en blanco y negro o escala de grises. Ejecute una prueba de impresión para asegurarse de que los colores son los correctos cuando se imprime en blanco y negro puros y escala de grises.Gráficos y tablasEn breve: si es posible, use colores y estilos uniformes y que no distraigan.Etiquete todos los gráficos y tablas.
  2. ¿Sobre qué es el proyecto ?Defina el objetivo del proyecto¿Es similar a otros proyectos anteriores o es nuevo?Defina el ámbito del proyecto¿Es un proyecto independiente o está relacionado con otros proyectos?* Tenga en cuenta que no se necesita esta diapositiva para las reuniones semanales
  3. * Si alguno de estos problema causaron una demora en el programa o se deben analizar en profundidad, coloque los detalles en la siguiente diapositiva.