1. hursday, November 12, 2009
Perkembangan Politik Negeri Sabah Dari Tahun 1963 hingga Tahun 1990.
1.0 PENGENALAN
· Menurut pandangan penganalisis politik, cadangan pembentukan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman
pada 27 Mei 1961 di Singapura (Sunday Mail 1961, Sunday Times 1961) merupakan satu detik penting
yang membawa kepada perkembangan parti politik di Sabah.[1]Lanjutan daripada cadangan
pembentukan Malaysia ini, wujud kesedaran politik dan sekali gus menyebabkan munculnya parti-parti
politik di Sabah. (Whelan 1970; Ness 1965).Gagasan penubuhan Malaysia ini telah di kemukakan oleh
Tunku Abdul Rahman dalam persidangan dengan Persatuan Wartawan Luar Negeri Asia Tenggara di
Hotel Adelphi, Singapura.Tunku Abdul Rahman menyatakan kemasukan Borneo Utara, Sarawak,
Singapura dan Brunei mampu memberi kesan yang amat baik.Dengan cara ini, negeri-negeri tersebut
mampu mencapai kemerdekaan melalui pembentukan sebuah kesatuan politik yang di namakan
Malaysia.Tunku Abdul Rahman juga menyatakan betapa pentingnya kesatuan politik ini dalam
mewujudkan kerjasama yang lebih erat dalam politik dan ekonomi memandangkan latar belakang
sejarah dan sosiobudaya yang tidak jauh berbeza.Di samping itu, dengan pembentukan kesatuan ini di
harapkan mampu menyekat penularan pengaruh komunis di negeri-negeri yang di nyatakan ini.
· Berdasarkan usul yang di kemukakan oleh Tunku Abdul Rahman ini, ia telah membangkitkan kesedaran
politik di kalangan pemimpin Sabah dan ini telah memberi rangsangan kepada kelahiran parti-parti
politik di Sabah.Justeru itu,adalah boleh di katakan pengumuman gagasan Malaysia ini telah menjadi
landasan kepada perkembangan politik di Sabah dan seterusnya memperjuangkan kemerdekaan sendiri
dan kemerdekaan kepada Sabah.[2]
2.0 PERKEMBANGAN PARTI POLITIK DI SABAH
2.01 United National Kadazan Organization (UNKO)
· Parti United Kadazan Organization (UNKO) atau Pertubuhan Kebangsaan Kadazan Bersatu merupakan
parti pertama di tubuhkan di Sabah.Parti ini di anggotai oleh kaum Kadazan dan kumpulan Kristian lain
seperti Rungus dan Murut.Antara tokoh-tokoh penting UNKO, selain Donald Stephens ialah seperti Peter
Mojuntin, Herman Luping, Ganie Gilong dan G.S Sundang. Rancangan untuk menubuhkan parti UNKO ini

2. mula di fikirkan pada 26 Mac 1961 (Kely Jitilon, 1984/85: 76).[3] UNKO di tubuhkan berasaskan
penyatuan pertubuhan-pertubuhan sosial dan kebudayaan orang Kadazan di seluruh Sabah untuk
membentuk satu pertubuhan politik. Proses pembentukannya telah di pesatkan lagi apabila pada 27 Mei
1961, Tunku Abdul Rahman mengumumkan di Singapura cadangan gagasan Malaysia.Rentetan daripada
pengumuman gagasan Malaysia ini, Persatuan Sosiobudaya Kadazan telah mengadakan satu Kongres
Persatuan di rumah kediaman Donald Stephens.Dalam kongrses tersebut satu resolusi telah di luluskan
bagi menubuhkan satu lembaga pusat untuk menyelaraskan semua kerja-kerja Persatuan Kadazan di
Sabah.Kongres telah mengambil keputusan untuk menamakan Lembaga Pusat itu sebagai The United
National Kadazan Organization (UNKO). Pertubuhan ini merupakan parti politik suku Kadazan yang
berpusat di pantai barat Sabah yang di tubuhkan pada bulan Ogos 1961 yang di pengerusikan oleh
Donald Stephen iaitu seorang ahli perniagaan peranakan Australia-Kadazan dari Jesselton (Kota
Kinabalu).Beliau adalah saudagar balak (timber magnate) dan juga terkenal sebagai pengarang akhbar
North Borneo News and Sabah Times.(kemudiannya di kenali sebagai Sabah Times).[4] Kekayaan hasil
konsesi balak yang di perolehi daripada penjajah British,telah membolehkan menampung perbelanjaan
kegiatan parti politik UNKO.Melalui pengelibatan beliau sebagai pengarang akhbar North Borneo News
and Sabah Times telah memudahkan penyampai pandangan UNKO mengenai politik Sabah dan Malaysia
secara lebih berkesan.
· Pada awal penubuhan UNKO, ia mendapat sokongan terbesar daripada kalangan orang-orang
Kadazan/Dusun Pantai Barat, terutamanya dari Penampang dan Papar.Kebanyakan ahli-ahli
jawatankuasa kerja adalah terdiri daripada mereka yang beragama Kristian.Pada awal penubuhannya,
UNKO hanya membuka keahliannya kepada orang-orang Kadazan/Dusun termasuklah orang Dusun dan
Sino-Kadazan.Donald Stephens percaya dengan jumlah penduduk Kadazan/Dusun seramai 167,367 (32
% dari jumlah penduduk Sabah) pada tahun 1960 sudah cukup bagi UNKO untuk berdiri dengan teguh
sebagai sebuah parti politik dan boleh menjadi dominat partner dalam sebarang penggabungan parti
politik lain yang wujud di Sabah.Namun apabila parti United Sabah Nation Organization (USNO) wujud
dengan dasarnya yang membuka keahlian kepada semua kaum bumiputera di Sabah sama ada
beragama Islam atau tidak telah menyebabkan kedudukan parti UNKO tergugat.Dasar USNO yang
membuka keahliannya kepada semua kaum ini telah menarik ramai sokongan orang-orang Dusun yang
tidak setuju dengan penggunaan istilah Kadazan ini yang di perjuangkan oleh UNKO untuk menyertai
parti USNO.Golongan Dusun ini khuatir dengan kedudukan mereka dalam UNKO memandangkan
mereka kurang maju dalam pelajaran dan ekonomi akan mudah di dominasikan oleh orang-orang
Kadazan Penampang yang sedia lebih berpelajaran dan lebih berada berbanding orang-orang Dusun.Ini
terbukti apabila mereka menyaksikan keahlian parti politik UNKO banyak di kuasai oleh orang Kadazan
Penampang.[5]
· Menurut Donald Stephens, matlamat utama penubuhan UNKO ialah untuk menyatupadukan rakyat
Kadazan/Dusun dan Murut supaya mereka pada akhirnya berkerjasama dan bersatu dengan etnik-etnik
yang lain untuk memajukan serta membangunkan negeri Sabah.[6][7] Selain itu, tujuan penubuhan

3. UNKO juga adalah untuk memperkuatkan perhubungan di antara orang-orang Kadazan/Dusun agar
mereka dapat memperjuangkan satu cita-cita dan satu matlamat dalam politik, ekonomi, dan sosial, di
samping menggesa kerajaan British supaya tidak mengabaikan hak-hak bumiputera Sabah, terutamanya
orang-orang Kadazan/Dusun.Ia juga bertujuan untuk menggalakkan semangat orang-orang
Kadazan/Dusun supaya bersatu dan tidak mudah mengalah kepada orang-orang lain, agar terus hidup
dalam suasana kegembiraan, keharmonian dan kesederhanaan (Kely Jitilon, 1984/85 : 82).
2.02 United Sabah National Organization (USNO)
· Kemunculan UNKO telah menimbulkan rasa kebimbangan di kalangan penduduk bumiputera Islam di
Sabah.Oleh itu, bumiputera Islam telah menubuhkan parti politik mereka sendiri,iaitu United Sabah
National Organization(USNO) yang mewakili cita-cita dan objektif komuniti Melayu Muslim di Sabah.Ia di
lancarkan di Kudat oleh Tun Datu Mustapha pada 23 Disember 1961, empat bulan selepas penubuhan
UNKO (Abdullah Hussain 1976, 71).[8] Sebenarnya kewujudan parti USNO ini adalah hasil daripada
kesedaran orang-orang Melayu Islam terutamanya Datu Mustapha Harun dan pemimpin-pemimpin
Islam Sabah yang bergiat dalam berbagai persatuan Islam.Kebanyakan pemimpin persatuan Islam
tersebut menjadi pemimpin dalam parti USNO. Di antara mereka yang menjadi pengasasnya ialah Datuk
Hj.Zakaria Gunn, Datuk Ahmad Mahmud, Hj.Yusuf Shamsuddin, Parman bin Hassan Raji, Datuk Hj.
Ariffin, Datuk Abd. Malik Jangkat, Datuk Othman Hj.Sidik dan Datu K.M Edinin (Abdullah Hussain, 1976 :
69). Pemimpin utama Persatuan Islam Putatan, Allahyarham Datuk Hj. Abu Bakar Titingan adalah
Timbalan Presiden USNO yang pertama.Pemimpin-pemimpin Islam ini telah berjaya menggabungkan
persatuan-persatuan sosial dan Islam seluruh Sabah di bawah naungan satu parti politik.Sejak awal
penubuhan parti USNO ini, ia telah di pimpin oleh Datu Mustapha Datu Harun yang merupakan seorang
pemimpin bumiputera tempatan yang sangat kuat pengaruhnya di kalangan orang Islam Sabah sejak
awal tahun 1950-an.Sebelum penerajui kepimpinan parti USNO, beliau pernah memegang jawatan
sebagai Ketua Anak Negeri Gred Satu yang membawa gelaran Orang Kaya-kaya dan di lantik menjadi ahli
Majlis Perundangan Sabah pada tahun 1955.[9]
· Pada 24 Disember 1961, Datu Mustapha menggariskan cogan kata Parti iaitu Bersatu, Bersedia,
Berkhidmat kearah mencapai kemerdekaan melalui Malaysia.USNO sejak awal lagi menyokong gagasan
Malaysia kerana ia dapat menjamin perkembangan ekonomi dan kestabilan politik Sabah.Malah
pembentukan ini mampu menyekat perkembangan komunis di Sabah.Datu Mustapha adalah pemimpin
pertama Sabah yang menyokong agama Islam di jadikan agama rasmi Sabah dan begitu juga Bahasa
Melayu sebagai bahasa rasmi.Dasar ini ketara bertentangan dengan dasar UNKO dan inilah yang
menyebabkan kontroversi antara dua parti ini.Namun kedua-dua parti ini bersatu menjelang penubuhan
Malaysia.[10]

4. 2.03 United National Pasok-Momugun Organization (PASOK-MOMUGUN)
· PASOK-MOMUGUN di anggotai oleh suku-suku bumiputera dari kawasan pedalaman Sabah.O.K.K.
Sedomon dan O.K.K. Sundang iaitu dua orang adik-beradik telah memimpin parti ini sejak ia di
tubuhkan.[11] Orang Murut berasa bimbang bahawa kemungkinan mereka akan ketinggalan dalam arus
perubahan yang pesat di Sabah berbanding dengan orang Kadazan dan Melayu Muslim.Oleh itu,
G.S.Sundang keluar dari UNKO dan menubuhkan United National Pasok Momugun Organization (Pasok
Momugun) pada 4 Januari 1962 bersama-sama dengan Orang Kaya-Kaya Sedomon.Perkataan Pasok
Momogun dalam bahasa Dusun membawa maksud People Of the Country, tetapi ia di anggotai oleh
kebanyakan kaum Murut dan Dusun di Sabah.Pasok Momogun di tubuhkan oleh golongan Bumiputera
Sabah yang tidak setuju dengan USNO yang menyokong gagasan Malaysia dan penggunaan “Kadazan”
oleh UNKO.[12]
· Tujuan parti ini di tubuhkan adalah untuk melindungi hak kaum Bumiputera di kawasan pedalaman dan
di sokong oleh segelintir orang Cina yang bimbang tentang kedudukan ekonomi mereka apabila
menyertai Malaysia.Misalnya, Khoo Siak Chiew, seorang tauke Cina dari Sandakan menyuarakan
kebimbangan mengenai Sabah akan di jajah oleh Tanah Melayu sekiranya Sabah tidak di beri hak
berkerajaan sendiri terlebih dahulu.Pada peringkat awalnya, orang Cina menggunakan orang Murut
sebagai alat untuk menentang penubuhan Malaysia.Tauke-tauke Cina seperti Peter Chin dari Kota
Kinabalu dan Khoo Siak Chiew dari Sandakan memberi sokongan kewangan kepada orang Murut untuk
menubuhkan parti politik.Sebuah laporan di buat bahawa pada tahun 1962, United Party telah
menyumbang wang sebanyak $250,000 kepada Pasok Momogun.[13]Pada dasarnya, Pasok Momogun
juga menentang penubuhan Malaysia kerana kebimbangan terhadap dominasi Melayu Islam.Selain itu
juga,parti ini mahukan Sabah mencapai kemajuan dan kemerdekaan sendiri sebelum menyertai
sebarang persekutuan.Namun, walau bagaimanapun akhirnya Peter Chin dan Khoo Siak Chiew
menerima pembentukan gagasan Malaysia apabila mereka sedar bahawa gagasan itu pasti akan menjadi
kenyataan.Setelah itu, bantuan kewangan kepada Posok-Momogun pun dihentikan dan G.S.Sundang di
tinggalkan dengan sikap anti Malaysianya.Selepas itu, pengaruh Pasok-Momogun pun semakin merosot
dengan beberapa kehadiran parti Cina dan parti Cina tersebut telah mula bergerak kearah berkerjasama
dengan UNKO dan USNO.Setelah melihat perkembangan itu, akhirnya G.S. Sundang akhirnya terpaksa
akur lalu mempertimbangkan semula gagasan Malaysia.Akhirnya, pada November 1962, Pasok
Momogun menyertai Parti Perikatan Sabah sebagai salah satu komponen parti yang menyokong
Malaysia.Kemudian Pasok Momogun telah bergabung dengan UNKO pada Jun 1964 membentuk United
Pasok Momogun Kadazan Organization (UPKO).Adalah dapat di lihat bahawa penubuhan Pasok
Momogun ini berkait rapat dengan gagasan Malaysia dan akhirnya menjadi satu parti yang terdapat
dalam Parti Perikatan Sabah.[14]
2.04 PARTI POLITIK CINA

5. · Orang cina juga telah mula mencari idea terbaik untuk melindungi kepentingan komunitinya di
Sabah.Timbul kebimbangan di kalangan orang Cina bahawa pembentukan gagasan Malaysia ini bukan
sahaja menggugat peluang ekonomi mereka, malah orang Cina juga beranggapan ia akan membawa
dominasi politik orang Melayu dan menjejaskan kedudukan bahasa Cina dan pendidikan mereka di
Sabah.[15] Muncul dua aliran reaksi orang Cina di Sabah terhadap pembentukan gagasan
Malaysia.Pertama, di satu pihak mereka inginkan sebuah pertubuhan politik, manakala di satu pihak lagi
mereka inginkan sebuah badan bukan politik untuk memperjuangkan kepentingan mereka di Sabah.
Akhirnya, orang Cina yang inginkan pertubuhan politik telah menubuhkan parti politik mereka pada
tahun 1962.Pada awal tahun 1962, terdapat dua buah parti Cina iaitu North Borneo Democratic Party
(NBDP) yang di bentuk di Kota Kinabalu yang di pimpin oleh Peter Chin dan United Party (UP) yang di
bentuk di Sandakan pada Febuari 1962 yang di pimpin oleh Khoo Siak Chiew.[16]United Party ini di
sertai oleh peniaga-peniaga kaya dari golongan Hakka dan Teochew yang berpendidikan Inggeris serta
sebilangan kecil golongan profesional.NBDP pula mewakili peniaga dan pedagang sederhana dari
golongan Hokkien dan Hakka yang kebanyakan daripada mereka berpendidikan Cina.
· Kedua-dua parti Cina ini inginkan Sabah mencapai kerajaan sendiri terlebih dahulu sebelum menyertai
Malaysia.UP berpendapat bahawa penubuhan Malaysia adalah perkembangan yang terlalu awal bagi
Sabah.Sementara NBDP menuntut taraf berkerajaan sendiri,tidak ada bahasa atau agama rasmi,bahasa
Inggeris terus di kekalkan,hubungan rapat dengan Tanah Melayu dan Singapura mesti di jalankan secara
beransur-ansur serta hendaklah di tentukan taraf orang Cina kacukan Dusun (Sino-Dusun) di Sabah. Jika
dibandingkan parti ini dengan UNKO dan USNO parti ini kecil yang memperjuangkan kepentingan dan
masa depan komunitinya di Sabah.Penubuhan dua buah parti ini semakin penting memandangkan sejak
tahun 1960, komuniti Cina telah menguasai 32 lesen kayu balak dan 90% ekonomi Sabah juga berada
pada tangan orang Cina.Maka kepentingan ekonomi mereka di Sabah perlu lah di lindungi.[17]
· Menjelang pilihanraya tempatan pertama di Sabah, pada Febuari 1962, wakil-wakil Malayan Chinese
Association (MCA) dari Tanah Melayu telah melawat Sabah dan berjaya memujuk kedua-dua buah parti
ini untuk membentuk gabungan bagi mewakili komuniti Cina dalam pilihanraya yang akan di adakan di
Sabah.Di bawah pimpinan Dr.Lim Swee Aun, MCA berjaya menyatukan kedua-dua parti tersebut untuk
membentuk Borneo Utara National Party (BUNAP) pada 12 Oktober 1962.Pada masa yang sama juga,
MCA berjaya mengurangkan kebimbangan orang Cina tentang kedudukan ekonomi mereka apabila
menyertai dan ini sekali gus mempengaruhi mereka untuk berkerjasama dengan kaum lain dalam proses
Sabah menghadapi pilihanraya dan mencapai kemerdekaan.Menjelang tahun 1962, parti ini
mengumumkan penerimaan gagasan Malaysia dan bersedia untuk berkerjasama dengan parti-parti yang
menyokong gagasan Malaysia dan ini sekali gus telah membawa kepada penyertaan BUNAP dalam parti
Perikatan Sabah.Apabila Sabah menyertai Malaysia dan namanya ditukar daripada Borneo Utara kepada
Sabah,iaitu pada 16 Sept. 1963, nama BUNAP ditukar kepada Sabah National Party (SANAP).

6. 2.05 PERIKATAN SABAH
· Parti perikatan Sabah di anggotai oleh UNKO,USNO,SANAP dan PM.Penubuhan Perikatan ini adalah
atas intensif dan usaha pemimpin-pemimpin politik Sabah dan Persekutuan Tanah Melayu bagu
mewujudkan satu perpadun untuk menyokong penubuhan gagasan Malaysia.Pada awal penubuhan
perikatan ini (1962-1967) masih wujud perbezaan pendapat dan asas antara parti yang menganggotai
perikatan ini.Persengketaan dan perbezaan pendapat ini jelas kelihatan terutamanya antara parti UNKO
dan USNO.Namun disebabkan oleh beberapa perkara akibat ancaman Filipina yang menuntut Sabah dan
Konfrontasi Indonesia, persengketaan ini terpaksa di lupakan demi kepentingan dan kemerdekaan
Sabah.Pemimpin seperti Datu Mustapha, Donald Stephens, G.S.Sundang dan Khoo Siak Chiew telah
bersama-sama menyatakan bahawa penduduk Sabah adalah bersaudara dan mereka harus
berkerjasama untuk mewujudkan sebuah negeri yang makmur.Namun ia tidak dapat bertahan lama
kerana terpaksa tunduk kepada kehendak masing-masing yang sentiasa wujud curiga mencurigai yang
kurang percaya kepada parti-parti lain dalam komponen.Walaupun berada dalam satu perikatan yang
sama, namun masih wujud unsur perkauman dalam menyokong calon parti.USNO penyokongnya terdiri
daripada Melayu-Muslim,UNKO disokong oleh Kadazan/Dusun dan Sino-Kadazan ,SANAP disokong oleh
Cina manakala Pasok Momogun disokong oleh masyarakat Dusun dan Murut di Pedalaman.
2.06 KERAJAAN PERIKATAN 1962-1967
· Pada awal penubuhannya, asas penubuhan parti adalah tidak kukuh dan terburu-buru bagi menyokong
penubuhan gagasan Malaysia.Di sebabkan hal ini, setiap parti yang ada dalam perikatan ini masih
memperjuangkan hak kaum masing-masing.Dalam tiap-tiap parti ini masih wujud perasaan perkauman
yang terlalu tebal yang lebih berpihak kepada kepentingan kaum masing-masing. .[18]
· Perikatan telah membentuk kerajaan selepas memenangi pilihanraya secara langsung menerusi
”Residency Electoral Colleges”(Roff,1967: hlm.86.) yang di adakan pada bulan Mac 1963.Pilihanraya ini
di adakan bertujuan untuk memilih calon menduduki Majlis Dewan Undangan.Dalam pilihanraya
tersebut, USNO menang 8 kerusi,UNKO 5 kerusi, SANAP 4 kerusi dan PM 1 kerusi.[19]Dalam kerajaan
baru ini British dan semua ahli perikatan bersetuju untuk memilih Donald Stephens sebagai Ketua
Menteri.Kalau di lihat melalui pemilikan jumlah kerusi,Tun Mustapha lebih layak menjadi Ketua Menteri
tetapi Tun Mustapha mengalah dan memberi peluang kepada Donald Stephens dan memegang jawatan
sebagai Yang Di-pertua Negeri dan nampak lebih adil untuk mengurangkan ketegangan antara
bumiputera Islam dan bukan Islam.Namun ada juga mengatakan bahawa Tun salah tanggapan pada
jawatan Yang di-Pertua.Beliau beranggapan bahawa jawatan ini sama seperti Gabenor pada zaman

7. British.Tetapi sangkaan beliau ini adalah sebaliknya.Kedudukan beliau sangat terkongkong dalam politik
kerana semua kuasa pentadbiran Sabah di pegang oleh Donald Stephens.Ini menyebabkan beliau
enggan berkerjasama dengan Donald Stephens lalu melemahkan kedudukan perikatan.[20]
· Ketegangan yang berterusan antara USNO dan UPKO ini telah memberi keuntungan kepada orang
Cina.Hal ini bertambah rumit apabila Kerajaan Pusat campur tangan dan memaksa Donald Stephens
meletak jawatan.Apabila Donald Stephens meletak jawatan dan memegang Menteri Hal-Ehwal Sabah
,jawatan Ketua Menteri telah di sandang oleh Peter Lo dar SCA.Parti UPKO berasa kecewa dengan
tindakan USNO/SCA dan Kerajaan Persekutuan kerana mereka beranggapan bahawa perlantikan Peter
Lo ini akan menjadi laluan kepada Tun Mustapha untuk menjadi Ketua Menteri selepas itu.Ini
menyebabkan UPKO bertindak meminta supaya kemasukan Sabah ke Malaysia di kaji semula namun di
tolak oleh Tunku dan ini menyebabkan Donald Stephens mahu berkerjasama dengan Singapura untuk
menubuhkan Persekutuan 3 S (Singapura,Sabah,Sarawak).Ini di anggap ancaman kepada Tunku dan
menyebabkan Tunku menekan perikatan Sabah supaya menggugurkan jawatan pemimpin UPKO
ini.Untuk kepentingan penyokong UPKO,Donald Stephens dan Peter Mojuntin meletak jawatan dan
kedudukan UPKO dalam perikatan semakin lemah[21]
· Pada bulan Disember 1967, UPKO di bubarkan kerana Donald Stephens merasakan pengaruh beliau
dan UPKO semakin lemah kerana hampir semua rancangan beliau gagal.Ini di tambah lagi apabila
seorang demi seorang ADUN UPKO melompat parti kerana kedudukan mereka lebih terjamin dan
mendapat keistimewaan.Setelah UPKO di bubarkan,USNO menguasai Sabah semula dan ia di sambut
baik oleh Tunku dan Tun Mustapha.Ekoran dari itu,Donald Stephens di lantik sebagai Pesuruhjaya Tinggi
Malaysia di Australia.[22]
· Dengan pembubaran UPKO dan ketiadaan Donald Stephens dalam politik Sabah telah meredahkan
suasana ketegangan politik Sabah dan Sabah dapat menumpukan sepenuhnya perhatian kepada
pembangunan negeri Sabah.
2.07 KERAJAAN PERIKATAN 1967-1976
· Terdapat banyak kecacatan dalam pentadbiran Kerajaan Perikatan tahun 1967-1976.Sungguh pun
begitu, pentabiran USNO masih membawa kebaikan kepada negeri dan rakyat Sabah.Pada era
pentadbiran ini,keadaan politik stabil dan ini memudahkan lagi pembangunan Sabah untuk di
jalankan.Banyak Rancangan-rancangan pembangunan telah berjaya di laksanakan dengan licin
disebabkan adanya perpaduan rakyat.Kerajaan perikatan pada tempoh ini sentiasa berusaha untuk

8. menggalakkan perpaduan di kalangan rakyat dan tanamkan semangat cintakan negara memandangkan
terdapat banyak kaum di Sabah yang masing-masing dengan agama dan budaya tersendiri.Oleh
itu,adalah menjadi tanggungjawab kerajaan untuk menyatupadukan rakyat demi kepentingan
pembangunan Sabah.Antara langkah yang telah di laksanakan ialah meingiktiraf agama Islam sebagai
agama rasmi manakala Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi di Sabah yang bertujuan penyatuan rakyat.
· Walaupun USNO bukan parti Islam tetapi parti ini banyak berusaha untuk mengukuhkan dan
meluaskan Islam di Sabah.Di bawah pentadbiran USNO, agama Islam telah di jadikan agama rasmi negeri
Sabah.Namun walau Islam sebagai agama rasmi negeri,tetapi agama lain bebas di amalkan.Bagi
menjayakan rancangan ini, Ketua Menteri telah menubuhkan United Sabah Islamic Association (USIA)
pada bulan Ogos 1969 yang bertujuan untuk mentadbir Islam dan menyebarkan dakwah Islam di
Sabah.Selain USIA, Kerajaan USNO juga telah menubuhkan Majlis Ugama Islam Sabah (MUIS) pada tahun
1971 bagi menguruskan hal-ehwal Islam di Sabah.Namun, tindakan USNO ini tidak di senangi oleh
bumiputera bukan Islam kerana mereka merasakan bahawa dasar ini tidak harus di laksanakan kerana
Sabah terdiri daripada pelbagai agama.Dasar-dasar yang di laksanakan oleh Tun Mustapha tidak berapa
di senangi oleh bumiputera bukan Islam.Akhirnya perpaduan yang di kecapi telah goyah dan semangat
perkauman dan keagamaan semakin menenebal di hati bumiputera Kristian dan Kadazan di Sabah.
· Namun,walau wujud banyak kontroversi, terdapat juga pembangunan dari segi ekonomi dan pelajaran
bumiputera Sabah.Pada tahun 1969 Yayasan Sabah telah di tubuhkan yang banyak memberi manfaat
kepada bumiputera Sabah.
· Walaupun banyak kontroversi,namun ia tidak lah sampai kepada tahap yang membimbangkan kerana
kedudukan USNO pada waktu itu telah kukuh dan sukar untuk di tandingi.Walau pun ada cubaan-
cubaan untuk menggugat kedudukan USNO,namun dengan cepat-cepat ia di atasi oleh
USNO.Contohnya, Peter Mojuntin telah menubuhkan Union Of Sabah People (USAP) tetapi ia gagal di
daftarkan kerana penyokong-penyokongnya di ancam dan pemimpinnya pula begitu mudah di sogok
dengan wang.
· Penentangan ke atas pimpinan USNO tidak berdiam begitu sahaja.Kemarahan dan ketidakpuasan di
kalangan rakyat semakin membara di atas dasar-dasar USNO yang kurang di persetujui.Peluang yang di
tunggu telah tiba apabila BERJAYA di tubuhkan untuk mengembalikan semangat politik rakyat Sabah.
2.08 Parti Bersatu Rakyat Jelata Sabah (BERJAYA)

9. · Pembentukan Parti Bersatu Rakyat Sabah (BERJAYA) dapat di bincangkan berdasarkan hubungan
antara Kerajaan Perikatan Sabah dan Kerajaan Pusat Kuala Lumpur pada tahun-tahun akhir
pemerintahan Perikatan Sabah.Pada era awal pemerintahan Perikatan Sabah, hubungan di antara
Kerajaan Perikatan Sabah dan Kerajaan Pusat Kuala Lumpur adalah sangat baik dan erat terutama sekali
semasa Tunku Abdul Rahman menjadi Perdana Menteri.Namun, apabila Tun Mustapha sudah menjadi
semakin kuat dan terlalu berkuasa, hubungan baik ini semakin renggang.Tindak-tanduk Tun Mustapha
semakin sukar untuk di kawal dan banyak bercanggah dengan dasar Kerajaan Pusat pimpinan Tun Abdul
Razak.Banyak berlaku pembaziran wang,penyelewengan, dan penyalahgunaan kuasa yang telah
menyebabkan berlaku pertelagahan peribadi di antara kedua-dua tokoh Pusat dan Negeri
itu.Pertentangan yang berlaku ini telah menjadi faktor penting yang membawa Kerajaan Pusat untuk
menyokong penubuhan BERJAYA (Yusoff Jalil, 1979; Jenar Lamdah, 1981, Bernard Sta Maria,
1978).Dengan sokongan yang di lakukan oleh Kerajaan Pusat Kuala Lumpur ini, Tun Mustapha tidak
dapat menyekat pertumbuhan parti BERJAYA seperti yang pernah di lakukan oleh beliau sebelum ini ke
atas parti politik yang lain.Selain daripada sokongan daripada Kerajaan Pusat Kuala Lumpur, penubuhan
parti ini juga turut di sokong oleh tokoh-tokoh seperti Abd.Ghafar Baba, Abd.Rahman Yaacub dan Yang
Dipertua Negeri Sabah sendiri iaitu Tun Fuad juga turut menyokong penubuhan parti ini.[23]
· Pada awal tahun 1975, hubungan antara Kerajaan USNO-SCA dan Kerajaan Barisan Nasional (BN)
menjadi semakin tegang apabila Perdana Menteri, Tun Abdul Razak, meminta dan menyokong supaya di
bentuk satu parti baru yang lebih berbentuk multi-racial iaitu pelbagai corak bangsa di Sabah untuk
menentang Tun Mustapha dan USNO. Suatu keputusan telah di capai untuk membentuk parti BERJAYA,
suatu usul yang cepat dan sebuah parti baru ini telah di bentuk pada 15 Julai 1975.Pemimpin yang
menerajui parti BERJAYA ini terdiri daripada bekas pemimpin dalam USNO yang tidak puas hati dan tidak
bersefahaman dengan kepimpinan Tun Mustapha, seperti Datuk Harris Salleh dan Datuk Salleh Sulong,
bekas pemimpin parti UNKO seperti Tun Fuad Stephens dan Datuk Peter Mojuntin, pemimpin Parti Cina
seperti Yap Pak Leong,Chong Thain Vun dan Lim Guan Sing serta ahli baru yang terdiri daripada sektor
persendirian dan bekerja seperti Datuk Yeh Pao Tzu,Datuk K.Y.Lee, Wong Boon Ping, Nicholas
Fung,Joseph Pairin Kitingan, Wong Yau Ket,Darius Binion,Datuk Fred Sinidol dan James P.Ongkili.[24]
· Apa yang unik mengenai parti BERJAYA ialah, parti ini merupakan parti pertama yang betul-betul
bersifat multiracial yang di tubuhkan di Sabah sejak negeri mencapai kemerdekaan melalui Malaysia
pada tahun 1963.Ini dapat di lihat apabila parti ini di terajui oleh pemimpin dari golongan bumiputera
Muslim dan bukan Muslim iaitu terdiri daripada bangsa
Kadazan/Dusun,Bajau,Suluk,Rungus,Murut,Bisaya,Brunei,Orang Sungai,Kwijau,Tatana,Tidong dan
Kimaragang.Persatuan-persatuan Cina juga menyertai parti ini kerana keyakinan mereka kepada parti ini
dalam membangunkan semua bangsa di Sabah dalam melibatkan diri dalam politik Sabah.

10. · Kemunculan Parti BERJAYA ini telah di sambut baik oleh segenap masyarakat yang cintakan
demokrasi.Hal ini terbukti apabila Parti BERJAYA memenangi pilihanraya negeri dalam bulan April,
1976.BERJAYA telah memperolehi 28 kerusi daripada 48 kerusi yang di pertandingkan.Manakala USNO
hanya memperolehi 20 kerusi dan kebanyakan kerusi ini di perolehi daripada kawasan bumiputera
Islam.Parti BERJAYA hanya dapat menawan tiga buah kawasan penduduk Islam iaitu Lahad Datu, Papar
dan Kawang.Tetapi memperolehi undi yang terbanyak daripada orang-orang Kadazan dan Cina.[25]
2.09 Parti Bersatu Sabah (PBS)
· Kemenangan Parti PBS dalam pilihanraya pada tahun 1965 telah memeranjatkan semua pihak
terutamanya parti BERJAYA dan Kerajaan Persekutuan sendiri.Namun bagi rakyat ia sememangnya telah
di duga memandangkan keadaan politik pada masa tersebut yang tidak menentu.Rakyat sememangnya
menunggu kemunculan parti baru yang lebih baik yang mampu mempertimbangkan tentang keperluan
dan hak mereka.[26]Keadaan pergolakan politik pada masa tersebut telah di gunakan sebaik mungkin
oleh PBS untuk meraih sokongan daripada rakyat.Walaupun wujud 40 hari sebelum pilihanraya
berlangsung namun pemimpin-pemimpin hebat seperti Joseph Pairin Kitingan,Joseph Kurup,Benard
Giluk Dompok serta pemimpin Kadazan yang lain yang berpendidikan tinggi telah berusaha sekuat-
kuatnya untuk menumpaskan parti BERJAYA.Parti PBS turut mendapat sokongan kuat daripada orang
Kadazan/Dusun yang tidak puas hati dengan tindakan Datuk Harris yang menarik taraf daerah
Tambunan dan sikap tidak adil Parti BERJAYA dalam mengagihkan kekayaan kepada penduduk yang
kurang berada di bandar dan luar bandar.[27]Sokongan padu daripada rakyat ini dapat di lihat apabila
PBS memenangi pilihanraya pada 10 April 1985.Daripada 48 kerusi yang di pertandingkan, PBS telah
memenangi 25 kerusi manakala USNO 16,PASOK 1 dan BERJAYA 6 kerusi (Darman Shah,
1985/86:274).Kemenangan ini mengejutkan Kerajaan Persekutuan dan presiden BERJAYA apabila Datuk
Harris kalah di tempat sendiri iaitu di Tenom kepada calon baru PBS yang tidak terkenal iaitu Encik
Kadoh Agundang.[28]
· Kemenangan PBS dalam pilihanraya ini membolehkan PBS membentuk kerajaan baru di Sabah.Datuk
Jospeh Pairin Kitingan sebagai presiden parti telah di lantik sebagai Ketua Menteri manakala Mark
Koding telah di lantik sebagai Timbalan Ketua Menteri merangkap Menteri Pembangunan Perindustrian
dan Luar Bandar.
· Selepas kejatuhan parti BERJAYA ini, maka Sabah terdedah semula kepada politik yang bersifat
perkauman.Bumiputera Islam kebanyakannya menyokong perjuangan parti USNO manakala bumiputera
bukan Islam menyokong perjuangan PBS.Namun, Datuk Joseph Pairin Kitingan menyatakan bahawa parti
ini untuk semua kaum tetapi di sebabkan ia dibentuk oleh pemimpin dari orang Kadazan/Dusun dan

11. penyokong ramai dari Kadazan/Dusun dan Murut maka ia kelihatan seperti di kuasai oleh satu kaum
sahaja.Tatapi PBS juga berhasrat untuk menarik sokongan bumiputera Islam dan orang-orang Cina.Pada
permulaan,PBS kurang mendapat sokongan daripada bumiputera Islam kerana kurang yakin dengan
wakil bumiputera Islam dalam PBS.Wakil tersebut adalah Encik Nahalan Hj.Damsal dan Puan Ariah
Tengku Ahmad.Wakil-wakil ini tidak di yakini oleh bumiputera Islam kerana Encik Nahalan Hj.Damsal
yang merupakan pengikut ajaran Qadiani manakala Puan Ariah merupakan saudara baru yang
berketurunan Australia.Oleh itu,kesetiaan mereka terhadap Islam masih di ragui.Tanpa wakil Islam yang
berpengaruh dalam PBS,sokongan Orang Melayu-Muslim tetap kurang.Tetapi sungguh pun begitu,Datuk
Pairin tetap berusaha untuk menjadikan PBS sebagai parti yang berbilang kaum.[29]
· Setelah mengalahkan parti USNO dan BERJAYA,PBS memenangi pilihanraya pada 5 dan 6 Mei 1986
sekali lagi.Usaha USNO, Berjaya serta BN untuk menyekat pengaruh PBS tidak berjaya.Dalam pilihanraya
tersebut PBS memenangi 34 kerusi manakala USNO dan Berjaya masing-masing 12 dan 1 kerusi.Dengan
6 wakil yang di lantik oleh kerajaan selaras dalam peruntukan Perlembagaan Negeri Sabah, PBS
menguasai 40 daripada 54 kerusi Dewan Undangan Negeri Sabah dan melayakkan PBS di terima sebagai
ahli BN namun kekecohan terus berlaku sehinggalah PBS keluar dari BN menjelang pilihanraya tahun
1994 dan menyertai pakatan pembangkang di Semenanjung.[30] Selepas pilihanraya pada tahun 1994,
beberapa ahli PBS melompat parti dengan menyertai BN dan atas usaha USNO,BN berjaya menguasai
Sabah semula.Kedudukan BN semakin kukuh apabila PBS hanya menang 8 kerusi daripada 19 kerusi
yang di pertandingkan dalam pilihanraya parlimen pada tahun 1995.Setelah itu,UMNO terus maju ke
Sabah apabila ramai anggota parti USNO,Berjaya dan PBS menyertai parti tersebut.Akhirnya PBS
menyertai semula BN apabila sekali lagi kalah dalam pilihanraya pada tahun 1999.[31]
3.0 KESIMPULAN
· Dapat di simpulkan perkembangan politik Sabah berlaku begitu rancak sekali selepas gagasan Malaysia
di tubuhkan.Walaupun sebelum gagasan Malaysia di umumkan tidak wujud parti politik yang lebih
radikal tetapi pengumuman gagasan Malaysia ini telah di jadikan landasan oleh pemimpin dan rakyat
Sabah untuk membuka mata tentang pentingnya satu kesatuan politik yang dapat di jadikan wadah
untuk memperjuangkan hak rakyat dan memberi kemerdekaan kepada Sabah.Bermula dengan
penubuhan Parti UNKO hinggalah kepada zaman PBS , kita dapat lihat bagaimana berlaku persaingan
yang sangat kuat dalam berpolitik di Sabah.Kontroversi-kontroversi yang berlaku telah menjadi satu titik
permulaan kepada rakyat Sabah untuk membina matlamat dan cita-cita bagi kepentingan seluruh
peringkat sosial di negeri Sabah.