1. IZAKI
BIZIDUNAK

2. Zer daukagu komunean izaki
bizidunok?
• Hiru bizi-funtzioak betetzen ditugu:
nutrizioa, ugalketa eta harremana.
• Osagai kimiko berdinak ditugu:
bioelementuak eta biomolekulak
• Zelula batez edo gehiagoz osaturik gaude.

3. Bizi-funtzioak: nutrizioa
Nutrizioaren bidez, izaki bizidunok
substantziak eta energia trukatzen
ditugu ingurunearekin.

4. Bizi-funtzioak: ugalketa
Ugalketaren bidez, izaki bizidunok
gure ezaugarri bereko
ondorengoak sortzen ditugu

5. Bizi-funtzioak: harremana
Erlazioaren bidez, izaki bizidunok
inguruneko aldaketak hauteman
eta erantzun egokiak ematen
dizkiegu

6. Izaki bizidunen ezaugarriak
Bizi-funtzioak
Harremana
Nutrizioa
Heterotrofoak
Autotrofoak
Ugalketa sexugabea
Ugalketa
Sexu bidezko ugalketa
Ariketak: Izaki bizidunen nutrizioa, harremanak eta ugalketa

7. BIOELEMENTUAK

8. BIOMOLEKULAK
Ura
Glukosa
Glukogenoa

9. ADNa

10. BIOMOLEKULEN SAILKAPENA
Biomolekula
mota?
EZORGANIKOAK
ORGANIKOAK
Nolakoak dira
molekulak,
bakunak ala
konplexuak?
MOLEKULA
BAKUNAK DIRA
MOLEKULA
KONPLEXUAK
DIRA
Karbono
atomoen katez
osaturik daude
molekulak?
EZ
BAI
Adibideak
•URA ( H2O)
•GATZ
MINERALAK
•GLUZIDOAK
(glukosa,
glukogenoa eta
zelulosa)
•PROTEINAK
•LIPIDOAK
•ADNa
Izaki
bizidunetan
soilik topatu
ditzakegu?
EZ, MATERIA
BIZIGABEAN
ERE TOPATU
DITZAKEGU
BAI, SOILIK
IZAKI
BIZIDUNETAN
TOPATU
DITZAKEGU.

11. Zenbat gramo ur eta zenbat gramo karbono ditu
zure gorputzak?
Lurra
Izaki bizidunak
Lurrazala
Uraren portzentaia
%80
%60
%50

12. Izaki bizidunen konposizio kimikoa
karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O), nitrogenoa (N)
substantzia organikoak
substantzia ez-organikoak
ura
gatz mineralak
gluzidoak lipidoak
proteinak azido nukleikoak
bitaminak
Landareak
Animaliak
% 74
% 0,8
% 19
% 60
% 20
% 0,6
% 3,2
% 3,2
% 3,4
% 16

13. Zer da zelula?
Osatu zelularen definizioa honako hitz hauek erabiliz:
UNITATE, IZAKI BIZIDUN, TXIKI eta BIZI-FUNTZIO.
Zelula da izaki bizidunek duten eta bizifuntzioak bete ditzakeen unitaterik txikiena.

14. Zelula prokariotoa eta eukariotoa
ADNa (nukleoan)
Zitoplasma
ADNa (zitoplasman)
Mintz plasmatikoa

15. Zelula guztien oinarrizko egiturak
• Mintz plasmatikoa zelula inguratzen duen bilkin
mehea da. Inguruarekin substantzien trukeaz arduratzen
da.
• Zitoplasma zelularen barrukoa da: likidoa gehi
organuluak.
• Material genetikoa (ADN) zuntz-itxurako
substantzia da. Zelularen funtzionamendu osoa
kontralatzen du.
 Zitoplasman dago zelula
prokariotoetan.
 Nukleoaren barnean dago zelula eukariotoetan.

16. Zelulen konposizioa
Animaliak
Landareak
Bakterioak
Zelula eukariotoak
Animalia-zelula
Mintz plasmatikoa
Zelula prokariotoak
Zitoplasma
Landare-zelula
Zitoplasma
Mintz plasmatikoa
Nukleoa
Material genetikoa
Material genetikoa
Ikusi
desberdintasunak
Mintz plasmatikoa
Zitoplasma
Material genetikoa
Nukleoa
Zelula eukariotoak
Bai
Bai
Bai
Bai
Zelula prokariotoak
Bai
Bai
Bai
Ez

17. Animalia-zelulen eta landare-zelulen arteko desberdintasunak
ZELULA-PARETA
(gogorra)
NUKLEOA
KLOROPLASTOA
(fotosintesia)
BAKUOLOAK
ZITOPLASMA
MITOKONDRIOAK
ANIMALIA-ZELULA
MINTZ
PLASMATIKOA
LANDARE-ZELULA

18. Animalien eta landareen zelulak

19. Zelularen organuluak: zelularen funtzioak
betetzen dituzten egiturak dira. Adibidez, kloroplastoak eta
mitokondrioak.
Organulua
Eskema
Mikroskopiozko
irudia
Funtzioa
Kloroplastoa
Fotosintesia
Mitokondrioa
Arnasketa

20. Birusak bizidunak dira?

21. MIKROSKOPIOA

23. PRAKTIKA: Zelularen behaketa
Ekin
1.- Zerba hosto baten azpialdetik epitelioa
askatu.
2.- Porta garbi bat hartu eta epitelioaren zati bat
jarri.
3.- Metileno-urdinezko tanta batzuk bota itzazu.
4.- Siku dagoenean, ur tanta batzuk bota itzazu,
soberako koloratzailea ken dadin.
5.- Azkenean, estalkiz tapatuko duzu prestakina.
6.- Prestakina mikroskopioan jarri eta begiratu.
Lehenengoz, gutxien handitzen duen
objektiboaren bidez; gero, objektibo
ertainaren bidez; eta, azkenean, objektibo
handienaren bidez.
Erantzun
a.- Ikusi duzuna marraztu.
b.- Zer dira zelula horiek?
c.- Ze funtzio dute landare-epitelioko zelulek?
d.- Ze funtzio dute estomek?

24. PRAKTIKA: Zelularen behaketa
Prozedura
1.Ebaki tipula bi zatitan, eta hartu matxardekin barrualdeko mintz zatitxo fin bat.
2.Moztu, labana erabiliz, 1 cm 2-ko azalera duen laukitxo bat.
3.Jarri porta batean ur tanta pare bat, eta jarraian kokatu, tolestu barik, prestatu duzun mintz
zatitxoa.
4.Bota gainean tanta bat edo bi metileno urdin. Itxaron minutu batzuk lagina urdinez tindatu arte.
5.Ipini estalkia, eta behatu mikroskopioan.
6.Aldatu objektiboak, txikienetik handienera, eta jarraitu behaketarekin .
Galderak
1. Marraztu erabili duzun handipen bakoitzari dagokion irudia
2. Identifikatu duzu unitate edo zelula horien barnean dagoen egituraren bat?
Zein?
3. Identifikatu eta bereiztu dituzun zelulak oinarritzat hartuz, definitu ehuna.

26. KONPLEXUENERA
SINPLEENETIK
IZAKI BIZIDUNEN
ANTOLAKUNTZA MAILAK
• Atomoak
• Molekulak
• Organuluak
• Zelula
• Ehunak
• Organoak
• Aparatuak eta Sistemak
• Izaki zelulanitza

27. Antolaketa-mailak
IZAKI BIZIDUNAK
Zelulabakarrak
Gihar-zelulak
Zelulaniztunak
Hezur-zelula
Zelulak
zelula bat
Ehunak
koloniak
Gihar-ehuna
Hezur-ehuna
Organoak
Sistemak
Bakterioa
Organoa: giharra
Alga
zelulabakarra
(Volvox)
Zelula-elkarketa (zelula bakoitzak
bere kabuz egiten ditu funtzioak)
Giharsistema
Zelulek
elkarren
beharra
dute bizi
ahal
izateko
Aparatuak
Organoa: hezurra
Eskeletosistema
Lokomozio-aparatua

28. atomoa
molekula
aparatua
makromolekula
organulua
zelula
organoa
ehuna
izaki zelulanitza

29. Kategoria taxonomikoak
ERREINUA
Tipoa
oa
Tip
m
III.
XV
Familia
ro
Gene
Tipoa
Generoa
a
Klasea
Generoa
Ordena
.
Espeziea
Klasea
Tipoa
Or
a
en
d
Familia
Orden
Carl von Linné
Ge
ne
ro
a
a
Taxonomia: izaki bizidunen sailkapen hierarkikoa

30. Ikerkuntza-lana: Izaki bizidunen erreinuak
SARRERA:
Lurrean, mota askotako izaki bizidunok bizi gara, eta ikasitako 3 ezaugarri
komunean izan arren, alde handiak ere baditugu gure artean. Horrexegatik,
izaki bizidunak taldekatu egin behar ditugu komunean dituzten ezaugarrien
arabera. Horrela sortzen dira ezagutzen dituzuen 5 erreinuak:
Izaki bizidunen
erreinuak
Moneroak
Protoktistoak
Onddoak
Landareak
Animaliak

31. Erreinua
Moneroak
Protoktistoak
Onddoak
Landareak
Animaliak
Zelula
kopurua
Zelula
mota
Nutrizio
mota
Adibideak

32. Bost erreinuak
Protisto-erreinua
Monero-erreinua
Onddo-erreinua
• Zelulabakarrak
• Zelulabakarrak / zelulaniztunak
• Zelulabakarrak / zelulaniztunak
• Prokariotoak
• Autotrofoak / heterotrofoak
• Eukariotoak
• Autotrofoak / heterotrofoak
• Eukariotoak
• Heterotrofoak
Landare-erreinua
• Zelulaniztunak
• Eukariotoak
• Autotrofoak
Animalia-erreinua
• Zelulaniztunak
• Eukariotoak
• Heterotrofoak

33. Espezieak
Nomenklatura binomiala
Hibridoak sortzea
Izen arrunta:
Panda gorria
Astoa
Behorra
Izen zientifikoa:
Ailurus fulgens
Mandoa
generoa
Dimorfismo sexuala
Espeziea:
Elkarren artean ugaltzen diren
eta ondorengo ugalkorrak
ematen dituzten antzeko
banakoen multzoa.
arra
emea
Ariketak: Izaki bizidunen bost erreinuak

34. Bioaniztasunaren jatorria
Duela milioika urte
Aniztasun biologikoa
BILAKAERA
Gaur egun

35. Bioaniztasuna galtzea
Bioaniztasuna galtzearen arrazoiak
Habitatak hondatzea eta zatitzea
Meatzaritza
Presak
Uren, lurzoruen eta atmosferaren kutsadura
Hondakinak
Industriak
Kontrolik gabeko
ehiza
Espezie exotikoak sartzea
Ibai-karramarroa

36. Bioaniztasunari eutsi beharra
Etikoak
Merkataritzaarrazoiak
Bioanistasunari eusteko
arrazoiak
- Lehengaiak
- Antibiotikoak
Zientifikoak
Estetikoak eta
aisialdiarekin loturikoak
Doñanako
Parke
Nazionala
Neurriak, bioaniztasuna ez galtzeko
- Naturagune babestuak sortzea.
- Galtzeko arriskuan dauden espezieak ugaltzea.
- Galtzeko arriskuan dauden espezieak babestea.
Iberiar katamotza
(Linx pardinus)