zelulari buruzko aurkezpena

1. Bizia iraunaraztea IRAKURGAIA ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET

2. Lehen irakurgaia Antzinarotik gaur egun arte, bizitza nola sortzen den enigmari erantzuteko hipotesi asko formulatu dira. 1640an, Jan Baptista van Helmont zientzialaria, arratoiak sortzeko errezeta bat proposatzera heldu zen: “Zorriak, kaparrak, arkakusoak eta zomorroak bezalako izakiak gure ostalariak eta auzokideak dira, baina gure errai eta gorotzetatik jaiotzen dira. Zeren eta izerdiz bustiriko arropa gariarekin batera aho zabaleko ontzi batean jartzen badugu, hogeita bat egunen buruan usaina aldatzen da, eta legamiak, barruko arropatik sortua eta gariaren azalak zeharkatuz, garia arratoi bihurtzen du”. Van Helmonten arabera, giza-izerdiak ezinbesteko indar gisa jokatzen zuen garia arratoi bihurtzeko. Ideia hau “berezko sorrera” kontzeptuan oinarritua sortu zen, denbora luzez iraun zuena. Berezko sorreraren kontrako lehenengo esperientzia zientifikoa Francisco Redik burutu zuen 1668an, eta honek, deskonposizioan zeuden haragi-ontzietan agertzen ziren zomorro zuriak euli larbak zirela eta ontziak estali gabe zeudenean bakarrik agertzen zirela erakutsi zuen. Hala ere, zientzialari askok ez zituzten Rediren ondorioak onartu zomorroak oxigeno ezagatik agertzen ez zirela uste baitzuten, funtsezko “ezinbesteko printzipioa” animalia hauen garapenerako . Van Helmont

4. Unitatearen azalpenerako baliabideak Izaki Bizidunen bizi-funtzioak Izaki bizidunen konposizio kimikoa Zelularen historia Zelula motak Egitura eta konposizio zelularra Elikadura zelularraren ezaugarriak Elikadura autotrofoa Elikadura heterotrofoa Ugalketa zelularraren ezaugarriak Zatiketa zelular motak Gai genetikoa eta kromosomak Mitosia Zelulen neurria eta forma Arnasketa zelularra Fotosintesia Estekak HASIERA

5. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak BIZI-FUNTZIOAK IZAKI BIZIDUNON ANTOLAKETA ELIKADURA ARNASKETA HONDAKIN - SUSTANTZIAK ASKATZEA INGURUNE-ALDAKETEI ERANTZUTEA HAZKUNTZA UGALKETA

6. IZAKI BIZIDUNON ANTOLAKETA Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak Sekuoia Zaldia Sagua Inurria Animalia-zelula Bakterioak Birusa Molekula txikiak 1 nm 10 nm 100 nm 1 μ m 10 μ m 100 μ m 1 mm 1 cm 0,1 m 1 m 10 m 100 m 0,1 nm Mikroskopio elektronikoa Argi-mikroskopioa Tresnarik gabeko ikusketa ITZULI

7. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak ELIKADURA ENERGIA GAIA ITZULI

8. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak ARNASKETA Oxigenoa Ura Gai organikoa Karbono dioxidoa Energia ITZULI

9. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak HONDAKIN - SUBSTANTZIAK ASKATZEA Karbono dioxidoa Ura Amoniakoa Arnas-aparatua Iraitz-aparatua ITZULI

10. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak INGURUNE - ALDAKETEI ERANTZUTEA EGUNA GAUA ITZULI

11. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak HAZKUNTZA ITZULI

12. Izaki bizidunak Izaki bizidunen bizi-funtzioak UGALKETA ITZULI

13. Izaki bizidunen konposizio kimikoa Ura Gatz mineralak BIOMOLEKULA INORGANIKOAK BIOMOLEKULA ORGANIKOAK Gluzidoak Lipidoak Proteinak Azido nukleikoak Polisaka- ridoak Monosaka-ridoak Gantza Glizerola Gantz-azidoak Aminoazidoak Proteina Nukleotidoa Azido nukleikoa

15. Arrautza Mikroskopioa Zelulen neurria eta forma Zelula Zelula Mikrometro 1 ( μm) 0,001 milimetro da (mm)

16. Kloroplastoa Lisosomak Erretikulu endoplasmatiko leuna eta izurtsua Zentrosoma Bakuoloak Golgi aparatua Erribosomak Mitokondrioa Zelulen egitura eta konposizioa Animalia-zelula Landare- zelula 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 1 Mintz plasmatikoa Zitoplasma Material genetikoa 2 3 4 5 6 7 8 Mintz plasmatikoa Material genetikoa Pareta zelularra Zitoplasma

17. Zelula motak Zelula prokariotoa Zelula eukariotoa Landare-zelula Animalia-zelula Bakterioa Nukleoa Material genetikoa Material genetikoa Ez dute nukleorik

18. Elikadura zelularraren ezaugarriak Ameba Mantenu-gaiak FAGOZITOSIA KATABOLISMOA SAKATU IRUDIA HANDITZEKO ANABOLISMOA

19. Elikadura zelularraren ezaugarriak METABOLISMOA Katabolismoa Substantzia organiko konplexuak Energia Substantzia bakunak ITZULI

20. Elikadura zelularraren ezaugarriak METABOLISMOA Anabolismoa Energia Substantzia organiko bakunak Substantzia organiko konplexuak ITZULI

21. Elikadura autotrofoa 1 2 3 4 SAKATU ZENBAKIAK HANDITZEKO

22. Eguzki-argia O 2 H 2 O CO 2 Gatz mineralak Elikadura autotrofoa Materia organiko bakuna 1 Elikagai inorganikoen sarrera ITZULI FOTOSINTESIA

23. O 2 Elikadura autotrofoa Materia organiko bakuna 2 Energia Katabolismoa ITZULI ARNASKETA ZELULARRA

24. CO 2 Elikadura autotrofoa 3 Karbono dioxidoa kanporatzea ITZULI

25. Beste funtzio batzuk Elikadura autotrofoa Materia organiko konplexua Energia Materia organiko bakuna Anabolismoa 4 ITZULI

26. Elikadura heterotrofoa 1 2 3 4 SAKATU ZENBAKIAK HANDITZEKO

27. Elikadura heterotrofoa 1 Elikagai organikoen sarrera Materia organiko bakuna ITZULI

28. Elikadura heterotrofoa 2 Materia organiko bakuna Katabolismoa O 2 H 2 O CO 2 Energia ITZULI ARNASKETA ZELULARRA

29. Elikadura heterotrofoa 3 Karbono dioxidoa kanporatzea CO 2 ITZULI

30. Elikadura heterotrofoa 4 Materia organiko bakuna Anabolismoa Beste funtzio batzuk Energia Materia organiko konplexua ITZULI

31. Materia organikoa Oxigenoa Gatz mineralak Ura Eguzki-argia Eguzki-argia Karbono dioxidoa Fotosintesia CO 2 H 2 O O 2 Karbono dioxidoa Ura Gatz mineralak Materia organikoa Oxigenoa KLORO-PLASTOA ELIKADURA AUTOTROFOA

32. Materia organikoa Oxigenoa Karbono dioxidoa Ura Arnasketa zelularra MITOKONDRIA Karbono dioxidoa Ura CO 2 H 2 O O 2 Energia Oxigenoa Materia organikoa Energia ELIKADURA HETEROTROFOA ELIKADURA AUTOTROFOA

33. Ugalketa zelularra ORGANISMO UNIZELULARRA ORGANISMO PLURIZELULARRAK Zelula ama Zelula alabak Biztanleriaren tamaina handitzea Hazkundea

34. Zatiketa zelular motak Esporak Onddo, alga, goroldio eta garoetan Protozoo batzuetan Legamietan Bakterio eta protozooetan Esporulazioa Gemazioa Pluripartizioa Bipartizioa

35. Zelula eukariotoa Gai genetikoa eta kromosomak Nukleoa Kariotipoa (gizakia) Kromatina Zatiketa zelularra baino lehen Kromosomak 46 kromosoma

36. Mitosia HEMEN SAKATU ANIMAZIOA IKUSTEKO

37. Mitosia ITZULI

38. Esteka interesgarriak Mitosia WEB GUNE HONETARA JOAN Zelula eta bere funtzioak WEB GUNE HONETARA JOAN HASIERA